MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jarosław Orczykowski Przeprowadzanie analizy ekonomiczno-finansowej 343[01].Z2.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006
Recenzenci: mgr Barbara Wierzbowska mgr Zdzisława Koźmin Opracowanie redakcyjne: mgr Jarosław Orczykowski Konsultacja: dr Elżbieta Sałata Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 343[01].Z2.05 Przeprowadzanie analizy ekonomiczno-finansowej, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik administracji 343[01]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1
SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Rodzaje analiz ekonomiczno-finansowych 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 8 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 9 4.2. Finanse jednostki gospodarczej 10 4.2.1. Materiał nauczania 10 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postępów 18 4.3. Źródła analizy ekonomiczno-finansowej 19 4.3.1. Materiał nauczania 19 4.3.2. Pytania sprawdzające 21 4.3.3. Ćwiczenia 22 4.3.4. Sprawdzian postępów 22 4.4. Analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa 23 4.4.1. Materiał nauczania 23 4.4.2. Pytania sprawdzające 27 4.4.3. Ćwiczenia 27 4.4.4. Sprawdzian postępów 28 4.5. Analiza sprawozdań finansowych 29 4.5.1. Materiał nauczania 29 4.5.2. Pytania sprawdzające 32 4.5.3. Ćwiczenia 33 4.5.4. Sprawdzian postępów 33 5. Sprawdzian osiągnięć 34 6. Literatura 38 2
1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o analizie ekonomicznej, technicznej, instytucjonalnej, marketingowej, finansowej, bilansu, pionowej i poziomej, rachunku zysków i strat, wyniku finansowego, dynamiki. Poradnik zawiera: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział, 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Rozdział 4 zawiera również: - wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia, - pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, - ćwiczenia, - sprawdzian postępów. 4. Sprawdzian osiągnięć, który sprawdzi Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego testu jest dowodem osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Jednostka modułowa: Rodzaje analiz ekonomiczno-finansowych, której treści teraz poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem przeprowadzania analizy ekonomiczno-finansowej. 3
343[01].Z2 Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych 343[01].Z2.01 Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.02 Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.03 Gromadzenie danych statystycznych i ich wykorzystywanie w procesach decyzyjnych 343[01].Z2.04 Sporządzanie sprawozdań finansowych, statystycznych i budżetowych 343[01].Z2.05 Przeprowadzanie analizy ekonomiczno-finansowej Schemat układu jednostek modułowych 4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Rodzaje analiz ekonomiczo- -finansowych, powinieneś umieć: posługiwać się pojęciami dotyczącymi bilansu, posługiwać się pojęciami dotyczącymi aktywów i pasywów, posługiwać się pojęciami dotyczącymi ewidencjonowania majątku trwałego, obrotowego, określać zdarzenia dotyczące powstawania: zobowiązań, należności, posługiwać się pojęciami dotyczącymi kapitałów przedsiębiorstwa, posługiwać się pojęcia dotyczącymi form ewidencji gospodarczych, posługiwać się pojęciami dotyczącymi form ewidencji księgowych, rozróżniać formy prowadzonej działalności. 5
3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: określić cele analizy ekonomiczno-finansowej i jej rolę w zarządzaniu, przedstawić zakres, techniki i podstawowe obszary analizy, określić źródła informacji analizy ekonomiczno-finansowej, wskazać materiały źródłowe analizy, dokonać właściwego doboru źródeł informacji, przekształcić sprawozdanie finansowe dla potrzeb analizy, przeprowadzić analizę wstępną bilansu i rachunku zysków i strat, ocenić prawidłowość struktury majątkowej i kapitałowej, obliczyć i zinterpretować wskaźniki analizy finansowej, obliczyć i zinterpretować wskaźniki służące ocenie sprawności działania przedsiębiorstwa, przeprowadzić ocenę wyniku finansowego przedsiębiorstwa, obliczyć i zinterpretować wskaźniki rynku kapitałowego, skorygować wyniki analizy o wskaźnik inflacji, ocenić wpływ struktury kapitałów na zyskowność firmy i ryzyko prowadzonej działalności, określić zasady opłacalności inwestycji, ocenić efektywność ekonomiczną nakładów inwestycyjnych, dokonać analizy stopnia wykonania budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego, dokonać analizy struktury wydatków i dochodów jednostek i zakładów budżetowych, ocenić stopień realizacji planu finansowego zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych. 6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Rodzaje analiz ekonomiczno-finansowych 4.1.1. Materiał nauczania Analiza ekonomiczna Analiza ekonomiczna, oprócz zagadnień typowo finansowych, obejmuje cały obszar działalności gospodarczej np.: zakupy, magazynowanie, usługi, handel, transport, marketing, ekonomika branży. Podczas przeprowadzania analizy ekonomicznej szczególną uwagę należy zwrócić na badanie otoczenia przedsiębiorstwa w zakresie: 1. Konkurencji wśród producentów oraz powiązań występujących między firmami współpracującymi. 2. Źródeł zaopatrzenia: analiza dostawców, warunków płatności, możliwości uzyskania kredytu kupieckiego, analiza realizacji dostaw częstotliwość, wielkość jednej dostawy, kosztów transportu. 3. Kierunków sprzedaży: analiza odbiorów pod kątem sprzedaży, warunki płatności (zaliczka, gotówka, przelew), możliwości zbytu produkowanych wyrobów lub świadczonych usług. 4. Występowanie produktów zastępczych lub podobnych. Sposoby osiągnięcia przewagi nad konkurencją: 1. Obniżenie ceny sprzedaży w stosunku do ceny występującej w konkurencyjnych przedsiębiorstwach poprzez obniżenie kosztów produkcji: wzrost produkcji koszty stałe jednostkowe maleją, wprowadzenie tańszych technologii oszczędność surowców, energii, racjonalizacja systemów zarządzania wyeliminowanie zbędnych kosztów, reorganizacja sprzedaży zmniejszenie kosztów sprzedaży. 2. Produkcja wyrobów wyróżniających się na rynku, które za swą wyjątkowość są preferowane przez klientów, mimo wyższych cen sprzedaży. 3. Reklama i promocja wyrobów. Analiza techniczna Analiza techniczna obejmuje: 1. Ocenę stanu technicznego majątku firmy stopnia jego zużycia. 2. Stosowane technologie źródła ich pochodzenia (własne, krajowe, zagraniczne). 3. Określenie potrzeb w zakresie zastosowania nowych rozwiązań. 4. Ustalenie niezbędnych zakupów sprzętu, maszyn i urządzeń: nowe, używane. 5. Określenie źródeł zakupu majątku: kraj, import. 6. Ustalenie sposobu finansowania zakupu majątku: udział środków własnych, pożyczka, 7
kredyt, leasing finansowy. 7. Ocena przygotowania i przebiegu inwestycji. 8. Źródła zaopatrzenia w materiału do produkcji. 9. Charakterystyka produkowanych wyrobów. 10. Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej i możliwości ich zwiększenia. 11. Kontrola jakości produkcji. Analiza instytucjonalna 1. Analiza formy prawnej firmy. 2. Aktualna struktura organizacyjna i planowane kierunki jej zmian. 3. Kompetencje i fachowość kadry kierowniczej. 4. Prowadzenie polityki kadrowej i szkoleniowej. Analiza marketingowa 1. Rodzaj branży, jej ocena. 2. Promocja i reklama wyrobów. 3. Ocena zagrożenia ze strony konkurencji. 4. Wypłacalność odbiorców. 5. Możliwość sprzedaży wyrobów. 6. Preferencje, przyzwyczajenia, zamożność odbiorców. Analiza finansowa 1. Analiza zmian struktury i dynamiki aktywów i pasywów bilansu. 2. Ocena poziomu i struktury przychodów i kosztów. 3. Struktura i kształtowanie się wyniku finansowego. 4. Analiza wybranych wskaźników techniczno-ekonomicznych: analiza rentowności, analiza płynności, analiza rotacji należności, zapasów i zobowiązań, analiza wypłacalności. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie są rodzaje analiz? 2. Czego dotyczy analiza ekonomiczna? 3. Czego dotyczy analiza techniczna? 4. Czego dotyczy analiza instytucjonalna? 5. Czego dotyczy analiza marketingowa? 6. Czego dotyczy analiza finansowa? 8
4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cele analizy ekonomicznej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z rodzajem analiz ekonomiczno-finansowych, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) określić sposoby przewagi nad konkurencją, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności. Wyposażenie stanowiska pracy: przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Określ cele analizy finansowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z rodzajem analiz ekonomiczno-finansowych, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) określić zadania analizy finansowej, 4) zaprezentować pracę na forum grupy, 5) dokonać oceny poprawności. Wyposażenie stanowiska pracy: przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować analizę ekonomiczną? 2) scharakteryzować analizę techniczną? 3) scharakteryzować analizę instytucjonalną? 4) scharakteryzować analizę marketingową? 5) scharakteryzować analizę finansową? 9
4.2. Finanse jednostki gospodarczej 4.2.1. Materiał nauczania Zarządzanie finansami Finansami jednostki gospodarczej są określone zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych na cele działalności gospodarczej. Zadaniem kierownictwa jest stworzenie jednostce gospodarczej szans uzyskiwania najkorzystniejszych wyników gospodarczych celowi temu służy zarządzanie finansami. Polega ono na sterowaniu pozyskiwaniem źródeł finansowania jednostki gospodarczej oraz lokowaniu ich w składniki majątkowe w sposób pozwalający na realizację strategicznego celu, jakim jest maksymalizacja korzyści przypadających udziałowcom (właścicielom), którzy ulokowali w niej swoje kapitały w sposób trwały. Korzyści udziałowców występują w formie: wypłacanych im dywidend, tj. częściowego lub całego przeznaczonego na ten cel zysku osiągniętego przez jednostkę gospodarczą, wzrostu bieżącej wartości posiadanych udziałów (akcji) firmy, jeżeli wzrost ten następuje w skali wyższej od inflacji. Istotą zarządzania finansami jest sterowanie przepływami pieniężnymi, a cel zarządzania finansami sprowadza się do zapewnienia jednostce gospodarczej bieżącej płynności i wypłacalności, a w okresach dłuższych do wzrostu rynkowej wartości przedsiębiorstwa (jednostki gospodarczej). W zarządzaniu finansami ważna jest interakcja (zależność, relacja) między kapitałem a majątkiem, co oznacza synchronizację i optymalizację finansów w funkcji wybranego celu. Są nią bądź decyzje inwestycyjne (zmiana struktury aktywów), bądź finansowe (zmiana struktury pasywów). Przy podejmowaniu decyzji finansowych, stanowiących istotne ogniwo w procesie zarządzania, uwzględnione muszą być uwarunkowania zewnętrzne, do których zalicza się najczęściej: koniunkturę gospodarczą, inflację, politykę finansową i monetarną państwa, interwencjonizm państwowy. Najważniejszą rolę w sferze zarządzania finansami odgrywa planowanie finansowe, które obejmuje następujące zasadnicze problemy, stanowiące zadania w zarządzaniu finansami: określenie wielkości zapotrzebowania na środki finansowe, konieczne do realizacji programu działalności operacyjnej przedsiębiorstwa, określenie najkorzystniejszych sposobów pozyskiwania kapitału ze źródeł zewnętrznych (nowa emisja akcji lub obligacji, zaciągnięcie kredytów długoterminowych, negocjowanie kredytów kupieckich), wyznaczenie najkorzystniejszego kształtowania się wielkości i struktury majątku niezbędnego do prowadzenia działalności operacyjnej, sformułowanie sposobów postępowania, umożliwiających osiągnięcie najkorzystniejszej relacji między przychodami finansowymi a kosztami ich uzyskania oraz wyznaczenie optymalnego wyniku finansowego i nadwyżki finansowej, zaprogramowaniu przyszłych działań i decyzji niezbędnych do sprawnej realizacji rzeczywistego planu. 10
Plan finansowania powinien obejmować następujące elementy: preliminarz obrotów gotówkowych (zwanych też kasowym), który służy jako narzędzie świadomego sterowania płynnością finansową przedsiębiorstwa (przewidywane wpływy i wydatki w określonym czasie, sposoby pokrycia niedoborów, wykorzystanie nadwyżek), preliminarz zysków i strat, wyników finansowych, planowany bilans majątkowy, zawierający planowaną wielkość i strukturę majątku oraz źródeł jego finansowania, preliminarz przepływów pieniężnych, obrazujący zestawienie przewidywanego przyrostu źródeł finansowania w odpowiednim przekroju oraz określenie kierunków ich przeznaczania. Strategia finansowania aktywów Z istoty ujęcia bilansowego wynika, że zwiększenie majątku wiąże się nierozłącznie z zaangażowaniem dodatkowych źródeł finansowania, a jego zmniejszenie z likwidacją źródeł już istniejących. Jeżeli więc intencją kierownictwa jednostki gospodarczej jest przekształcenie struktury aktywów, na przykład przez zakup maszyn, to jednocześnie przekształceniu ulega struktura pasywów, gdyż zakupy te muszą być z czegoś finansowane. Prowadzi to do wniosku, że efektywne zarządzanie finansami przedsiębiorstwa musi polegać na jednoczesnym oddziaływaniu na majątek oraz kapitał. Nie można koncentrować się na aktywach i pomijać sposób i koszt ich finansowania. Skuteczne zarządzanie może zapewnić jedynie podejście kompleksowe, przy czym pod uwagę muszą być brane również czynniki zewnętrzne, mające charakter przeważnie ograniczający. Całokształt dalekosiężnych celów może przybrać formę określonej strategii. Strategia finansowania stanowi zbiór zasad zarządzania majątkiem, w których w sposób uporządkowany określa się, jaka powinna być struktura majątku i źródeł jego finansowania, aby mogły zostać osiągnięte wyznaczone cele. Podział aktywów na dwa główne składniki majątek obrotowy i majątek trwały sprawia, że każdemu z nich powinna odpowiadać inna strategia finansowania, stanowiąca odzwierciedlenie istniejących między nimi różnic. Majątek obrotowy w porównaniu do majątku trwałego: odtwarza się zwykle wielokrotnie w ciągu roku obrotowego, tym samym w odróżnieniu od majątku trwałego ma charakter krótkoterminowy; jest bardziej zróżnicowany, gdyż składa się z szeregu należnych elementów, które mają różną postać (zapasy, należności, środki pieniężne, papiery wartościowe przeznaczone do obrotu) oraz pełnią odrębną rolę w poszczególnych fazach cyklu produkcyjnego. Zarządzanie nimi polega na ich dostosowaniu do różnych zadań, jakie w każdej z tych faz muszą być spełnione; można go w stosunkowo krótkim czasie (bez większych strat) zamienić na środki pieniężne lub też przekształcić na dowolny inny składnik majątku obrotowego, na przykład środki pieniężne na zapasy materiałów i surowców; majątek obrotowy w sposób ukryty oddziałuje na zysk, gdyż jego składniki są przedmiotem decyzji podejmowanych w różnych działach przedsiębiorstwa. Pochodną tego jest konieczność łagodzenia sprzecznych tendencji w zarządzaniu tym majątkiem. Na przykład kierownik zaopatrzenia będzie dążył do zwiększenia zapasów materiałów i surowców, z kolei kierownik finansowy chciałby zmniejszyć środki zgromadzone w zapasach. Zaangażowanie kapitałów w majątku trwałym powoduje ich zamrożenie na dłuższy okres. Stąd też wartość majątku trwałego netto powinna znajdować pokrycie w kapitale stałym, na który składają się kapitał własny i długoterminowe zobowiązania. Zależność tę określa się często złotą regułą bilansową. Interpretując tę regułę inaczej, można powiedzieć, 11
że utrzymanie równowagi finansowej przedsiębiorstwa wymaga, by wartość majątku trwałego była pokryta w pełni stabilnymi źródłami finansowania, jakimi są kapitały własne i kredyty długoterminowe. Ważne jest też zachowanie właściwych proporcji między kapitałami własnymi a długoterminowymi zobowiązaniami. W odróżnieniu od majątku trwałego, którego wielkość przedsiębiorstwa jest dość stabilna i ulega istotniejszym zmianom dopiero w przypadku większych inwestycji, majątek obrotowy ulega okresowym wahaniom. Mimo tego, można w nim wyodrębnić pewną część, która powtarza się z okresu na okres (część stała). Z podziału majątku obrotowego na część stałą i część zmienną wiążą się strategie jego finansowania: pełne pokrycie kapitałem stałym, pełne pokrycie kapitałem krótkoterminowym, pokrycie kapitałem stałym oraz krótkoterminowym. W przypadku pierwszym przedsiębiorstwo posiada ustabilizowaną sytuacje finansową. Zasoby pieniężne nie są absorbowane do spłaty zobowiązań bieżących. Nadwyżki środków pieniężnych mogą być lokowane na odsetki. Trzeba jednak pamiętać, że kredyty długoterminowe kosztują strategia ta wpływa na obniżenie wyniku finansowego. Z kolei strategia druga jest wysoce ryzykowna, wymaga nieustannego refinansowania kredytów i może rodzić trudności w bieżącym regulowaniu zobowiązań. Najczęściej prowadzona jest przez wykorzystanie do tego celu kredytu kupieckiego. Za dostatecznie bezpieczną z punktu widzenia ryzyka finansowego uważa się strategię trzecią, o ile zachowane są właściwe proporcje między kapitałem stałym a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Teoria finansowania nie jest w stanie ustalić uniwersalnej (receptury) na optymalną strukturę kapitału (źródeł finansowania majątku aktywów) albowiem każde przedsiębiorstwo charakteryzuje się inną specyfiką działania. Niemniej jednak przy jej kształtowaniu niezbędne jest: ustalenie maksymalnego poziomu zadłużenia długoterminowego i krótkoterminowego w stosunku do majątku (aktywów), ustalenia minimum kapitałów własnych, których zaangażowanie w działalności przedsiębiorstwa jest niezbędne (ich udział powinien oscylować w granicach 50% wartości majątku), konfrontowanie optymalnej struktury kapitałów z rzeczywistą i odpowiednie korygowanie polityki kredytowej, ustalenie granicy zadłużenia, przekroczenie której zagraża dalszej egzystencji przedsiębiorstwa i prowadzi do obniżenia zyskowności. Praktyka dostarcza wielu przykładów, że nieprzestrzeganie tych zasad prowadzi do upadłości przedsiębiorstwa. Nie jest też łatwo ukształtować optymalną strukturę kapitału, rodzi się ona w wyniku wielu decyzji podejmowanych na bieżąco, często w sytuacjach wyboru między jedną a drugą koniecznością. Strategia finansowania majątku obrotowego Specyfika majątku obrotowego wymaga odmiennego sposobu zarządzania nim niż majątkiem trwałym. Z uwagi na to, iż majątek obrotowy nie może być rozpatrywany w oderwaniu od źródeł jego finansowania, w literaturze przedmiotu używa się terminu kapitał obrotowy brutto czyli rozpatrywanie majątku obrotowego w kontekście źródeł finansowania. Kapitał ten jest pojęciem szerszym niż kapitał obrotowy netto, który stanowi różnicę między kapitałem majątku obrotowego a zobowiązaniami krótkoterminowymi (bieżącymi). Celowe jest, aby całokształt problematyki finansowania majątku obrotowego przybrał formę określonej strategii kształtowania kapitału obrotowego brutto. Poprawne 12
sformułowanie strategii kształtowania kapitału obrotowego brutto powinno odpowiadać na podstawowe pytania, jakie rodzi zarządzanie tym kapitałem, a mianowicie: jakie cele chce zrealizować kierownictwo poprzez ukształtowanie określonej struktury kapitału obrotowego brutto, jaka powinna być struktura kapitału obrotowego brutto, aby cele te zostały efektywnie osiągnięte, w jaki sposób porównywać alternatywne strategie kształtowania kapitału. Całkowita strategia kapitału obrotowego brutto składa się ze strategii kształtowania majątku obrotowego (jego wielkości i struktury) oraz strategii kształtowania źródeł jego finansowania (wielkość i struktura). Każda z tych strategii może być albo agresywna, a więc oferować duży zysk, ale i wysokie związane z tym ryzyko, albo konserwatywna, a więc dążyć do niskiego zysku, ale i małego ryzyka. Całkowitą strategię kształtowania kapitału obrotowego brutto można scharakteryzować za pomocą czterech wskaźników: płynność majątku obrotowego, poziomu majątku obrotowego, płynności zobowiązań bieżących, poziomu zobowiązań bieżących. Wskaźnik płynności majątku obrotowego informuje, jaki jest udział środków pieniężnych i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu (bez udziałów lub akcji do zbycia) w majątku obrotowym wskaźnik ten ma postać: środki pieniężne + papiery wartościowe przeznaczone do obrotu majątek obrotowy Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym łatwiej jest przedsiębiorstwu regulować wymagalne zobowiązania. Jak wiadomo spieniężenie należności i zapasów jest czasochłonne, a niekiedy może być wręcz niemożliwe. Wysoka wartość wskazuje na konserwatywny charakter strategii kształtowania struktury majątku obrotowego, niska zaś na agresywny charakter tej strategii. Wskaźnik poziomu majątku obrotowego opiera się na założeniu, że zyskowność tego majątku wyznacza udział wartości majątku trwałego w aktywach. Zaspokojenie zapotrzebowania odbiorców na wyroby, towary i usługi zależy, bowiem od konkurencyjności produktów, towarów i świadczonych usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, uwarunkowanej m.in. nowoczesnością majątku trwałego (maszyn, urządzeń, sieci handlowej) oraz posiadanym prze firmę potencjałem, znaków towarowych itp. Wskaźnik poziomu majątku obrotowego określa wzór: majątek obrotowy aktywa ogółem Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym bardziej konserwatywny charakter ma strategia kształtowania wielkości majątku obrotowego. Z kolei im jest niższy, w tym większym stopniu ma ona charakter agresywny. Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących, a więc o terminie spłaty krótszym niż rok, informuje, jakie jest pokrycie tych zobowiązań środkami pieniężnymi i papierami wartościowymi przeznaczonymi do obrotu i przyjmuje wartość: środki pieniężna + papiery wartościowe przeznaczone do obrotu zobowiązania bieżące Im wskaźnik ten jest wyższy, tym lepiej zabezpieczona jest spłata krótkoterminowych zobowiązań strategia kształtowania źródeł finansowania majątku obrotowego ma charakter 13
konserwatywny. Wysoka wartość tego wskaźnika ogranicza w pewnym stopniu zyskowność majątku obrotowego, gdyż część dostępnego kapitału finansuje płynne środki przynoszące minimalny dochód. Niski poziom wskaźnika płynności zobowiązań oznacza agresywny charakter strategii finansowania tego majątku. Wskaźnik poziomu zobowiązań bieżących ma postać: zobowiązania bieżące aktywa ogółem Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym bardziej agresywny charakter ma strategia finansowania majątku obrotowego. Im jest on niższy, tym bardziej konserwatywna jest strategia. Zarządzanie majątkiem obrotowym Zarządzanie majątkiem obrotowym obejmuje decyzje wpływające na jego wielkość i strukturę. Istotne znaczenie ma przy tym określenie i kształtowanie długości cyklu, w jakim aktywa obrotowe przekształcane są z formy materialnej i prawnej w postać gotówkową. Sposób zarządzania majątkiem obrotowym powinien uwzględniać różne właściwości jego elementów, a przede wszystkim stopień jego płynności. W szczególności jest on zróżnicowany w stosunku do zasobów gotówki, należności i zapasów. Zarządzanie gotówką powinno mieć przede wszystkim na uwadze maksymalizowanie środków pieniężnych wyznaczających możliwości nabywcze przedsiębiorstwa, które powinny zaspokajać optymalne, a nie minimalne potrzeby. Bieżące zarządzanie zasobami gotówkowymi powinno zmierzać do: przyspieszenia dyspozycyjności wpływów gotówkowych przez skracanie czasu ich obiegu, regulowania zobowiązań w terminie, ale bez wyprzedzenia w stosunku do końcowej daty ich płatności, lokowania przejściowych nadwyżek środków pieniężnych w sposób zapewniający odpowiednie korzyści, pozyskiwania najtańszych źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki. Zarządzanie należnościami powinno sprowadzać się przede wszystkim do: ustalania warunków udzielania kredytów handlowych (kupieckich) w stosunku do odbiorców, stosowania właściwej polityki inkasa należności i kontroli jego prawidłowego przebiegu. Przyśpieszenie spływu należności najczęściej wpływa na ograniczenie wykorzystania obcych kapitałów. Formami przyśpieszenia mogą być: udzielanie kredytu odbiorcom w formie wekslowej, uzyskanie kredytu bankowego pod zastaw należności, cesja należności, odsprzedaż należności. Zarządzanie zapasami powinno sprowadzać się do sterowania nimi względem określonego wzorca, w praktyce niezbędne jest określenie: bieżącego stanu zapasów, normatywy zapasów, odchyleń (analiza przyczyn), działań modyfikujących odchylenia. Sterowanie zapasami odbywa się na dwóch poziomach: w zakresie zapasów, w ujęciu asortymentowym. 14
Z finansowego punktu widzenia istotne znaczenie ma podział zapasów w zależności od funkcji spełnianych w przedsiębiorstwie: bieżące, konieczne do zapewnienia ciągłości produkcji i sprzedaży, sezonowe, przekraczające bieżące potrzeby, gromadzone przed okresami wzmożonego zapotrzebowania, nadmierne, tj. przekraczające uzasadnione ekonomicznie potrzeby w zakresie zapasów bieżących i sezonowych, zbędne, które nie mogą być w ogóle wykorzystane w przedsiębiorstwie, np. na skutek zmian profilu produkcji i powinny być zakwalifikowane lub odsprzedane w celu uniknięcia dalszych kosztów utrzymania. Próg rentowności Przychody ze sprzedaży i koszty stanowią dwa główne człony określające wielkość zysku. Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo mogą mieć charakter kosztów stałych (względnie stałych) i kosztów zmiennych. Koszty zmienne wzrastają wraz ze wzrostem produkcji, koszty stałe pozostają na niezmienionym poziomie, są one ponoszone w podobnej wysokości nawet, jeśli produkcja znacznie wzrasta. Wartość przychodów ze sprzedaży jest iloczynem ilości sprzedanych wyrobów i ich ceny jednostkowej. Im jest więcej sprzedanych wyrobów, tym wyższe są przychody ze sprzedaży, a także im wyższe są ceny za sprzedawane wyroby, tym przychody ze sprzedaży są większe. Rozpoczęcie działalności produkcyjnej wiąże się nierozerwalnie z oceną opłacalności produkcji, która powinna przynieść przedsiębiorstwu wymierną korzyść w postaci zwrotu zainwestowanego w tę produkcję kapitału. W związku z tym przy uruchamianiu nowej produkcji konieczne staje się przeprowadzenie wstępnej analizy, pozwalającej na określenie minimalnego poziomu produkowanych wyrobów (usług), poniżej którego działalność nie przynosi zysków. W tym celu stosuje się m.in. analizę progu rentowności, uznawanej w teorii finansów za podstawę kryterium wstępnej decyzji o rozpoczęciu lub zaniechaniu produkcji. Dopiero osiągnięcie takiej wielkości produkcji, która zapewni pokrycie wszystkich związanych z nią kosztów, pozwala na przyjęcie danego projektu i stanowi podstawę dalszej jego ekonomiczno-finansowej oceny. Próg rentowności jest to wielkość lub wartość produkcji (sprzedaży), przy której wynik finansowy jest równy zero. Produkcja poniżej tego progu jest deficytowa (przynosi straty), a powyżej zyskowna. Analiza progu rentowności (ang. Break-even poin-bep) jest przeprowadzana w celu wyznaczenia punktu równowagi w ujęciu wartościowym lub ilościowym, w którym przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami produkcji sprzedanej, co można przedstawić za pomocą wzoru: przychody ze sprzedaży = koszty stałe + koszty zmienne Próg rentowności można wyznaczyć na dwa sposoby: metodą graficzną, metodą matematyczną. Graficzna metoda wyznaczania progu rentowności (oznaczono jako BEP) została przedstawiona na poniższym rysunku. 15
wartość sprzedaży koszty całkowite BEP koszty zmienne koszty stałe koszty całkowite 0 BEP wielkość sprzedaży Rys. 1. Graficzna metoda wyznaczania progu rentowności [opracowanie własne]. Matematyczna metoda wyznaczania progu rentowności (dla produkcji jednoasortymentowej) sprowadza się do zastosowania odpowiednich formuł algebraicznych wyznaczających próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym. Formuły te są następujące: dla progu rentowności w ujęciu ilościowym: BEP = KS cj - jkz dla progu rentowności w ujęciu wartościowym: BEP = KS cj - jkz x cj Występujące we wzorach oznaczenia zostały określone poniżej: BEP próg rentowności, KS koszty stałe, Cj cena jednostkowa wyrobu, Jkz jednostkowe koszty zmienne. Analiza progu rentowności powinna odpowiadać na dwa podstawowe pytania, a mianowicie: Czy przygotowywane uruchomienie produkcji jest możliwe do realizacji z finansowego punktu widzenia? Czy zaplanowana produkcja jest zyskowna, a jeżeli nie, to co należy zmienić w celu poprawy rentowności sprzedaży? Metoda wyznaczania progu rentowności, zwanego niekiedy punktem krytycznym lub punktem granicznym, oparta jest na przyjęciu następujących założeń: wszystkie obliczenia w analizie progu rentowności przeprowadza się przy założeniu wykorzystania pełnych zdolności produkcyjnych, wielkość produkcji jest równa wielkości sprzedaży, przychody ze sprzedaży są wprost proporcjonalne do ponoszonych kosztów produkcji, koszty stałe są niezależne od wielkości produkcji. jednostkowe koszty zmienne są stałe, a całkowite koszty zmienne są proporcjonalne do sprzedaży, jednostkowe ceny sprzedaży są stałe. 16
Dźwignia finansowa Przedsiębiorstwa w czasie prowadzenia działalności gospodarczej korzystają zarówno z kapitału własnego, jak i obcego (kredyt, pożyczki, zobowiązania). Dążą przy tym do takiego ich stosunku, który zapewnia osiągnięcia maksymalnej rentowności (zyskowności) kapitału własnego, przy nieprzekroczeniu dopuszczalnego stopnia ryzyka wynikającego z zadłużenia przedsiębiorstwa. Struktura kapitału ma ewidentny wpływ na wygospodarowany zysk netto. Istotną rolę odgrywają tu kapitały obce, zwłaszcza długoterminowe, z którymi wiąże się konieczność ponoszenia odsetek zaliczanych do kosztów finansowania. Korzystanie z kapitału obcego wiąże się z zadłużeniem przedsiębiorstwa. Mówienie o umiarkowanym bądź nadmiernym zadłużeniu powinno być rozpatrywane w kontekście zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu, tzn. do pokrycia kosztów związanych z zadłużeniem przedsiębiorstwa. W przypadku posiadania przez przedsiębiorstwo takiej zdolności można mówić o efekcie tzw. dźwigni finansowej. Efekt dźwigni finansowej wyrażany jest często w postaci różnicy pomiędzy zyskownością kapitałów własnych i skorygowaną zyskownością ogółu majątku, co jest przedstawione za pomocą następującego wzoru: zysk netto wsk. dźwigni finansowej - kapitały własne zysk netto + odsetki od kapit. obcego majątek ogółem Jak z powyższego wzoru wynika dźwignia finansowa może przyjmować następujące wartości: dodatnią, co jest zjawiskiem korzystnym dla przedsiębiorstwa, jednak uzależnione jest to od dwóch podstawowych warunków: po pierwsze, dodatni efekt dźwigni finansowej występuje dopiero wówczas, gdy zyskowność całkowitego kapitału jest wyższa od stopy oprocentowania kapitału obcego, drugim warunkiem jest zachowanie właściwej struktury kapitału, zbyt wysoki udział kapitału obcego w kapitale przedsiębiorstwa może spowodować nadmierny koszt użycia tego kapitału. Można powiedzieć, że dźwignia finansowa to po prostu dodatkowa korzyść przejawiająca się w podniesieniu rentowności kapitału własnego, uzyskana przez przedsiębiorstwo w rezultacie efektywnego wykorzystania kapitałów obcych. Dodatni wpływ wykorzystania kapitałów własnych odczuwalny jest wówczas, gdy oprocentowanie obcych kapitałów (kredytów, pożyczek oraz ewentualnie zobowiązań) jest niższe od zyskowności ogółu majątku wyrażonej w procentach. zerową taką wartość dźwignia finansowa przyjmuje wówczas, gdy całość majątku przedsiębiorstwa pokryta jest kapitałami własnymi, nie korzystając w ogóle z kapitałów obcych. W tej sytuacji zyskowność kapitałów własnych jest równa skorygowanej zyskowności ogółu majątku. ujemną, oznacza to, że korzystamy z kapitałów obcych, ale oprocentowanie ich jest wyższe od zyskowności ogółu majątku. W tej sytuacji należałoby rozważyć celowość korzystania z kapitałów obcych. 17
4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie elementy powinien obejmować plan finansowy? 2. Co to jest złota reguła bilansowa? 3. Za pomocą jakich wskaźników można scharakteryzować strategie kształtowania kapitału obrotowego? 4. Zdefiniuj wskaźnik płynności majątku obrotowego? 5. Zdefiniuj wskaźnik poziomu majątku obrotowego? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Scharakteryzuj strategię finansowania majątku obrotowego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z finansami jednostki gospodarczej, 2) scharakteryzować strategię finansowania majątku obrotowego, 3) zaprezentować pracę na forum grupy, 4) dokonać oceny. Wyposażenie stanowiska pracy: przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Scharakteryzuj strategię finansowania aktywów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z finansami jednostki gospodarczej, 2) scharakteryzować strategię finansowania aktywów, 3) zaprezentować pracę na forum grupy, 4) dokonać oceny. Wyposażenie stanowiska pracy: przybory dopisania, literatura z rozdziału 6. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić, czego dotyczy zarządzanie finansami przedsiębiorstwa? 2) scharakteryzować strategię finansowania aktywów? 3) scharakteryzować strategię finansowania majątku obrotowego? 4) ocenić zarządzanie majątkiem obrotowym? 5) ocenić próg rentowności? 18
4.3. Źródła analizy ekonomiczno-finansowej 4.3.1. Materiał nauczania Sprawozdania finansowe Do sporządzania sprawozdań finansowych zgodnie z ustawą z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości z późn. zm. zobowiązane są: osoby prawne krajowe i zagraniczne, osoby fizyczne oraz spółki cywilne osób fizycznych, jeśli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w zł 800.000 EURO. Sprawozdania finansowe jednostki sporządzane są w języku polskim i w walucie polskiej. Dane liczbowe mogą być wykazane w zaokrągleniu do tysięcy złotych, jeśli nie zniekształca to obrazu jednostki. Sprawozdanie finansowe sporządza się za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Rok obrotowy nie zawsze musi być zgodny z rokiem kalendarzowym dotyczy to osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą. Wzory sprawozdań zawarte są w załączniku do ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości. Sprawozdanie finansowe składa się z: 1. bilansu, 2. rachunku zysków i strat: w wariancie kalkulacyjnym, w wariancie porównawczym. 3. informacji dodatkowej obejmującej: wprowadzenie do sprawozdania finansowego, dodatkowe informacje i objaśnienia. Sprawozdanie finansowe jednostek podlegających corocznemu badaniu przez biegłego rewidenta obejmuje dodatkowo: 1. rachunek przepływów pieniężnych: według wariantu bezpośredniego, według wariantu pośredniego. 2. zestawienia zmian w kapitale własnym. Do sprawozdania finansowego jednostki dołącza się sprawozdanie z działalności. Obowiązek ten dotyczy przedsiębiorstw państwowych, spółek z ograniczona odpowiedzialnością, spółek akcyjnych, spółdzielni, towarzystw ubezpieczeniowych wzajemnych. Informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym mogą być wykazywane: ze szczegółowością większą niż określona w załącznikach do ustawy, jeśli wynika to z potrzeb lub specyfikacji jednostki, w formie uproszczonej z pominięciem pozycji określonych cyframi arabskimi i małymi literami. W przypadku, gdy informacje dotyczące poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego nie wystąpiły w jednostce zarówno w roku obrotowym, jak i w roku poprzedzającym, pozycje te przy sporządzaniu sprawozdania można pominąć. Badaniu i ogłaszaniu podlegają sprawozdania finansowe: 1) banków, 2) zakładów ubezpieczeniowych, 3) funduszy powierniczych, inwestycyjnych, emerytalnych, 4) spółek akcyjnych, 19