LESZEK PAWLIKOWSKI Wykorzystanie komputerowych programów dydaktycznych podczas lekcji języka niemieckiego w szkole podstawowej Rozwój techniki, a w szczególności technik informacyjnych pociąga za sobą daleko idące zmiany w świadomości ludzkiej, co staje się wyzwaniem także dla współczesnej szkoły. Korzystanie z mediów elektronicznych to zadanie stawiane przed nauczycielem w Podstawie programowej, której autorzy zalecają: Wykorzystywanie technologii informacyjnej jako pomocy w poznawaniu i w nauczaniu innych dziedzin... Ten sam dokument określa stopień przygotowania każdego nauczyciela w zakresie stosowania technologii informacyjnych: Każdy nauczyciel powinien być przygotowany do posługiwania się technologią informacyjną w pracy własnej oraz w pracy z uczniami... m.in. poprzez wykorzystanie techniki informacyjnej jako medium dydaktycznego, odpowiednio do nauczanej dziedziny i etapu kształcenia Jaki wniosek wypływa z analizy przedstawionych dokumentów? Stosowanie technologii komputerowej podczas lekcji języka niemieckiego to nie tylko sprawa wizji i doświadczeń nauczyciela, lecz także konieczność spowodowana zmianami cywilizacyjnymi oraz obowiązującymi aktami prawnymi. Użycie multimedialnych zestawów komputerowych oraz odpowiednio dobranych programów wspomaga skuteczne nauczanie języka, ma aspekt interdyscyplinarny i trafia w zapotrzebowanie uczniów na wszystkich szczeblach edukacji. Co wyróżnia programy komputerowe? Używane podczas lekcji języka obcego środki dydaktyczne dzielimy na grupy związane ze zmysłami na które oddziaływują. Nagrania radiowe, płyty kompaktowe czy kasety uaktywniają zmysł słuchu. Podręczniki, mapy czy plakaty wykorzystują wzrok uczniów, a programy komputerowe zaliczamy do środków audiowizualnych, które działają równocześnie na kilka zmysłów. Już ta pierwsza różnica przemawia na korzyść techniki komputerowej, która poprzez wielotorowość swego przekazu wzmacnia proces dydaktyczny zarówno u ucznia, który preferuje teksty jak i u ucznia pracującego chętniej z nagraniami. Porównując naukę z podręcznikiem oraz zastosowanie programu komputerowego zauważamy, że zmianie ulega sposób pracy, a ponadto uczeń otrzymuje natychmiast komunikat o poprawności wykonania ćwiczenia. Informacja zwrotna, którą uczeń otrzymuje nawet w najprostszej postaci, nie zawsze pada podczas tradycyjnych lekcji.
Inne korzyści wynikające z pracy z komputerem to: Uczeń ma możliwość pracy w odpowiadającym mu tempie i wyboru ćwiczeń stosownie do jego własnych potrzeb Po zakończeniu pracy z programem uczeń może przeanalizować błędy i wykonać ćwiczenie ponownie Uczeń ma różnego rodzaju pomoce z których może skorzystać w trakcie rozwiązywania zadań Błędne odpowiedzi są komentowane i opatrywane wskazówkami pomagającymi w ich korekcie Jako swoiste cienie pracy z programami komputerowymi wymienia się brak naturalnej komunikacji, przypadkowość udzielonej odpowiedzi oraz fakt, że nie zawsze udaje się przewidzieć w programie wszystkie możliwe poprawne rozwiązania. Rynek komputerowych programów dydaktycznych do nauki języka niemieckiego jest bardzo szeroki, co zmusza użytkowników do sięgnięcia po kryteria, które powinny spełniać przydatne programy do nauki języka. W sferze wychowawczej program powinien spełniać następujące wymogi: Kryterium odpowiedniości do wieku W programie powinny być zawarte nagrody zapewniające uczniowi przeżycie sukcesu Informacje zwrotne powinny pojawiać się szybko Programy dla dzieci powinny im sprawiać przyjemność wtedy uczą się one chętniej i efektywniej. Jakimi kryteriami kierowałem się wybierając program wydawnictwa Langenscheidt pt. SoWieSo? Użycie komputerowych programów dydaktycznych determinowane jest nie tylko aspektami pedagogicznymi lecz zależy także od bazy technicznej szkoły. Szkoła Podstawowa w Kobylnicy, w której pracuję posiada od kilku już lat pracownię komputerową, w której przeprowadzać można lekcje języka niemieckiego z wykorzystaniem programów komputerowych. Uczniowie nie muszą przenosić się do innej sali, gdyż cała lekcja przeprowadzana jest w pracowni, albo w ławach szkolnych bądź przy pulpitach komputerowych. Najważniejszym kryterium doboru wspomnianego programu było jego połączenie zarówno w sferze treści leksykalnych jak i gramatycznych z podręcznikiem o takim samym tytule. Uważam, że podręcznik jest najważniejszym medium dla ucznia szkoły podstawowej, a praca z programem komputerowym ma aspekt motywujący, nadaje się doskonale do utrwalania poznanych treści, wykorzystania ich w praktyce wyzwalając wśród uczniów wiele pozytywnych emocji. Program komputerowy SoWieSo ukazuje aspekt krajoznawczy krajów niemieckiego obszaru językowego, zawiera ćwiczenia wspierające kształcenie wszystkich sprawności językowych, a treści dostosowane są do zainteresowań uczniów szkoły podstawowej.
24 jednostki wprowadzające po 5 lub 6 ćwiczeń odnoszą się do materiału leksykalnego i gramatycznego poznanego podczas pracy z podręcznikiem i zeszytem ćwiczeń. Można używać poziomu ćwiczeniowego oraz poziomu testowego. Wykonanie zadania w sposób prawidłowy na poziomie ćwiczeniowym nagradzane jest pozytywną informacją zwrotną w postaci znanych uczniom wyrażeń: Toll; Das hast du gut gemacht; Einfach super; Ja! Jeśli nie wszystkie zadania wykonano prawidłowo kolor zielony oznacza zdania lub słowa poprawne, a kolor czerwony sygnalizuje konieczność wykonania ćwiczenia po raz kolejny. Na tym poziomie uczeń może także skorzystać z podpowiedzi oferowanej przez program. Jest to szczególnie istotne w aspekcie emocjonalnym, aby uczeń mógł odnieść sukces i rozwiązać zadanie prawidłowo. Poziom testowy zawiera 3 lub 4 ćwiczenia, a po ich wykonaniu program w formie statystyki przedstawia procent zadań wykonanych z powodzeniem oraz doradza, co należałoby powtórzyć. Tutaj uczeń nie może skorzystać z ułatwień. Niektóre ćwiczenia wykonuje się z wykorzystaniem klawiatury, a znaki zawierające przegłos oraz ß wprowadza się korzystając z klawiszy F, co przedstawia tabela dostępna przy każdym ćwiczeniu. Przy pomocy słowniczka uczeń może sprawdzić pisownię wyrazów wykorzystywanych w programie, przypomnieć formę liczby mnogiej rzeczowników oraz przetłumaczyć wyraz na jeden z kilku języków europejskich ( niestety nie na język polski) Program może mieć kilku użytkowników, którzy poprzez tworzenie własnego profilu mogą korzystać z protokołu uczenia się, gdzie zapisane są prawidłowo wykonane zadania. Tempo wykonywania zadań każdy uczeń dostosowuje do własnych możliwości. To zindywidualizowane podejście jest bardzo istotne w szkole podstawowej, gdzie w jednej klasie spotykają się uczniowie bardzo różnie uzdolnieni. Nie można zapominać o dostosowaniu programu do materiału nauczanego w szkole podstawowej. Na tym poziomie edukacji należy zachęcić ucznia do poznawania języka m.in. przez zabawową formę przeprowadzanych lekcji. Powodzenie ucznia przy wykonywaniu ćwiczeń zawartych w programie komputerowym mobilizuje go do dalszej pracy i poznawania przemycanych w grach i zabawach treści edukacyjnych. W szkołach pojawia się coraz więcej dzieci posiadających orzeczenia o niepełnosprawności z którymi prowadzi się zajęcia indywidualne. Także w przypadku zajęć indywidualnych program komputerowy znajduje swoje zastosowanie. Prowadzę zajęcia indywidualne z dwojgiem takich uczniów. Zarówno Piotruś jak i Ania poruszają się na wózkach, mają specyficzne problemy z wymową a także z pisaniem. Uzupełnianie ćwiczeń za pomocą klawiatury jest szczególnie dla Ani jedyną metodą tworzenia tekstu pisanego, a używanie programu komputerowego to także szkoła życia umożliwiająca Ani komunikowanie się ze światem. Zarówno dla Piotrusia jak i dla Ani zajęcia języka niemieckiego zintegrowane są z nauką podstaw informatyki i nabyciem umiejętności wykorzystywania możliwości komputera, co będzie bardzo ważne w dalszym procesie kształcenia. Aby usystematyzować pracę z wykorzystaniem komputerów napisałem autorski program nauczania języka niemieckiego dla klas IV-VI szkoły podstawowej pt. Deutsch mit Computer.
Do zagadnień tematycznych oraz materiału gramatycznego dobrałem odpowiednie ćwiczenia wykonywane za pomocą komputera, które uatrakcyjniają lekcje i wpływają motywująco na wszystkich uczniów. Podczas pracy z komputerem zaangażowani są wszyscy uczniowie, a ich sukcesy umacniają poczucie własnej wartości oraz wiary w możliwości językowe. Zestaw ćwiczeń zawiera zadania promujące wszystkie sprawności: Rozumienia ze słuchu ( np. selekcja informacji usłyszanych) Mówienia ( ćwiczenie wymowy poprzez powtarzanie ) Czytania ( wyszukiwanie informacji w tekstach ) Pisania ( różnica pomiędzy fonetyczną a graficzną stroną wyrazu) Reasumując : Chciałbym zachęcić wszystkie koleżanki i kolegów do wykorzystywania programów komputerowych podczas zajęć języka niemieckiego. Używanie programów komputerowych, CD-ROM oraz gier komputerowych zalecają także autorzy Europejskiego systemu opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie jako jeden ze sposobów bezpośredniego kontaktu z autentycznym użyciem języka obcego. Dobranie odpowiedniego programu zależy od etapu edukacyjnego na którym pracujemy. Moje doświadczenia pracy w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum nasuwają refleksję, że dzieci w szkole podstawowej reagują w sposób najbardziej emocjonalny i wykorzystanie ich zaangażowania może dać bardzo dobre efekty. ================================================================ Bibliografia: Council of Europe (2001) Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie. Wydawnictwa CODN,2003 Cwanek-Florek,Ewa (2003), Multimedialne programy dydaktyczne w nauczaniu języka niemieckiego w: Języki Obce w Szkole,2/2003 Erdmenger, Manfred, Medien im Fremdsprachenunterricht ; w: Braunschweiger Arbeiten zur Schulpädagogik,Braunschweig 1997 Pawlikowski, Leszek Deutsch mit Computer Autorski program nauczania języka niemieckiego dla klas IV-VI szkoły podstawowej; Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
Schmidt-Sichermann W., Pädagogische Kriterien beim Einsatz von Lernsoftware, http://viadrum.euv-frankfurt-o.de SoWieSo Deutsch als Fremdsprache fűr Jugendliche, CD-ROM 1; Langenscheidt KG,2000 Wazel G., Evaluation fűr sprachliche Multimedia-Software, www.iik.com/iik_index.html