utarg (przychód) Koszt ekonomiczny utarg (przychód) Zakres tematyczny: Koszty w krótkim i długim okresie 1. Koszty pojęcie 2. Rodzaje kosztów wg różnych kryteriów 3. Krzywe kosztów 4. Zależności pomiędzy podstawowymi kategoriami kosztów 5. Analiza kosztów w krótkim i długim okresie 6. Koszty a postęp techniczny NAKŁAD (Inputs) produkcja WYNIK (Outputs) Produkt: Dobra i usługi produkcyjne Dobra i usługi konsumpcyjne Rachunkowe (księgowe) a ekonomiczne Koszty to pieniężny wyraz zakupionych czynników wytwórczych Utarg (przychód) ze sprzedaży to pieniężny wyraz sprzedanej Podejście ekonomiczne Podejście księgowe Koszty rachunkowe a ekonomiczne Zysk ekonomiczny Koszt implicite (alternatywny; ukryty) Koszt księgowy (explicite) Zysk księgowy Koszt księgowy (explicite) 1. rachunkowe ( explicite) - wynikają z pomnożenia ilości kupowanych czynników wytwórczych przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Odzwierciedlają widoczne wydatki pieniężne. 2. alternatywne ( implicite) 3. ekonomiczne to wszystkie explicite i implicite, łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej. Koszt utopiony to koszt, którego nie można odzyskać 1
Zysk przedsiębiorstwa Zysk rachunkowy = przychody (utargi) całkowite księgowe Zysk ekonomiczny = przychody (utargi) całkowite ekonomiczne ( explicite + implicite) Przykład: Jan Nowak zaangażował cały swój kapitał w wysokości 1,5 mln zł w firmę produkującą rowery. Angażując w tą działalność cały swój czas i kapitał, nie ma możliwości zarobkowania w inny sposób. Wiadomo, że roczny koszt księgowy uzyskania przychodu wynosi 150 tysięcy zł, oprocentowanie lokaty bankowej w skali roku 3%, a miesięczny utracony zarobek Nowaka 1500 zł. Wyznacz implicite. Zakładając, że roczny utarg wynosi 200 tysięcy zł, oblicz zysk księgowy i zysk ekonomiczny. Odpowiedź: Utracony zarobek: 1500 zł x 12 miesięcy = 18000 Dochód z lokaty: 3% z 1,5 mln zł = 30000 ------------- 48000 Zysk księgowy = UC Zysk księgowy: 200 tys. 150 tys. = 50 tys. Zysk ekonomiczny = UC (koszt księgowy + koszt alternatywny) Zysk ekonomiczny = 200 tys. (150 tys. + 48 tys.) = 2 tys. Podstawowe kategorie kosztów w krótkim okresie Koszty stałe () fixed cost - FC Koszty zmienne () variable cost - VC Koszt całkowity () total cost - TC Koszty przeciętne: Koszt przeciętny stały () average fixed cost - AFC Koszt przeciętny zmienny () average variable cost - AVC Koszt przeciętny całkowity () average total cost - ATC Koszt marginalny (krańcowy) marginal cost - MC Koszty stałe: są niezależne od wielkości. Występują także wówczas, gdy produkcja w ogóle nie ma miejsca (dla =0, >0) Np. koszt zatrudnienia pracowników administracji, koszt wynajmu lokalu, spłata kredytów, amortyzacja maszyn i urządzeń Koszty zmienne: ich wielkość zależy od wielkości i zmienia się wraz z jej zmianami. Np. płace pracowników produkcyjnych, surowców i materiałów Koszty stałe, zmienne i całkowite Koszt całkowity: to suma kosztów całej. = + + = 2
Koszt przeciętny: poniesione na wyprodukowanie jednej jednostki / Koszty przeciętne Koszt marginalny: jest to przyrost kosztów całkowitych spowodowany wzrostem o jednostkę. pokazuje, jak zmieniają się całkowite w wyniku wyprodukowania dodatkowej jednostki Funkcje kosztów w krótkim okresie Zależności między kosztami: 1. = i w ich minimach 2.Jeśli < i, te ostatnie maleją 3.Jeśli > i, te ostatnie rosną min min min 1 2 T T - optimum techniczne = min Koszty w długim okresie W długim okresie zmienia się technologia, przedsiębiorstwo może zmieniać nakłady wszystkich czynników. Nie działa prawo malejących przychodów. Brak kosztów stałych, wszystkie są zmienne. Rozróżniamy zatem tylko całkowite, całkowite przeciętne i marginalne. W długim okresie występują korzyści lub niekorzyści skali Koszty przeciętne w długim okresie W długim okresie krzywa składa się z trzech odcinków krzywych krótkookresowych odpowiadających różnym rozmiarom przedsiębiorstwa. 3
Krzywa kosztów całkowitych w długim okresie Każda krótkookresowa kosztów całkowitych ( 1, 2,, n ) staje się punktem na krzywej kosztów całkowitych w długim okresie. Krzywa kosztów marginalnych w długim okresie Długookresowa krzywa kosztów marginalnych (LMC) zawsze przecina krótkookresowe krzyw przy takich rozmiarach, dla których krótkookresowe krzywe są styczne z długookresową (LAC). 1 2 3 LAC 1 LMC 2 3 Korzyści i niekorzyści skali Długi okres jest nazywany mianem horyzontu planowania. Producent dokonuje wyboru najkorzystniejszych rozmiarów przedsiębiorstwa planuje powiększenie i wielkości zakładu z punktu widzenia minimalizacji kosztów. Teoretycznie istnieje nieskończenie wiele możliwych wielkości przedsiębiorstwa, z których każda posiada odpowiednią krzywą kosztów całkowitych, przeciętnych i marginalnych. Korzyści skali W długim okresie powiększanie rozmiarów może zaowocować korzyściami skali lub też niekorzyściami skali. Zwiększanie rozmiarów jest sensowne z ekonomicznego punktu widzenia tylko do momentu zrównania się minimum krzywej kosztu dla danej wielkości nakładu z minimum kosztu długookresowego. Dalsze zwiększanie rozmiarów przedsiębiorstwa jest nieekonomiczne. a korzyści skali 1 2 Korzyści skali 3 o 4 5 Niekorzyści skali o optymalna wielkość Rosnącym korzyściom skali odpowiada spadająca długookresowa, natomiast malejącym korzyściom skali odpowiada rosnąca długookresowa. 4
Technologiczne źródła korzyści skali: Specjalizacja i podział pracy (prowadzi do wzrostu wydajności) Niepodzielność czynników sprawia, że mogą być one efektywnie wykorzystane tylko w dużych przedsiębiorstwach (np. piec hutniczy) Produkcja wielofazowa (odbywa się bez przesyłania półfabrykatów z jednej fabryki do drugiej co obniża administracyjne, transportu, magazynowania) Możliwość prowadzenia prac badawczorozwojowych (B+R) Marketingowe korzyści skali Możliwość hurtowych zakupów czynników Wolniejszy wzrost kosztów pakowania i transportu Specjalizacja w zakresie zaopatrzenia i zbytu Koszty marketingowe (reklama, badanie rynku etc.) niższe w przeliczeniu na jednostkę Finansowe korzyści skali Łatwiejszy dostęp do kredytu Niższe kredytu Większa dostępność różnych form finansowania (emisja akcji, obligacji itp.) 5