Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie Warszawa DECYZJA

PREZES URZĘDU KOMUNKACJI ELEKTRONICZNEJ Anna Streżyńska DRTD SMP- 6043-2/06 (16) Warszawa, dnia 17 lipca 2006 r. Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 181 02-222 Warszawa DECYZJA Na podstawie art. 24 ust. 1, 2 i 3 w związku z art. 25 ust. 2 i 4, art. 34, art. 36, art. 37, art. 40 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.) i 2 pkt 9 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) w związku z art. 206 ust. 1i ust. 2a Prawa telekomunikacyjnego w związku z art. 4 i 16 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. Nr 267, poz. 2258) oraz art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66): I. ustalam, iż na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp z. o.o., zgodnym z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia nie występuje skuteczna konkurencja; II. wyznaczam Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, jako przedsiębiorcę zajmującego pozycję znaczącą na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o., zgodnym z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia; III. nakładam na Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne w celu świadczenia przedsiębiorcom telekomunikacyjnym usługi zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o.: - obowiązek, o którym mowa w art. 34 Prawa telekomunikacyjnego, polegający na uwzględnianiu uzasadnionych wniosków

przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego, w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, w celu zakańczania połączeń w sieci operatora poprzez zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i podejmowania rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz; - zapewnienie określonych elementów sieci telekomunikacyjnej, w tym linii i łączy, niezbędnych do zapewnienia dostępu do sieci; - oferowanie usług na warunkach hurtowych w celu ich dalszej sprzedaży przez innego przedsiębiorcę; - przyznawanie dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług, w tym usług sieci wirtualnych; - zapewnienie infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków; - zapewnienie funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług, w tym świadczenia usług w sieciach inteligentnych; - zapewnienie systemów wspierania działalności operacyjnej lub innych systemów oprogramowania niezbędnych dla skutecznej konkurencji, w tym systemów taryfowych, systemów wystawiania faktur i pobierania należności; - zapewnienie połączenia sieci lub urządzeń telekomunikacyjnych oraz udogodnień z nimi związanych; - prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymanie uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego do określonych sieci telekomunikacyjnych, urządzeń lub udogodnień towarzyszących, oraz przez zapewnienie każdej innej formy korzystania z urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub usług świadczonych przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, w celu świadczenia usługi zakańczania połączeń w publicznej ruchomej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. 2. obowiązek, o którym mowa w art. 36 Prawa telekomunikacyjnego, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, w szczególności przez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowaniu usług oraz udostępnianiu informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 37 Prawa telekomunikacyjnego, polegający na ogłaszaniu informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego, dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, przy czym: 2

- zakres informacji obejmuje wszystkie informacje dotyczące specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci a także opłat, niezbędny do przygotowania przez zainteresowanych operatorów wniosku w sprawie zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego, - publikacja wskazanych powyżej informacji nastąpi w formie elektronicznej na oficjalnych stronach internetowych Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o., wyznaczonej w niniejszej decyzji jako przedsiębiorca zajmujący pozycję znaczącą, na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych zgodnym z obszarem sieci operatora, w której następuje zakończenie połączenia, - informacje należy ogłosić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia niniejszej decyzji; w przypadku zmiany zakresu bądź treści publikowanej informacji należy ją ogłosić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 1 tygodnia od dnia wprowadzenia zmiany; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 40 Prawa telekomunikacyjnego, polegający na ustalaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty operatora. IV. Decyzja niniejsza podlega natychmiastowemu wykonaniu. UZASADNIENIE Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. Nr 267, poz. 2258), do zakresu działania Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej przeszły dotychczasowe zadania i kompetencje Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (zwanego również Prezesem URTiP), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Z kolei, zgodnie z art. 16 ust. 1 ww. ustawy, sprawy wszczęte przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty w zakresie zadań przejmowanych przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwanego również Prezesem UKE lub Regulatorem) i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy toczą się przed Prezesem UKE według przepisów ustawy Prawo telekomunikacyjne. Ponadto, w dniu 9 lutego 2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66) i należy zauważyć, iż stan prawny ustalony wskazaną ustawą został uwzględniony w niniejszej decyzji. 1. Implementacja procedury regulacji ex ante do polskiego porządku prawnego. 1.1. Regulacje prawne w zakresie regulacji ex-ante Podstawowe zasady i reguły nowego reżimu regulacyjnego dla rynku usług i sieci łączności elektronicznej, w tym również procedurę regulacji ex ante określa przede wszystkim dyrektywa 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa). Zgodnie z art. 15 dyrektywy ramowej, po przeprowadzeniu publicznej konsultacji oraz konsultacji z krajowymi organami regulacyjnymi (NRA), Komisja Europejska miała przyjąć zalecenia określające rynki produktów i usług sektora łączności elektronicznej, których cechy mogą usprawiedliwiać nałożenie obowiązków regulacyjnych, określonych w dyrektywach szczegółowych. Rynki te miały zostać określone zgodnie z przepisami prawa konkurencji. 3

Jednocześnie Komisja miała opublikować wytyczne dotyczące analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej. Mając na uwadze treść zaleceń i wytycznych NRA mają definiować rynki właściwe zgodnie z prawem konkurencji i stosownie do okoliczności występujących w danym państwie (możliwe jest również zdefiniowanie rynków spoza zaleceń Komisji, po uzyskaniu jej zgody), a w szczególności mają definiować rynki geograficzne w obrębie danego terytorium. Art. 16 dyrektywy ramowej stanowi, że niezwłocznie po uchwaleniu zalecenia lub jego zmian, NRA są zobowiązane do przeprowadzenia analizy odnośnych rynków. Analiza ta powinna zostać przeprowadzona w miarę potrzeb we współpracy z organem ds. konkurencji. Jeżeli wyniki analizy wskażą, że na rynku występuje skuteczna konkurencja, wtedy NRA nie będzie nakładał obowiązków regulacyjnych, a istniejące zostaną zniesione. Jeżeli wyniki analizy określą, iż dany rynek nie jest skutecznie konkurencyjny, wtedy NRA wskaże przedsiębiorstwo lub przedsiębiorców zajmujących znaczącą pozycję rynkową oraz nałoży, zmieni lub utrzyma istniejące obowiązki regulacyjne. Jednocześnie dyrektywa ramowa przewiduje, że dla rozstrzygnięć związanych z nałożeniem obowiązków regulacyjnych należy zastosować mechanizm konsultacji określony w art. 6 dyrektywy, a także mechanizm odnoszący się do konsolidacji wewnętrznego rynku w zakresie łączności elektronicznej, wskazany w art. 7 dyrektywy ramowej. Mając na uwadze postanowienia dyrektywy ramowej, Komisja Europejska wydała: Ø Zalecenie Komisji Europejskiej 2003/311/W z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (OJ L114/45 z 8.05.2003 r.), zwane dalej Zaleceniem - wskazujące na przesłanki uzasadniające poddanie rynku właściwego regulacji ex ante, a także określające listę rynków produktów i usług sektora łączności elektronicznej, których cechy mogą uzasadniać wprowadzenie regulacji ex ante; Notę Wyjaśniającą do Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z Dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (http://europa.eu.int/information_society/policy/ecomm/doc/info_centre/recomm_guidelines/r elevant_markets/en1_2003_497.pdf.), zwane dalej Notą Wyjaśniającą Ø Wytyczne Komisji Europejskiej 2002/C165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (OJ C165/6 z 11.07.2002 r.), zwane dalej Wytycznymi - skupiające się przede wszystkim na kwestiach związanych z definiowaniem rynków, ich analizą pod kątem występowania podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej, a także procedurach konsultacyjnych. Wskazana powyżej procedura regulacji ex ante została zaimplementowana do polskiego porządku prawnego. Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne - zwana dalej ustawą, Prawem telekomunikacyjnym lub PT, przewiduje następujące etapy regulacji rynku: a) wydanie rozporządzenia ministra właściwego do spraw łączności w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (art. 22 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego); b) wszczęcie i przeprowadzenie przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej postępowania w sprawie określenia, czy na rynku właściwym, określonym w rozporządzeniu, występuje skuteczna konkurencja (art. 23 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego); 4

c) w przypadku stwierdzenia występowania na rynku skutecznej konkurencji wydanie przez Prezesa UKE postanowienia w sprawie stwierdzenia, że na analizowanym rynku występuje skuteczna konkurencja (art. 23 ust. 3 Prawa telekomunikacyjnego); d) w przypadku ustalenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja przygotowanie przez Prezesa UKE decyzji wyznaczającej przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nakładającej obowiązki regulacyjne przewidziane w ustawie; e) poddanie projektu rozstrzygnięcia w sprawie wyznaczenia podmiotu lub podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej i nałożenia określonych obowiązków regulacyjnych postępowaniu konsultacyjnemu oraz konsolidacyjnemu (art. 15 i 18 Prawa telekomunikacyjnego); f) wydanie postanowienia przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego również Prezesem UOKiK) w sprawie przyjętego przez Prezesa UKE projektu rozstrzygnięcia w kwestii ustalenia skutecznej konkurencji, wyznaczenia podmiotu lub podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych (art. 25 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego); g) wydanie decyzji wyznaczającej podmiot o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakładającej obowiązki regulacyjne (art. 25 ust. 4 Prawa telekomunikacyjnego). Zgodnie z art. 3 ust 2 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66) wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy tj. przed dniem 9 lutego 2006 r. postępowania w sprawie ustalenia, czy na rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja, stają się postępowaniami w sprawie ustalenia czy na rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne. Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że niniejsza decyzja stanowi realizację etapów procesu regulacyjnego wskazanych w punktach d g z uwzględnieniem zapisów art. 3 ust. 2 cytowanego powyżej. 1.2. Przebieg postępowania w sprawie wyznaczenia przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji rynkowej oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych przewidzianych w ustawie. 1. Pismem z dnia 20 grudnia 2004 r. (znak: DRT-WAI-0200-16/04(1)) Prezes URTiP na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne wszczął z urzędu postępowanie w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia, rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 2. Przedmiotowe postępowanie nie zostało zakończone. 3. Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66), tj. z dniem 9 lutego 2006 r., postępowanie w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia, rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja, stało się z mocy prawa postępowaniem w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem sieci, w której następuje 5

zakończenie połączenia, rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na poszczególnych rynkach właściwych oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych. 4. Pismem z dnia 12 kwietnia 2006r., Prezes UKE powiadomił spółkę Polska Telefonia Cyfrowa Sp z o.o. z siedzibą w Warszawie o rozszerzeniu postępowania, stosownie do powołanego wyżej art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz Kodeks postępowania cywilnego. 5. Pismem z dnia 27 kwietnia 2006 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa UOKiK o rozpoczęciu postępowania konsultacyjnego dotyczącego projektu decyzji Prezesa UKE w sprawie ustalenia, że na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych zgodnym z obszarem ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. nie występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego zajmującego znaczącą pozycję na tym rynku oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę obowiązków regulacyjnych. 6. W dniu 28 kwietnia 2006 r. Komisja Europejska zarejestrowała pod numerem PL/2006/0379 notyfikację UKE dotyczącą projektu decyzji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawie wyznaczenia Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego zajmującego pozycję znaczącą na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych zgodnym z obszarem ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. i nałożenia obowiązków regulacyjnych przewidzianych w ustawie. W dniu 29 maja 2006 r. Komisja przekazała swoje stanowisko w przedmiotowej sprawie. Komisja nie wniosła zastrzeżeń do projektu decyzji. 7. W dniach 27 kwietnia 28 maja 2006 r. Prezes UKE przeprowadził postępowanie konsultacyjne w sprawie ustalenia, że na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych zgodnym z obszarem ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. nie występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego zajmującego znaczącą pozycję na tym rynku oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę obowiązków regulacyjnych. W ramach postępowania konsultacyjnego do Prezesa UKE wpłynęło 5 opinii złożonych przez: Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o., Netię S.A., P4 Sp. z o.o., Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stanowiska uczestników postępowania konsultacyjnego zostały opublikowane na stronach Urzędu w dniu 9 czerwca 2006 r. 8. Pismem z dnia 21 czerwca 2006 r. Prezes UKE powiadomił Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. o przekazaniu w dniu 20 czerwca 2006 r. projektu rozstrzygnięcia Prezesowi UOKiK, celem zajęcia stanowiska. Projekt ten został umieszczony na stronach Urzędu w dniu 21 czerwca 2006 r. wraz z komentarzem Prezesa UKE do konsultacji. 9. Postanowieniem z dnia 4 lipca 2006 r. Prezes UOKiK potwierdził stanowisko Prezesa UKE, zawarte w przesłanym mu projekcie decyzji, iż na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w sieci Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o., zgodnym z obszarem ruchomej publicznej sieci telefonicznej, w której następuje zakończenie połączenia, nie występuje skuteczna konkurencja, Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. 6

posiada pozycję znaczącą oraz że zasadne jest nałożenie na Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. obowiązków regulacyjnych określonych w art. 34, 36, 37, i 40 ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku. Pt. Prezes UOKiK zauważył jednocześnie, iż: Po przeprowadzonej analizie rynku, Prezes UOKiK stwierdza, iż nałożone przez Prezesa UKE obowiązki spełniają wymogi ustawowe w zakresie adekwatności, proporcjonalności oraz uwzględniają cele ustawy Pt. Powinny one ułatwić prowadzenie działalności operatorom korzystającym z usług oferowanych przez PTC na analizowanym rynku hurtowym. Ich skutkiem będzie bez wątpienia poprawa pozycji negocjacyjnej przedsiębiorców dokonujących zakupu na przedmiotowym rynku. Oceny organu antymonopolowego w tym zakresie nie zmienia fakt, iż w przekonaniu Prezesa UOKiK nieuprawnione jest stwierdzenie stosowania przez PTC subsydiowania skrośnego (price squeezing) wyłącznie na podstawie zestawienia stawek za połączenia pobieranych przez Spółkę na rynku detalicznym ze stawką za zakończenie połączenia w sieci Spółki w najdroższym okresie taryfikacyjnym (T1), pobieraną na poddanym analizie rynku hurtowym. Wydaje się, iż rozważyć należałoby poszerzenie przedmiotowej analizy o rozważnie dobowego rozkładu ruchu w sieci operatora w zestawieniu ze stawkami za zakończenie połączenia pobieranymi w poszczególnych okresach taryfikacyjnych, ewentualnie zestawienie przychodów uzyskiwanych przez Spółkę z tytułu działalności prowadzonej na przedmiotowym rynku z kosztami jej prowadzenia. Prezes UKE ustosunkował się do powyższego zastrzeżenia w komentarzu wydanym po zakończeniu postępowania konsultacyjnego. Należy zauważyć, iż: Prezes UKE wybrał plany taryfowe, które mają płaskie stawki w ciągu całego dnia z uwagi na to, że taka jest tendencja na rynku telefonii ruchomej. Operatorzy upraszczają plany taryfowe. Na wykresie w części analitycznej zostały zaprezentowane plany taryfowe o różnej wysokości abonamentu. Prezes UKE zastosował porównanie stawek w szczycie, gdyż połowa połączeń rozliczanych jest właśnie według tej stawki. Niemniej jednak warto zwrócić uwagę, iż obliczona przez OVUM średnia stawka za zakończenie połączenia w sieci wynosi 0,566 PLN. To porównanie wykazuje, że stawki hurtowe są niższe. Nadal stanowią jednak około 90% cen detalicznych. To z kolei potwierdza słuszność wniosków dokonanych w przedmiotowej decyzji. 10. Pismem z dnia 6 lipca 2006 r. Prezes UKE powiadomił Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. o zakończeniu postępowania dowodowego oraz o możliwości zapoznania się w dniach 7 10-11 lipca 2006 r. z materiałem dowodowym zebranym w aktach postępowania i złożenia ostatecznego stanowiska w sprawie do dnia 12 lipca 2006 r. 11. W dniu 14 lipca 2006 r. do Urzędu Komunikacji Elektronicznej wpłynęło stanowisko Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. (DN-4500/115/2006) w związku z zakończeniem postępowania dowodowego w sprawie ustalenia, czy na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, zgodnym z obszarem sieci w której następuje zakończenie połączenia występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców o znaczącej pozycji na tym rynku oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych. W stanowisku tym operator Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. podtrzymał swoje stanowiska wyrażane we wcześniejszych etapach postępowania oraz wniósł o: 7

zmianę uzasadnienia projektowanej decyzji w kwestii posiadania przez Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz oceny rynku zakańczania połączeń głosowych; nienakładanie na PTC obowiązków regulacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego; nienakładanie na PTC obowiązków w zakresie niedyskryminacji; wydłużenie do czterech miesięcy terminu wykonania obowiązków informacyjnych; nienakładanie na PTC obowiązku ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o koszty; powtórzenie postępowania konsultacyjnego i postępowania konsolidacyjnego w sprawie; powtórzenie uzgodnienia projektu decyzji z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. przedstawiła także szczegółowe uzasadnienie najważniejszych zarzutów podnoszonych w przebiegu wcześniejszego postępowania. Jednakże po przeanalizowaniu niniejszego materiału oraz postulatów podnoszonych przez Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. Prezes UKE postanowił wydać przedmiotową decyzję w takim kształcie, jaki został ustalony bezpośrednio po wynikach postępowania konsultacyjnego. Tym samym nie przychylił się do postulatów Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. podnoszonych w jej stanowisku w związku z zakończeniem postępowania dowodowego. 2. Definicja rynku właściwego. 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów zwanej dalej o.k.i.k. (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z późn. zm.) - do której odsyła art. 21 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego - rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty, oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Rynki właściwe poddane analizie przez Prezesa UKE, a następnie w przypadku braku skutecznej konkurencji poddane regulacji, określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw łączności. W dniu 25 października 2004 r. Minister Infrastruktury, działając na podstawie art. 22 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego, wydał stosowne rozporządzenie, w którym w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych koniecznych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych wskazał jako rynek poddany analizie rynek świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. ( 2 pkt 9 rozporządzenia). Rynek ten, zgodnie z 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury jest zgodny z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia. Jakkolwiek rynek właściwy został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury, to w akcie tym brak jest wskazania szczegółowego zakresu produktowego tego rynku. Mając na względzie powyższe, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład rynku właściwego, jak również odniesienie się do wskazanego w rozporządzeniu rynku geograficznego. 8

Wytyczne, którymi zgodnie z art. 23 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków właściwych i ustalaniu pozycji znaczącej przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki, które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji oraz wskazują na Zalecenie, jako dokument, w którym rynki te zostały określone przez Komisję Europejską. 1 2.2. Rynek produktowy na poziomie hurtowym. Zalecenie Komisji Europejskiej wyodrębniło na poziomie hurtowym rynek świadczenia usługi zakańczania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Nota objaśniająca do Zalecenia przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób:...zakończenie połączenia w sieci komórkowej to element zarówno udostępniania połączeń komórkowych (które kończą się w innych sieciach komórkowych) jak i połączeń rozpoczynanych przez dzwoniących w sieciach obsługujących lokalizacje stacjonarne, kończących się w sieciach komórkowych. Z uwagi na fakt, że opłatę za zakończenie ustala sieć, do której się dzwoni, wybierana przez abonenta otrzymującego połączenie, dzwoniący nie ma w zasadzie możliwości wpływu na opłaty za zakończenie połączenia. Jest to przypadek funkcjonowania zasady, że dzwoniący płaci, obecnie powszechny w Europie. Na szczeblu detalicznym połączenie z danym użytkownikiem lub z jego terminalem nie jest substytutem połączenia z innym użytkownikiem i to ograniczenie substytucji popytu przenosi się na szczebel hurtowy. Ponadto na szczeblu hurtowym istnieje wymóg prawny świadczenia połączeń międzysieciowych każdy z każdym, tak więc operatorzy są prawnie zobowiązani do zawierania porozumień w zakresie połączeń międzysieciowych. W odniesieniu do substytucji podaży w przypadku podniesienia stawki przez dostawcę zakończenia połączenia nie jest łatwo innym dostawcom przestawić się na zaopatrywanie tego rynku, gdyż do tego potrzebowaliby oni szczegółów karty SIM tego użytkownika. Niemniej jednak rynek jest szerszy niż usługi zakończenia połączenia z terminalem danego użytkownika, gdyż nie jest w zasadzie możliwe różnicowanie cen przez operatora w zakresie opłat za zakończenie połączenia w stosunku do różnych użytkowników jego sieci. Dlatego też właściwy rynek jest przynajmniej tak szeroki jak usługi zakończenia połączenia z każdym operatorem. 2 Kierując się ustaleniami Komisji Europejskiej oraz własną analizą, Prezes UKE stoi na stanowisku, iż usługa zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych na szczeblu hurtowym jest usługą dostępu do sieci dla operatorów publicznych stacjonarnych i ruchomych sieci telefonicznych niezbędną do świadczenia użytkownikom końcowym usług telekomunikacyjnych. Ze względu na potrzeby użytkowników końcowych operatorzy sieci stacjonarnych i ruchomych są zmuszeni nabyć usługi zakańczania połączeń od operatora konkretnej sieci, w której te połączenia są zakańczane. Wynika to z faktu, iż zakańczanie połączeń w danej sieci nie może być zastąpione zakańczaniem połączeń w innej sieci. Zgodnie z art. 26 Prawa telekomunikacyjnego, operator publicznej sieci telekomunikacyjnej jest obowiązany do prowadzenia negocjacji w sprawie zawarcia umowy o dostępie telekomunikacyjnym na wniosek innego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego (...) w celu świadczenia publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych oraz zapewnienia interoperacyjności usług. Oznacza to, iż Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (zwana dalej PTC, Spółką, Operatorem) ma obowiązek prowadzenia negocjacji w zakresie połączeń międzysieciowych. Nie wpływa to jednak na samą definicję rynku i jej zakres produktowy, pomimo iż częstą praktyką mniejszych operatorów stacjonarnych jest zawieranie umów o tranzyt połączeń do sieci PTC 1 punkt 4 Wytycznych 2 Zalecenie Komisji Euroepjskiej w sprawie właściwych rynków produktów i usług w ramach sektora łączności elektronicznej, które mogą zostać poddane regulacji ex-ante. 9

z operatorami, którzy mają już podpisane umowy o zakańczanie połączeń w sieci tego operatora. Powyższe praktyki będą natomiast wzięte pod uwagę przy ocenie kryteriów służących do oceny pozycji rynkowej zajmowanej przez PTC na badanym rynku właściwym. Cytowane powyżej ustalenia Komisji odnoszą się do badanego rynku właściwego z następujących powodów: - w Polsce, podobnie jak w Europie, w zakresie rynku detalicznego obowiązuje zasada dzwoniący płaci (zwana dalej zasadą CCP 3 ); - na szczeblu detalicznym połączenie z danym użytkownikiem lub z jego terminalem nie jest substytutem połączenia z innym użytkownikiem i to ograniczenie substytucji popytu przenosi się na szczebel hurtowy; - biorąc pod uwagę substytucję podaży na szczeblu hurtowym, w przypadku podniesienia stawki przez dostawcę zakończenia połączenia nie jest możliwa rezygnacja z usług tego dostawcy, gdyż brak jest funkcjonalności sieci pozwalających na zakończenie połączenia przez innego dostawcę, niż ten do którego sieci połączenie jest kierowane. Zdaniem Komisji, Opłaty za zakończenie połączeń komórkowych mogą być ograniczone poprzez substytucję popytu. Na szczeblu hurtowym nie istnieje potencjał substytucji popytu. Popyt na szczeblu hurtowym jest nierozerwalnie związany z podażą. Operator (dzwoniący) nie jest w stanie nabyć usługi zakończenia połączenia w danej sieci z alternatywnego źródła. Powyższy pogląd wziął pod uwagę Prezes UKE, analizując badany rynek właściwy na szczeblu hurtowym. Operatorzy publicznych stacjonarnych i ruchomych sieci telekomunikacyjnych nie są w stanie nabyć konkurencyjnej usługi zakończenia połączeń w sieci PTC od innego operatora. Rozpatrując możliwe substytuty na rynku detalicznym w zakresie różnych rodzajów połączeń, Prezes UKE stwierdził, iż: - substytutem połączeń w sieci PTC na rynku detalicznym nie mogą być połączenia w sieciach stacjonarnych innych operatorów. Nawet przy założeniu, iż wszyscy użytkownicy końcowi PTC są jednocześnie abonentami któregokolwiek działającego na rynku polskim operatora świadczącego usługi w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, to jednak funkcje użytkowe sieci ruchomych decydują o tym, iż połączenia kierowane do publicznych ruchomych sieci telefonicznych nie mogą być uznane za zastępowalne przez połączenia w sieciach stacjonarnych; - substytutem połączeń w sieci PTC na rynku detalicznym nie może być również wyłączne korzystanie z połączeń sieciowych (on-net) przy wykluczeniu połączeń pozasieciowych (off-net). Substytucja taka jest niemożliwa z kilku powodów. Przede wszystkim użytkownik inicjujący połączenie musiałby posiadać kartę SIM działającą w sieci PTC. Aby mógł on korzystać z tej karty, musiałby posiadać aparat telefoniczny zdolny do akceptowania wielu kart, lub przed wykonaniem połączenia wymienić kartę, ewentualnie posiadać kilka aparatów telefonicznych. Pierwszą możliwość ogranicza fakt, że rozpowszechnienie i znajomość aparatów na kilka kart jest niewielkie. Zmiana karty przed wykonaniem każdego połączenia jest niewygodna i czasochłonna, poza tym prawie wszystkie aparaty sprzedawane przez operatorów są kodowane, a rozkodowanie takiego telefonu powoduje dodatkowe koszty dla danego użytkownika; 3 ang. calling party pays 10

- substytutem połączeń w sieci PTC na rynku detalicznym nie może być również usługa sms oraz inne usługi transmisji danych, z uwagi na fakt, iż spełniają one jedynie funkcje uzupełniające połączenie głosowe, a obecna sytuacja na rynku detalicznym nie wskazuje by zwiększająca się popularność tych usług mogła w perspektywie 2 lat wpłynąć na całkowitą rezygnację użytkowników z połączeń głosowych; Po analizie zarówno strony popytowej jak i podażowej na rynku hurtowym i detalicznym Prezes UKE postanowił włączyć do zakresu produktowego rynku na szczeblu hurtowym następujące usługi: zakańczanie połączeń głosowych zainicjowanych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej (F2M fixed-to-mobile), zakańczanie połączeń głosowych zainicjowanych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej (M2M mobile-to-mobile). Jednocześnie, opierając się na zasadzie neutralności technologicznej Prezes UKE stoi na stanowisku, iż nie ma istotnego znaczenia w jakiego rodzaju sieci zakańczane jest połączenie, dlatego uznał, iż wchodzą w jego skład połączenia zakańczane w sieciach GSM, UMTS oraz NMT 450i. Analiza strony popytowej i podażowej niniejszego rynku na szczeblu hurtowym nie daje żadnych podstaw do rozszerzenia zakresu produktowego. W chwili obecnej nie istnieją i jak należy się spodziewać w bliskiej przyszłości, nie będą istniały substytuty usługi zakańczania połączeń głosowych w sieciach ruchomych. Operator chcący zakończyć połączenie z numerem sieci ruchomej nie ma innej możliwości jak tylko zakończyć to połączenie w sieci, do której ten numer jest przypisany, niezależnie od tego, czy czyni to bezpośrednio, czy za pośrednictwem innego operatora. 2.3. Rynek geograficzny. Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera w art. 4 pkt. 8 ustawy o.k.i.k., do której odsyła art. 21 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego. Zgodnie z tą definicją rynek geograficzny oznacza obszar, na którym, ze względu na rodzaj i właściwości towarów, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Zakres geograficzny rynku podlegającego analizie przez Prezesa UKE został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury jako rynek zgodny z obszarem sieci, w której następuje zakończenie połączenia. Tym samym na terenie Polski funkcjonuje tyle odrębnych rynków właściwych, ile ruchomych publicznych sieci funkcjonuje na obszarze kraju. Analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE potwierdziła stanowisko Ministra Infrastruktury. Usługa zakończenia połączenia świadczona w danej sieci operatora nie może być zastąpiona usługą zakończenia połączenia w sieci innego operatora. Jest to tożsame z faktem, iż obszar geograficzny rynku właściwego jest zawężony do zasięgu geograficznego sieci danego operatora. Zgodnie z powyższym, analizie Prezesa UKE zostali poddani wszyscy trzej 11

przedsiębiorcy telekomunikacyjni posiadający w latach 2002-2005 na terenie Polski ruchomą publiczną sieć telefoniczną 4. Analiza dokonana w niniejszej decyzji dotyczy rynku zakańczania połączeń głosowych w sieci operatora Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. 3. Struktura podmiotowa rynku właściwego. Zgodnie z powyższym, w niniejszej decyzji Prezes UKE poddał analizie rynek właściwy, który tworzy na terenie Polski ruchoma publiczna sieć telefoniczna należąca do PTC. Klientami (kupującymi) tworzącymi popyt na tym rynku są przedsiębiorcy telekomunikacyjni działający na rynku telefonii stacjonarnej i ruchomej, którzy chcą świadczyć użytkownikom końcowym usługi połączeń głosowych zakańczanych w sieci operatora PTC. Dostawcą usług (sprzedającym) na tym rynku jest przedsiębiorca telekomunikacyjny PTC posiadający ruchomą publiczną sieć telefoniczną, do której użytkowników końcowych wykonywane są połączenia głosowe inicjowane w sieciach stacjonarnych i sieciach ruchomych. 3.1 Struktura własnościowa Dokonując analizy struktury własnościowej, Prezes UKE wskazuje na powiązania finansowe PTC z innymi podmiotami funkcjonującymi na rynku telekomunikacyjnym. Takie powiązania umożliwiają zarówno łatwiejszy dostęp do kapitału jak i rozwiązań technologicznych oraz są bardzo istotne dla możliwości działania i rozwoju przedsiębiorstwa, a także ułatwiają współpracę na rynku międzyoperatorskim. POLSKA TELEFONIA CYFROWA Sp. z o.o. Procentowy udział głosów na Liczba udziałów Udziałowcy zgromadzeniu wspólników Elektrim Telekomunikacja 226 080 47,9998% Deutsche Telekom 105 975 45% Polpager Sp. z o.o. 18 840 4% CARCOM Warszawa Sp. z o.o. 8 949 1,9% Autoinvest S.A. 5 181 1,1% Elektrim S.A. 0,0002% RAZEM 471 000 100% Źródło: PTC Sp. z o.o. 4 Zgodnie z art. 2 pkt 28 i 33 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171 poz.1800 z późn. zm.) publiczna sieć telefoniczna jest to publiczna sieć telekomunikacyjna wykorzystywana do świadczenia publicznie dostępnych usług telefonicznych, zapewniającą łączność głosową między zakończeniami sieci, a także inne formy łączności, w szczególności przesyłanie faksów i danych, zaś ruchoma publiczna sieć telefoniczna jest to publiczna sieć telefoniczna, w której zakończenia nie mają stałej lokalizacji. 12

Głównym udziałowcem jest Elektrim Telekomunikacja. Przedsiębiorstwo to jest kapitałowo zależne od spółki Elektrim S.A., jednego z największych polskich przedsiębiorców posiadających doświadczenie w zakresie sieci telefonii stacjonarnej, ruchomej oraz w zakresie telewizji kablowej i wytwarzania energii. Elektrim Telekomunikacja świadczy usługi na rynku telefonii stacjonarnej. Nie jest jednak bezpośrednio zaangażowana w eksploatację sieci telefonii ruchomej. 45% udziałów PTC posiada Deutsche Telekom niemiecki operator zasiedziały. Pasma częstotliwości, w których PTC świadczy usługi PTC dysponuje zestawem pasm w częstotliwościach GSM 900, GSM 1800 i UMTS. Zasoby częstotliwości, jako zasoby ograniczone, stanowią jeden z głównych czynników dostępu do rynku. GSM 1800 Operator Liczba kanałów Zakres częstotliwości Data rozpoczęcia wykorzystania częstotliwości Uwagi Polska Telefonia Cyfrowa Sp z.o.o. od dnia doręczenia Koncesji - 12 1755,0-1757,2 / 1850,0-1852,2 w zakresie zakładania i używania urządzeń, z dniem 1 marca 2000 r. - w 36 1770,2-1777,2 / 1865,2-1872,2 zakresie świadczenia usług. Koncesja wydana na okres 15 lat. 13

UMTS Operator Liczba kanałów Zakres częstotliwości Data rozpoczęcia wykorzystania częstotliwości Uwagi Polska Telefonia Cyfrowa Sp z.o.o. 3 FDD 14,8 MHz 1 TDD 5 MHz Rozpoczęcie działalności z Koncesja wydana na dniem 01.01.2003 okres do dnia - świadczenie usług - nie 01.01.2023 r. 1935,3-1950,1 / 2125,3-2140,1 później niż z dniem 01.01.2004 r. - zmiana Decyzją Prezesa URTiP - świadczenie usług telekomunikacyjnych - nie później niż z dniem 1 stycznia 2006 r., przy czym 1910,1-1915,1 Operator jest uprawniony do rozpoczęcia działalności z dniem 01.01.2004 r. GSM 900 Operator Liczba Przydzielony Data rozpoczęcia wykorzystania Uwagi kanałów zakres częstotliwości częstotliwości Polska Telefonia Cyfrowa Spółka z o. o. 22 893,0-897,2 / 938,0-942,2 23.02.1996 r. Koncesja wydana na okres 15 lat. Zgodnie z zapisem w Koncesji - Koncesjobiorca ma prawo do ubiegania się o rozszerzenie przydzielonych pasm częstotliwości po 5 latach od daty wydania niniejszej koncesji. 23 903,6-908,0 / 948,6-953,0 23.02.1996 r. Źródło: opracowanie UKE na podstawie decyzji Prezesa URTiP. 14

3.2 Powiązania z innymi rynkami wskazanie innych rynków telekomunikacyjnych, na których Operator świadczy usługi Rynki, na których PTC świadczy różnorodne usługi przy wykorzystaniu tej samej infrastruktury, to: - świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych; - świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych publicznych sieciach telefonicznych; - świadczenia usługi roamingu międzynarodowego w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych; - świadczenia usług użytkownikom końcowym (rynek detaliczny telefonii ruchomej). Jak wynika z powyższego zestawienia PTC świadczy usługi na 4 rynkach (trzy pierwsze zostały zdefiniowane przez Komisję Europejską w Zaleceniach, ostatni - detaliczny, obecnie nie podlega regulacji ex-ante), wykorzystując tę samą infrastrukturę, co sprzyja umacnianiu pozycji Spółki na rynku zakańczania połączeń głosowych, a różnorodność świadczonych usług ułatwia wzrost rentowności całej działalności przedsiębiorstwa. Obecność PTC na rynku usług detalicznych, który jest rynkiem powiązanym z rynkiem zakańczania połączeń, świadczy również o pionowym zintegrowaniu przedsiębiorcy telekomunikacyjnego, co stanowi dodatkowy czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Przedsiębiorca może wykorzystać pozycję zajmowaną na jednym rynku i przenieść ją na kolejny rynek, utrudniając w ten sposób wejście nowym przedsiębiorcom na dany rynek właściwy, a operatorom już działającym na tym rynku skutecznie utrudniać dalszy rozwój działalności i zwiększanie generowanych przychodów. Jak zauważono powyżej w przypadku analizowanego rynku, jego obszar geograficzny jest tożsamy z zasięgiem geograficznym sieci Operatora. Z powyższego wynika, iż procent ludności objętej zasięgiem sieci PTC stanowi podstawę potencjału i możliwości dla rynku zakańczania połączeń. Użytkownik końcowy sieci ruchomej, oprócz tego, że sam generuje połączenia, ma także możliwość odbierania połączeń. W ten sposób użytkownicy końcowi, wykonując połączenia głosowe, pośrednio wpływają na popyt generowany na poziomie hurtowym. Do roku 2004 operator PTC objął zasięgiem własnej sieci ponad 99% mieszkańców Polski (tabela poniżej). % mieszkańców Polski objętych zasięgiem sieci Operator telefonii ruchomej operatora 2002 2003 2004 Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. 99,51% 99,55% 99,57% Liczba użytkowników końcowych danego przedsiębiorcy jest podstawą zapotrzebowania na usługi zakańczania połączeń w sieciach ruchomych. Zainicjowane połączenie skierowane jest do konkretnego użytkownika z konkretnej sieci i brak jest jakiejkolwiek substytucji i alternatywy dla usługi zakończenia połączenia. Operatorzy poprzez wzrost liczby użytkowników własnej sieci, odnotowują większy popyt na usługi zakańczania połączeń i mają możliwość generowania wyższych przychodów. Rosnące znaczenie świadczenia usług zakańczania połączeń można wykazać również za pomocą wskaźnika penetracji rynku telefonii ruchomej. Jak wynika z poniższego wykresu wielkość penetracji telefonii komórkowej wzrosła z 60,4% populacji w Polsce w roku 2004 do 76,4 % na koniec 2005. Wraz z rosnącą penetracją rynku telefonii ruchomej wzrasta 15

zapotrzebowanie na usługi zakańczania połączeń w sieciach ruchomych, a co za tym idzie, następuje wzrost przychodów z tych usług. Penetracja polskiego rynku telefonii ruchomej w latach 1997-2005 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 76,40% 60,40% 45,60% 36,40% 10,20% 25,90% 5,00% 17,60% 2,10% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych od przedsiębiorców i GUS (rok 2005) 5 wskaźnik penetracji liczony jest w odniesieniu do 100 mieszkańców Biorąc pod uwagę stosunkowo niską penetrację na polskim rynku w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej, można stwierdzić, że tendencja wzrostowa penetracji zostanie zachowana w najbliższych latach. Tendencja ta będzie miała bezpośredni wpływ na wzrost liczby nabywanych przez operatorów sieci usług zakańczania połączeń głosowych w publicznych telefonicznych sieciach ruchomych. Penetracja telefonii ruchomej w krajach Unii Europejskiej, X 2005 r. 160% 140% 150% 120% 100% 80% 83% 105% 96% 117% 111% 104% 94% 96% 99% 90% 89% 76% 79% 106% 94% 99% 98% 90% 90% 81% 80% 71% 103% 101% 60% 40% 20% 0% BE* CZ* DK* DE EE EL* ES* FR IE IT CY LV LT LU HU MT NL* AT PL PT SI SK FI SE UK* 5 wskaźnik penetracji liczony jest w odniesieniu do 100 mieszkańców 16

Źródło: 11 raport Implementacyjny Komisji Europejskiej 4.Analiza tendencji i cen występujących na rynku zakańczania połączeń głosowych w sieci PTC 4.1 Rozliczenia przy połączeniach F2M Kształtowanie się cen na rynku, zwłaszcza dynamika zmian ich wysokości, stanowi jeden z najistotniejszych elementów analizy rynkowej, który umożliwia także ocenę tendencji, czy rynek zmierza, czy też nie, do stanu efektywnej konkurencji. Na rynku zakańczania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych mamy do czynienia z odrębnymi rynkami tworzonymi w obrębie sieci poszczególnych operatorów. W związku z tym na każdym takim rynku występuje tylko jeden gracz rynkowy. W tej sytuacji operator ma możliwość swobodnego kształtowania cen za świadczenie usługi zakańczania połączeń. Największe znaczenie w przypadku rozliczeń za połączenia F2M miała i ma współpraca z Telekomunikacją Polską S.A., z uwagi na to, że znaczna część przychodów z zakańczania połączeń generowana jest właśnie dzięki wymianie ruchu z TP S.A. (jest to najsilniejszy podmiot po stronie popytowej analizowanego rynku). Pozycja TP S.A., jako największego operatora sieci stacjonarnej, pozwala na skuteczne negocjowanie warunków rozliczeń. Pozostali gracze z rynku stacjonarnego otrzymują warunki podobne lub nawet nieco gorsze niż TP S.A. Poniższy wykres przedstawia stawki za zakańczanie połączeń w ruchomej sieci PTC, które zostały zainicjowane w sieci operatora zasiedziałego (TP S.A.). Należy zauważyć, że poziom tych stawek jest niższy od poziomu stawek wynegocjowanych przez innych operatorów stacjonarnych. Stawki za zakańczanie połączeń w sieci PTC Sp. z o.o. inicjowanych w sieci TP S.A (w PLN) 2002 2003 2004 2005 T3 T2 T1 T3 T2 T1 T3 T2 T1 T3 T2 T1 0,4 0,4 0,4 0,4 0,48 0,48 0,5 0,6 0,65 0,65 0,735 0,8 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 17

T1 - okres taryfikacyjny od godz. 8.00 do godz. 18.00 w dni robocze. T2 - okres taryfikacyjny od godz. 18.00 do godz. 22.00 w dni robocze oraz od godz. 8.00 do godz. 22.00 w weekendy i święta. T3 - okres taryfikacyjny od godz. 22.00 do godz. 8.00 w dni robocze oraz od godz. 22.00 do godz. 8.00 w weekendy i święta. Poniższa tabela przedstawia przedziały stawek obowiązujących w latach 2002-2005 w rozliczeniach międzyoperatorskich za minutę połączenia rozpoczynanego w sieciach alternatywnych operatorów stacjonarnych i zakańczanego w sieci PTC. Zestawienie stawek międzyoperatorskich za zakańczanie w sieciach ruchomych połączeń inicjowanych w sieci stacjonarnej (w PLN). 2002 2003 2004 2005 T1 T2 T3 T1 T2 T3 T1 T2 T3 T1 T2 T3 0,930-0,950 0,700-0,710 0,460-0,480 0,735-0,890 0,500-0,680 0,400-0,470 0,680-0,765 Źródło: opracowanie UKE na podstawie umów międzyoperatorskich. 0,500-0,530 0,400-0,430 Bez zmian Bez zmian Bez zmian Analizując powyższe stawki, zauważyć należy, że stawki rozliczeniowe za minutę połączenia zakańczanego w sieci PTC zmalały, co stanowi korzyść dla operatorów sieci stacjonarnych, a pośrednio również korzyść użytkowników końcowych tych operatorów. Zmiany te nie mają tak dużego znaczenia dla PTC ze względu na znikomą ilość ruchu kierowaną przez operatorów alternatywnych do sieci PTC. Przeprowadzona przez Prezesa UKE analiza zmian w umowach międzyoperatorskich wykazała, że działania wszystkich przedsiębiorców, w tym PTC były skoordynowane w czasie. Operatorzy telefonii ruchomej podpisywali nowe umowy lub aneksy do umów obniżające stawki z Telekomunikacją Polską w mniej więcej w tym samym czasie (różnica kilku miesięcy). Takie zachowanie świadczy o dużej przejrzystości rynku i braku konkurencji. Przedsiębiorstwa mogą bez większych trudności obserwować działania pozostałych uczestników rynku i współdziałać ze sobą w celu utrzymania własnych silnych pozycji w obrębie trzech badanych rynków właściwych (stanowiących obszar sieci każdego operatora publicznej ruchomej sieci telefonicznej) oraz na rynkach z nimi powiązanych. 4.1.1. Szczegółowy opis etapów kształtowania stawek za zakańczanie połączeń F2M w sieci PTC: W dniu 9 grudnia 1998 roku podpisano pierwszą umowę łączącą rynek połączeń stacjonarnych z rynkiem połączeń mobilnych. Przedmiotowa umowa została zawarta pomiędzy Telekomunikacją Polską S.A. i Polską Telefonią Cyfrową Sp. z o.o. (Era GSM). Określono w niej warunki współpracy oraz zasady rozliczeń za połączenia realizowane w połączonych sieciach. W dniu podpisania przez Strony umowy o połączeniu sieci zasady rozliczeń opierały się na stawkach rozliczeniowych, czyli zasady rozliczeń dla operatora komórkowego były inne niż w tym samym okresie dla operatorów sieci stacjonarnych, z którymi TP S.A. zawierała umowy o współpracy. Wysokość stawek ustalonych w umowie dla obydwu stron wyglądała następująco: opłata na rzecz PTC wnoszona przez TP S.A. za minutę połączenia z sieci TP do sieci PTC wynosiła: - w okresie T1 0,80 PLN, 18

- w okresie T2 0,60 PLN, - w okresie T3 0,40 PLN. Zasady rozliczeń a szczególnie wysokość stawek rozliczeniowych we wzajemnych stosunkach obydwu stron ulegała zmianie. Zgodnie z Aneksem Nr 3 z dnia 24 grudnia 2002 roku obniżeniu uległy stawki rozliczeniowe należne PTC za zakończenie połączenia inicjowanego w sieci TP - w sieci PTC. Opłata na rzecz PTC wnoszona przez TP S.A. za minutę połączenia z sieci TP S.A do sieci PTC wynosiła w okresie od 1 lutego do 31 maja 2003 roku: - w okresie T1 0,80 PLN, - w okresie T2 0,50 PLN, - w okresie T3 0,40 PLN. Od dnia 1 czerwca 2003 roku za powyższą usługę obowiązywały następujące stawki rozliczeniowe: - w okresie T1 0,735 PLN, - w okresie T2 0,50 PLN, - w okresie T3 0,40 PLN. W aneksie nr 8 do Umowy z października 2004 ustalono następujące stawki rozliczeniowe: - w okresie T1 0,65 PLN, - w okresie T2 0,48 PLN, - w okresie T3 0,40 PLN. Stawki te obowiązywały od 1 listopada 2004 i do końca 2005 roku pozostały na niezmienionym poziomie. Były one takie same jak w przypadku umów między pozostałymi operatorami telefonii ruchomej i TP. Należy również podkreślić, że wysokość tych stawek jest równa stawkom rozliczeniowym za połączenia M2M między operatorami telefonii ruchomej. Zatem operatorzy komórkowi zaoferowali identyczne warunki sobie nawzajem oraz największemu operatorowi stacjonarnemu, pozwalając zarazem na odsprzedaż usługi zakończenia już na gorszych warunkach innym operatorom stacjonarnym. Z powyższego wynika, że stawki rozliczeniowe za zakańczanie połączeń w sieci PTC ulegały stopniowemu obniżaniu w 2004 roku. Zaistniała sytuacja ma bezpośredni związek z rozmowami prowadzonymi przez Prezesa URTiP z operatorami ruchomych publicznych sieci telefonicznych komórkowych dotyczącymi obniżania stawek rozliczeniowych w umowach międzyoperatorskich w celu uwolnienia rynku połączeń z sieci stacjonarnych do sieci ruchomych (F2M). Należy zauważyć, że zmiany stawek między operatorami sieci ruchomych i TP były skoordynowane w czasie. Zmiany te, ograniczone co do skutków ekonomicznych, wynikały z uzgodnień dokonanych niejako pod naciskiem regulatora i nie były wynikiem mechanizmów konkurencyjnych. Rozliczenia F2M z operatorami alternatywnych sieci stacjonarnych Pierwszą umowę z alternatywnym operatorem sieci stacjonarnej Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. zawarła w dniu 4 kwietnia 2000 roku z Telefonią Lokalną S.A. (obecna nazwa operatora: Telefonia Dialog S.A.). Wysokość opłat należnych PTC wnoszonych przez Dialog za minutę połączenia inicjowanego w sieci Dialog S.A. do sieci PTC ustalono na następującym poziomie: - 0,95 PLN w okresie taryfikacyjnym T1; - 0,71 PLN w okresie taryfikacyjnym T2; - 0,48 PLN w okresie taryfikacyjnym T3. 19

1 czerwca 2002 roku została podpisana umowa między PTC Sp. z o.o. i TeleNet Zachód Sp. z o.o. Umowa później była zmieniana kilkakrotnie. Poziom stawek był następujący: Źródło danych T1 T2 T3 Umowa z 01/06/2002 0,930 0,700 0,460 Aneks nr 1 (12/12/2002) <0,87-0,89> <0,66-0,68> <0,45-0,47> Aneks nr2 (14/04/2003) <0,84-0,85> <0,64-0,66> <0,44-0,45> Aneks nr 3 (07/07/2004) 0,765 0,530 0,430 Aneks nr 4 (23/07/2004) 0,680 0,500 0,400 15 września 2003 roku została podpisana umowa między PTC i TeleNet Mielec Sp. z o.o. Wysokość opłat należnych PTC wnoszonych przez TeleNet Mielec za minutę połączenia inicjowanego w sieci stacjonarnej do sieci PTC ustalano na następujących poziomach: Źródło danych T1 T2 T3 Umowa z 15/09/2003 0,775 0,540 0,440 Aneks nr 1 (23/01/2004) 0,755 0,520 0,420 Aneks nr 2 (23/07/2004) 0,680 0,500 0,400 W X 2003 roku podpisana została umowa pomiędzy PTC i Tele2 Polska Sp. z o.o. Wysokość stawek rozliczeniowych uzależniona została od ilości punktów styku sieci obydwu stron umowy. Liczba punktów styku sieci (X) X<= 5 6 <= X <= 11 X > 11 T1 0,755 0,735 0,735 T2 0,520 0,500 0,500 T3 0,420 0,400 0,400 21 stycznia 2003 roku PTC podpisało umowę z Energis Sp. z o.o. W aneksie nr 3 z dnia 23 lipca 2004 roku operatorzy ustalili stawki za zakańczanie połaczeń w sieci PTC na poziomie: - T1 0,68 PLN - T2 0,50 PLN - T3 0,40 PLN Umowa z E-Telko Sp. z o.o. została zawarta 5 sierpnia 2004 r. i jest umową w której podstawą ustalania opłaty za każde połączenie jest rzeczywisty czas połączeń (rozumiany zgodnie z zaleceniem ITU-T D.150). Rozliczenia te prowadzone są wg następujących zasad: Rodzaj rozliczenia w danym okresie taryfikacyjnym* T1 T2 T3 Opłata na rzecz PTC wnoszona przez E-Telko za ruch inicjowany z sieci E- Telko i kierowany do sieci PTC (niezależnie od wielkości ruchu), w PLN 0,755 0,525 0,425 Opłata na rzecz PTC wnoszona przez E-Telko za minutę połączenia tranzytowanego przez sieć PTC i zakańczanego w sieciach krajowych 0,775 0,54 0,44 operatorów komórkowych, w PLN * W dni robocze: T1 w godzinach od 8:00 do 18:00 T2 - w godzinach od 18:00 do 22:00 T3 - w godzinach od 22:00 do 8:00 W soboty, niedziele o dni ustawowo wolne od pracy: T2 - w godzinach od 8:00 do 22:00 T3 - w godzinach od 22:00 do 8:00 Należność na rzecz PTC za ruch zakańczany w sieci PTC jest równa sumie iloczynu liczby minut i stawki rozliczeniowej, w poszczególnych okresach taryfikacyjnych. Na tej samej 20

zasadzie opierają się rozliczenia należności na rzecz E-Telko za ruch zakańczany w sieci E-Telko. 4.2 Rozliczenia w sieciach ruchomych (M2M) Stawki rozliczeń międzyoperatorskich (M2M) za połączenia głosowe inicjowane i zakańczane w sieciach ruchomych oparte są na zasadzie wzajemności. Przedsiębiorcy ustalili równe stawki w poszczególnych okresach taryfikacyjnych. Szczegółowy opis etapów kształtowania się stawek za zakańczanie połączeń w sieciach ruchomych (M2M) w tym stawek PTC: Zgodnie z zapisami umów z operatorami telefonii ruchomej stawki za zakańczanie ruchu w tych sieciach są symetryczne. Stawki rozliczeniowe operatorzy ustalili na jednakowym poziomie już w umowach podpisanych w 2001 roku. Wszelkie obniżki stawek są przeprowadzane równolegle u wszystkich 3 operatorów w formie Aneksów do umów o połączeniu sieci, dlatego wysokość stawek rozliczeniowych dotyczących rozliczeń międzyoperatorskich w połączeniach mobile to mobile jest taka sama dla wszystkich obecnych na rynku polskim operatorów sieci ruchomych. Pierwszą umowę międzyoperatorską w zakresie współpracy pomiędzy operatorami sieci ruchomych podpisały w dniu 23 maja 2001 roku spółki: PTK Centertel i Polkomtel S.A. 3 miesiące później została zawarta umowa pomiędzy PTK Centertelem i Polską Telefonią Cyfrową Sp. z o.o. (20 sierpnia 2001 roku). Miesiąc później Polkomtel S.A. podpisał umowę z PTC. Warunki rozliczeń zawarte we wszystkich ww. umowach są jednakowe. W chwili zawarcia powyższych umów o połączeniu sieci stawki rozliczeniowe zostały ustalone symetrycznie w obie strony na następującym poziomie: - 0,80 PLN w okresie taryfikacyjnym T1, - 0,60 PLN w okresie taryfikacyjnym T2, - 0,40 PLN w okresie taryfikacyjnym T3. Natomiast okresy taryfikacyjne zostały ustalone następująco: Pierwsza zmiana stawek w rozliczeniach międzyoperatorskich pomiędzy operatorami sieci ruchomych nastąpiła na koniec I kwartału 2003 roku. Przy czym wszystkie trzy aneksy dotyczące powyższej zmiany zostały zawarte na przełomie I i II kwartału, ale datę obowiązywania stawek dla wszystkich operatorów ustalono na dzień 1 kwietnia 2003 roku. Przedmiotowa zmiana polegała na obniżeniu stawki obowiązującej w okresie T2 z 0,60 PLN do 0,50 PLN za minutę połączenia w obie strony, czyli o 10 groszy. Należy zauważyć, że obniżka stawek interkonektowych za połączenia M2M zbiegła się w czasie ze zmianą stawek interkonektowych stosowanych w rozliczeniach M2F i F2M. W umowach zawartych pomiędzy operatorami telefonii ruchomej i TP S.A. stawki należne tym pierwszym uległy obniżeniu do takiej samej wysokości mniej więcej w tym samym czasie czyli w I kwartale 2003 roku. Następna zmiana stawek rozliczeniowych stosowanych we współpracy międzyoperatorskiej pomiędzy operatorami komórkowymi również została przeprowadzona równolegle do zmiany stawek rozliczeniowych stosowanych pomiędzy operatorami sieci komórkowych i TP. Na koniec II kwartału 2003 roku operatorzy komórkowi postanowili zmienić wysokość stawki rozliczeniowej stosowanej w godzinach szczytu, czyli w okresie taryfikacyjnym T1, 21

przeszło o 6,5 gr. W ten sposób ustalona stawka wynosi obecnie 0,735 PLN za minutę połączenia i obowiązuje w godzinach 8.00-18.00 w dni robocze. Na identycznym poziomie znajdują się stawki rozliczeniowe należne operatorom komórkowych za zakańczanie połączeń rozpoczynanych w sieci TP. Z dniem 1 sierpnia 2004 r. wysokość stawki w okresie taryfikacyjnym T1 została ustalona na poziomie 0,68 PLN. W grudniu 2004 r. operatorzy telefonii ruchomej podpisując kolejne aneksy do umów ustalili stawki rozliczeniowe na poziomie: - 0,65 PLN w okresie taryfikacyjnym T1, - 0,48 PLN w okresie taryfikacyjnym T2, - 0,40 PLN w okresie taryfikacyjnym T3. Stawki te obowiązywały do końca 2005 roku. Poniższy wykres przedstawia poziom stawek za zakańczanie połączeń M2M uwzględniając stan na koniec każdego roku. Stawki za zakańczanie połączeń M2M Lata/okresy taryfikacyjne 2002 2003 2004 2005 T3 T2 T1 T3 T2 T1 T3 T2 T1 T3 T2 T1 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 PLN/min Źródło: opracowanie UKE na podstawie umów międzyoperatorskich W rozliczeniach międzyoperatorskich typu M2M w latach 2002 i 2003 następowały spadki opłat w okresach taryfikacyjnych T1 i T2. Bez zmian w tym czasie pozostawały stawki w okresie taryfikacyjnym T3. W drugiej połowie roku 2004 operatorzy uzgodnili obniżenie stawki w okresie T1 do poziomu 65 groszy za minutę. Stawka ta pozostała niezmieniona do końca 2005 roku. Poniższe dane pokazują relacje stawek polskich operatorów sieci ruchomych do krajów UE, wg danych z XI raportu implementacyjnego KE, opublikowanego w marcu 2006 r. 1. Średnia z trzech krajów o najniższych stawkach (z ang. Best Practice zarówno dla 22

wszystkich operatorów (SMP i non- SMP) jak i dla SMP. F2M - BEST PRACTICE 6,03 Eurocent. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,42 16,59 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR EE PL SI F2M of all operators Best Practice (średnia z trzech krajów o najniższych stawkach) 2. Dla wszystkich operatorów (SMP i non - SMP ) w krajach UE; a) przy kursie euro równym 3,918 PLN (przyjęty z 11 raportu implementacyjnego) Best Practice dla nowych członków UE (Cypr, Litwa, Łotwa) F2M - 11 raport implementacyjny SMP i non - SMP (w eurocentach) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. (25 UE) z wyłączeniem Polski Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. z uwzględnienie m Polski Średnia ważona dla członków UE po 2004r. Średnia ważona dla 15 UE (przed 2004r.) Średnia arytmetyczna dla 15 UE (przed 2004r.) Stawka w Polsce (0,65) dla kursu euro = 3,918 7,17 12,41 12,58 12,96 12,79 12,89 16,59 Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004r. - 12,41 Eurocent. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 CY FI SE UK LV LT CZ 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,42 16,59 SK 18,81 AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR EE PL SI F2M of all operators Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. 23

Średnia arytmetyczna dla człnków UE przed 2004r. - 12,89 Eurocent. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 CY FI SE 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,42 16,59 18,81 UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR EE PL SI F2M of all operators Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r. 20 Prównanie stawek F2M - Średnia arytmetyczna i Średnia ważona dla członków UE przed 2004r. EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,42 16,59 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR EE PL SI F2M of all operators Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,LT) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia ważona dla członków UE z 11 raportu implementacyjnego Prównanie stawek F2M - Średnia arytmetyczna i Średnia ważona dla członków UE przed 2004 r. (15 UE) 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,42 16,59 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR EE PL SI F2M of all operators Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,LT) Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r. średnia ważona dla członków UE przed 2004 r. z 11 raportu implementacyjnego 24

Porównanie stawek F2M - Średnia arytmetyczna dla członków UE przed i po 2004r. 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 CY FI SE 8,78 UK 8,91 10,43 LV LT CZ SK 10,51 10,98 AT 12,41 12,42 MT IT 12,59 13,43 13,49 IE ES DE NL PT 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 HU DK EL F2M of all operators Best Practice (średnia z trzech krajów o najniższych stawkach) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r. 15,00 15,27 LU BE FR EE 16,08 16,42 16,59 18,81 PL SI b) przy kursie euro równym 4,004 PLN (średni kurs euro NBP za okres od 1 lutego 2005 r. do 31 stycznia 2006r., który jest jednocześnie zgodny z ustawą budżetową). F2M - 11 raport implementacyjny SMP i non - SMP (w eurocentach) Best Practice dla nowych członków UE (Cypr, Litwa, Łotwa) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. z wyłączeniem Polski Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. z uwzględnienie m Polski Średnia ważona dla członków UE po 2004r. Średnia ważona dla 15 UE (przed 2004r.) Średnia arytmetyczna dla 15 UE (przed 2004r.) Stawka w Polsce (0,65) dla kursu euro = 4,004 7,17 12,41 12,58 12,96 12,79 12,89 16,23 Stawka F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN w stosunku do średniej arytmatycznej dla członków UE po 2004r. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,23 16,42 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR PL EE SI F2M of all operators Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. 25

Stawka F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN w stosunku do średniej arytmetycznej dla człnków UE przed 2004r. 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,23 16,42 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR PL EE SI F2M of all operators Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r. Prównanie stawek F2M - SMP i non- SMP w stosunku do stawki F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,43 10,51 10,98 12,41 12,42 12,59 13,43 13,49 13,62 13,72 13,91 14,02 14,20 14,86 15,00 15,27 16,08 16,23 16,42 18,81 CY FI SE UK LV LT CZ SK AT MT IT IE ES DE NL PT HU DK EL LU BE FR PL EE SI F2M of all operators Best Practice (średnia z trzech krajów o najniższych stawkach) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r. 2. Dla operatorów SMP w krajach UE: a) przy kursie euro równym 3,918 PLN (przyjęty z 11 raportu implementacyjnego). Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,LT) F2M - 11 raport implementacyjny SMP (w eurocentach) Średnia Średnia Średnia arytmetyczna ważona dla ważona dla dla członków członków UE 15 UE UE po 2004 po 2004r. r. Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. z wyłączeniem Polski Średnia arytmetyczna dla 15 UE Stawka w Polsce (0,65) dla kursu euro = 3,918 (przed 2004r.) (przed z 2004r.) uwzględnieni em Polski 7,19 11,98 12,21 12,64 12,3 12,41 16,59 26

Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004r. - 11,98 Eurocent. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,59 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004. - 12,41 Eurocent. 20 18 16 EUROCENTY 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,59 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) Porównanie stawek F2M of SMP- Średnia arytmetyczna i Średnia ważona dla członków UE po 2004 r. 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,59 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,CZ) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia ważona dla członków UE z 11 raportu implementacyjnego 27

Porównanie stawek F2M of SMP- Średnia arytmetyczna i Średnia ważona dla członków UE przed 2004 r. (15 UE) 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 F2M of SMP Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,CZ) Średnia ważona dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) 14,16 16,08 16,59 18,78 Porównanie stawek F2M of SMP- Średnia arytmetyczna dla członków UE przed i po 2004 r. (15 UE) 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,59 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT M T IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Best Practice (średnia z trzech krajów o najniższych stawkach) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) b) przy kursie euro równym 4,004 PLN ( średni kurs euro NBP za okres od 1 lutego 2005 r. do 31 stycznia 2006r., który jest jednocześnie zgodny z ustawą budżetową). Best Practice dla nowych członków UE (CY,LV,LT) F2M - 11 raport implementacyjny SMP (w eurocentach) Średnia Średnia Średnia arytmetyczna ważona dla ważona dla dla członków członków UE 15 UE UE po 2004 po 2004r. r. Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. z wyłączeniem Polski Średnia arytmetyczna dla 15 UE Stawka w Polsce (0,65) dla kursu euro = 4,004 (przed 2004r.) (przed z 2004r.) uwzględnieni em Polski 7,19 11,98 12,21 12,64 12,3 12,41 16,23 28

Stawka F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN w stosunku do średniej arytmetycznej dla członków UE po 2004r. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,23 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Stawka F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN w stosunku do średniej arytmetycznej dla członków UE przed 2004r. EUROCENTY 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,23 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT MT IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) 29

Porównanie stawek F2M of SMP w stosunku do stawki F2M dla Polski przy kursie euro równym 4,004 PLN 20 EUROCENTY 15 10 5 0 2,16 7,33 8,59 8,78 8,91 10,51 12,41 12,42 12,10 13,43 13,49 13,00 14,02 14,50 15,00 14,16 16,08 16,23 18,78 CY FI SE UK LV CZ AT M T IT IE ES NL HU EL LU BE FR PL SI F2M of SMP Best Practice (średnia z trzech krajów o najniższych stawkach) Średnia arytmetyczna dla członków UE po 2004 r. Średnia arytmetyczna dla członków UE przed 2004 r.(15 UE) Jak pokazuje analiza porównawcza średniego poziomu stawek za zakańczanie połączeń w UE (w godzinach szczytu) Polska na tle innych państw członkowskich jest krajem, w którym wysokość stawki ustalonej przez operatorów sieci ruchomych w T1 jest znacząco powyżej tej średniej i utrzymuje się jako druga lub trzecia najwyższa stawka w UE w zależności od przyjętego kursu euro. Fakt ten świadczy o niekonkurencyjnym poziomie stawek za zakańczanie połączeń w sieciach ruchomych w Polsce w tym sieci PTC. 4.1.2. Analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE wykazała również, że PTC świadczy usługi detaliczne po cenach kształtujących się niekiedy poniżej opłaty za zakończenie połączenia w rozliczeniach międzyoperatorskich. Cena detaliczna jest w takich przypadkach nie tylko niższa niż potencjalna suma wartości usługi rozpoczęcia i zakończenia połączenia, ale nawet niższa niż sama opłata za zakończenie połączenia. Z uwagi na analizę porównawczą cen usług detalicznych w porównaniu ze stawkami międzyoperatorskimi, ceny usług detalicznych zostały podane na poziomie cen netto (bez podatku VAT). 30

Porównanie wybranych cen detalicznych stosowanych przez PTC Sp. z o.o. do stawki interkonektowej T1 0,70 0,60 0,50 0,40 0,59 0,65 0,65 0,63 0,65 0,65 0,65 0,55 0,57 0,49 0,56 0,30 0,20 0,10 0,00 Era Now y Komfort Era Now y Komfort VIP Era Happy Era Happy Taniej Heyah (w sieci) Heyah (poza siecią) Ceny bez VAT Staw ka T1 Źródło: Opracowanie UKE na podstawie cenników operatorów i umów międzyoperatorskich Analizując sytuację należy zacząć od reakcji użytkowników końcowych na spadki cen detalicznych na rynku. Użytkownik końcowy, decydując się na konkretnego dostawcę usług dostępu i inicjowania połączeń w sieciach ruchomych, nie interesuje się wysokością kosztów połączenia z wybraną przez niego siecią, jakie ponoszą inni użytkownicy końcowi. Poza tym, użytkownicy końcowi dzwoniąc do sieci ruchomych, nie mają możliwości wyboru dostawcy usługi zakończenia połączenia (z definicji brak jest alternatywnych dostawców tej usługi). W ten sposób przedsiębiorca telekomunikacyjny ma możliwość zastosowania subsydiowania skrośnego, polegającego na zawyżaniu cen produktów lub usług oferowanych na tych rynkach właściwych, na których skuteczna konkurencja jest ograniczona lub nie występuje wcale i wykorzystywaniu dodatkowych zysków osiągniętych z tego tytułu do zaniżania cen produktów lub usług oferowanych na rynkach detalicznych (ceny połączeń, subsydiowanie aparatów telefonicznych). Analiza cen detalicznych oferowanych przez PTC w porównaniu do stawek za zakańczanie połączeń w sieci tego operatora potwierdza możliwość subsydiowania krzyżowego na badanym rynku właściwym. Z analiz przeprowadzonych przez Prezesa UKE wynika, że presja konkurencji jest silniejsza na detalicznym rynku telefonii ruchomej niż na badanych rynkach hurtowych i jest bodźcem dla operatorów ruchomych sieci telefonicznych do efektywnego działania i obniżania cen. W przypadku rynku zakańczania połączeń istnieje duże ryzyko nieskuteczności mechanizmów rynkowych. Jak pokazują powyższe wykresy, większa konkurencja na rynkach detalicznych nie wpływa na zmniejszenie się wysokości stawek za zakańczanie połączeń poniżej poziomu cen detalicznych. Z uwagi na obniżki cen detalicznych operatorzy generują odpowiednio niższe przychody, nadal mają jednak możliwość zrównoważenia strat poprzez przychody z połączeń międzyoperatorskich, gdzie stawki rozliczeń pozostają na relatywnie wyższym poziomie. Powyższe wnioski mają zastosowanie również do PTC potwierdzając znaczącą pozycję tego operatora na badanym rynku właściwym. 31

Poniższe zestawienia pokazują procentowy spadek cen połączeń jak i stawek za ich zakańczanie. Procentowy spadek cen 2004/2002 Procentowy spadek cen 2004/2002 Procentowy spadek cen 2004/2005 Ceny detaliczne taryfy pre-paid * -37,50% -4,00% Stawki F2M (okres taryfikacyjny T1) -18,75% 0% Stawki M2M (okres taryfikacyjny T1) -18,75% 0% PTC taryfy pre-paid w 2004 Happy i Heyah Procentowy spadek cen 2004/2002 - PTC Sp. z o.o. 0,00% -5,00% -10,00% -15,00% -18,75% -18,75% -20,00% -25,00% -30,00% -35,00% -40,00% -37,50% Ceny detaliczne taryfy pre-paid Stawki F2M (okres taryfikacyjny T1) Stawki M2M (okres taryfikacyjny T1) W analizowanym okresie (lata 2002-2004) PTC obniżyło ceny połączeń głosowych w systemie pre-paid dla użytkowników końcowych (usługi detaliczne) o ponad 37%, podczas gdy na poziomie hurtowym stawki za zakańczanie połączeń F2M z TP S.A. spadły o 18,75% i tyle samo procent w przypadku połączeń M2M. Wielkości wskazują na znaczące różnice pomiędzy tempem spadku cen detalicznych i hurtowych. W roku 2005 stawki międzyoperatorskie pozostały na tym samym poziomie, podczas gdy taryfy pre-paid zostały średnio obniżone o kolejne 4,00%. Przychody z usług zakańczania połączeń stanowią istotną część całości przychodów generowanych przez operatorów sieci ruchomych. Na przestrzeni lat 2002-2004 stanowiły ponad 21% przychodów. Przychody z zakańczania połączeń na przestrzeni analizowanych lat miały nieznacznie wyższą dynamikę wzrostu niż przychody ogółem, z tego wynikał rosnący udział przychodów zakańczania połączeń w przychodach ogółem. W roku 2004 PTC 32

zanotowało wzrost o 16,4% tych przychodów w stosunku do roku 2003, co wskazuje na ich coraz bardziej istotne znaczenie. Udział przychodów z zakańczania połączeń w przychodach ogółem 2002 2003 2004 PTC Sp. z o.o. 21,53% 21,60% 22,02% Źródło: opracowanie UKE na podstawie danych MNO. Dynamika przychodów ogółem Dynamika przychodów z zakańczania połączeń 2003/2002 2004/2003 2003/2002 2004/2003 PTC Sp. z o.o. 13,8% 14,2% 14,2% 16,4% Źródło: opracowanie UKE na podstawie danych przesłanych przez MNO. Porównanie przychodów pochodzących z usług detalicznych (przychody z połączeń głosowych) z hurtowymi usługami zakańczania połączeń głosowych wskazuje, że w ciągu lat 2002-2004 zwiększał się udział przychodów z usług hurtowych. Tendencja ta utrzymywała się w strukturze przychodów wszystkich trzech przedsiębiorców telekomunikacyjnych, w tym PTC. Świadczy to o tendencji do zaniżania cen detalicznych operatorów i rekompensowania sobie niższych przychodów na szczeblu detalicznym poprzez zawyżanie stawek za zakańczanie połączeń na rynku hurtowym. Struktura przychodów - PTC Sp. z o.o. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 38,88% 41,98% 42,99% 61,12% 58,02% 57,01% 2002 2003 2004 Usługi detaliczne Usługi hurtowe Poniższy wykres przedstawia strukturę połączeń F2M i M2M na przestrzeni lat 2002-2004. W ciągu tych lat udział połączeń M2M wzrósł z 38,14% do 55,66%. Należy podkreślić, że dane dotyczące połączeń M2M nie zawierają połączeń wewnątrzsieciowych (z uwagi na brak takich informacji). Są to jedynie dane o połączeniach przychodzących spoza sieci. Włączenie danych o tych połączeniach jeszcze wyraźniej podkreśliłoby udział połączeń M2M. 33

Struktura wolumenu ruchu kończonego w sieci PTC Sp. z o.o. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 38,14% 48,15% 55,66% 61,86% 51,85% 44,34% 2002 2003 2004 Połączenia F2M Połączenia M2M Źródło: Formularze sprawozdawcze UKE Dynamika ruchu 2003/2002 2004/2003 Połączenia F2M -0,6% 6,1% Połączenia M2M 49,8% 43,4% Analiza danych pod względem dynamiki ruchu pokazuje, że połączenia M2M mają o wiele wyższą dynamikę niż połączenia F2M. Ruch inicjowany w sieciach ruchomych i skierowany do sieci PTC wzrastał o 49,8% w roku 2003 w stosunku do roku 2002 oraz o 43,4% w roku 2004 w stosunku do roku 2003. Wolumen ruchu inicjowanego w sieciach stacjonarnych i kończonego w sieci PTC w roku 2003 zmniejszył się o 0,6%. Dynamika ruchu inicjowanego w sieciach stacjonarnych i kończonego w sieci PTC Sp. z o.o. w roku 2004 była znacznie niższa niż dynamika połączeń M2M i wynosiła 6,1%. Obserwowany z roku na rok spadek ruchu z sieci stacjonarnych do ruchomych świadczy o występowaniu dyskryminacji cenowej negatywnie oddziałującej na pozycję operatorów stacjonarnych i przejmowanie ruchu F2M od sieci stacjonarnych do sieci ruchomych. Zjawisko to samo w sobie nie byłoby negatywne, gdyby nie zniekształcone relacje między cenami detalicznymi a hurtowymi w sieciach ruchomych. Występowanie braku skutecznej konkurencji Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej: ustalenie, iż właściwy rynek nie jest skutecznie konkurencyjny, oznacza stwierdzenie, iż istnieje pojedyncza lub wspólna dominacja na tym rynku. W nawiązaniu do tego stwierdzenia Komisji Europejskiej dotychczasowa analiza Prezesa UKE dotycząca zarówno struktury podmiotowej rynku jak i występujących na nim tendencji i cen jednoznacznie wskazuje na brak występowania skutecznej konkurencji na rynku 34

zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej PTC. Specyfiką rynku zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej jest występowanie 100% udziału operatora sieci w której zakańczane jest połączenie. Ponieważ nie istnieje technologiczna możliwość zakończenia połączenia w innej sieci niż ta, do której jest ono kierowane, operator taki posiada pozycję monopolistyczną w odniesieniu do rynku zakańczania połączeń we własnej sieci. Przeprowadzona poniżej analiza rynku pod kątem występowania znaczącej pozycji rynkowej ma na celu potwierdzić powyższą tezę. 5. Analiza rynku pod kątem występowania znaczącej pozycji rynkowej. 5.1. Prawne podstawy do wyznaczenia pozycji rynkowej na rynku właściwym. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja, wyznacza przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nakłada obowiązki regulacyjne przewidziane w ustawie. Ustawa zawiera definicje pozycji znaczącej oraz kolektywnej pozycji znaczącej. Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy: znaczącą pozycję rynkową zajmuje przedsiębiorca telekomunikacyjny, który na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Prawo telekomunikacyjne zobowiązuje Prezesa UKE do stosowania przy ocenie pozycji znaczącej szeregu kryteriów, pozwalających na ustalenie, czy podmioty działające na rynku posiadają indywidualną pozycję znaczącą. Kryteria te określone zostały jako katalog otwarty w art. 24 ust. 3 i 24 ust. 5 ustawy. Jednocześnie należy zauważyć, iż zgodnie z art. 24 ust. 6 uznanie przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych za posiadających znaczącą pozycję rynkową następuje na podstawie wyników oceny kryteriów, o których mowa w art. 24 ust. 3 i 5, przy czym kryteria te nie muszą być spełnione łącznie. Powyższe regulacje są zgodne z zapisami prawa wspólnotowego w kwestiach związanych z pojęciem dominacji, o której mowa w art. 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (zwanego dalej traktatem lub TWE) z dnia 25 marca 1957 r. Jak wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej ETS) w sprawie United Brands Company and United Brands Continental Bv v Commission 6 : Pozycja dominująca, o której mowa w tym artykule [82 TWE], oznacza pozycję siły ekonomicznej posiadanej przez danego przedsiębiorcę, która umożliwia mu powstrzymanie skutecznej konkurencji na danym rynku poprzez swobodę zachowania się w dużej mierze niezależnie od konkurentów, klientów (dostawców) i w końcu konsumentów. Stanowisko powyższe zostało powtórzone w wyroku w sprawie Hoffman La Roche & Co AG v Commission, 7 zgodnie z którym: Taka pozycja nie wyłącza istnienia pewnej konkurencji, jak ma to miejsce w przypadku monopolu i quasi-monopolu, lecz umożliwia przedsiębiorcy, który czerpie z tego tytułu korzyści, jeżeli nie określać, to co najmniej w znaczący sposób wpływać na warunki rozwoju konkurencji, a w każdym razie działać, nie licząc się z nią tak długo, jak takie działania nie przynoszą mu strat. Pozycję dominującą należy odróżnić od rodzajów 6 Case 27/76; [1978] ECR 207; [1978] 1 CMLR 429 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem nadużywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str. 46 7 Case 85/76), [1979] ECR 461; [ 1979] 3 CMLR 211 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem nadużywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str. 46 35

paralelnych zachowań charakterystycznych dla oligopoli poprzez to, iż w oligopolu zachowania przedsiębiorców współgrają, podczas gdy w przypadku przedsiębiorcy zajmującego pozycję dominującą zachowanie przedsiębiorcy, który czerpie z tej pozycji korzyści, w znacznej mierze ustalane jest jednostronnie. Istnienie pozycji dominującej może wynikać z wielu czynników, które ujmowane osobno, nie są decydujące, jednak spośród nich bardzo ważnym są wysokie udziały w rynku. W punkcie 5 Wytycznych, stwierdza się, że Komisja oraz NRA muszą: opierać się na zasadach prawa konkurencji i metodologiach służących definiowaniu rynków, podlegających regulacji ex-ante oraz określeniu czy przedsiębiorstwo posiada znaczącą pozycję rynkową na tych rynkach. Jak podkreślają to, Wytyczne Komisji, na podstawie zasad wywodzących się z orzecznictwa, udział w rynku przedsiębiorstwa stanowi zasadnicze kryterium, odzwierciedlające siłę rynkową, to znaczy pozycję dominującą na tym rynku. Orzecznictwo wspólnotowe wychodzi z założenia, że dysponowanie dużymi udziałami w rynku przekraczającymi 50 % - pozwala, poza wyjątkowymi okolicznościami, określić daną pozycję jako dominującą. Poza tym, ewolucja odpowiednich udziałów w rynku przedsiębiorstwa i jego konkurentów stanowi dodatkowy czynnik przy ocenie posiadania pozycji dominującej na danym rynku. Udziały w rynku mogą zostać oszacowane na podstawie wielkości fizycznych lub obrotów, a najbardziej właściwy wskaźnik winien zostać określony w zależności od charakterystyk każdego rynku. Poza tym, zgodnie z Wytycznymi Komisji, wymiar dynamiczny i przyszłościowy analiz oznacza, że wymagane informacje obejmują okres odpowiednio długi. Niemniej jednak samo kryterium dotyczące udziałów w rynku nie może wystarczać do ustalenia indywidualnej pozycji dominującej przedsiębiorstwa. Na podstawie orzecznictwa, zarówno krajowego, jak i wspólnotowego, regulacji polskich oraz Wytycznych 8 należy wziąć pod uwagę inne wskaźniki, o charakterze jakościowym, w szczególności: - brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej, - istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy, - brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej, - łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, - ekonomie skali, - ekonomie zakresu, - zintegrowanie pionowe przedsiębiorcy, - poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy, - brak potencjalnej konkurencji, - istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy oraz rynku właściwego. - istnienie barier wejścia na rynek właściwy. Ponadto, należy zauważyć, że niniejsza analiza, prowadzona jest w aspekcie przyszłościowym, mając na celu określenie możliwości regulacyjnych ex-ante na rynku. Może więc prowadzić do wyników odmiennych niż te, które wynikałyby z zastosowania reguł konkurencji ex post. Przedmiotem niniejszej analizy nie jest badanie sposobu 8 w punkcie 78 przywoływanych Wytycznych przypomina się, że istnienia pozycji dominującej nie da się ustalić jedynie na podstawie dużego udziału w rynku. 36

postępowania w przeszłości, nadużywania pozycji dominującej lub zawierania niedozwolonych przez prawo konkurencji porozumień. Analiza dokonana przez NRA różni się także od rodzaju analizy, która może być prowadzona ex-ante, podczas badania fuzji ekonomicznej przez organ ds. konkurencji, ponieważ wtedy chodzi o ocenę ryzyka dla struktury rynku, dotyczącego pewnego zdarzenia, a nie wypowiadania się na temat struktury rynkowej jako takiej. Wytyczne, podkreślają ponadto w punkcie 27, że punktem wyjściowym dla przeprowadzenia analizy rynku dla celów art. 15 Dyrektywy Ramowej nie jest istnienie porozumienia czy praktyk uzgodnionych, objętych zakresem art. 81 TWE ani koncentracja objęta zakresem rozporządzenia o fuzji, ani też domniemane nadużycie dominacji rynkowej objęte zakresem art. 82 TWE, lecz podstawą powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. W tych ramach, wyznaczenie przedsiębiorstwa jako posiadającego znaczącą pozycję rynkową na rynku zdefiniowanym dla celów regulacji ex-ante nie oznacza automatycznie, iż przedsiębiorstwo to zajmuje także dominującą pozycję na rynku określaną dla celów art. 82 TWE lub podobnych przepisów krajowych. (...). Po prostu wskazuje ono na to, iż z perspektywy strukturalnej i w krótkim bądź średnim okresie operator ma i będzie miał na zidentyfikowanym rynku właściwym wystarczającą pozycję rynkową, aby móc zachowywać się do pewnych granic, niezależnie od konkurencji, klientów i konsumentów 9. Ramy badania pozycji dominującej w procesie analizy rynków są więc nowym działaniem w stosunku do praktyki organów ds. konkurencji. 5.2 Analiza rynku pod kątem występowania indywidualnej pozycji rynkowej. 5.2.1 Udział przedsiębiorcy w rynku. Punktem wyjścia do analizy występowania podmiotu bądź podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej jest analiza udziałów rynkowych. Wskaźnik ten jest najczęściej wykorzystywanym kryterium oceny posiadania pozycji znaczącej na rynku właściwym, a jednocześnie stanowi bardzo wiarygodny i ważny argument w analizie siły rynkowej przedsiębiorców. Trzeba podkreślić, iż na rynku zakańczania połączeń głosowych w sieciach telefonii ruchomej zachodzi specyficzna sytuacja. Wynika to z uwarunkowań technicznych świadczenia usługi zakańczania połączeń. Jej świadczenie związane jest z realizacją połączeń, inicjowanych czy to w sieci stacjonarnej czy to w sieci ruchomej, które kończone są w innej sieci ruchomej, a konkretnie u użytkownika końcowego danego operatora sieci ruchomej. Numer takiego użytkownika końcowego, przypisany mu w danej sieci ruchomej, jest niepowtarzalny i każde połączenie kierowane na ten numer jest zakańczane przez operatora, w którego sieci ten konkretny numer funkcjonuje. Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, że w obrębie rynku zakańczania połączeń głosowych w sieciach ruchomych brak jest alternatywnych dostawców usługi zakańczania połączeń. Ponieważ po stronie podażowej na szczeblu hurtowym nie ma możliwości nabycia usługi zakańczania połączenia od innego podmiotu niż ten, w którego sieci chcemy zakończyć połączenie oznacza to, iż operator kontrolujący daną sieć ruchomą jest jedynym dostawcą tej usługi w tej sieci. W związku z tym każdy operator sieci ruchomej posiada z uwagi na brak substytutów dla tego rodzaju usługi 100% udziałów w rynku zakańczania połączenia. Należy przy tym podkreślić, iż udziały każdego operatora na tak oznaczonym rynku są niezmienne od lat, albowiem od początku prowadzenia takiej działalności (świadczenia usługi 9 Punkt 30 Wytycznych 37

zakańczania połączeń w sieci ruchomej) każdy operator jest na nim naturalnym monopolistą. Mamy tu więc do czynienia ze stałą wielkością udziałów na poszczególnych rynkach zakańczania połączeń głosowych w sieciach ruchomych. Co więcej, z uwagi na brak technologii, mogącej zmienić opisaną wyżej sytuację, należy stwierdzić, że w perspektywie najbliższych dwóch, trzech lat nie pojawi się substytucja dla usługi zakańczania połączeń świadczonej przez operatora danej sieci Możliwa jest także sytuacja, kiedy jeden z operatorów staje się operatorem tranzytowym dla ruchu telefonicznego rozpoczynającego się w innych sieciach. Przekazuje on ten ruch zakańczając go w sieci ruchomej operatora, do którego docelowo wykonywane jest połączenie. Nie zmienia to jednakże faktu, iż zakończenie połączenia następuje nie w sieci tranzytowej lecz w sieci w której faktycznie połączenie to jest zakańczane. Tym samym niezmienny pozostaje 100% udział w rynku operatora sieci ruchomej w której zakańczane jest połączenie i nie ma na niego wpływu opisywany powyżej tranzyt. Posiadanie 100% udziału w rynku jest równoznaczne z posiadaniem pozycji monopolistycznej. Pozycja monopolistyczna jest kwalifikowaną formą pozycji dominującej występującą w prawie konkurencji. Na gruncie unijnego prawa łączności elektronicznej w aspekcie regulacji ex-ante obowiązuje termin znaczącej pozycji rynkowej, który został przeniesiony do nomenklatury obowiązującej w polskim prawie telekomunikacyjnym wraz z implementacją ustawodawstwa UE. Podsumowując powyższą analizę należy stwierdzić, iż posiadanie przez PTC 100% udziału w rynku zakańczania połączeń we własnej publicznej sieci ruchomej wskazuje na znaczącą pozycję Operatora na rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń w obrębie własnej publicznej ruchomej sieci telefonicznej. 5.2.2 Brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada na danym rynku właściwym kontrolę nad infrastrukturą telekomunikacyjną, która jest trudna do powielenia przez innych operatorów. W przypadku rynku zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych sieciach telefonicznych posiadanie infrastruktury jest warunkiem koniecznym do świadczenia usług na tym rynku. Jednocześnie specyfiką tego rynku jest to, że każdy przedsiębiorca telekomunikacyjny zakańczający połączenia we własnej ruchomej sieci telefonicznej posiada pozycję znaczącą. Budowa własnej infrastruktury przez innego przedsiębiorcę nie stanowi konkurencji dla pozostałych przedsiębiorców, ponieważ sytuacja taka przyczyni się jedynie do powstania nowego rynku zakańczania połączeń, nie zaś do wprowadzenia konkurencji na rynku analizowanym. 5.2.3 Istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy O istnieniu przewagi technologicznej konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego należy mówić, jeśli posiada on na danym rynku właściwym taką technologię, która umożliwia mu tańsze lub efektywniejsze świadczenie usług albo dostarczanie w dotychczasowej cenie produktów lub usług nowocześniejszych i posiadających więcej funkcji lub zastosowań od dostarczanych do tej pory. W przypadku rynku zakańczania połączeń trudno mówić o istnieniu przewagi technologicznej, jeżeli na każdym rynku występuje tylko jeden przedsiębiorca. Należy jednak zauważyć również, że działania zmierzające do efektywniejszego 38

wykorzystania posiadanej infrastruktury są wpisane w działalność każdego przedsiębiorcy, ponieważ podnoszą zyski tego przedsiębiorcy. 5.2.4 Brak równoważącej siły nabywczej. Analiza powyższego kryterium pozwala określić, czy poziom siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego jest wystarczająco wysoki, aby zrównoważyć pozycję tego przedsiębiorcy jako dostawcy usług na danym rynku właściwym. Istnienie klientów o silnej pozycji negocjacyjnej ma istotny wpływ na warunki konkurencyjności na danym rynku i ogranicza zdolność przedsiębiorców telekomunikacyjnych do działań niezależnych od pozostałych uczestników rynku, w tym do nieuzasadnionego podwyższania cen. Zasadniczo, niski poziom równoważącej siły nabywczej na danym rynku właściwym, czyli brak klientów lub grup klientów o silnej pozycji negocjacyjnej w stosunku do konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych wzmacnia ich pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im niższy jest poziom równoważącej siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców na danym rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca lub przedsiębiorcy ci zajmują indywidualną lub kolektywną pozycję znaczącą na tym rynku. Według danych przedstawionych przez PTC, sprzedaż usług zakańczania połączeń koncentruje się na 3 przedsiębiorcach, a ich udziały przekraczają 90%. Przychody wygenerowane dzięki współpracy z innymi są tak niewielkie, że nie wpływają na zmianę struktury procentowej. Sytuację tą obrazuje poniższa tabela: Tabela dane zastrzeżone Na analizowanym rynku mamy do czynienia ze znaczną siłą nabywczą, co mogłoby wpływać na osłabienie pozycji PTC na rynku zakańczania połączeń. Jednakże samo zestawienie struktury klientów nie daje jasnej wskazówki, co do znaczenia tego kryterium. Aby prawidłowo ocenić to kryterium należy posłużyć się analizą dodatkowych elementów. Z punktu widzenia istnienia równoważącej siły nabywczej ważne jest, aby w rękach kupującego była możliwość zmiany dostawcy usługi zakańczania połączeń, jako narzędzie ostateczne. Możliwość ta może zniechęcić świadczącego usługi zakańczania połączeń do ewentualnej podwyżki stawek. W obecnej sytuacji na rynku zakańczania połączeń w sieci ruchomej, takiej możliwości nie ma. Tylko operator danej sieci może zakańczać połączenia. Zakończenia połączenia do użytkownika końcowego będącego abonentem PTC może dokonać tylko ten Operator. Uniemożliwia to zatem wykorzystanie jakiejkolwiek usługi zastępczej, co osłabia, czy wręcz redukuje do zera siłę nabywczą klienta. Brak jest zatem jakiejkolwiek elastyczności w realizacji połączeń do sieci ruchomych, gdyż połączenie musi być zakończone z wywoływanym numerem, funkcjonującym w danej sieci ruchomej. W ten sposób siła nabywcza strony popytowej badanego rynku jest znikoma. 5.2.5 Łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych Specyfika rynków telekomunikacyjnych wymaga początkowych dużych inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną, których okres zwrotu jest długi. Dlatego też łatwy dostęp 39

do źródeł finansowania sprzyja pozycji przedsiębiorstwa. Podczas analizy tego kryterium należy wziąć pod uwagę wewnętrzne źródła kapitałowe jak i zdolność przedsiębiorcy do pozyskiwania kapitału obcego, a także strukturę własnościową przedsiębiorcy i jego zdolność do zwiększania kapitałów własnych. Dokonując analizy struktury własnościowej, Prezes UKE wskazuje na powiązania finansowe PTC z innymi podmiotami funkcjonującymi na rynku telekomunikacyjnym. Takie powiązania umożliwiają zarówno łatwiejszy dostęp do kapitału jak i rozwiązań technologicznych oraz są bardzo istotne dla możliwości działania i rozwoju przedsiębiorstwa, a także ułatwiają współpracę na rynku międzyoperatorskim. Głównym udziałowcem jest Elektrim Telekomunikacja. Przedsiębiorstwo to jest kapitałowo zależne od spółki Elektrim S.A., jednego z największych polskich przedsiębiorców posiadających doświadczenie w zakresie sieci telefonii stacjonarnej, ruchomej oraz w zakresie telewizji kablowej i wytwarzania energii. Elektrim Telekomunikacja świadczy usługi na rynku telefonii stacjonarnej. Nie jest jednak bezpośrednio zaangażowana w eksploatację sieci telefonii ruchomej. 45% udziałów PTC posiada Deutsche Telekom niemiecki operator zasiedziały. Skład udziałowców PTC, w szczególności obecność dwu silnych graczy w tym jednego o potencjale międzynarodowym, a także obecność dużych spółek krajowych, gwarantują dostęp do rynków kapitałowych i zasobów finansowych, zarówno pochodzących od udziałowców jak i od podmiotów zewnętrznych. 5.2.6 Ekonomia skali Ekonomia skali (korzyści skali) to zjawisko obniżania przeciętnych kosztów całkowitych w miarę zwiększania skali produkcji lub też zmniejszania się przeciętnych kosztów stałych przy rosnącej wielkości produkcji 10. Ekonomia skali jest charakterystyczną cechą przemysłów 10 Słownik ekonomiczny PWN 40