ADVISORY Dlaczego Polska Plusy i minusy prowadzenia działalności gospodarczej w ocenie inwestorów Raport KPMG SP. Z O. O.
Spis treści Wstęp 1 Metodologia i wyniki 2 Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne w Polsce i na świecie 4 Bezpośrednie inwestycje na świecie (2000-2004) 4 BIZ w ujęciu wartościowym 5 Rosja i Polska liderami w przyciąganiu BIZ w regionie 6 BIZ per capita 6 Napływ BIZ do Polski w latach 1990-2004 7 Dynamika BIZ w Polsce w latach 2000-2004 8 Formy BIZ w Polsce 8 Opinie inwestorów zagranicznych o Polsce 9 Ocena dotychczasowych inwestycji w Polsce 9 Kluczowe kryteria wyboru i ryzyka 10 Kwalifikacje pracownika 11 Alternatywne lokalizacje 12 Prawdy i mity 13 Konkurencja 14 Podsumowanie 15
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 1 Wstęp Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) przyczyniają się do długotrwałego rozwoju ekonomicznego i mogą mieć szczególnie istotny wpływ na transfer technologii, tworzenie nowych miejsc pracy, a także wzrost produktywności i zwiększenie eksportu. Czy Polska jest atrakcyjną lokalizacją dla inwestorów? Jaką opinię o Polsce mają firmy, które już tu zainwestowały? Czy ponownie podjęłyby decyzję o wejściu do Polski? W niniejszym raporcie podjęliśmy próbę udzielenia odpowiedzi na te ważne nie tylko z gospodarczego, ale też społeczno-politycznego punktu widzenia pytania. Naszą ambicją było ukazanie zagadnienia bezpośrednich inwestycji zagranicznych nie tylko z perspektywy danych statystycznych, których gromadzeniem zajmują się takie instytucje jak UNCTAD na świecie i Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) w naszym kraju, ale przede wszystkim spojrzenie na lokowanie inwestycji w Polsce oczami samych inwestorów. Staraliśmy się zebrać i uporządkować ich dotychczasowe doświadczenia i na tej podstawie określić poziom atrakcyjności Polski na inwestycyjnej mapie świata. Mamy nadzieję, że raport i zaprezentowane w nim wyniki rzucą nowe światło na sposób postrzegania naszego kraju przez zagraniczne podmioty. Pragniemy podziękować wszystkim przedsiębiorstwom, które zgodziły się uczestniczyć w badaniu i podzieliły się swoimi doświadczeniami w zakresie korzyści i kosztów prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Dziękujemy również firmie SMG/KRC Millward Brown Company partnerowi badania. Mirosław Proppé, Dyrektor Advisory Dr Mariusz Strojny, Kierownik projektu Advisory
2 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Metodologia i wyniki Metodologia Badanie zostało przeprowadzone w dwóch etapach. Pierwszy miał miejsce w okresie październik-listopad 2005 roku i polegał na badaniu kwestionariuszowym członków kierownictwa 32 inwestorów zagranicznych, którzy dokonali swoich inwestycji w Polsce w latach 2000-2005. Badanie zostało zrealizowane za pomocą metody CATI przez firmę SMG/KRC Millward Brown Company na zlecenie i w oparciu o metodologię badawczą KPMG. Drugi etap polegał na analizie danych statystycznych dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, Europie Środkowo-Wschodniej 1 i na świecie w oparciu o dane UNCTAD, PAIiIZ oraz innych organizacji (m.in.: EUROSTAT, OECD, Economist Intelligence Unit). Etap ten był realizowany w okresie grudzień 2005 styczeń 2006. Inwestycje zagraniczne w Europie Środkowo-Wschodniej rosną szybciej niż w Chinach Chociaż poziom inwestycji zagranicznych w ujęciu wartościowym stanowił w 2004 roku w krajach naszego regionu zaledwie około 3/4 inwestycji jakie napłynęły w tym samym czasie do Chin - to już tempo wzrostu w badanym okresie (2000-2004) było wyższe niż w Chinach i wyniosło 54%. W tym samym czasie dynamika wzrostu inwestycji w Unii Europejskiej była ujemna. Polska w czołówce, ale też w ogonie inwestycyjnym Polska jest, obok Rosji, liderem w regionie jeśli chodzi o wartość przyciągniętych inwestycji bezpośrednich. W 2004 roku stanowiły one 13% wszystkich inwestycji w Europie Środkowo-Wschodniej. Natomiast wypadamy bardzo słabo jeśli przeliczymy inwestycje zagraniczne na obywatela (per capita) oraz jeśli spojrzymy na dynamikę wzrostu BIZ od 2000 roku. W pierwszej kategorii słabiej wypadają jedynie kraje leżące za naszą wschodnią granicą (Rosja, Ukraina i Białoruś). Natomiast jeśli chodzi o dynamikę wzrostu BIZ wypadamy (w badanym okresie) najsłabiej spośród wszystkich Państw w regionie objętych badaniem. Inwestorzy zagraniczni zadowoleni z inwestycji w Polsce Ponad 80% inwestorów zagranicznych ocenia pozytywnie lub bardzo pozytywnie efekt swoich dotychczasowych inwestycji w Polsce, a jednocześnie żadna z badanych firm nie oceniała ich w sposób negatywny. Co więcej, 3/4 zagranicznych inwestorów obecnych już w Polsce zamierza wzmocnić obecność na tym rynku poprzez dalsze inwestycje w bliższej lub dalszej przyszłości. Przygniatająca większość badanych firm uważa, że wchodząc do Polski podjęła słuszną decyzję i nie zamierza się stąd wycofywać. 1 Białoruś, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry.
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 3 Trzy kluczowe atuty Polski Polska przyciąga inwestorów zagranicznych trzema głównymi atutami: relatywnie niskimi kosztami pracy, korzystną lokalizacją geograficzną na szlakach tranzytowych oraz dużą, jak na Europę Środkowo-Wschodnią, wielkością rynku wewnętrznego. Warto zwrócić uwagę, że są to elementy niezależne od aktualnych wydarzeń i decyzji politycznych (może z wyjątkiem kosztów pracy). To co pozytywnie zaskoczyło większość inwestorów nie miało związku z podatkami, regulacjami prawnymi, infrastrukturą, ale z wysokimi kwalifikacjami i przygotowaniem do pracy polskich kadr. Wydaje się, że zagraniczni inwestorzy traktują Polskę jako kraj o niskich kosztach pracy podczas gdy w rzeczywistości jesteśmy krajem o niskich kosztach pracy i wysokich kwalifikacjach pracowników. Prawdy i mity o Polsce W trakcie badania udało się zweryfikować kilka obiegowych opinii o Polsce. W oczach inwestorów zagranicznych nie jest prawdą, że: polscy pracownicy są mało wydajni, trudno jest coś załatwić bez łapówki, Polacy nie znają języków obcych, a podatki są zbyt wysokie. Potwierdziły się natomiast opinie o wszechobecnej biurokracji, niewydolnym sądownictwie, słabej infrastrukturze czy skomplikowanym systemie podatkowym.
4 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne w Polsce i na świecie KPMG: Co zaskoczyło Państwa pozytywnie w Polsce? Dyrektor dużej firmy motoryzacyjnej: Duże zaangażowanie ludzi oraz szybka chłonność nowych technologii. Bezpośrednie inwestycje zagranicznie (BIZ) obejmują kapitał zainwestowany w danym kraju w sposób bezpośredni lub za pośrednictwem powiązanych z inwestorem zagranicznym podmiotów. BIZ obejmują przede wszystkim inwestycje kapitałowe, ale również reinwestowane zyski i pożyczki wewnątrzkorporacyjne. BIZ mają charakter inwestycji długoterminowych i mogą przybierać formę przejęcia firm, inwestycji typu greenfield, prywatyzacji, joint-ventures czy też form mieszanych. Bezpośrednie inwestycje na świecie (2000-2004) Od 2000 roku nastąpił znaczący spadek wartości globalnego napływu inwestycji zagranicznych - z 1,4 biliona dolarów do 633 miliardów dolarów w 2003 roku. Rok 2004 zapoczątkował odwrócenie trendu spadkowego. Regres w dziedzinie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na świecie ma w opinii ekspertów kilka przyczyn. Jedną z najważniejszych jest spadek wartości transgranicznych fuzji i przejęć. To zjawisko ma z kolei swe źródła w spowolnieniu wzrostu gospodarczego na wiodących rynkach świata (rzutującym na obroty i zyski transnarodowych korporacji), giełdowej bessie i wyhamowaniu procesów prywatyzacyjnych 2. mln USD Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD 2 Zbigniew Zimny, Słowo wstępne do prezentacji raportu światowego raportu inwestycyjnego: Narodowa i międzynarodowa polityka w zakresie BIZ i jej znaczenie dla rozwoju", Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju, 4 września 2003 r.
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 5 Dynamika napływu BIZ do Europy Środkowo-Wschodniej była w okresie 2000-2004 wyższa niż w Chinach. BIZ w ujęciu wartościowym Wartość bezpośrednich inwestycji, jakie napłynęły do regionu Europy Środkowo- Wschodniej w 2004 roku stanowiła 16% (21% z uwzględnieniem Rosji) łącznej wartości BIZ Unii Europejskiej. W skali światowej udział ten jest około trzykrotnie mniejszy. Jednak w przeciwieństwie do tendencji ogólnoświatowych napływ BIZ do naszego regionu nie zmniejszył się tak drastycznie, a w przypadku wielu krajów (np. Estonii, Węgier) nawet znacząco wzrósł w stosunku do 2000 roku. Napływ BIZ do Europy Środkowo-Wschodniej jest mniejszy niż ma to miejsce w przypadku Chin. Jednakże, tempo przyrostu BIZ między 2000 a 2004 rokiem było w naszym regionie wyższe niż w przypadku Chin (odpowiednio 54% i 48%). Świadczy to o ogromnym potencjale naszego regionu w dalszym ciągu w dużym stopniu niewykorzystanym. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie (w mln USD) 2000 2001 2002 2003 2004 Wzrost między 2000-2004 Świat 1 396 539 825 925 716 128 632 599 648 146-54% EU 25 696 295 382 620 420 433 338 678 216 440-69% EU 10 21 810 19 569 23 288 12 067 20 341-7% Czechy 4 986 5 641 8 483 2 101 4 463-10% Estonia 387 542 284 891 926 139% Węgry 2 764 3 936 2 994 2 162 4 167 51% Łotwa 413 132 254 300 647 57% Litwa 379 446 732 179 773 104% Polska 9 343 5 714 4 131 4 123 6 159-34% Słowacja 1 925 1 584 4 094 669 1 122-42% Słowenia 2 894 2 602 4 109 4 446 4 962 71% Bułgaria 1 002 813 905 2 097 2 488 148% Chorwacja 1 087 1 564 1 126 2 042 1 076-1% Rumunia 1 037 1 157 1 144 2 213 5 174 399% Chiny 40 715 46 878 52 743 53 505 60 630 48% Indie 2 319 3 403 3 449 4 269 5 335 130% Rosja 2 714 2 748 3 461 7 958 11 672 330% Ukraina 595 792 693 1 424 1 715 188% Białoruś 119 96 247 172 169 42% Europa Śr.- Wsch. 29 645 27 767 32 657 30 777 45 513 54% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD.
6 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Rosja i Polska liderami w przyciąganiu BIZ w regionie Spośród wszystkich analizowanych krajów w Europie Środkowo-Wschodniej najwięcej inwestycji zagranicznych napłynęło w 2004 roku do Rosji i Polski. Niemal co czwarty dolar zainwestowany tutaj zasilił gospodarkę Rosji, co ósmy Polskę i co dziesiąty Rumunię. Najmniej zagranicznych inwestycji bezpośrednich przyciągnęła Białoruś. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD mln BIZ per capita W przypadku BIZ per capita pozycja Polski i Rosji nie wygląda już tak dobrze. Zdecydowanym liderem deklasującym pozostałe kraje w regionie jest Słowenia, której udało się przyciągnąć ponad 2500 USD na jednego mieszkańca. Dla całej UE średnia wartość BIZ wyniosła w 2004 roku niecałe 500 USD. Poziom inwestycji bezpośrednich per capita w Polsce był kilkakrotnie niższy niż w Czechach i na Węgrzech i wyniósł zaledwie 160 USD. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 7 Napływ BIZ do Polski w latach 1990-2004 Według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych od początku lat dziewięćdziesiątych międzynarodowy biznes zainwestował w Polsce już ponad 84 miliardy USD, a według danych UNCTAD było to prawie 61 miliardów USD 3. Kwota ta nie tylko daje Polsce czołowe miejsce na tle innych krajów regionu, lecz co ważniejsze świadczy o tym, że gospodarka w Polsce cały czas się rozwija i jest atrakcyjna dla inwestorów. Średnia dynamika wzrostu BIZ w tym okresie wyniosła 47%. Największy wzrost zanotowaliśmy w latach 1990-1991 (ponad 200%). Najgorszy wynik odnotowaliśmy w latach 2000-2001 (-39%). mln USD Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ oraz NBP (dane za 2005 r.). 3 Rozbieżności wynikają z faktu, iż UNCTAD czerpie dane z banków centralnych, a PAIiIZ szacuje BIZ według własnej odmiennej metodologii.
8 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Dynamika BIZ w Polsce w latach 2000-2004 W ostatnich latach dynamika wzrostu BIZ w Polsce była ujemna i najniższa w Europie Środkowo-Wschodniej. Małym pocieszeniem jest fakt, że w analogicznym okresie (2000-2004) krajów Unii Europejskiej zanotowały pięciokrotnie gorszy wynik (spadek BIZ o 22,7%). Wszystkie uwzględnione w badaniu kraje (łącznie z Białorusią) zanotowały kilkunasto lub kilkudziesięcio procentowy wzrost. Częściowo winnym tego stanu był bardzo wysoki poziom BIZ w Polsce w bazowym 2000 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD. Formy BIZ w Polsce Niemal połowa bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 2000-2005 miała formę fuzji i przejęć. Druga w kolejności forma, na którą zdecydowało się niemal 37% inwestorów zagranicznych to inwestycje typu greenfield czyli budowa firmy lub zakładu produkcyjnego od podstaw. W rezultacie uczestnictwa w prywatyzacji weszło do polski 14% inwestorów zagranicznych. Inne formy BIZ wybrały nieliczne przedsiębiorstwa. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ.
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 9 Opinie inwestorów zagranicznych o Polsce KPMG: Co zaskoczyło Państwa pozytywnie w Polsce? Dyrektor dużej firmy spożywczej: Wysoka kultura pracy i poziom zawodowy, pracownicy są lepiej zorganizowani niż początkowo sądziliśmy. Ocena dotychczasowych inwestycji w Polsce Trzy czwarte przebadanych przez nas inwestorów zagranicznych pozytywnie ocenia efekty swoich inwestycji w Polsce. Co dziesiąty inwestor ocenia je nawet bardzo pozytywnie. Natomiast żadna z ankietowanych firm nie ocenia skutków wejścia na polski rynek negatywnie lub bardzo negatywnie. Wyniki te zdają się potwierdzać wcześniejsze nasze obserwacje, według których region Europy Środkowo-Wschodniej jest jedną z najatrakcyjniejszych obecnie lokalizacji na świecie - mogących konkurować z rynkami Chin i Azji Południowo-Wschodniej. Pytanie: Jak ogólnie oceniają Państwo efekty swojej inwestycji w Polsce? Niemal 80% badanych inwestorów zamierza zwiększyć swoje zaangażowanie kapitałowe na polskim rynku. Najwięcej, bo aż 56% już w ciągu najbliższego roku. Co piąta firma myśli o tym w dłuższej perspektywie. Również niemal co piąta badana firma nie zamierza zmieniać swojego zaangażowania kapitałowego w Polsce. Co ciekawe, żadna z 32 przebadanych firm nie zamierza ograniczać swojej obecności w Polsce. Świadczy to o pozytywnych wynikach, jakie udało się osiągnąć już po pierwszych kilku latach obecności na naszym rynku. Potwierdza się tym samym opinia o Polsce jako bardzo atrakcyjnej lokalizacji do prowadzenia działalności gospodarczej. Pytanie: Czy zamierzają Państwo zwiększyć swoje zaangażowanie kapitałowe w Polsce?
10 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Pytanie: Gdyby mieli Państwo możliwość ponownego wyboru kraju do inwestowania, jaką podjęli by Państwo decyzję? Ponad 80% badanych przez nas inwestorów zagranicznych, gdyby miało szanse ponownego wyboru lokalizacji - ponownie wybrałoby Polskę. Pomimo przeszkód natury biurokratycznej, infrastrukturalnej i administracyjnej inwestycje w Polsce okazały się trafnym wyborem. Jedynie pojedyncze przedsiębiorstwa wskazywały na inne kraje. Natomiast 12,5% badanych nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. Kluczowe kryteria wyboru i ryzyka Na podstawie uzyskanych od inwestorów odpowiedzi zidentyfikowaliśmy trzy kluczowe kryteria decydujące o wyborze Polski na miejsce inwestycji. Są to kolejno: koszty pracy i lokalizacja geograficzna (po 22,6%) oraz wielkość rynku wewnętrznego (21,4%). Co ósmy respondent podkreślał też wagę kwalifikacji polskich pracowników. Jedynie 6% wskazań padło na obecność kluczowych konkurentów i kooperantów na naszym rynku. Pomoc ze strony państwa, a także kwestie związane z infrastrukturą nie miały w opinii naszych respondentów pierwszoplanowego znaczenia. Warto podkreślić, iż spośród trzech kluczowych motywów dokonywania inwestycji zagranicznych w Polsce, Państwo ma wpływ (i to znacznie ograniczony) jedynie na koszty pracy. Natomiast lokalizacja i wielkość rynku są dane. Może to prowadzić do wniosku o konieczności zwiększenia intensywności promocji kraju i dalszego obniżania kosztów pracy. Pytanie: Jakie były najważniejsze kryteria, które zdecydowały o wyborze Polski na miejsce inwestycji Państwa firmy? (można było wymienić tylko 3 główne)
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 11 Najważniejszymi obszarami ryzyka, jakich obawiali się inwestorzy zagraniczni było funkcjonowanie aparatu administracyjno-sądowo-politycznego. Niemal co piąta badana przez nas firma obawiała się w najwyższym stopniu kwestii administracyjnych i polskiej biurokracji. Po 15% badanych stwierdziło, że najbardziej obawiało się regulacji prawnych/sądownictwa oraz otoczenia politycznego. Stopy podatkowe i koszty uzyskania przychodu były kluczowym czynnikiem ryzyka dla zaledwie co 10 respondenta. Pytanie: Z jakimi kwestiami wiązali Państwo największe ryzyko dokonując inwestycji w Polsce? Pytanie: Co zaskoczyło Państwa pozytywnie przy wchodzeniu na polski rynek? Kwalifikacje pracowników Zadaliśmy badanym przedsiębiorstwom pytanie co ich najbardziej zaskoczyło zaraz po wejściu do Polski. Aby uniknąć ryzyka zasugerowania odpowiedzi - potraktowaliśmy to pytanie jako otwarte. Respondenci mogli udzielić dowolnej odpowiedzi - zgodnie z pierwszym skojarzeniem. Okazało się, że w przypadku aż ponad 60% wszystkich inwestorów zagranicznych - tym co ich najbardziej zaskoczyło były wysokie kwalifikacje pracowników. Tak przygniatający udział pojedynczej kwestii wyraźnie wskazuje na to, że zagraniczne przedsiębiorstwa nadal nie zdają sobie sprawy z kwalifikacji zawodowych zasobów pracy dostępnych w naszym kraju. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że koszty pracy są głównym motywem dokonywania inwestycji w Polsce - promocja wysokich kwalifikacji Polaków powinna stać się priorytetem w działalności agend rządowych specjalizujących się w przyciąganiu inwestorów zagranicznych, którzy często myślą o Polsce w kategorii: niski koszt - niskie kwalifikacje pracowników.
12 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Alternatywne lokalizacje Niemal połowa przedsiębiorstw przed dokonaniem inwestycji w Polsce rozpatrywała alternatywne lokalizacje. Niewiele więcej niż co trzecia firma działająca dziś w Polsce od początku była zdecydowana na wejście na nasz rynek. Pytanie: Czy przed dokonaniem inwestycji w Polsce rozpatrywali Państwo inną lokalizację? Spośród inwestorów zagranicznych, którzy brali pod uwagę alternatywne lokalizacje w stosunku do Polski, co czwarty wskazywał na Czechy. Na kraje bałtyckie wskazywało dalsze 17% inwestorów. Węgry i Słowacja uzyskały po ok. 9% wskazań. Natomiast pozostałe kraje w regionie Europy Środkowo- Wschodniej uzyskały razem 13%. Łącznie na wszystkie kraje w tym regionie wskazało ponad 70% inwestorów. Pozostałe alternatywne lokalizacje uzyskały minimalne wskazania - co świadczy o tym, że Polska w staraniach o przyciąganie zagranicznych inwestycji z powodzeniem konkuruje z innymi krajami regionu. Pytanie: Jeśli tak, w jakim kraju/regionie?
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 13 KPMG: Co zaskoczyło Państwa pozytywnie w Polsce? Prezes zarządu dużej firmy elektronicznej: Duże zaangażowanie całej grupy pracowniczej, byli otwarci, nie było oporu przed inwestorem, a wręcz zaufanie. Prawdy i mity Spośród dziewięciu obiegowych opinii o Polsce, które były przedmiotem badania cztery zostały zakwalifikowane raczej jako fałsz, natomiast pięć zostało potwierdzonych. Największym mitem jest opinia jakoby polscy pracownicy byli mało wydajni. Z taką opinią nie zgadza się ponad 84% badanych inwestorów. Ponad 71% badanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, że trudno jest coś załatwić bez łapówki. Większość respondentów obala również mit o tym, że Polacy nie znają języków obcych oraz że podatki są zbyt wysokie (choć w obu przypadkach różnice nie były tak wyraźne). Udało się potwierdzić natomiast cztery inne opinie. Przede wszystkim, że sądownictwo w Polsce jest nieskuteczne, a biurokracja wszechobecna (po 87% odpowiedzi potwierdzających), infrastruktura i transport stanowią poważny problem w prowadzeniu działalności, a system podatkowy jest nadmiernie skomplikowany. W kwestii pozyskania wysoko wykwalifikowanych pracowników opinie były podzielone niemal po równo.
14 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Pytanie: Jak oceniają Państwo krajowych konkurentów? Konkurencja Dokładnie połowa badanych inwestorów zagranicznych czuje presję konkurencyjną ze strony lokalnych konkurentów. Dla co piątego inwestora konkurencja lokalna nie jest obecnie groźna, ale w przyszłości dostrzega takie zagrożenie. Firmy krajowe nie stanowią poważnego zagrożenia dla mniej niż 1/3 badanych. W badaniu przeprowadzonym przez KPMG na początku 2005 roku nt. Ekspansji międzynarodowej polskich przedsiębiorstw zadaliśmy polskim firmom, które weszły na rynki zagraniczne pytanie o źródła ich przewagi konkurencyjnej 4. Analogiczne pytanie zadaliśmy tym razem inwestorom zagranicznym działającym w Polsce. Nie jest zaskoczeniem, że w obu badaniach uzyskaliśmy diametralnie różne rezultaty wynikające z odmiennych modeli biznesowych. Polskie firmy działające za granicą budują swoją pozycję w oparciu o dwa filary: wysoką jakość produktów i usług (72%) oraz przewagę kosztową (62%). Natomiast inwestorzy zagraniczni obecni w Polsce bardziej równomiernie rozkładają swoją przewagę konkurencyjną. Jej głównym źródłem pozostaje międzynarodowa struktura korporacyjna - zapewniająca niezbędne zasoby i wiedzę, a także rynki zbytu. Drugim, równie ważnym źródłem przewagi konkurencyjnej firm zagranicznych jest technologia i know-how (na ten element wskazuje aż sześciokrotnie więcej firm zagranicznych niż miało to miejsce w przypadku firm polskich). Na wysoką jakość i przewagę kosztową wskazuje odpowiednio co druga i co trzecia badana firma. Pytanie: W czym upatrują Państwo swoją przewagę konkurencyjną w działalności na rynkach zagranicznych, w tym w Polsce? 4 Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstw, raport KPMG, Warszawa 2005.
Inwestycje w Polsce - Raport badawczy 15 Podsumowanie Pomimo dobrych perspektyw dla Polski i całego regionu Europy Środkowo- Wschodniej dalszy napływ inwestycji zagranicznych zależeć będzie od wielu czynników. Obecnie priorytetem na liście niemal każdego inwestora są Chiny. Wydają się to potwierdzać zarówno dane statystyczne, jak i nagłówki w mediach. Należy jednak pamiętać, że w latach 70-tych podobną popularnością wśród inwestorów zagranicznych cieszyła się Brazylia, która też budziła wielkie nadzieje w związku z tanią siłą roboczą, ogromnym rynkiem i rosnącym uprzemysłowieniem. Ale od czasu kryzysu w latach 80-tych nie tylko Brazylia, ale niemal cały region Ameryki Łacińskiej walczy o odzyskanie swego dawnego blasku. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce (miliardy USD) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Napływ BIZ 9.40 9.00 8.50 8.60 8.70 8.90 Napływ BIZ jako % PKB Skumulowana wartość BIZ Skumulowana wartość BIZ per capita (w USD) Udział w ogólnoświatowej wartości napływu BIZ (w %) Udział w skumulowanej wartości ogólnoświatowego BIZ (w %) 3.1 2.7 2.3 2.3 2.2 2.2 95.0 104.0 112.5 121.1 129.8 138.7 2,490.4 2,729.0 2,955.1 3,184.5 3,417.5 3,656.6 1.22 1.04 0.89 0.82 0.77 0.73 0.95 0.95 0.95 0.94 0.92 0.91 Źródło: Economist Intelligence Unit. Co więc czeka Polskę w nadchodzących latach? Według szacunków Economist Intelligence Unit napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich będzie utrzymywał się w latach 2006-2010 na dość wysokim i stabilnym poziomie (w przedziale 8,5 9,0 miliardów USD). Jednak w zestawieniu z PKB procentowy udział BIZ z roku na rok będzie się zmniejszał - z poziomu 3,1% do 2,2%. Również, biorąc pod uwagę trendy ogólnoświatowe zarówno napływ jak i skumulowana wartość napływu BIZ w stosunku do wartości ogólnoświatowych się obniżą. Czy to oznacza powolne wyczerpywanie się potencjału Polski w przyciąganiu zagranicznych inwestorów?
16 Inwestycje w Polsce - Raport badawczy Nie do końca. Z pewnością obecność Polski w Unii Europejskiej i dalszy rozwój gospodarczy kraju sprzyjać będą wzrostowi wynagrodzeń, a co za tym idzie wzrostowi kosztów pracy, które są obecnie głównym czynnikiem przyciągającym inwestorów zagranicznych. Jeśli temu procesowi nie będzie towarzyszyła modernizacja gospodarki i rozwój sektorów wiedzochłonnych w miejsce pracochłonnych - coraz trudniej będzie pozyskiwać najbardziej atrakcyjne inwestycje. Z naszych badań wynika, że inwestorzy zagraniczni nie do końca są świadomi wysokich kwalifikacji i kompetencji polskich pracowników. Pomimo to, coraz więcej firm inwestuje nie tylko w fabryki, ale i w centra badawczo-rozwojowe. Można w związku z tym zaryzykować stwierdzenie, że pierwsza fala inwestycji zagranicznych, których motywem była potrzeba obecności na naszym rynku oraz dążenie do obniżenia kosztów wytwarzania będzie coraz słabsza, a jej miejsce zacznie zajmować druga fala inwestycji, której motywem przewodnim będą wiedza (centra badawcze), usługi (centra outsourcingowe) i technologia (centra rozwojowe). Obie fale inwestycji zagranicznych będą napływały stabilnym i szerokim strumieniem pod warunkiem zredefiniowania kluczowych kompetencji strategicznych naszego kraju w oczach potencjalnych inwestorów zagranicznych. Niskie koszty są ważnym, ale coraz mniej istotnym motywem inwestycyjnym. Dlatego należy koncentrować się na podkreślaniu innych zalet Polski: lokalizacji, wielkości rynku, tradycji i jakości, bliskości społeczno-kulturowej, a przede wszystkim wysokich kompetencji i wiedzy pracowników. Ponadto, warto zastanowić się czy na globalnym rynku inwestycji zagranicznych nie lepiej występować jako cały region. W porównaniu z gigantami wyłaniających się rynków światowych, a mianowicie Brazylią, Rosją, Indiami i Chinami, czyli tak zwanymi krajami BRIC, Polska jest zbyt mała. Natomiast występując jako region mamy o wiele większe szanse bycia dostrzeżonym. Europa Środkowo-Wschodnia jako całość posiada ludność, która stanowi 90% wielkości Rosji, ale jest bogatsza od niej o niemal 30% (patrząc na wielkości PKB). Poza demografią i makroekonomią, jest jeszcze więcej czynników przemawiających za tą lokalizacją: bliskość do Europy Zachodniej, polityczna i gospodarcza stabilność, odpowiedni poziom rozwiązań infrastrukturalnych, włącznie z podatkami, regulacjami prawnymi i ładem korporacyjnym. Aby nie zostać w przyszłości przyćmionym krzykliwą reklamą otaczającą Chiny i inne duże wyłaniające się rynki, może zamiast konkurować z naszymi sąsiadami zacząć z nimi współpracować i wspólnie promować ciągle nie do końca odkryty region Europy Środkowo-Wschodniej?
kpmg.pl KPMG Sp. z o.o. ul. Chłodna 51 00-867 Warszawa Tel. +48 22 528 11 00 Fax +48 22 528 10 09 kpmg@kpmg.pl Informacje zawarte w niniejszej publikacji mają charakter ogólny i nie są skierowane do sytuacji konkretnej firmy. Ze względu na szybkość zmian zachodzących w polskim prawodawstwie prosimy o upewnienie się w dniu zapoznania się z niniejszą publikacją, czy informacje w niej zawarte są wciąż aktualne. Przed podjęciem konkretnych decyzji proponujemy skonsultowanie ich z naszymi doradcami. 2006 KPMG Sp. z o.o. jest polską firmą członkowską KPMG International, podmiotu prawa szwajcarskiego. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wydrukowano w Polsce.