Prowadzenie ksiąg rachunkowych 341[02].Z4.04

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Anna Rudzińska Prowadzenie ksiąg rachunkowych 341[02].Z4.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0

Recenzenci: mgr Krystyna Kielan mgr Jolanta Rychlicka Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z4.04. Prowadzenie ksiąg rachunkowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE 6 3. CELE KSZTAŁCENIA 7 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 8 4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów 4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów 4.5. Funkcjonowanie kont wynikowych 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów 4.6. Kartoteka ilościowo-wartościowa 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów 4.7. Podzielność kont 4.7.1. Materiał nauczania 4.7.2. Pytania sprawdzające 4.7.3. Ćwiczenia 4.7.4. Sprawdzian postępów 4.8. Zestawienie obrotów i sald 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów 4.9. Błędy księgowe i sposoby ich poprawiania 4.9.1. Materiał nauczania 4.9.2. Pytania sprawdzające 8 8 9 9 10 11 11 12 12 13 14 14 15 15 17 18 18 19 19 21 22 22 22 22 24 25 25 25 25 26 27 27 27 28 28 29 29 29 29 31 32 32 32 2

4.9.3. Ćwiczenia 33 4.9.4. Sprawdzian postępów 34 4.10. Kontrola dokumentów księgowych 35 4.10.1. Materiał nauczania 35 4.10.2. Pytania sprawdzające 36 4.10.3. Ćwiczenia 36 4.10.4. Sprawdzian postępów 38 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 39 6. LITERATURA 44 3

1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej prowadzenia ksiąg rachunkowych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące ksiąg rachunkowych, zasad ich otwierania, prowadzenia i zamykania. Szczególną uwagę poświęcono kontom księgowym. Zakres treści kształcenia obejmuje także zasady sporządzania bilansu próbnego, czyli zestawienia obrotów i sald, który pozwala na uchwycenie błędów, powstałych w czasie księgowania operacji. Nauczysz się poprawiać te błędy za pomocą korekty oraz storna czarnego i czerwonego. Znajdziesz tutaj również informacje na temat kontroli dokumentów księgowych. Dowiesz się na czym polega kontrola merytoryczna, formalna i rachunkowa dokumentów. Nauczysz się wystawiać faktury korygujące, poprawiać błędy, powstałe w dokumentach, wystawianych przez jednostkę gospodarczą dla innych komórek tej samej jednostki. Przy wyborze odpowiednich treści pomoże Ci nauczyciel, który wskaże najważniejsze kroki prowadzenia ksiąg rachunkowych, potrzebne do wykonywania czynności określonych wybranym zawodem ekonomicznym. Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się: przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania poznając przy tej okazji wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń, po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń. Kolejnym etapem będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji o pozyskiwaniu źródeł finansowania. Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, poznasz zasady funkcjonowania kont aktywnych i pasywnych, nauczysz się także zakładać i prowadzić kartotekę ilościowo-wartościową. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Gwiazdką oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić Ci trudność. W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. W tym celu: przeczytaj pytania i odpowiedz na nie, 4

podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce, wpisz TAK jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa, wpisz NIE jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna. Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich informacji na temat prowadzenia ksiąg rachunkowych jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o prowadzeniu ksiąg rachunkowych będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem zadań testowych zawierającym różnego rodzaju zadania. W rozdziale piątym tego poradnika jest zamieszczony zestaw zadań testowych, który zawiera: instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu, przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach, wpisz odpowiedzi na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela. 5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi oraz pojęciami z zakresu prawa, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z Ustawy o rachunkowości, prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych, rozróżniać typy operacji gospodarczych, posługiwać się terminologią dotyczącą aktywów, klasyfikować aktywa trwałe i obrotowe, identyfikować źródła finansowania, sporządzać uproszczony bilans, sporządzać dowody księgowe, stosować procedury przygotowania dowodów do księgowania, dokonywać archiwizacji dowodów księgowych, korzystać z różnych źródeł informacji, wykorzystywać technologię informacyjną. 6

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: nazwać akt prawny regulujący prowadzenie rachunkowości, wyjaśnić pojęcie rachunkowości, zdefiniować przedmiot oraz podmiot rachunkowości, wyjaśnić funkcję informacyjną, kontrolną, analityczną i dowodową rachunkowości, scharakteryzować cechy rachunkowości, dokonać podziału rachunkowości ze względu na jej odbiorców, omówić nadrzędne zasady rachunkowości, nazwać elementy księgi rachunkowej, nazwać cechy księgi rachunkowej, wyjaśnić elementy księgi rachunkowej, nazwać składniki konta księgowego, nazwać elementy konta teowego, wyjaśnić pojęcie obrotu i salda konta, rozróżnić rodzaje kont księgowych, obliczyć obroty i salda konta księgowego, wyjaśnić zasady funkcjonowania kont bilansowych i wynikowych, sporządzić bilans zamknięcia jednostki gospodarczej, założyć kartotekę ilościowo-wartościową dla zapasów, dokonać podzielności poziomej i pionowej kont księgowych, poprawić błędy księgowe za pomocą storna czarnego i czerwonego, sporządzić zestawienie obrotów i sald na podstawie sald kont księgowych, określić cechy prawidłowego dowodu księgowego, sklasyfikować dowody księgowe według różnych kryteriów, wyjaśnić istotę kontroli merytorycznej, formalnej i rachunkowej dowodów księgowych, dokonać kontroli wewnętrznych i zewnętrznych dowodów księgowych, wystawić fakturę korygującą. 7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości 4.1.1. Materiał nauczania Głównym aktem prawnym, regulującym prowadzenie ksiąg rachunkowych jest Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., (jednolity tekst DzU z 2002 r., nr 76 poz. 694). Rachunkowość jest systemem ewidencji gospodarczej odzwierciedlającej w formie pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze oraz sytuację majątkową i wyniki działalności podmiotów gospodarczych. Przedmiotem rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze, występujące w jednostkach gospodarczych. Podmiotami rachunkowości są natomiast jednostki, prowadzące rachunkowość. Cechy rachunkowości: wyrażanie wszystkich procesów gospodarczych w mierniku pieniężnym, dokonywanie zapisów księgowych tylko na podstawie dokumentów źródłowych, stosowanie kont do rejestracji operacji gospodarczych, opracowanie zakładowego planu kont w celu określenia informacji o działalności gospodarczej jednostki, stosowanie zasady podwójnego zapisu do rejestracji operacji gospodarczych, przeprowadzanie inwentaryzacji, w celu potwierdzenia wiarygodności rejestracji operacji gospodarczych i stanu finansowo-majątkowego. Funkcje rachunkowości: funkcja informacyjna polega na dostarczaniu informacji do podejmowania decyzji w procesie zarządzania; jest ona szczególnie ważna dla dyrekcji jednostki gospodarczej, a także dla organów zewnętrznych (głównie poprzez sprawozdania finansowe), funkcja kontrolna polega na ochronie i zabezpieczeniu mienia, w celu wychwycenia nadużyć oraz racjonalnego wykorzystania posiadanych zasobów, funkcja analityczna polega na interpretacji danych liczbowych dostarczanych przez rachunkowość, co pozwala na ocenę działalności danej jednostki gospodarczej, funkcja dowodowa wyraża się w wykorzystaniu urządzeń oraz dowodów księgowych jako wiarygodnych dokumentów w postępowaniu sądowym i podatkowym. Podział rachunkowości ze względu na odbiorców informacji: rachunkowość finansowa, która tworzy informacje o działalności gospodarczej przede wszystkim dla potrzeb odbiorców zewnętrznych (banków, organów skarbowych, władz lokalnych, akcjonariuszy itp.), rachunkowość zarządcza, która jest nastawiona na tworzenie informacji dla potrzeb wewnętrznych jednostki gospodarczej i daje podstawy do podejmowania decyzji w zakresie przyszłej działalności. Nadrzędne zasady rachunkowości: 1) kontynuacji działania której założeniem jest, że jednostka gospodarcza będzie kontynuowała, w dającej się przewidzieć przyszłości, swoją działalność w tym samym zakresie lub bez istotnych zmian, 8

2) memoriałowa według której osiągnięte przychody i poniesione koszty zalicza się do okresu, w którym faktycznie wystąpiły, niezależnie od wpływu należności i zapłaty zobowiązania, 3) współmierności przychodów i kosztów zgodnie z którą na wynik finansowy wpływają zrealizowane w danym roku obrotowym przychody i poniesione dla nich koszty, 4) ostrożności /ostrożnej wyceny/ według której wycena aktywów i pasywów jednostki musi być dokonana tak, aby nie został zniekształcony wynik finansowy, 5) istotności wyodrębnia w ewidencji te operacje gospodarcze, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej, finansowej, rentowności jednostki i podejmowania decyzji, 6) ciągłości przewiduje stałe stosowanie tych samych, przyjętych przez jednostkę metod, w celu zapewnienia porównywalności danych i informacji liczbowych, 7) periodyzacji mówi o tym, że wszystkie operacje należy zapisywać w księgach rachunkowych. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki akt prawny reguluje prowadzenie ksiąg rachunkowych? 2. Co to jest rachunkowość? 3. Co jest przedmiotem i podmiotem rachunkowości? 4. Jakie cechy posiada rachunkowość? 5. Jakie funkcje pełni rachunkowość? 6. Jak dzieli się rachunkowość ze względu na jej odbiorców? 7. Jakie znasz nadrzędne zasady rachunkowości? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie Ustawy o rachunkowości określ, co jest podstawą zapisów w księgach rachunkowych (podaj rozdział oraz artykuł). Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapoznać się z ustawą o rachunkowości, 2) zanotować najważniejsze informacje z odnalezionego artykułu. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Zgodnie z zasadą memoriałową określ w jakich miesiącach będą ujęte: przychód w przypadku pierwszym, koszt w przypadku drugim. 1. Jednostka gospodarcza sprzedała produkty w październiku, a otrzymała zapłatę w styczniu następnego roku; 9

2. Jednostka gospodarcza w grudniu zapłaciła czynsz za wynajem pomieszczeń za przyszły rok. Sposób wykonania ćwiczenia 1) określić na czym polega zasada memoriałowa, 2) przyporządkować przychód i koszt do odpowiedniego okresu sprawozdawczego. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Przedsiębiorstwo wyprodukowało 1 000 krzeseł po 20 zł za jedną sztukę. Podmiot gospodarczy sprzedał 800 krzeseł po 25 zł za sztukę. Ile wyniósł zysk ze sprzedaży krzeseł? Sposób wykonania ćwiczenia 1) obliczyć ile wyniosły koszty produkcji, 2) obliczyć ile wyniosły przychody ze sprzedaży, 3) obliczyć ile wyniosły koszty uzyskania przychodów, 4) porównać przychody i koszty ich uzyskania, ustalić jaki zysk osiągnęło przedsiębiorstwo ze sprzedaży krzeseł, 5) wskazać zasadę rachunkowości, zgodnie z którą rozwiązałeś zadanie. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości, kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) określić akt prawny, regulujący prowadzenie ksiąg rachunkowych? 2) wyjaśnić pojęcie rachunkowości? 3) nazwać przedmiot i podmioty rachunkowości? 4) określić cechy rachunkowości? 5) określić funkcje rachunkowości? 6) dokonać podziału rachunkowości? 7) omówić nadrzędne zasady rachunkowości? Tak Nie 10

4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych 4.2.1. Materiał nauczania Księgi rachunkowe to dokumentacja księgowa obejmująca zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald. Odzwierciedlają aktywa, pasywa, przychody i koszty przedsiębiorstwa. Stanowią podstawę do sporządzenia sprawozdania finansowego. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej. Obejmują one: 1) dziennik, który służy do zapisywania w porządku chronologicznym, dzień po dniu, danych o operacjach gospodarczych. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane, a sumy zapisów (obroty) liczone w sposób ciągły, 2) konta księgi głównej (ewidencji syntetycznej), w której obowiązuje ujmowanie operacji zgodnie z zasadą podwójnego zapisu. Konta księgi głównej służą do ujęcia zapisów w porządku systematycznym, na kontach przewidzianych w zakładowym planie kont. Na danym koncie księgi głównej zapisów dokonuje się w kolejności chronologicznej, 3) konta ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej), służące uszczegółowieniu i uzupełnieniu zapisów konta księgi głównej. Prowadzi się je w porządku systematycznym jako: wyodrębnione księgi (kartoteki, zbiory danych) w ramach kont księgi głównej, wyodrębniony system kont, uzgodniony z zapisami kont księgi głównej, 4) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz) sporządzają go jednostki, które uprzednio nie prowadziły ksiąg rachunkowych w sposób określony Ustawą o rachunkowości, 5) zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawienia sald kont ksiąg pomocniczych zestawienie obrotów i sald księgi głównej sporządza się na koniec każdego miesiąca. Na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się zestawienia sald wszystkich kont ksiąg pomocniczych, a na dzień inwentaryzacji zestawienia sald inwentaryzowanej grupy składników majątkowych. Księgi rachunkowe powinny być: trwale oznaczone nazwą jednostki, wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego, przechowywane starannie w ustalonej kolejności. Księgi rachunkowe powinny być prowadzone: rzetelnie aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały stan faktyczny, bezbłędnie dane powinny być kompletne, pozbawione błędów formalnych i rachunkowych, sprawdzalnie tak, aby możliwe było stwierdzenie poprawności dokonanych w nich zapisów, bieżąco gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają terminowe sporządzenie sprawozdań finansowych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych. 11

4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy obejmują księgi rachunkowe? 2. Do czego służy dziennik? 3. Do czego służą konta księgi głównej? 4. Do czego służą konta ksiąg pomocniczych? 5. Jakie jednostki sporządzają inwentarz? 6. Kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz kont ksiąg pomocniczych? 7. Jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaznacz czy zdanie jest prawdziwe (P), czy fałszywe (F): 1. Księgi rachunkowe można prowadzić w walucie europejskiej EURO. 2. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane. 3. Konta księgi głównej dotyczą ewidencji syntetycznej i analitycznej. 4. Konta ksiąg pomocniczych służą uszczegółowieniu zapisów kont księgi głównej. 5. Inwentarz sporządzają wszystkie jednostki gospodarcze. Sposób wykonania ćwiczenia P F 1) przeczytać uważnie zdania, 2) zaznaczyć znakiem P jeżeli zdanie jest prawdziwe, F jeżeli zdanie jest fałszywe. Wyposażenie stanowiska pracy: zestaw ćwiczeń, ustawa o rachunkowości, literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dopasuj odpowiednią literę do odpowiedniej cyfry: Księgi powinny być prowadzone: 1. rzetelnie 2. bezbłędnie 3. sprawdzalnie 4. na bieżąco co oznacza: A. tak, aby możliwe było stwierdzenie poprawności dokonanych w nich zapisów B. aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały stan faktyczny C. gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają terminowe sporządzenie sprawozdań finansowych, D. dane powinny być kompletne, pozbawione błędów formalnych i rachunkowych 12

Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastanowić się, co oznacza rzetelne, bezbłędne, sprawdzalne i bieżące prowadzenie ksiąg rachunkowych, 2) połączyć cechy prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych z odpowiadającymi im definicjami. Wyposażenie stanowiska: zestaw ćwiczeń, ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) nazwać elementy księgi rachunkowej? 2) określić do czego służy dziennik? 3) określić, do czego służą konta księgi głównej? 4) określić, do czego służą konta ksiąg pomocniczych? 5) nazwać, jakie jednostki sporządzają inwentarz? 6) omówić, kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz kont ksiąg pomocniczych? 7) omówić, jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe? Tak Nie 13

4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje 4.3.1. Materiał nauczania Do ewidencji operacji gospodarczych służy specyficzne urządzenie, jakim jest konto księgowe. Konto to sposób grupowania zapisów księgowych w jednostce gospodarczej, sumuje zapisy z danego rodzaju, zgodnie ze specyficznymi potrzebami jednostki oraz zasadami rachunkowości. Służy rejestrowaniu zmian, jakie zachodzą w działalności przedsiębiorstwa. Graficzny układ konta przedstawia tabela 1. Tabela 1. Graficzny układ konta Dt Nazwa konta Ct Data Nr dowodu Treść Kwota Data Nr dowodu Treść Kwota Dla celów dydaktycznych stosuje się tzw. konto teowe, które przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Konto teowe Dt Ct Wn Nazwa konta Ma Zapisywanie operacji po stronie Debet (Winien) konta określa się jako: debetowanie konta, obciążenie konta, zapisywanie w ciężar konta. Zapisywanie operacji po stronie Credit (Ma) konta nosi nazwę kredytowania konta, uznania konta lub zapisania na dobro konta. Budowę konta teowego przedstawia rysunek 2. Rysunek 2. Budowa konta teowego Dt Ct Wn Nazwa konta Ma Obroty Wn Obroty Ma Saldo Dt Saldo Ct Obroty konta to ogólna suma zapisów po stronie Dt i Ct. Wyróżnia się dwa obroty: debetowy (po stronie Dt) i kredytowy (po stronie Ct). Różnica między wyższymi, a niższymi obrotami nosi nazwę salda konta, które przyjmuje nazwę wyższego obrotu. 14

Konto posiada saldo początkowe Sp (wartość składnika na początek okresu sprawozdawczego) oraz saldo końcowe Sk (wartość składnika na koniec okresu). Saldo końcowe danego konta jest jednocześnie saldem początkowym tego konta w okresie następnym. Rodzaje kont księgowych: konta bilansowe na których zapisuje się operacje gospodarcze wpływające na aktywa i pasywa (składniki bilansu), np. Środki trwałe, Materiały, Kapitał zapasowy, Kredyty bankowe, konta wynikowe służące do rejestrowania operacji gospodarczych kształtujących wynik finansowy, np. Koszty finansowe, Pozostałe przychody operacyjne, Usługi obce ; konta korygujące stosowane w celu korekty wartości niektórych kont bilansowych i wynikowych, np. Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów, Umorzenie środków trwałych, konta rozliczeniowe służące do rozliczania złożonych operacji gospodarczych, np. Rozliczenie zakupu, Rozliczenie kosztów rodzajowych. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest konto księgowe? 2. Jak zbudowane jest konto teowe? 3. Co to jest obrót i saldo konta? 4. Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt? 5. Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct? 6. Jakie znasz rodzaje kont księgowych? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta Materiały. Dt Materiały Ct 5 000 680 520 93 710 140 60 6 360 5 357 1 003 Sposób wykonania ćwiczenia 1) nazwać zapisy po stronie Dt, 2) nazwać zapisy po stronie Ct. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 15

Ćwiczenie 2 Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta Kredyty bankowe. Dt Kredyty bankowe Ct 200 3 000 3 200 12 300 10 000 5 200 300 15 500 Sposób wykonania ćwiczenia 1) nazwać zapisy po stronie Dt, 2) nazwać zapisy po stronie Ct. Wyposażenie stanowiska pracy: ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Ustal i nazwij saldo konta Kasa, jeżeli: obroty Dt wynoszą 6 200 zł, obroty Ct wynoszą 5 300 zł. Sposób wykonania ćwiczenia 1) odjąć od wyższych obrotów obroty niższe, 2) nazwać saldo konta, zgodnie z zasadą, że saldo konta przyjmuje nazwę wyższych obrotów. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Przyporządkuj podane konta do odpowiedniej grupy: B bilansowe, W wynikowe, K korygujące, R rozliczeniowe. 1. Środki trwałe 2. Długoterminowe aktywa finansowe 3. Umorzenie środków trwałych 4. Rachunki bankowe 5. Kredyty bankowe 6. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami 7. Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń 8. Wynagrodzenia 9. Rozliczenie niedoborów 10. Materiały 11. Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów 12. Rozliczenie zakupu 13. Przychody ze sprzedaży materiałów 14. Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu 15. Usługi obce 16. Zyski nadzwyczajne 17. Kapitały zasadnicze 18. Przychody przyszłych okresów 19. Rozliczenia międzyokresowe kosztów 20. Koszty finansowe 21. Zużycie materiałów i energii 22. Wyroby gotowe 16

Sposób wykonania ćwiczenia 1) przeczytać uważnie nazwy kont, 2) zastanowić się jakie konta zalicza się do bilansowych, jakie do kont wynikowych, kont korygujących i kont rozliczeniowych, 3) wpisać obok nazwy konta, symbol oznaczający grupę kont. Wyposażenie stanowiska: zestaw ćwiczeń, ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) zdefiniować konto księgowe? 2) omówić budowę konta teowego? 3) wyjaśnić pojęcie obrotu konta? 4) wyjaśnić pojęcie salda konta? 5) nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt? 6) nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct? 7) omówić rodzaje kont księgowych? 8) obliczać obroty i saldo końcowe konta księgowego? Tak Nie 17

4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych 4.4.1. Materiał nauczania Konta bilansowe służą do zapisywania zmian w aktywach i pasywach bilansu. Konta bilansowe dzieli się na trzy grupy: konta aktywne na których zapisuje się zmiany w majątku (aktywach) jednostki gospodarczej, np. Wartości niematerialne i prawne, Produkty gotowe, konta pasywne stosowane do zapisywania zmian w pasywach, np. Kapitał zapasowy, Kredyty bankowe, konta aktywno-pasywne których jedynym przykładem są konta rozrachunków, np. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami, Rozrachunki z tytułu VAT. Funkcjonowanie kont aktywnych: 1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt. 2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt. 3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct. 4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct. Funkcjonowanie kont aktywnych przedstawia rysunek 3. Rysunek 3. Funkcjonowanie kont aktywnych Dt Konto aktywne Ct Sp) Zwiększenie obrotów (+) Zmniejszenie obrotów (-) Funkcjonowanie kont pasywnych: 1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Ct. 2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Ct. 3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Dt. 4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Dt. Funkcjonowanie kont pasywnych przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Funkcjonowanie kont pasywnych (Sk Dt Konto pasywne Ct (Sp Zmniejszenie obrotów (-) Zwiększenie obrotów (+) Sk) 18

Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych: 1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania). 2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania). 3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania). 4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania). Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych przedstawia rysunek 5. Rysunek 5. Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych Dt Konto aktywno-pasywne Ct Sp) należności zobowiązania (Sp Zwiększenie obrotów należności (+) Zmniejszenie obrotów zobowiązań (-) Sk) zobowiązania Zmniejszenie obrotów należności (-) Zwiększenie obrotów zobowiązań (+) należności (Sk 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak dzielą się konta bilansowe? 2. W jaki sposób funkcjonują konta aktywne? 3. W jaki sposób funkcjonują konta pasywne? 4. W jaki sposób funkcjonują konta aktywno-pasywne? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Saldo początkowe konta Środki trwałe wynosi 10 260 zł. Zapisz zmiany na tym koncie, które wystąpiły na skutek następujących operacji gospodarczych: 1. Zakupiono maszynę o wartości 4 200 zł i przyjęto ją do użytkowania. 2. Przekazano nieodpłatnie szkole podstawowej komputer o wartości 2 400 zł. 3. Wskutek pożaru uległy zniszczeniu maszyny produkcyjne o wartości 1 300 zł. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapisać saldo początkowe zgodnie z zasadą funkcjonowania kont aktywnych, 2) zapisać zwiększenie po stronie Dt i zmniejszenie po stronie Ct obrotów na koncie Środki trwałe. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 19

Ćwiczenie 2 Ustal saldo końcowe konta Kredyty bankowe, jeżeli saldo początkowe wynosi 17 800 zł oraz w bieżącym okresie wystąpiły poniższe operacje dotyczące konta Kredyty bankowe : 1. Zaciągnięto kredyt na spłatę zobowiązań w wysokości 5 000 zł. 2. Spłacono ratę kredytu w wysokości 1 000 zł. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapisać saldo początkowe na koncie Kredyty bankowe zgodnie z zasadą funkcjonowania kont pasywnych, 2) zapisać zmiany na koncie Kredyty bankowe (zwiększenie obrotów po stronie Ct, zmniejszenie po stronie Dt), 3) obliczyć obroty po obu stronach konta, 4) porównać obroty Dt i Ct, a różnicę zapisać jako saldo końcowe. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Saldo początkowe konta Rozrachunki z pracownikami wynosi 4 000 zł (Dt) i 7 000 zł (Ct). W bieżącym okresie wystąpiły następujące operacje gospodarcze: 1. Wypłacono pracownikowi zaliczkę na zakup materiałów w kwocie 1 000 zł. 2. Pracownik zakupił materiały o wartości 400 zł. 3. Pracownik zwrócił część niewykorzystanej zaliczki w kwocie 600 zł. Ustal salda końcowe na koncie Rozrachunki z pracownikami. Sposób wykonania ćwiczenia 1) otworzyć konto Rozrachunki z pracownikami zapisując salda początkowe, 2) zapisać zmiany na tym koncie dotyczące należności i zobowiązań, 3) obliczyć obroty po stronie Dt i Ct, 4) porównując obroty po obu stronach konta ustalić saldo końcowe należności i zobowiązań. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Spółka akcyjna ABC zajmuje się produkcją czapek. 1. Na podstawie uproszczonego bilansu (patrz tabela) otwórz konta. 2. Wpisz zmiany na kontach dotyczące następujących składników bilansu: a) Środki trwałe zwiększyły się o 10 000 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się o 10 000 zł. b) Rozrachunki z odbiorcami zmniejszyły się o 2 000 zł, Kasa zwiększyła się o 2 000 zł. c) Wartości niematerialne i prawne zwiększyły się o 1 500 zł. Rachunki bankowe zmniejszyły się o 1 500 zł. d) Kasa zmniejszyła się o 450 zł, Materiały zwiększyły się o 450 zł. 20

e) Produkcja w toku zmniejszyła się o 780 zł, Produkty gotowe zwiększyły się o 780 zł. f) Rozrachunki z dostawcami zwiększyły się o 600 zł, Materiały zwiększyły się o 600 zł. g) Kredyty bankowe zwiększyły się o 50 000 zł, Rachunki bankowe zwiększyły się o 50 000 zł. h) Rozrachunki z dostawcami zmniejszyły się o 300 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się o 300 zł. 3. Ustal salda końcowe. 4. Sporządź bilans zamknięcia. Aktywa A. Aktywa trwałe 1. Środki trwałe 2. Wartości niematerialne i prawne B. Aktywa obrotowe 1. Materiały 2. Produkcja w toku 3. Produkty gotowe 4. Kasa 5. Rachunki bankowe 6. Rozrachunki z odbiorcami Kwota (w zł) 180 000 17 000 9 000 2 500 1 500 700 16 000 7 200 Pasywa A. Kapitały własne 1. Kapitał akcyjny B. Kapitały obce 1. Kredyty bankowe 2. Rozrachunki z dostawcami Kwota (w zł) 200 000 30 000 3 900 Suma bilansowa 233 900 Suma bilansowa 233 900 Sposób wykonania ćwiczenia 1) zapisać salda początkowe kont aktywnych i pasywnych po odpowiednich stronach, 2) zapisać zmiany w obrotach na kontach, 3) obliczyć obroty kont po stronie Dt i Ct, 4) porównując obroty po obu stronach kont ustalić salda końcowe, 5) sporządzić bilans zamknięcia. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) sklasyfikować konta bilansowe? 2) określić zasady funkcjonowania kont aktywnych? 3) określić zasady funkcjonowania kont pasywnych? 4) określić zasady funkcjonowania kont aktywno-pasywnych? 5) sporządzić bilans zamknięcia? Tak Nie 21