Problemy gospodarki leśnej Górnego Śląska historia, stan obecny i kierunki zmian Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach dr inż. Kazimierz Szabla Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach Katowice, 23 listopad 2015 r.
RDLP w Katowicach organizacja i zasięg 38 nadleśnictw; 2 gospodarstwa rybackie; 1 zakład transportu i spedycji; 2
Populacja ludności WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE Liczba ludności: ok. 1,01 mln Gęstość zaludnienia: 111 os./km 2 WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE Liczba ludności: ok. 4,63 mln Gęstość zaludnienia: 377 os./km 2 WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Liczba ludności: ok. 1 mln Gęstość zaludnienia: ok. 222 os./km² 3
Powierzchnia lasów przypadająca na 1 mieszkańca Na Śląsku 0,08 ha / osobę Średnio w Polsce 0,25 ha / osobę 4
Górnośląski Okręg Przemysłowy Huty i inne zakłady przemysłowe Śląskie kopalnie Elektrownie Gęsta sieć dróg i intensywny ruch samochodowy 5
Zagrożenia środowiska leśnego na Górnym Śląsku 1. Zanieczyszczenie powietrza i gleb - zmiany w chemizmie igieł i liści; - osłabienie przyrostu i kondycji zdrowotnej drzew 2. Szkody górnicze, osiadanie terenu, zawadnianie oraz osuszanie terenu 3. Fragmentacja lasów infrastrukturą liniową - Zmniejszenie stabilności drzewostanów; - Utrudnienie migracji zwierząt, brak korytarzy ekologicznych 4. Szkody przemysłowe, Degradacja gruntów Wysokie znaczenie funkcji ochronnych Oddziaływanie przemysłu na środowisko leśne 5. Zwiększone zagrożenie pożarowe lasów 6
Emisje przemysłowe To do niedawna dominujący czynnik wpływający na stan lasu 7
Kondycja zdrowotna lasów Lata 1951-1960 Lata 1961-1970 Lata 1971-1980 8
Kondycja zdrowotna lasów Lata 1981-1990 Lata 1991 2000 9 Lata 2001-2009
1968 r. utworzenie Leśnego Pasa Ochronnego GOP na pow. 35 tys. ha W przypadku naszego Leśnego Pasa Ochronnego zadanie przywrócenia produktywności niszczejącego drzewostanu istniejących lasów łączymy z zadaniem właściwego wykorzystania tych lasów dla ich funkcji ochronnej poprawienia warunków klimatyczno-zdrowotnych w GOPie Jerzy Ziętek 10
Uszkodzenia drzewostanów Uprawa leśna w III strefie przemysłowej (Leśnictwo Blachownia) Stepowienie w następstwie skażenia gleb imisjami (przy hucie cynku w Miasteczku Śląskim) 11
Przebudowa uszkodzonych drzewostanów Przebudowa drzewostanów brzozowych uszkodzonych w wyniku oddziaływania przemysłu - podsadzenia bukowe Przebudowa drzewostanów sosnowych uszkodzonych w wyniku oddziaływania przemysłu podsadzenia bukowe 12
Inne problemy śląskiego leśnictwa Szkody górnicze Degradacja gruntów Fragmentacja lasów 13
Szkody górnicze Podtopienia terenu Osiadanie terenu Ujemne oddziaływanie górnictwa występuje na powierzchni około 30 000 ha. To głównie: osiadanie terenu, osuszanie i podtopienia. 14
Degradacja gruntów Kopalnia Górażdże Piaskownia na terenie nadl. Turawa 15
Rekultywacja terenów poprzemysłowych N-ctwo Olkusz rekultywacja terenów po kopalni piasku 300 Grunty LP w zarządzie RDLP w Katowicach zrekultywowane w latach 2006-2014 [ha] 266 250 200 150 100 50 00 73 80 59 34 34 31 10 14 15 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 16
17 Fragmentacja lasów infrastrukturą liniową
Pożary Czynniki sprzyjające powstawaniu dużych pożarów warunki meteorologiczne; duże nasycenie infrastrukturą drogową i przesyłową; duży stopień urbanizacji i gęstość zaludnienia; degradacja siedlisk imisjami przemysłowymi 18
272 222 192 280 399 388 408 372 456 407 407 418 397 533 622 545 552 516 640 637 719 729 835 1216 1371 Liczba pożarów na terenie RDLP w Katowicach w poszczególnych latach Pożary w latach 1992-2014 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1990-2014 13 533 pożary 20 900 ha 19
Statystyki dotyczące pożarów w latach 2004-2014 Liczba pożarów Powierzchnia pożarów [ha] 700 600 500 400 300 200 100 407 637 407 545 418 552 222 397 516 192 280 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 001 001 001 001 001 000 000 000 000 000 Średnia roczna powierzchnia pożaru [ha] 001 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 W 1992 roku wybuchło łącznie 1371 pożarów, spaleniu uległa powierzchnia 12179 ha (średnia wielkość pożaru 8,9ha). 20
Pożar 1992 26-31 sierpnia 1992; Dogaszany do 20 września; Objął 9062 ha; Usunięto 1,8 mln m 3 drewna; Koszty, wraz z kosztami odbudowy wyniosły 679 mln zł 21
System ochrony przeciwpożarowej System dojazdów pożarowych System wykrywania pożarów System prognozowania zagrożeń System leśnych baz lotniczych System łączności System zaopatrzenia w wodę 22
System prognozowania zagrożeń Sieć punktów prognostycznych 8 punktów meteorologicznych Szczegółowe wyniki pomiarów wprowadzane są do systemu komputerowego, z którego aktualne prognozy pobierają PADy. 23
System wykrywania pożarów 66 dostrzegalni + 33 auta patrolowe Miejsce powstania pożaru określone na podstawie namiaru kątowego z dwóch wież. Informacje o lokalizacji pożaru przekazywane są z wież do Punktu Alarmowo Dyspozycyjnego. 24
System łączności 1 Regionalny Punkt Alarmowo-Dyspozycyjny i 38 PADów w nadleśnictwach PADy prowadzą nadzór i koordynację działań na podległym terenie. Ustalają lokalizację pożaru, wysyłają lekkie samoloty, koordynują działania z PSP. 25
System dojazdów pożarowych Oznakowanie skrzyżowania dróg przeciwpożarowych W zarządzie LP dla RDLP K-ce znajduje się 6370 km dojazdów pożarowych. 26
System leśnych baz lotniczych 3 bazy lotnicze o łącznej obsadzie: 3 samoloty typu Dromader 3 śmigłowce Mi-2. Statki powietrzne wykonują loty patrolowo-gaśnicze. 27
Sieć zaopatrzenia w wodę 1147 punktów czerpania wody zlokalizowanych tak, by zapewnić jak najlepszy do nich dojazd. 28
Zjawiska klęskowe Powódź 1997 Huragan Cyryl 2004 Tornado 2008 Powódź 2010 29
Zjawiska klęskowe Zamieranie świerczyn Beskidzkich 2006-2010 Okiść 2010 Powódź 2010 Okiść 2010 30
Rozpad drzewostanów beskidzkich Nadleśnictwo Węgierska Górka Nadleśnictwo Wisła Barania Góra 31
Rozpad drzewostanów poza Beskidami Izery, Polska Góry Harzu, Niemcy Las Bawarski, Niemcy 32
Lasy beskidzkie przyczyny rozpadu Od 1840 r. odnowienie rębnią zupełną sztuczne odnowienie świerka powstają lite świerczyny jednowiekowe, jedno piętrowe. Degradacja puszczy karpackiej znaczne ograniczenie udziału jodły, buka oraz gatunków domieszkowych. Niewłaściwy dobór nasion i materiału sadzeniowego - nasiona pochodzące z Austro-Węgier. (obce genotypy) Historyczne błędy gospodarcze Niewłaściwie przeprowadzone zalesianie gruntów porolnych. 33 www.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl
Lasy beskidzkie przyczyny rozpadu Emisje przemysłowe z regionu katowickiego i ostrawskiego. Bezpośrednie oddziaływanie pyłów i gazów, opad kwaśnych deszczy. Zakwaszenie gleb, zmiany w chemizmie igieł - zakłócenie bilansu pokarmowego drzew i w efekcie ich osłabienie. Antropopresja: rozwój turystyki, urbaniza cja. Wpływy antropogenne Duży udział lasów prywatnych o obniżonym reżimie sanitarnym. 34 www.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl
Lasy beskidzkie przyczyny rozpadu Szkody od wiatru, okiści, szad zi (złomy, wywroty, u szkodzenie systemów korzeniowych, odsł onięcie ścian lasów) Okresowe susze (zaburzenia transpiracji i fotosyntezy, usychani e pąków, pędów, zwięks zenie ilości cukru w igłach ->owady ) Zmiany klimatu, anom alie pogodowe oraz czynniki biotyczne Choroby grzybowe (opieńka) i inwazja szkodników owadzich (kornika) (zaburzenia przewodzenia wody i substancji odżywczych ) 35 www.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl
Program dla Beskidów Opracowany w 2002 roku; jest częścią Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa Opracowany na podstawie naukowych badań; Kompleksowy program ratunkowo-zaradczy; Zalecający zintensyfikowanie przebudowy drzewostanów oraz Stworzenie Karpackiego Banku Genów. Jego celem jest m.in. : Zapewnienie utrzymania i trwałości ekosystemów leśnych w trudnych warunkach siedliskowych, klimatycznych i społecznych; Zwiększenie odporności drzewostanów na szkodliwe oddziaływanie wszelkich czynników stresogennych; Utrzymanie wielofunkcyjności lasów; 36
Jak leśnicy poradzili sobie z problemem? Ograniczają presję szkodliwych owadów: wyznaczają i pozyskują drzewa zasiedlone przez kornika drukarza. Drewno jest wywożone poza strefę zagrożenia bądź korowane w okresie przed przepoczwarczaniem się owadów. W latach 2006-2010 usunięto 4,6 mln m 3 drewna świerkowego zasiedlonego kornikiem; Okorowano 754 000 m 3 drewna. Wyznaczono blisko 2 mln drzew trocinkowych (sezonie pracuje kilkuset trocinkarzy). Odłowiono do pułapek feromonowych 613 mln sztuk chrząszcza kornika drukarza oraz 608 mln sztuk chrząszcza rytownika. Utrzymują właściwy stan sanitarny lasu - na bieżąco usuwają wiatrołomy i wiatrowały. Niezwłocznie odnawiają powierzchnie pozrębowe. 37
38 Nadleśnictwo Wisła
Jak leśnicy radzą sobie z problemem? Prowadzą przebudowę: zmniejsza się udział drzewostanów z panującym świerkiem. Powierzchnia świerczyn z panującym świerkiem - spadek o 19% 2005 50 578 ha 2014 40 761 ha 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 39
Ile świerka pozostało? Powierzchniowy udział świerka w nadleśnictwach beskidzkich stan na 01.01.2014 [ha] 40
Straty zwiększone o koszty odbudowy [tys. zł] Masa drewna [tys. m3] Dochód ze sprzedaży drewna [tys. zł] Bilans [tys. zł] Dopłata do n-ctw do 2020r. * Bilans z uwzględnieniem dopłaty [tys. zł] Zjawiska klęskowe w RDLP w Katowicach Powierzchnia [ha] Rok Rodzaj zjawiska klęskowego ogólna w tym do odbudowy 11 304 pożarów 18 351 14 832 1 178 000 1 513 259 729-918 271 202 922-1 121 193 1991-2010 w tym: największy pożar z 1992r. 9 062 8 461 679 105 863 148 164-530 941 202 922-733 863 1997 powódź 20 000 102 000-102 000-102 000 2010 powódź 20 000 38 508-38 508-38 508 2003 tornado 1 000 1 000 20 000 200 17 894-2 106-2 106 2008 tornado 1 664 1 664 81 234 349 50 091-31 143-31 143 2004 huragan 908 908 45 000 710 72 420 27 420 27 420 2007 huragan 216 216 20 000 459 53 308 33 308 33 308 2006-2010 zamieranie świerka w Beskidzie Zachodnim 24 000 24 000 485 218 4 499 919 046 433 828 106 419 327 409 2010 szadź i okiść 2 335 2 335 213 154 1 662 167 332-45 822-45 822 RAZEM 88 474 44 955 2 183 114 9 392 1 539 821-643 293 309 341-952 634 41 W latach 2011-2015 wystąpiły huragany w wyniku których, z powierzchni ponad 520ha usunięto ok 0,5 mln m 3 drewna
Na terenie RDLP w Katowicach funkcjonuje 68 szkółek: 6 kontenerowych, 10 tunelowych oraz 51 polowych. Szkółkarstwo i nasiennictwo 42
Szkółkarstwo i nasiennictwo Z 70 mln sadzonek produkowanych w RDLP, 25 mln to sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym, z których część jest mikoryzowana Roślina- (część nadziemna) Polska jest jednym z kilku państw na świecie posiadających własną technologię mikoryzacji; RDLP w Katowicach posiada własne laboratoria mikoryzowe; Woda, sole mineralne, witaminy, hormony Cukry Zastosowanie: gleby zniszczone, przekształcone, rekultywowane i poprzemysłowe, grunty porolne i skrajnie trudne warunki. Mikoryza (grzybokorzeń) 43 www.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl
Rocznie wysadzanych jest 70 mln sadzonek drzew leśnych W latach 1963 2015 przebudowano ok. 300 tys. ha drzewostanów 44
Karpacki Bank Genów (2003r.) laboratorium genetyczne wyłuszczarnia nasion chłodnia do przechowywania nasion chłodnia do przechowywania sadzonek szklarnia do rozmnażania wegetatywnego stacja klimatyczna muzeum świerka 45 Obiekty nasienne: Przechowalnia bukwi w Nadleśnictwie Bielsko do składowania 15-20 ton nasion buka (5 ton jodły) Przechowalnia nasion w Nędzy 4 tony buka, 20 ton dębu, do 3 ton innych gatunków. Wyłuszczarnia w Nadleśnictwie Kluczbork 9 ton buka, 5 ton dębu, 2 tony jodły.
Certyfikaty gospodarki leśnej od 2012 roku od 1996 roku Gospodarka leśna prowadzona jest zgodnie z zasadami: zachowania trwałości lasów, zrównoważonego rozwoju i ochrony przyrody. Potwierdzają to międzynarodowe certyfikaty przyznane RDLP w Katowicach. 46
1991 2014 Przeciętny wiek 56 lat 60 lat Zasobność 203 m 3 /ha 246 m 3 /ha Zapas 118 mln m 3 144,5 mln m 3 47
Gospodarka leśna dziś Funkcje przyrodnicze, ochronne Ustawa o lasach z 25.09.1991 r. zrównała wartości trzech podstawowych funkcji lasu: środowiskotwórczej, społecznej i surowcowej. Przedmiotem gospodarki leśnej nie jest drzewostan lecz cały ekosystem leśny. Funkcje społeczne Funkcje gospodarcze Zrównoważona, wielofunkcyjna gospodarka leśna Gospodarkę leśną prowadzi się w oparciu o zasadę ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów 48
Atuty RDLP Wykształcona karda Nowoczesne obiekty nasienne i szkółkarskie Sprawny i nowoczesny system przeciwpożarowy Dobra infrastruktura drogowa i kubaturowa Dobrze zorganizowane zakłady usług leśnych Nowoczesne zakłady przemysłu drzewnego Stale wsparcie nauki Dobre kontakty z samorządami 49
Wyzwania na najbliższe lata Przebudowa monokultur świerkowych w Beskidzie Śląskim i Żywieckim (24000ha) Przebudowa drzewostanów sosnowych na niżu; Kompleksowe uregulowanie gospodarowania wodą; Doskonalenie systemu ochrony przeciwpożarowej 50
Program operacyjny dla regionu przyrodniczo-funkcjonalnego Wyodrębnione na podstawie kryteriów: Przyrodniczych Ekonomicznych Społecznych Historycznych 51
Regiony przyrodniczo - funkcjonalne Idea: Koncepcja gospodarki wielofunkcyjnej (wiele funkcji wiele obszarów wiele sposobów działań), Zróżnicowanie i odmienność oraz identyfikacja wspólnych cech poszczególnych obszarów (nadleśnictw), Utworzenie podziału na regiony przyrodniczo-funkcjonalne, Przejście w planowaniu urządzeniowym na wyższy poziom (regiony obszar nadleśnictwa), Spójność długookresowych celów gospodarowania dla wszystkich nadleśnictw w danym regionie przyrodniczo-funkcjonalnym. 52
Regiony przyrodniczo-funkcjonalne Wstępnie wyróżnione regiony: opolski, częstochowski, beskidzki i śląski wymagają uszczegółowienia. Podstawą wyznaczenia granic regionów winny być: Jednostki wyróżnione w regionalizacji przyrodniczo-leśnej Tramplera; Funkcje pełnione przez poszczególne drzewostany w ramach prowadzonej gospodarki leśnej; Cele określone w planach urządzenia lasu i innych dokumentach wpływających na planowanie, a w szczególności uwarunkowania: Fizjograficzne terenu, Typy krajobrazu, Przestrzenne usytuowanie kompleksów leśnych, Struktura wiekowo-gatunkowa drzewostanów, Zróżnicowanie genetyczne lasów, Produkcyjność i sposoby gospodarowania drzewostanami, Demograficzne, Historyczne, Walory przyrodnicze i turystyczne lasów. 53
Dziękuję Państwu za uwagę DARZ BÓR Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach ul. Św. Huberta 43/45 40-543 Katowice sekretariat@katowice.lasy.gov.pl tel. +48 32 609 45 01, fax +48 32 609 45 03