Przyrodnicze ograniczenia w wykorzystywaniu zasobów drewna z polskich lasów

Transkrypt

1 Przyrodnicze ograniczenia w wykorzystywaniu zasobów drewna z polskich lasów Andrzej Grzywacz IV Zimowa Szkoła Leśna Instytut Badawczy Leśnictwa Sękocin Stary, marca 2012

2 Parki narodowe zajmują powierzchnię składającą się z 61,9% z lasów, w rezerwatach przyrody wynosi to 60,4% w parkach krajobrazowych 50,2%, obszary chronionego krajobrazu stanowią w 31,5% tereny leśne (GUS 2011). Europejska sieć ekologiczna Natura 2000, obejmuje w Polsce prawie 21% powierzchni kraju, z czego w 38% położona jest na gruntach Lasów Państwowych. Udział obiektów indywidualnej ochrony przyrody znajdujących się w lasach: pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczokrajobrazowe, jest oceniany łącznie na ponad połowę. Oznacza to, że 3,9 mln ha lasów włączonych jest do statutowych form ochrony przyrody (nie licząc NATURA 2000).

3 Tabela 1. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona Wyszczególnienie parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu pozostałe formy stanowiska dokumentacyjne użytki ekologiczne zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Liczba szt ,5 164,2 2607,4 7075,4 145,4 tys. ha Powierzchnia % powierzchni kraju 1,01 0,53 8,34 22,63 0,46 tys. ha 194,7 99,2 1307,7 2227,9 ok. 73,0 lasy % udziału lasów 61,92 60,41 50,15 31,48 ok. 50 Razem 10306,9 32, ,5 42,78

4 Około 60-65% wszystkich występujących w Polsce gatunków roślin, zwierząt, grzybów i mikroorganizmów zalicza się do organizmów leśnych, przy założeniu, że występują one wyłącznie w lasach lub także w lasach, to jest ponad 36 tys. gatunków organizmów do tej pory zarejestrowanych (Grzywacz 2004, 2008).

5 Do tego należy dodać jeszcze aktywność leśników i rolę lasów w pozaustawowej ochronie przyrody: lasy ochronne, które obejmują 37,8% powierzchni LP (GUS 2011); ochrona strefowa zwierząt, to około 3260 stref o areale ok. 166 tys. ha, z czego na lasy przypada 155 tys. ha wyłączonych z produkcji drewna (nie wliczono tu stref ochrony porostów i grzybów oraz roślin naczyniowych z powodu braku danych).

6 Tabela 2. Orientacyjny, szacunkowy wskaźnik roli i udziału lasów i leśnictwa w ochronie przyrody w Polsce (%) Rok (prognoza) Procentowy udział

7 Stale wzrastająca powierzchnia lasów objętych różnymi formami ochrony przyrody, powoduje określenie ograniczenia w wykorzystaniu zasobów drzewnych naszego kraju. Nie posiadamy w tym względzie chociażby szacunkowych danych. Bardzo ogólnie można to spróbować, wyliczyć i przedstawić w sposób następujący.

8 Drzewostany w zarządzie Lasów Państwowych zajmują 7068 tys. ha (oraz 207 tys. ha gruntów związanych z gospodarką leśną), w ostatnim 5- leciu pozyskiwano średnio 30,2 mln m 3 drewna (28,2 32,3), czyli przeciętnie około 4,3 m 3 z 1 ha.

9 Parki narodowe z powierzchni leśnej (czyli 61,9%) pozyskiwały w tym samym okresie przeciętnie 208 tys. m 3 ( ), co oznacza nieco ponad 1 m 3 /ha, gdyby leśne tereny parków były lasami gospodarczym i to zważywszy, że są to na ogół lasy stare i zasobne, prawdopodobnie można by pozyskiwać z tych terenów po co najmniej 5 m 3 /ha, czyli ok. 960 tys. m 3 drewna, to jest około 750 tys. m 3 drewna więcej niż czyni się obecnie ze względów na cele ochrony przyrody.

10 Z terenów rezerwatów przyrody praktycznie nie pozyskuje się drewna, jedynie minimalne ilości w cięciach przygodnych i to z pozostawieniem tej masy w lesie, do jej pełnej mineralizacji, oznacza to, że z obszaru 100 tys. ha (60,4% powierzchni lasów w rezerwatach), w skali kraju nie uzyskuje się drewna. Przy przyjęciu, że z takich terenów można by pozyskiwać 5 m 3 /ha rocznie, oznacza to 500 tys. m 3 zmniejszenia podaży drewna na rynek.

11 Podobną kalkulację można przeprowadzić w stosunku do stref ochrony, obejmujących 155 tys. ha, czyli zmniejszenie pozyskania drewna o dalsze ok. 775 tys. m 3 rocznie.

12 Pewne ograniczenia w pozyskaniu drewna występują również na terenach parków krajobrazowych, w lasach ochronnych, na obszarach Natura 2000, chociażby z powodu podwyższenia wieków rębności, nacisków na pozostawianie większych ilości posuszu stojącego i leżącego w drzewostanach (martwego drewna), ograniczeń wynikających z indywidualnej i gatunkowej ochrony przyrody; nie jest łatwo podać jak takie ograniczenia wpływają na zmniejszenie pozyskania drewna oraz z faktu braku danych o rzeczywistej powierzchni takich lasów, ze względu na nakładanie się na siebie różnych form ochrony np. obszarów Natura 2000 w parkach krajobrazowych, itp.

13 Przy przyjęciu tylko powierzchni leśnej parków krajobrazowych do tych wyliczeń, która stanowi 1,3 mln ha, to prawdopodobnie z tego obszaru pozyskuje się ok. 5,6 mln m 3 drewna, co przy przyjęciu tylko 8% zmniejszenia pozyskiwania drewna, ze względu na wymogi ochrony przyrody, oznacza to w skali kraju zmniejszenie pozyskiwania o ok. 450 tys. m 3.

14 Gdybyśmy podsumowali powyżej wyliczone wielkości, okaże się, że z lasów publicznych (na tych terenach jest większość form ochrony przyrody) pozyskuje się ok. 2,5 mln m 3 drewna rocznie mniej, w stosunku do potencjalnych możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych, z powodu wymogów różnych form ochrony przyrody w lasach (obszarowej, indywidualnej i gatunkowej).

15 Nie posiadamy zaakceptowanej przez resort i rząd Strategii ochrony przyrody (np. do roku 2030), nie wiemy jakie wyznacza się perspektywy dla ochrony przyrody w lasach. Przyrodnicy uważają (PROP 2007), że w Polsce nie ukończono jeszcze budowy krajowego systemu obszarów chronionych oraz systemu obiektów indywidualnej ochrony przyrody, a także że należy zintensyfikować czynne metody ochrony gatunkowej.

16 Uważa się, że istnieje potrzeba wzrostu powierzchni parków narodowych, z 1,0 do 1,2% powierzchni geograficznej Polski. Co łatwo wyliczyć, oznacza wzrost o około 60 tys. ha. Można tego dokonać przez powołanie nowych parków, np. Turnickiego PN (tereny Nadleśnictwa Bircza), Mazurskiego PN, Jurajskiego PN, PN Stawy Milickie, PN Puszczy Knyszyńskiej, powiększenie istniejących parków, np. Białowieskiego, Babiogórskiego, Borów Tucholskich, czy też innych oraz przez niezbędne korekty granic parków wszystko to w efekcie przejęcia głównie terenów administrowanych od lat przez Lasy Państwowe.

17 Uznaje się potrzebę wzrostu ilości i powierzchni rezerwatów przyrody, z 1451 obiektów (GUS 2010), do około Oznacza to powiększenie powierzchni ogólnej kraju obejmującej rezerwaty z 0,53 do ok., 0,68%, co się przekłada na obszar ok. 48 tys. ha, w tym prawdopodobnie ok. 30 tys. ha gruntów leśnych (przyjmując do szacunków obecny procentowy przeciętny udział lasów w powierzchni rezerwatów).

18 Ostatnio parki krajobrazowe przechodzą kryzys ideowy, ale także spowodowany głównie przejściem części personelu do powstałych w 2008 r. Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska. Mimo to uważa się za potrzebny wzrost liczby i powierzchni parków krajobrazowych, z 121 do docelowo ok. 170, czyli jak można szacować o ok. 400 tys. ha, w tym ok. 230 tys. ha terenów leśnych, w szczególności w województwach o małym udziale parków krajobrazowych: podlaskim, mazowieckim, zachodniopomorskim, łódzkim, lubuskim i wielkopolskim.

19 Zapewne w najbliższych latach nastąpią korekty sieci Natura 2000, zwiększenie ilości obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych, pomników przyrody, ilości strefowej ochrony zwierząt (głównie ptaków), ochrony strefowej porostów i roślin naczyniowych. Powiększone już zostały listy chronionych gatunków zwierząt (2011) i roślin (2012), w szczególności grup organizmów do tej pory słabiej rozpoznanych, co do ich przynależności systematycznej, jak i co do stopnia zagrożenia oraz możliwości stosowania w stosunku do nich metod ochrony czynnej.

20 Przewidywane i prawdopodobne działania do 2030 r. zapewne zwiększą udział Lasów Państwowych w całokształcie problematyki ochrony przyrody do około 70%.

21 Zwiększenie udziału leśnictwa w ochronie przyrody (całokształcie) z przyjętego szacunkowo miernika w wysokości 60% obecnie, do około 70% za 18 lat, spowoduje dalsze ograniczenia przyrodnicze, w możliwościach wykorzystania zasobów drzewnych w Polsce. Gdyby przyjąć, że aktualne ograniczenia z powodów przyrodniczych są na poziomie ok. 7 8% obecnego pozyskania, to do roku 2030, może ten wskaźnik przekroczyć %.

22 Ograniczenia w racjonalnym wykorzystywaniu zasobów drzewnych mogą wynikać z następujących powodów: przyrodniczych (obszarowa, indywidualna i gatunkowa ochrona przyrody), ekologicznych (pozostawianie stojącego i leżącego martwego drewna w lesie), technicznych (niedostępności lub trudnej dostępności niektórych drzewostanów), szkód i chorób (efekt działania licznych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych, w tym pożarów), szkodnictwa leśnego (kradzieże drewna, nielegalne pozyskiwanie).

23 Choroby i szkodniki obniżają, zaburzają funkcje i pożytki z lasów o charakterze produkcyjnym (gospodarczym), ochronnym (ekologicznym) i społecznym (publicznym), w tym bioklimat rekreacyjny ekosystemów leśnych. Uszkodzenia abiotyczne i antropogeniczne wystąpiły w 2010 r. na łącznej powierzchni ponad 0,7 mln ha, a czynniki biotyczne w tym samym roku, również na powierzchni ponad 0,7 mln ha. Łącznie wszystkie te czynniki stresowe są w naszych lasach bardzo zmienne i różnorodne, niekiedy o charakterze cyklicznym. Ich skutki to usunięty z lasu posusz, złomy i wywroty, których łączna ilość wynosiła (przeciętnie w latach ) 7,3 mln m 3 (GUS 2011).

24 Czynniki stresowe wpływają na obniżenie przyrostu drzew i drzewostanów, przedwczesne pozyskanie drzew, zmniejszenie wydajności sortymentowej surowca drzewnego, obniżenie stanu zdrowotnego i sanitarnego lasu, słowem znaczne straty gospodarcze. Wielkość tych strat jest trudna do wyceny ale powinna być uwzględniona w rachunku dotyczącym ograniczenia możliwości wykorzystania zasobów drzewnych naszych lasów. Szacuje się, że obniżają one potencjalne, łączne plony gospodarstwa leśnego w postaci produkcji masy drzewnej, zasobność sumaryczną drzewostanów o około 15%.

25 Tabela 3. Uszkodzenia od czynników abiotycznych i antropogenicznych drzewostanów w Lasach Państwowych w 2010 r. (w tys. ha) Uszkodzenia abiotyczne 164 huraganowe wiatry wahania poziomu wód gruntowych śniegołomy i śniegowały ekstremalnie niskie i wysokie temperatury imisje zanieczyszczeń Uszkodzenia antropogeniczne 529 szkody górnicze strefy uszkodzeń od zanieczyszczeń powietrza pożary lasy dane wg IBL (2011) i GUS (2010)

26 Tabela 4. Biotyczne zagrożenia drzewostanów w Lasach Państwowych (w tys. ha) Wyszczególnienie Szkodliwe owady Choroby grzybowe Zwierzyna łowna Zwalczanie, głównie chemiczne, przeciętnie z okresu ostatniego dziesięciolecia Powierzchnia zagrożenia drzewostanów w roku wg GUS (2011) i IBL (2011)

27 Ograniczenia przyrodnicze i ekologiczne w wykorzystywaniu zasobów drzewnych, zarówno w wymiarze masy drzewnej jak i jej wartości finansowej są bardzo znaczne, niestety mało znane środowiskom współpracującym z leśnikami, z jednej strony drzewiarzom a z drugiej strony ekologom i specjalistom od ochrony przyrody.

28 Dziękuję za uwagę