Ekonomiczne i społeczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach

Transkrypt

1 Ekonomiczne i społeczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach dr inż. Kazimierz Szabla marzec 2016r.

2 Czynniki wywołujące klęski w lasach Biotyczne Abiotyczne Masowy pojaw szkodliwych organizmów Huragany; Okiść, sadź, mróz, przymrozki, grad; Susza, podtopienia; Upał, insolacja Antropogeniczne Zanieczyszczenie powietrza; Pożary; Szkody górnicze; Obniżenie poziomu wód gruntowych; Duży stopień urbanizacji 2

3 Skutki klęsk żywiołowych Przyrodnicze Społeczne Ekonomiczne 3

4 PRZYRODNICZE SKUTKI KLĘSK Uszkodzenia w drzewostanach, Przerzedzenia drzewostanów, Zakłócenia w ładzie przestrzennym, Pogorszenie warunków siedliskowych, Zakłócenia w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych, Zwiększenie podatności uszkodzonych drzewostanów na inne czynniki zagrażające (szkodniki owadzie, patogeny grzybowe), Zamieranie lasów. 4

5 5 Szkody przyrodnicze

6 SPOŁECZNE SKUTKI KLĘSK Bezpośrednie Straty w ludziach i dobytku Utrata zdrowia, w tym urazy psychiczne Zanieczyszczenia w środowisku przyrodniczym Zakłócenie zaspokajania potrzeb wyższego rządu (kontakt z pięknem) 6

7 SPOŁECZNE SKUTKI KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH Pośrednie Pogorszenie jakości życia Utrata źródeł utrzymania Zaburzenia funkcjonowania gospodarki Emigracja Wyciąganie wniosków i inicjatywy podnoszące świadomość społeczeństwa wobec zagrożeń klęskami Tymczasowy wzrost zatrudnienia Podjęcie działań zabezpieczających dobra osobiste Zachowania społeczne 7

8 Rok 1992 POŻAR W RUDACH RACIBORSKICH Tragiczny wypadek śmierć ponieśli: st. asp. Andrzej Kaczyna dh. Andrzej Malinowski Straty w ludziach 8

9 9 Degradacja walorów turystycznych, krajobrazowych

10 Podnoszenie świadomości społeczeństwa Edukacja leśna społeczeństwa to jeden z priorytetów Lasów Państwowych, Edukacja szkolna, Media, publikacje, foldery, ulotki broszury, Internet, Inicjatywy władz lokalnych, Kampanie informacyjno-propagandowe. Wszystko po to, by: Wszystko po to, by: upowszechniać wiedzę wiedzę o zagrożeniach o jakie jakie niosą niosą klęski klęski żywiołowe, kształtować Kształtować indywidualne indywidualne postawy, postawy, zachowania zachowania i zwyczaje i zwyczaje wspomagających wspomagających ochronę ochronę przed klęskami przed klęskami i ich skutkami, i ich skutkami, podnosić Podnosić wiedzę wiedzę dotyczącą najczęstszych przyczyn przyczyn i okoliczności i powstawania klęsk żywiołowych. powstawania klęsk żywiołowych. 10

11 Przykład 1: POŻAR 1992 Tymczasowy wzrost zatrudnienia w LP i innych jednostkach W szczytowej fazie akcji gaśniczej, zaangażowanych było: 1150 pracowników Służby Leśnej; 859 sekcji straży pożarnej (4700 osób); 3200 żołnierzy; 650 policjantów; 1220 osób z obrony cywilnej; 24 samoloty gaśnicze i 4 helikoptery; 48 ciężkich i 25 ciągników rolniczych; 36 kolejowych cystern na wodę; Pojazdy Lasów Państwowych i inne. 11

12 Przykład 2: Nadleśnictwo Ujsoły rok usuwanie skutków klęski zamierania świerków Przy pracach leśnych znajduje pracę 540 osób Pracownicy stali nadleśnictwa 61 osób w tym: 36 osób w Służbie Leśnej 14 osób w administracji 2 stażystów 9 robotników pomocniczych Ilość pracowników stałych była wystarczająca przy rozmiarze cięć ok tys. m3 rocznie W roku 2006 przybyło 28 podleśniczych i stażystów, których okres zatrudnienia wynosił od 2 tyg. do 1 miesiąca miesięcznych delegacji pracowników z pozostałych jednostek skierowanych do pomocy w latach

13 Prace na rzecz nadleśnictwa wykonywały 43 firmy leśne Na terenie N-ctwa. Znajdowało się 30 punktów przerobu drewna, które zatrudniały ok. 200 osób Przy korowaniu drewna było zatrudnianych sezonowo około 220 osób W okresie od maja do września 2006 pracowało przy wyznaczaniu drzew trocinkowych 17 trocinkarzy, a w roku 2007 zwiększono ilość do ok. 40 osób 13

14 Bezpośrednie Utrata spodziewanych korzyści, Zwiększone koszty uporządkowania powierzchni poklęskowej, Zwiększone nakłady na ponowne odnowienie, Zwiększone koszty ochrony lasu, Szkody w infrastrukturze Pośrednie EKONOMICZNE SKUTKI KLĘSK Wpływ zwiększonej podaży drewna na obszarze klęsk na ich ceny, Konieczność poniesienia dodatkowych nakładów na remont czy odtworzenie infrastruktury drogowej i wodnej, Dodatkowe koszty zabezpieczenia drewna i drzewostanów przed szkodnikami owadzimi oraz koszty związane z ochroną lasu. Dodatkowe koszty organizacji usuwania skutków klęsk. 14

15 15 Szkody w infrastrukturze

16 16 Specyfika RDLP Katowice

17 Specyfika RDLP Katowice Przenikające się wzajemnie zabudowa mieszkaniowa i lasy 17

18 Pożary 1992 rok Okiść 2010 rok 5 klęsk żywiołowych, które znacząco odcisnęły swoje piętno w gospodarce leśnej na terenie RDLP Katowice Gradacja kornika drukarza 2006 rok 18 Tornado 2008 rok Powódź 2010 rok

19 Duże pożary w RDLP Katowice w 1992 r. 2 lipiec ha Nadleśnictwo Olkusz; 28 lipiec ha Nadleśnictwo Olkusz 10 sierpień ha Nadleśnictwo Herby 10 sierpień ha Nadleśnictwo Olkusz 10 sierpień ha Nadleśnictwo Złoty Potok 26 sierpień ha Nadleśnictwo Rudy Pożary 29 sierpień ha Nadleśnictwo Złoty Potok W roku 1992 wybuchło 1371 pożarów, spaleniu uległa powierzchnia ha. 19

20 Pożar 1992 Pożar trwał od 26 do 31 sierpnia, a dogaszanie do 20 września, sztab akcji rozwiązano r., łącznie po 26 dniach. Pożar objął powierzchnię 9062 ha, w tym: 4480 ha N-ctwo Rudy Raciborskie; 2352 ha N-ctwo Rudziniec; 2230 ha N-ctwo Kędzierzyn. 20

21 Liczba i powierzchnia pożarów w kraju i RDLP Katowice w roku Pożar % % 0 Liczba pożarów [szt.] Polska Spalona powierzchnia [ha] RDLP Katowice 21

22 Pożary Średnia roczna liczba pożarów w okresach pięcioletnich od roku ,23% ,85% ,81% 13,96% ,39% 14,33% Polska RDLP Katowice

23 23 Pożar 1992 Podsumowanie kosztów powstałych w wyniku klęski: Wyszczególnienie Wartość [tys. zł] Zewnętrzna akcja gaśnicza Akcja gaśnicza, straty związane z przedwczesnym wyrębem oraz w infrastrukturze poniesione przez LP Zagospodarowanie pożarzyska Razem w tym Lasy Państwowe W drzewostanach powyżej 30 roku życia (5 700 ha) pozyskano m 3 grubizny. Przychód ze sprzedaży surowca po odliczeniu kosztów pozyskania ( tys. zł) wynosił tys. zł. Po uwzględnieniu przychodu ze sprzedaży drewna, łączne straty i koszty wynosiły tys. zł, w tym poniesione przez Lasy Państwowe w wysokości tys. zł. (-) utrata rentowności trzech nadleśnictw tys. zł - dopłata z FL w latach

24 24 Rok 1992 Rok 2012

25 Bezpośrednia przyczyna gradacja kornika drukarza Zamieranie świerka w beskidach Beskid Śląski i Żywiecki - zamieranie na pow. ok. 24 tys. ha 25

26 Przyczyny rozpadu drzewostanów beskidzkich Od 1840 r. Odnowienie rębnią zupełną sztuczne odnowienie świerka powstają lite świerczyny jednowiekowe, jednopiętrowe. Degradacja puszczy karpackiej znaczne ograniczenie udziału jodły, buka oraz gatunków domieszkowych. Niewłaściwy dobór nasion i materiału sadzeniowego - nasiona pochodzące z Austro-Węgier. (obce genotypy) Historyczne błędy gospodarcze Niewłaściwie przeprowadzone zalesianie gruntów porolnych

27 Lasy beskidzkie przyczyny rozpadu Emisje przemysłowe z regionu katowickiego i ostrawskiego. Bezpośrednie oddziaływanie pyłów i gazów, opad kwaśnych deszczy. Zakwaszenie gleb, zmiany w chemizmie igieł -zakłócenie bilansu pokarmowego drzew i w efekcie ich osłabienie. Antropopresja: rozwój turystyki, urbanizacja. Wpływy antropogenne Duży udział lasów prywatnych o obniżonym reżimie sanitarnym

28 28 Dynamika zmian w strefach uszkodzeń przemysłowych

29 Lasy beskidzkie przyczyny rozpadu Szkody od wiatru, okiści, szadzi (złomy, wywroty, uszkodzenie systemów korzeniowych, odsłonięcie ścian lasów) Okresowe susze (zaburzenia transpiracji i fotosyntezy, usychanie pąków, pędów, zwiększenie ilości cukru w igłach ->owady ) Zmiany klimatu, anomalie pogodowe oraz czynniki biotyczne Choroby grzybowe (opieńka) i inwazja szkodników owadzich (kornika) (zaburzenia przewodzenia wody i substancji odżywczych )

30 Program dla Beskidów (2002 r.) Jest częścią Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa. Opracowany przez RDLP i przyjęty na konferencji pn. Rola lasów Beskidu Śląskiego i Żywieckiego w ekorozwoju Regionu w Jaszowcu w dniu 26 maja 2003 objęty został patronatem Ministra Środowiska. Program dla Beskidów zakłada wariantowy rozwój sytuacji oraz zawiera bilans sił, środków i kontroli jego realizacji. 30

31 Powołano zespół ekspercki dla nadleśnictw beskidzkich; w jego skład weszli naukowcy z dziedziny ochrony lasu i entomologii leśnej. Dodatkowo badania naukowe i cykle szkoleń. Prof. dr hab. J. Starzyk Prof. dr hab. A. Kolk Dr hab. inż. W. Grodzki 31

32 W latach odłowiono 811 mln sztuk kornika drukarza 767 mln sztuk rytownika Wyznaczono i usunięto 2675 tys. szt. drzew trocinkowych. Okorowano 858 tys. m3 drewna zasiedlonego. Zutylizowano 3617 tys. mp gałęzi, kory i odpadów poeksploatacyjnych. 32

33 Masa drewna świerkowego pozyskana w latach w wyniku prac porządkowych (cięć sanitarnych) wyniosła 6093,70 tys. m [tys. m3] 33

34 Wyszczególnienie ZAMIERANIE ŚWIERKA Podsumowanie kosztów powstałych w wyniku klęski: Wartość [tys. zł] Likwidacja skutków klęski Przebudowa drzewostanów (12 086ha) Inwestycje związane z odtworzeniem i rozbudową infrastruktury oraz modernizacja obiektów nasiennych i bazy szkółkarskiej Razem Szacunkowe straty wynikłe z obniżenia (z WC na WD) wartości surowca tys. zł Przychody ze sprzedaży drewna w latach tys. zł łączne przychody ze sprzedaży surowca drzewnego tys. zł nadwyżka przychodów nad kosztami na koniec 2015r. (-) utrata rentowności nadleśnictw objętych klęską = poważne ograniczenie funkcjonowania rachunku wyrównawczego w skali RDLP w Katowicach 34

35 Góry Izerskie 1975 r. Góry Harzu Las bawarski Szumawa 35

36 Tornado r. Trąby powietrzne, tornada, huragany Huragan w Puszczy Piskiej, Boreckiej i Kurpiowskiej 4 lipiec 2002 uszkodzonych 33 tys. ha drzewostanów, 4 mln m 3 uszkodzonych drzew Huragan w nadleśnictwach górskich RDLP Katowice 19 listopada ha, 808 tys. m 3 wyłamanych drzew; Tornado na terenie RDLP Katowice 15 sierpnia 2008 Gidle, Herby, Koszęcin, Rudziniec, Strzelce Opolskie: pow. uszkodzona 1657 ha, w tym całkowicie 1204 ha, 349 tys. m 3 wyłamanych drzew, zniszczone 4 budynki i 159,5 km grodzeń. 36

37 37 Tornado r.

38 Tornado r. Szkody w drzewostanach Nadleśnictwa Herby 38

39 Podsumowanie kosztów powstałych w wyniku klęski: Wyszczególnienie Wartość [tys. zł] Straty na przyroście i surowcu drzewnym Koszt usunięcia skutków trąby powietrznej Dodatkowe inwestycje związane z odtworzeniem rozbudową infrastruktury Odnowienie i pielęgnacja zniszczonych powierzchni Razem tys. zł przychód ze sprzedaży pozyskanego surowca pomniejszony o koszty pozyskania tys. zł - straty i koszty pomniejszone o przychody ze sprzedaży drewna 39 Tornado r.

40 40 OKIŚĆ 2010 ROK

41 OKIŚĆ 2010 ROK Powierzchnia 2335 ha tys. m 3 wyłamanego drewna (młodsze i średnie klasy wieku) Szkody w 28 nadleśnictwach Lokalizacja największych szkód 9-30 styczeń 2010r. 41

42 42 OKIŚĆ 2010 ROK

43 OKIŚĆ 2010 ROK Podsumowanie kosztów powstałych w wyniku klęski: Wyszczególnienie Wartość [tys. zł] Utracone korzyści przedwczesny wyrąb Straty na sprzedaży uszkodzonego surowca Koszty usunięcia wyłamanych młodników Nagrody motywacyjne 303 Remont infrastruktury drogowej Odnowienia, podsadzenia i pielęgnacja upraw Razem tys. zł - przychody ze sprzedaży uszkodzonego drewna tys. zł zysk ze sprzedaży surowca Różnica (strata) wyniesie tys. zł. 43

44 Zniszczona droga w Nadleśnictwie Sucha Beskidzka POWÓDŹ 2010 ROK 44

45 POWÓDŹ 2010 ROK W dniach maja 2010 r. w Beskidzie Śląskim spadło ponad 400 mm deszczu na m 2 45

46 POWÓDŹ 2010 ROK Nadleśnictwo Węgierska Górka 46

47 POWÓDŹ 2010 ROK Nadleśnictwo Sucha Beskidzka 47

48 Wyszczególnienie Rozmiar Wartość [tys. zł] Szkody w infrastrukturze: uszkodzenie dróg mb uszkodzenie mostów 67 szt uszkodzenie przepustów szt zamulone rowy mb uszkodzenie grobli 392 mb 536 uszkodzenie budynków mieszk. 67 szt. 355 uszkodzenie budynków gosp. 15 szt. 66 uszkodzenie zabudowy potoków uszkodzenie szlaków zrywkowych Razem infrastruktura POWÓDŹ 2010 ROK Podsumowanie kosztów powstałych w wyniku klęski:

49 Starty w szkółkach, drzewostanach i surowcu: Rozmiar Wartość [tys. zł] zniszczone obsiewy w szkółkach 14 ha 623 zniszczone sadzonki 5 ha 219 podtopione uprawy 390 ha podtopione młodniki 2 14 ha 670 podtopione d stany starsze ha osuwiska 791 ha/9 546 m strata wyrobionego surowca 608 m 3 49 wywroty POWÓDŹ 2010 ROK Razem straty w szkółkach, drzewostanach i surowcu Straty Dodatkowe nagrody motywacyjne 40 Straty ogółem

50 Podsumowanie ekonomicznych skutków 5 - klęsk żywiołowych tys. zł - ogólne straty i koszty zagospodarowania pięciu klęsk tys. zł - dochody ze sprzedaży pozyskanego surowca drzewnego tys. zł - bilans strat tys. zł - konieczność dopłaty do nadleśnictw z Funduszu Leśnego do roku 2020 w związku z długoterminową utratą samowystarczalności finansowej (klęska pożaru z 1992 r. oraz zamierania świerka w Beskidach Zachodnich) 50

51 KLĘSKI Rok Rodzaj zjawiska klęskowego Powierzchnia [ha] Ogólna w tym do odbudowy* Straty zwiększone o koszty odbudowy [tys. zł] Masa drewna [tys. m3] Dochód ze sprzedaży drewna [tys. zł] Bilans [tys. zł] Dopłata do n-ctw do 2020r. [tys. zł] Bilans z uwzględnieniem dopłaty [tys. zł] pożarów w tym: największy pożar z 1992r powódź powódź tornado tornado huragan huragan zamieranie świerka w Beskidzie Zachodnim szadź i okiść RAZEM

52 Klęski impulsem zmian W wyniku dużych pożarów w 1992r. zmodernizowano zintegrowany system Ochrony Przeciwpożarowej Lasów w którego skład wchodził: System dojazdów pożarowych System wykrywania pożarów System prognozowania zagrożeń System leśnych baz lotniczych System łączności System zaopatrzenia w wodę 52

53 Po pożarze: zlecono szereg badań naukowych i ekspertyz, opracowano i wdrożono polską technologię produkcji biopreparatów grzybów mikoryzowych i sterowanej mikoryzacji sadzonek do praktyki leśnej (70 nadleśnictw objętych programem mikoryzacji), opracowano i wdrożono technologię hodowli sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, wybudowano szkółkę kontenerową, Klęski impulsem zmian 53

54 Klęski impulsem zmian zbilansowano istniejącą bazę nasienną, utworzono Karpacki Bank Genów, rozbudowano obiekty łuszczarskie i magazynowe (Ustroń, Wisła, Kluczbork, Bielsko), nowoczesne przechowalnie nasion 54

55 Klęski impulsem zmian Polska jest jednym z kilku państw na świecie posiadających własną technologię mikoryzacji; RDLP w Katowicach posiada własne laboratoria mikoryzowe; Roślina- (część nadziemna) Roczna produkcja sadzonek mikoryzowanych w skali LP to 10 mln sztuk; Woda, sole mineralne, witaminy, hormony Cukry Zastosowanie: gleby zniszczone, przekształcone, rekultywowane i poprzemysłowe, grunty porolne i skrajnie trudne warunki. Mikoryza (grzybokorzeń)

56 Klęski impulsem zmian

57 Klęski impulsem zmian Zamieranie świerczyn: znowelizowano wytyczne hodowlane, zintensyfikowano przebudowę drzewostanów, 57

58 Klęski impulsem zmian PO POWODZI wprowadzono zasadę budowy wodopustów na drogach leśnych w górach zamiana tradycyjnych przepustów rurowych na przepusty o dużym świetle stosowanie brodów zamiast przepustów zrezygnowano z dotychczasowych zasad zabudowy potoków górskich; opracowano program małej retencji w Beskidach 58

59 WNIOSKI 1. Klęski żywiołowe powodują ewidentne skutki przyrodnicze, społeczne i ekonomiczne 2. Wzrost częstotliwości i zakresu klęsk żywiołowych na terenie RDLP Katowice, 3. Możliwość ograniczenia ryzyka wystąpienia klęsk są bardzo ograniczone w krótkim okresie, 4. Nadleśnictwa dotknięte klęskami pozostają na wiele lat deficytowe, 5. Obecne rozwiązania organizacyjne oraz zasady finansowe obowiązujące w PGL LP jak i zdobyte doświadczenia pozwalają, jak dotychczas na sprawne usuwanie skutków klęsk, 6. Klęski żywiołowe stanowią impuls do rozwoju i wdrażania nowych technologii i technik pracy, a także rozwoju rynku prac leśnych. 7. Incydentalność klęsk powoduje, że lokalne społeczności dotknięte kataklizmem często po ustaniu klęski wyrzucają poza nawias planowania działania zabezpieczające. 8. Ocena i wartościowanie klęski zależy od tego w jakim stopniu społeczeństwo zostało dotknięte jej skutkami. 9. Zmniejszenie predyspozycji drzewostanów na klęski jest naszym obowiązkiem i winno być uwzględniane w planach urządzeniowych w długim okresie czasu i w hodowli lasu 59

60 Powinność gospodarzy lasów Podejmowanie działań uodparniających d-stany na klęski lub ograniczających ich skutki poprzez: Identyfikację i prognozowanie zagrożeń Monitorowanie ekosystemów Zapobieganie klęskom poprzez właściwe metody urządzania i hodowli lasu 60

61 PPerspektywiczna koncepcja ochrony lasu Holistyczne całościowe podejście do ochrony ekosystemów leśnych, Profilaktyka monitoring oraz podjęcie działań zapobiegających powstaniu sytuacji stresowych w biocenozach leśnych, Objęcie systemową ochroną większych niż drzewostan układów przestrzennych (ekosystemów, fitocenoz itp.), Zgodnie z założeniami polityki leśnej najważniejszym zadaniem ochrony lasu jest zahamowanie destrukcyjnych procesów zachodzących w ekosystemach leśnych oraz przygotowanie tych ekosystemów do funkcjonowania w stale zmieniającym się środowisku 61

62 Perspektywiczna koncepcja ochrony lasu Nowa koncepcja OCHRONY LASU (Instytucja Mentora) Bieżący monitoring stanu sanitarnego lasu Monitoring obszarów zagrożonych Podejmowanie działań ochronnych Podejmowanie działań zwalczających Wskazywanie zaleceń w zakresie urządzania lasu Wskazywanie zaleceń dla zadań ujętych w PUL w ramach hodowli lasu 62

63 Monitoring zagrożeń W perspektywicznej koncepcji do najważniejszych celów monitoringu ekosystemów należy zaliczyć: określenie przestrzennego rozkładu uszkodzenia drzewostanów i porównanie poziomu uszkodzeń w lasach różnych kategorii własności, analizę związków przyczynowo skutkowych pomiędzy zdrowotnością lasów a czynnikami środowiska, identyfikację głównych symptomów i przyczyn uszkodzeń, określenie trendu zmian uszkodzenia drzewostanów w czasie, tworzenie krótkoterminowych prognoz stanu zdrowotnego lasu, monitoring chemizmu i biologii gleb. 63

64 Identyfikacja i lokalizacja zagrożeń model ryzyka uszkodzenia przez wiatr (Bruchwald, Dmytrenko 2010) pozwalający w przyszłości na ograniczenie szkód w drzewostanach poprzez wyprzedzające diagnozowanie zagrożeń oraz określenie predyspozycji drzewostanów na uszkodzenia od wiatru. W tworzeniu modelu zastosowano między innymi kryteria wieku i wysokości drzewostanu, składów gatunkowych oraz przepływu mas powietrza; waloryzacyjny system oceny lasów (Przybylska 1999) opierający się na stopniu zgodności składów gatunkowych, fazie rozwojowej drzewostanu, stanie zdrowotnym i stopniu wypełnienia przestrzeni w drzewostanie; metoda grupowania drzewostanów na podstawie kryterium stabilności (Barszcz, Małek 2003) opierająca się na następujących elementach: stan uszkodzenia drzewostanu, przerzedzenie koron, masa cięć przygodnych i stan odnowienia. 64

65 Identyfikacja i lokalizacja zagrożeń Należy dokonać identyfikacji zagrożeń i ich wizualizacji na warstwach Leśnej Mapy Numerycznej szczególnie w zakresie: Drzewostanów o predyspozycjach na ataki szkodników pierwotnych i wtórnych; Drzewostanów o składzie gatunkowym niezgodnym z siedliskiem; Obszarów o zdegradowanych glebach; Obszarów o zakłóconych stosunkach wodnych; Obszarów pod wpływem imisji przemysłowych; Drzewostanów na gruntach porolnych. 65

66 Planowanie przestrzenne i urządzeniowe w ochronie ekosystemów leśnych 1. Wyodrębnianie leśnych obszarów funkcjonalnych (na podstawie kryteriów: przyrodniczych, ekonomicznych, społecznych, historycznych): Przejście w planowaniu urządzeniowym na wyższy poziom (regiony) Spójność długookresowych celów gospodarowania dla wszystkich nadleśnictw w danym regionie przyrodniczo-funkcjonalnym. 2. Znaczenie roli planowania urządzeniowego w: zmniejszaniu stanu zagrożenia poprzez dobór odpowiednich metod użytkowania, hodowli i ochrony lasu; uwzględnianiu w planowaniu urządzeniowym stopnia ryzyka uszkodzeń (predyspozycji drzewostanów na klęski). 3. Ograniczanie przecinania kompleksów leśnych infrastrukturą linową 66

67 Hodowla lasu w zakresie Doboru zabiegów, świadomego kształtowania: Smukłości drzew Drzewa o współczynniku smukłości H:d równym lub mniejszym 80 są bardziej odporne na złamania. Zwarcia drzewostanu Naruszenie zwarcia d-stanów dojrzewających (Św) powoduje wzrost zagrożenia ze strony wiatru (zawirowania powietrza wnikającego do d-stanu). Wielkości i kształtu koron Np. szerokie i wysoko osadzone korony drzew rosnących w dużym zwarciu (przy tym smukłych) są podatniejsze na szkody od śniegu. W młodszych d-stanach długie i silne korony obniżają środek ciężkości drzewa i wzrasta odporność na złamanie. W starszych, luźniejszych d-stanach świerkowych rozbudowane korony zwiększają podatność na uszkodzenia od wiatru. 67

68 Doboru właściwego składu gatunkowego, dostosowania składu do siedlisk Hodowla lasu w zakresie Na przykładzie kształtowania odporności na wiatr drzewostanów górskich Czynniki sprzyjające powstawaniu szkód od wiatrów Skład gatunkowy zapewniający większą odporność na wiatr 68

69 Hodowla lasu w zakresie Cechy dotychczas brane pod uwagę m.in.: Cechy potencjalnie warte uwagi Genetyki i selekcji drzew leśnych 69

70 Kształtowania strefy ekotonowej Hodowla lasu w zakresie Prawidłowo wykształcona zewnętrzna strefa ekotonowa (rozwinięty okrajek od strony terenu otwartego i oszyjek od strony lasu) : Stwarza barierę dla wnikania huraganowych wiatrów, Zabezpiecza przez wywiewaniem ścioły, nadmiernym usłonecznieniem oraz wysuszaniem gleby, Zabezpiecza przed rozszerzaniem się pożaru na teren lasu. 70

71 Co w przypadku utrzymania kierunku zmian klimatycznych? Ocieplenie klimatu prawdopodobnie spowoduje zmiany zasięgu naturalnego występowania gatunków. Do zagrożonych zaliczyć można ekosystemy górskie, borealne i nadmorskie (Kundzewicz 2008). Czynnikiem limitującym rozmieszczenie drzew w warunkach górskich będzie rosnąca temperatura oraz zmniejszenie ilości opadów. Z prognoz wynika, że najbardziej ucierpi na zmianach klimatu świerk. Prawdopodobne zastąpią go drzewostany jodłowe i bukowe, które zajmowały będą coraz wyższe stanowiska (Irrgang 2002). Szansę przetrwania będą miały gatunki o szerokiej tolerancji względem warunków siedliskowych, zdolne przesunąć zasięg naturalnego występowania (sosna pospolita, brzoza brodawkowata, topola osika i grab) (Król 2007). Zdaniem Gorzelaka i Sobczaka, należy spodziewać się zwiększenia udziału w lasach długowiecznych gatunków liściastych, jak lipa, dąb, wiąz oraz ekspansywnych gatunków lekkonasiennych brzozy, olszy i klony (Smykała, Głaz 1994). 71

72 Podsumowanie Nowoczesna ochrona lasu to ochrona całych ekosystemów leśnych. Koncepcja perspektywicznej ochrony lasu powinna stać się wiodącym czynnikiem, stymulującym działanie innych dyscyplin gospodarki leśnej. Niezbędnym zatem staje się opracowanie strategii i taktyki ochrony ekosystemów leśnych w warunkach obecnych i przyszłych zagrożeń. Monitoring stanu ekosystemów leśnych oraz realizacja działań profilaktycznych, zapobiegających powstawaniu sytuacji stresowych w biocenozach leśnych to nadal aktualne i perspektywiczne zadania stojące przed ochroną lasu. Zgodnie z założeniami polityki leśnej najważniejszym zadaniem ochrony lasu jest zahamowanie destrukcyjnych procesów zachodzących w ekosystemach leśnych oraz przygotowanie tych ekosystemów do funkcjonowania w stale zmieniającym się środowisku. 72

73 Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach ul. Św. Huberta 43/ Katowice sekretariat@katowice.lasy.gov.pl tel , fax