Teorie przejść demograficznych (Demographic Transition Theory)

Literatura dodatkowa Adsera A. (2011). Where Are the Babies? Labor Market Conditions and Fertility in Europe, Eur J Population (2011) 27: 1 32 Galor O., Weil D. (2000). Population, Technology, and Growth: From Malthusian Stagnation to the Demographic Transition and beyond, The American Economic Review, Vol. 90, No. 4 Galor O. (2012). The Demographic Transition: Causes and Consequences, IZA Discussion Paper No. 6334. Guinanne T. (2010). The Historical Fertility Transition: A Guide for Economists, CENTER DISCUSSION PAPER NO. 990 Kirk D. (1996). Demographic Transition Theory, Population Studies, Vol. 50, No. 3 Lee R. (2003). The Demographic Transition: Three Centuries of Fundamental Change, The Journal of Economic Perspectives, Vol. 17, No. 4 Lee R., Mason A. (2010). Fertility, Human Capital, and Economic Growth over the Demographic Transition, Eur J Population (2010) 26:159 182 Lehr C. (2007), Evidence on the Demographic Transition, The Review of Economics and Statistics vol. 91(4): 871-887 Lesthaeghe R. (2010). Second Demographic Transition, mimeo Morgan S.P., Berkowitz King R. (2001). Why Have Children in the 21st Century? Biological Predisposition, Social Coercion, Rational Choice, European Journal of Population 17: 3 20 Van de Kaa D. (2002). The Idea of a Second Demographic Transition in Industrialized Countries, Paper presented at the Sixth Welfare Policy Seminar of the National Institute of Population and Social Security, Tokyo, Japan

Pierwsze przejście demograficzne

Struktura populacji wg Sundbärga wiek progresywnego Struktura ludności typu zastojowego wiek M K M K 60 60 15 15 Źródło: Okólski 2004

Jak tłumaczyć zmiany struktur demograficznych? W tym kontekście Pierwsze przejście demograficzne (FDT) zmiana wzorca reprodukcji z rozrzutnej na oszczędną (z tradycyjnej na nowoczesną) Geneza koncepcji Landry (1934): wyróżnienie trzech zasadniczych typów populacji populacja zmierzająca do granic egzystencji, celibat i wstrzemięźliwość jako narzędzia zmierzające do poprawy jakości życia, model współczesny ludzie aktywnie kreują zmienne demograficzne, by zapewnić swoim dzieciom lepszy byt materialny Thompson (1929): podobne rozróżnienie populacje A, B i C kwestia dostępności ziemi i migracji Kirk (1943), Notestein (1943, 1945) i Cole (1960.): amerykańska szkoła badań demograficznych (Princeto University) Davis (1945): demographic transition

Wymiary pierwszego przejścia demograficznego Wymiary pierwszego przejścia demograficznego (Tymicki 2010): w sensie historycznym: proces zmian reprodukcji związany z modernizacją w sensie ilościowym: radykalne obniżenie współczynnika urodzeń i współczynnika zgonów; początkowo silny wzrost współczynnika przyrostu naturalnego a potem stopniowy spadek (aż do stanu ludności stacjonarnej natężenie urodzeń i porządek wymierania są niezmienne, brak migracji współczynnik przyrostu naturalnego jest stały) w sensie jakościowym: zastąpienie tradycyjnej reprodukcji reprodukcją nowoczesną (kontrola urodzeń!) krytyczne: mechanizm zmian!!!

Pierwsze przejście demograficzne Trójfazowy model cyklu demograficznego w świetle teorii przejścia demograficznego natężenie urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego I faza II faza Przyrost naturalny III faza II a subfaza eksplozji II b subfaza implozji Urodzenia przejście demograficzne Czas (modernizacja) Zgony liczba ludności Liczba ludności II a subfaza eksplozji II b subfaza implozji typ progresywny struktury wg wieku typ stacjonarny struktury wg wieku przejście demograficzne Czas (modernizacja) Źródło: Okólski 2004

Pierwsze przejście demograficzne Fazy przejścia demograficznego - cechy Źródło: Tymicki 2010

Notestein (1943): Pierwsze przejście demograficzne przejście demograficzne jest procesem przywracania równowagi wewnątrzdemograficznej między urodzeniami i zgonami oraz między ludnością i środowiskiem jej życia przejście jest wywołane przez zmiany społeczne związane z industrializacją i urbanizacją w trakcie procesu każda populacja podąża tą samą ścieżką model zmian demograficznych ma charakter uniwersalny przejście ma charakter ekwifinalny niezależnie od punktu początkowego stan docelowy jest taki sam głównym mechanizmem rozprzestrzeniania się opisywanych zjawisk jest dyfuzja kulturowa (różnice kulturowe tłumaczą zróżnicowanie tempa i długości przejścia) skutki przejścia: zmiana struktury ludności wg wieku (zmniejszenie udziału dzieci, zwiększenie osób starszych), zmiana formuły rodziny, zmiana charakteru mobilności, zmiana struktur osiedleńczych istotą przejścia jest brak synchronizacji między zmianami umieralności i rozrodczości

Mechanizm FDT: Jednokierunkowość ciągłość nieodwracalność Zmiany w sferze umieralności: Pierwsze przejście demograficzne Anglia i Walia (1901) 17 promili: 50% choroby wywołane przez drobnoustroje (bronchit, grypa, zapalenie płuc), śmiertelność niemowląt (16,4%) Anglia i Walia (1970) 5,4 promila: choroby wywoływane przez drobnoustroje 16% dominacja chorób układu krążenia i nowotworów Zmiany w sferze płodności: Małżeńskość (opóźnianie, wzrost znaczenia celibatu) Ograniczanie liczby dzieci w rodzinie Stopniowa i coraz bardziej efektywna regulacja urodzeń współczynnik I(g) indeks mierzący wpływ skuteczności kontroli urodzeń na poziom płodności w Europie obniżenie I(g) z 0,72 do 0,43 między 1870 a 1930! Skutki zmiany na poziomie miar demograficznych: Zmniejszenie dzietności (5<TFR<8 TFR~2) Wydłużenie życia (e(0)=25-30 e(0)=70) Zmiana struktury ludności: zmniejszenie udziału osób < 15 z około 40-45% do 25-30%, zwiększenie udziału osób > 60 z 2-5% do 20-25%

Wzorce płodności Zmiana wzorców płodności - Europa TFR Źródło: Okólski 2004

Pierwsze przejście demograficzne Regiony Europy według daty zapoczątkowania trwałego spadku rozrodczości na skutek regulacji urodzeń Źródło: Okólski 2004

Pierwsze przejście demograficzne Źródło: Okólski 2004

Pierwsze przejście demograficzne Typy przejścia Źródło: Okólski 2004

Pierwsze przejście demograficzne wpływ na strukturę wieku ŹródłoChesnais 1990

Pierwsze przejście demograficzne zastrzeżenia i krytyka analizy na danych indywidualnych nie zawsze spadek umieralności poprzedzał spadek płodności zmiany demograficzne mogą zachodzić także w krajach biednych czy modernizacja to warunek konieczny PD? z FDT wynikało, że przyrost naturalny powinien się ustabilizować na poziomie ~ 0% spadek płodności do nieoczekiwanie niskich poziomów SDT

Drugie przejście demograficzne

Struktura populacji wg Sundbärga ciąg dalszy historii Źródło: Kowerski, 2013

Drugie przejście demograficzne (van de Kaa 1987) Model pierwszego i drugiego przejścia demograficznego Źródło: Okólski 2004

Pierwsze a drugie przejście demograficzne First Demographic Transition 1830 1965 modernizm, altruizm, altruistyczne inwestycje w dzieci, płodność o charakterze cyklicznym (Easterlin) Second Demographic Transition 1965 - post-modernizm, indywidualizm

CECHY i UWARUNKOWANIA: Drugie przejście demograficzne - Nie ma równowagi (ani założonej ani rzeczywistej) - Całkowita zmiana motywacji samorealizacja, end of child-king era, różne, konkurencyjne style życia - Odejście od wizji cykliczności płodności stabilna i strukturalnie niska płodność - Kluczowa rola zmian ideowych i norm (wartości) cultural shift silent revolution (Inglehart) - Dlaczego teraz? Postęp społeczno-ekonomiczny, dobrobyt w kierunku potrzeb wyższego rzędu Maslow, post-materializm TRIADA (van de Kaa): - Samorealizacja jako główny cel - Indywidualna autonomia - Oczekiwanie bycia docenionym

Drugie przejście demograficzne przemiany (van de Kaa 1987) - Spadek współczynników dzietności skutek redukcji liczby urodzeń - Unikanie wczesnych ciąży i wymuszonych małżeństw - Opóźnienie urodzenia pierwszego dziecka - Wzrost liczby rozwodów - Opóźnianie małżeństwa zastępowanie przez związki nieformalne - Wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich, wzrost średniego wieku rodzenia dzieci - Możliwa sterylizacja i aborcja (wpływ zmian kulturowych) - Związki nieformalne osób owdowiałych i rozwiedzionych - Ustabilizowanie się dzietności na niskim poziomie - Recuperation effect nieznaczny wzrost dzietności ze względu na rozpoczęcie reprodukcji przez kobiety, które wcześniej realizowały się zawodowo - Ale: nie udaje się zrealizować wszystkich odłożonych urodzeń - Coraz częstsza dobrowolna i wymuszona bezdzietność (rola czynników biologicznych) - Bardzo niska dzietność kohort (TFR < 2,1)

Drugie przejście demograficzne zastrzeżenia i krytyka coś nowego czy tylko kontynuacja FDT? typowe Europy Zachodniej ale EŚW nie ma nowego punktu równowagi wykształcenie a skłonność do kohabitacji, rozwodów i płodności czy to podważa SDT? nieprzewidywane determinanty spadku płodności: globalizacja, konkurencja, niepewność start zawodowy młodych (FDT?) możliwość łączenia życia rodzinnego z karierą zawodową (FDT?) wpływ polityki rządów konkretnych krajów (?)

FDT i SDT Źródło: Tymicki 2010/2011

FDT i SDT Źródło: Lesthaeghe 1997

Pośrednie i bezpośrednie determinanty płodności Źródło: Blake i Kinglsey 1956; za: Tymicki 2010/2011

Po co mieć dzieci w XXI wieku??? Genetyka behawioralna survival machines Popęd seksualny Altruizm w stosunku do bliskich i strategie Realizacja w rodzicielstwie Dążenie do poprawy statusu Instytucje Znaczenie norm rola macierzyństwa, ojcostwa, rodzicielstwa Instytucje państwa dobrobytu Racjonalny wybór Becker Użyteczność produkcja vs konsumpcja Kapitał społeczny: wzmacnianie pozycji w sieci, integracja społeczna rodziców, solidarność