Akademia EduGIS Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) oraz geoinformacyjne (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum oraz w edukacji środowiskowej. Poznajemy różnorodność biologiczną Doliny Środkowej Wisły Opracowała: Anna Janowska Projekt realizuje: Partnerzy projektu:
Plan scenariusza zajęć Informacje ogólne Temat Adresat zajęć Miejsce i czas realizacji zajęć Cel (ogólny) główny zajęć Cele operacyjne (szczegółowe): Poznajemy różnorodność biologiczną Doliny Środkowej Wisły Uczniowie uczestniczący w zajęciach koła biologicznego (10 osobowa grupa) Publiczne Gimnazjum im. bp. J. Chrapka w Świerżach Górnych: 2 godziny lekcyjne (w sali) zajęcia przygotowujące uczniów do wycieczki (w tygodniu poprzedzającym wyjazd) 4 godziny wycieczka rowerowa wzdłuż brzegów Wisły (wałem Wiślanym na odcinku Świerże Górne Piotrkowice) 2 godziny lekcyjne (w sali) podsumowanie zajęć terenowych. Doskonalenie umiejętności prowadzenia obserwacji środowiska przyrodniczego i dostrzegania zmian w nim zachodzących. Wiadomości Uczeń wymienia gatunki żyjące w środowisku wodnym, gatunki wskaźnikowe oraz gatunki żyjące w biocenozach lądowych Doliny Środkowej Wisły Umiejętności Uczeń - rozpoznaje gatunki występujące w różnych biocenozach; - oznacza gatunki roślin i zwierząt posługując się atlasami i kluczami do oznaczania gatunków; - doskonali umiejętność: *obserwacji organizmów w ich naturalnym środowisku, *porównywania informacji z różnych źródeł, *wnioskowania na podstawie uzyskanych wyników badań, - dokumentuje wyniki własnych badań i obserwacji. Umiejętności GIS Postawy Uczeń: - posługuje się programem QGIS; - przygotowuje mapę z zaznaczeniem trasy wycieczki; - ocenia długość trasy; - posługuje się odbiornikiem GPS w terenie, rejestruje punkty obserwacji; - wprowadza dane z GPS do programu QGIS Uczeń: - przestrzega zasad bezpieczeństwa w trakcie zajęć terenowych; - zachowuje ostrożność podczas jazdy na rowerze oraz w czasie pobytu nad zbiornikiem wodnym. - stosuje zasady pracy w grupie; - uczy się odpowiedzialności za wynik pracy grupy; - dostrzega negatywne skutków działalności człowieka; - rozumie swoją rolę w dbałości o stan środowiska. Metody/techniki pracy Pogadanka, burza mózgów, obserwacja Formy pracy Środki dydaktyczne Grupowa, indywidualna Aparat fotograficzny, odbiornik GPS oraz instrukcja obsługi odbiornika, przygotowana mapa terenu z zaznaczoną na niej trasą wycieczki (po 1 dla
Przebieg zajęć Faza wstępna 2 godziny zajęć w klasie Faza realizacyjna 4 godziny zajęć terenowych Faza podsumowująca 2 godziny zajęć w klasie grupy) oraz karty pracy (po 1 dla dwójki uczniów), atlasy, przewodniki i klucze do oznaczania gatunków, lornetki, papierki wskaźnikowe, termometry (komplet dla dwójki lub piątki uczniów zależnie od możliwości). Wprowadzenie do tematu Postawienie problemu badawczego Pozyskiwanie danych Przetwarzanie i analiza danych Prezentacja danych Rozwiązanie problemu badawczego Obejrzenie filmu pt Wisła. Przygotowanie i wydrukowanie mapy z zaznaczeniem trasy wycieczki (mapa nr 1). Zapoznanie uczniów z atlasami oraz kluczami do oznaczania gatunków roślin i zwierząt (rośliny wskaźnikowe, rośliny pół uprawnych, rośliny wodne, rośliny towarzyszące człowiekowi, atlasy zwierząt) Zaprezentowanie uczniom tych publikacji, które zabiorą ze sobą na wycieczkę i krótka informacja o zasadach korzystania z nich. Jakie rodzaje biocenoz występują na badanym terenie i jakie czynniki miały wpływ na ich ukształtowanie się? Prowadzenie obserwacji w terenie i wypełnienie kart pracy zgodnie z instrukcjami w nich zawartymi (Karty pracy 1, 2, 3, 4, ) Analiza pozyskanych danych w celu udzielenia odpowiedzi na pytania w kartach pracy Przedstawiciel grupy prezentuje wyniki pracy grupy pozostałym uczestnikom wycieczki w każdym punkcie pracy grup (na podstawie karty pracy grupy) Każda z grup (przedstawiciel) odpowiada na pytanie badawcze na zakończenie zajęć w terenie odpowiedzi na pytania 1,2,3 z karty pracy nr 5, a na pozostałe pytania z karty nr 5 na zakończenie zajęć podsumowujących w klasie. Każda z grup - wprowadza do programu QGIS dane z odbiornika GPS (ślad i punkty); - wykonane w terenie zdjęcia wykorzystuje do podsumowania zajęć; - pracuje z kartą pracy nr 5 oraz wyciąga wnioski dotyczące przyczyn i skutków zmian zachodzących w biocenozach Doliny Środkowej Wisły. Korzystając z oprogramowania QGIS porównuje mapy: - mapa topograficzna; - mapa obszarów Natura 2000 - zbiorowiska roślinne Doliny Środkowej Wisły - mapa historyczna Wisła przed laty oraz wyciąga wnioski dotyczące kierunku zmian, jakie zachodzą w obserwowanych biocenozach. W/w informacje (karta pracy nr 5)grupa wykorzystuje do przygotowania prezentacji Power Point, którą prezentuje jako efekt końcowy swojej pracy. Praca domowa Opracowanie całościowej dokumentacji wycieczki w celu przygotowania portfolio.
Całość działań uczniów i przygotowanie przez nich dokumentacji może być potraktowane jako uczniowski projekt edukacyjny zgodnie z nowymi wymaganiami postawionymi przed uczniami gimnazjum Ewaluacja Krótka ankieta. (Karta nr 7) http://sdi.geoportal.gov.pl/wms_topo/wmservice.aspx MAPA nr 1
Karta pracy nr 1 (Zadanie do zrealizowania w trzech różnych punktach) Rośliny wskaźnikowe Miejsce obserwacji (opis).. Dane z GPS (współrzędne geograficzne).. Występujące w miejscu obserwacji gatunki roślin wyszukaj w tabeli i podkreśl: Gleba kwaśna Gleba zasadowa Gleba ilasta Gleba gliniasta Gleba piaszczysta Gleba bogata w wapń Gleba uboga w wapń Gleba bogata w azot Gleba uboga w azot Borówka czarna Pszeniec leśny Wrzos zwyczajny Koniczyna polna Babka zwyczajna Jasnota biała Pokrzywa żegawka Jaskier rozłogowy Glistnik jaskółcze ziele Ostróżeczka polna Łopian większy Gorczyca polna Łoboda rozłożysta Ślaz zaniedbany Naparstnica purpurowa Mak polny Oset Szałwia łąkowa Ostróżeczka polna Jaskier Chaber bławatek Fiołek polny Rumianek pospolity Maruna bezwonna Cykoria podróżnik Gwiazdnica Pokrzywa Zwyczajna Starzec zwyczajny Cieciorka pstra Wrzos zwyczajny Fiołek wonny Skrzyp polny Bodziszek łąkowy Na jaką glebę wskazują występujące w miejscu obserwacji rośliny?
Karta pracy nr 2 Data obserwacji:.. Obserwacje ornitologiczne Lp. Nazwa gatunkowa ptaka Szer. geograficzna Dł. geograficzna Otoczenie (siedlisko) Liczebn ość Sposób zachowania ptaków Zdjęcie (nr) 1. 2. Jeśli nie udało się określić nazwy gatunkowej ptaka, w tabeli wpisujemy numer obserwacji, a z tym samym numerem wykonujemy szkic uwzględniając: sylwetkę ptaka, cechy charakterystyczne.
Karta pracy nr 3 Starorzecze obserwacje i pomiary (Obserwacje prowadzimy w jednym, łatwo dostępnym miejscu zbiornika wodnego) 1. Nazwa zbiornika:. 2. Lokalizacja: 3. Współrzędne geograficzne miejsca obserwacji. 4.. Określenie ph wody ze zbiornika: Na 1 s zanurzyć w wodzie papierek wskaźnikowy uniwersalny i porównać ze skalą barw. ph 5.Badanie jakości wody: Określenie przejrzystości wody Powierzchnia wody: Dno zbiornika wodnego Określenie zapachu wody Określenie intensywności zapachów: przejrzysta mętna zamulona gładka falująca zaśmiecona z tłustymi plamami kamieniste zamulone piaszczyste pokryte liśćmi brak zapachu zapach roślinny zapach gnilny zapach specyficzny brak zapachu 0 bardzo słaby 1 słaby 2 wyraźny 3 silny 4 bardzo silny 5 Temperatura powietrza.. Temperatura wody Jak oceniasz jakość wody w zbiorniku wodnym, nad którym się znajdujesz?
6. Obserwacje roślinności wodnej. Zaobserwuj rośliny w zbiorniku, zwróć uwagę na ich wygląd i rozmieszczenie. Korzystając z atlasu Rośliny wodne Marii Polakowskiej. Grupy roślin Nazwa rośliny i krótki opis Schematyczny rysunek Rośliny wynurzone Rośliny o liściach pływających Rośliny zanurzone 7. Obserwacje zwierząt: Lp. Nazwa gatunkowa (lub rysunek i zapis cech charakterystycznych) Krótki opis miejsca występowania
Karta pracy nr 4 Obserwacje roślinności towarzyszącej roślinom uprawnym na polu. Lp. Nazwa gatunkowa rośliny Krótki opis rośliny lub szkic Krótki opis miejsca występowania Karta pracy nr 5 (do wykorz ystania w czasie zajęć podsu mowuj ących) 1. Gdzie prowad zone były obserw acje? a) krótki opis terenu:..... b) miejsca obserwacji (wpisz np. łąka, starorzecze, pole) oraz współrzędne geograficzne punktów, w których obserwacje były prowadzone:..
...... 2. Jakie rodzaje biocenoz obserwowaliśmy w trakcie zajęć terenowych? Lp. Nazwa biocenozy Charakterystyczne rośliny Charakterystyczne zwierzęta 3. Jakie czynniki mają wpływ na kształtowanie się środowiska przyrodniczego Doliny Środkowej Wisły? a) naturalne. b) antropogeniczne.
Ryc. 1. Zmiany zbiorowisk leśnych i zaroślowych A zwiększenie udziału lasów: zalesienia: 1. lasy liściaste, 2. lasy iglaste; sukcesja: 3. do łęgu wierzbowotopolowego, 4. boru mieszanego, 5. łęgów, 6. olsu, 7. boru; B zwiększenie udziału zarośli: sukcesja: 8. do wiklin, 9. różnych zarośli; C zmniejszenie udziału zarośli: zmiana: 10. na łąki, 11. pola, 12. szuwary; D zmniejszenie udziału lasów: zmiana: 13. na wikliny, 14. łąki, 15. pola; E zmiany innych zbiorowisk; F brak zmian Z: Anna KOWALSKA : ZMIANY SPOSOBU UŻYTKOWANIA TERENÓW ROLNICZYCH A ZANIKANIE PRZYRODNICZO CENNYCH ZBIOROWISK ROŚLINNYCH NA PRZYKŁADZIE DOLINY ŚRODKOWEJ WISŁY 4. Na podstawie mapki Zmiany środowisk leśnych i zaroślowych odpowiedz na pytanie: Jaki jest charakter zmian na obszarze, na którym odbywały się zajęcia terenowe?
5. Korzystając z Internetu (http://www.bgwm.pl/atlas_mazowsza/atlas_mapa_walorgrunt.htm) wyszukaj mapy i odpowiedz na pytania: a) mapa zanieczyszczenie środowiska województwa mazowieckiego: Odczytaj z mapy, jaki jest stan czystości wód oraz degradacji środowiska na obszarze, po którym poruszałeś się?.... b) mapa waloryzacji gruntów rolnych: Jaki rodzaj gruntów dominuje w miejscu badań?... c) mapa OCHRONY PRZYRODY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
Jakie formy ochrony przyrody są realizowane w południowej części Mazowsza?.... 6. Jakie negatywne przykłady wpływu człowieka na środowisko dostrzegłeś w czasie zajęć w terenie? 7. Korzystając z internetu oraz programu QGIS porównaj następujące mapy: Z: http://sdi.geoportal.gov.pl/wms_topo/wmservice.aspx Z: http://wms.gdos.gov.pl/geoserver/wms
Jakie działania mogą przyczynić się do ochrony różnorodności biologicznej Doliny Środkowej Wisły?... Jakie formy ochrony przyrody realizowane są na obszarze, na którym odbywały się zajęcia terenowe?. 8. Jako podsumowanie zajęć terenowych każda z grup przygotowuje prezentację multimedialną w programie Power Point. Wykorzystuje w tym celu: - mapę terenu z zaznaczeniem trasy wycieczki, - pozostałe mapy wykorzystywane w czasie zajęć podsumowujących, - informacje dotyczące biocenoz występujących na badanym terenie, - własne zdjęcia wykonane w terenie, - wnioski wynikające z przeprowadzonych badań (odpowiedź na pytanie badawcze). Przy ocenie prezentacji uwzględnione będą: - informacje dotyczące miejsca i celu obserwacji, - zakres wykorzystania informacji pozyskanych w terenie, - ilość slajdów (co najmniej 20), - umiejętność korzystania z innych źródeł wiedzy, - wykorzystanie danych z odbiornika GPS, - wykorzystanie programu QGIS.
Karta nr 5 E WALUACJA Jak oceniasz w skali od 1 do 5: 1. Swoją współpracę z innym członkami grupy.. 2. Swój udział w zaprezentowaniu opracowanego materiału. 3. Swoje zaangażowanie w pracy nad przydzielonymi zadaniami. 4. Co utrudniało Ci prowadzenie obserwacji w terenie?...... 5. Co w trakcie zajęć terenowych było dla Ciebie najbardziej interesujące?...