RYNEK PRACY I EDUKACJA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM A ŚWIATOWY KRYZYS GOSPODARCZY

ISBN 978-83-88991-16-5 Katarzyna Cheba, Joanna Hołub-Iwan, Maja Kiba-Janiak RYNEK PRACY I EDUKACJA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM A ŚWIATOWY KRYZYS GOSPODARCZY Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Biznesu w Gorzowie Wlkp. Gorzów Wlkp. 2010

Recenzent: Prof. zw. dr hab. Józef Perenc Redakcja naukowa: Katarzyna Cheba, Joanna Hołub-Iwan Autorzy rozdziałów: Katarzyna Cheba: 1.1, 1.2, 1.7, 2, 3 Joanna Hołub-Iwan: 1.3, 2, 3 Maja Kiba Janiak: 1.4, 1.5, 1.6 Projekt okładki: Mariusz Petelczyc Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by WyŜsza Szkoła Biznesu w Gorzowie Wlkp. Gorzów Wlkp. 2010. ISBN 978-83-88991-16-5 Druk i oprawa: SONAR

WSTĘP... 5 Rozdział I SPECYFIKA LOKALNEGO RYNKU PRACY... 7 1.1. Charakterystyka podmiotów gospodarczych... 9 1.2. Przedsiębiorcy o lokalnym rynku pracy... 12 1.3. Polityka kadrowa pracodawców... 19 1.4. Współpraca pracodawców z instytucjami rynku pracy... 31 1.5. Współpraca pracodawców z instytucjami oświatowymi... 37 1.6. Zawody deficytowe i nadwyŝkowe... 51 1.7. Perspektywy zawodowe uczniów i studentów... 56 Rozdział II SYTUACJA EKONOMICZNA PRACODAWCÓW W I PÓŁROCZU 2009 ROKU I JEJ WPŁYW NA LOKALNY RYNEK PRACY... 71 Rozdział III WPŁYW ŚWIATOWEGO SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO NA SYTUACJĘ EKONOMICZNĄ LOKALNYCH PRZEDSIĘBIORCÓW... 85 ZAKOŃCZENIE... 94

5 WSTĘP Zmiany na rynkach światowych, określane równieŝ w niektórych przypadkach jako kryzys, ale częściej jako spowolnienie gospodarcze, zaleŝnie od kraju, którego dotyczą wywołują konieczność podjęcia działań zmierzających do oceny wpływu zaistniałych zmian na lokalne społeczności. Wpływ ten moŝe dotyczyć róŝnych aspektów Ŝycia społecznego i gospodarczego, ale w szczególności dotyka on małe i średnie przedsiębiorstwa, a tym samym wpływa na wielkość bezrobocia w regionie. Zjawiska te mogą rzutować na zmianę sytuacji na rynku pracy oraz niestety powodować konieczność zmiany strategii działania róŝnych instytucji, w tym równieŝ strategii rozwoju miasta. JuŜ przy obecnych warunkach funkcjonowania dostrzegany jest problem niedopasowania struktury kwalifikacyjno-zawodowej podaŝy pracy i popytu na nią, zgłaszanego przez gorzowskich pracodawców. Przemiany zachodzące na rynku pracy skutecznie przewartościowały przyjęte kiedyś załoŝenia, najdobitniejszym świadectwem których, okazał się przede wszystkim gwałtowny wzrost bezrobocia młodych, wykształconych osób, absolwentów szkół wyŝszych przy jednoczesnym znacznym niedoborze specjalistów na poziomie średnim (techników, rzemieślników, robotników wykwalifikowanych). W celu skutecznego zharmonizowania sytuacji na rynku pracy, w ramach którego doszło do istotnych zmian wywołanych zakłóceniami w otoczeniu społecznogospodarczym, waŝne jest uwzględnienie zarówno oczekiwań pracodawców co do umiejętności przedstawicieli konkretnych zawodów, jak i planów i oczekiwań zawodowych przyszłych uczestników tego rynku. JuŜ dziś konieczne jest podjęcie próby znalezienia odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób przygotować rynek pracy w Gorzowie Wielkopolskim na nadchodzące zmiany oraz w jaki sposób tworzyć podstawy do dalszego rozwoju miasta i skutecznego reagowania antykryzysowego? Kierunki poszukiwania odpowiedzi na tak postawione pytanie są wielostronnie uwarunkowane i zaleŝne od zaangaŝowania przedstawicieli nauki, samorządów, organizacji społecznych, pracodawców i przyszłych uczestników rynku pracy absolwentów. W sytuacji spowolnienia gospodarczego, tym bardziej widoczne jest zapotrzebowanie na opracowanie dobrej diagnozy rozwoju rynku, uwzględniającej rzetelną ocenę zdolności adaptacyjnych, kierunków rozwoju oraz potencjału lokalnego rynku pracy. Cel badania Głównym celem badania była ocena wpływu światowego spowolnienia gospodarczego na sytuację społeczno-gospodarczą Gorzowa Wielkopolskiego. W ramach najwaŝniejszych celów szczegółowych wyodrębniono: - określenie poziomu zagroŝenia kryzysem postrzeganego przez przedsiębiorców;

6 - wskazanie potencjalnych kierunków wpływających na ograniczenie skutków zbliŝającego się kryzysu ekonomicznego z perspektywy rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim; - określenie obszarów oraz skali niedopasowań struktury kwalifikacyjnozawodowej podaŝy pracy i popytu na nią; - oszacowanie wielkości popytu na pracę niezrealizowanego z powodu braku odpowiednich kandydatów do pracy; - identyfikację barier uniemoŝliwiających i/lub utrudniających procesy dostosowawcze podaŝy pracy do popytu na nią, - ocenę opinii i wiedzy młodzieŝy wybierającej przyszły zawód na temat bieŝącej sytuacji i przewidywanych zmian w zakresie wielkości i struktury miejsc pracy na rynku - określenie oczekiwań pracodawców wobec przyszłych pracowników. Badania, które stały się podstawą do opracowania niniejszej publikacji, zrealizowane zostały na przełomie maja i czerwca 2009 r., na zlecenie Urzędu Miasta Gorzowa Wielkopolskiego, w ramach projektu Przedsiębiorczy Gorzów. Rozwiązania dla rynku pracy i szkolnictwa. Partnerami projektu obok Urzędu Miasta Gorzowa Wielkopolskiego, WyŜszej Szkoły Biznesu w Gorzowie Wielkopolskim byli takŝe: Powiatowy Urząd Pracy w Gorzowie Wlkp., firmy: Audit - doradztwo personalne - oraz Manpower Polska Sp. z o.o. oraz Zachodnia Izba Przemysłowo-Handlowa i Lubuska Organizacja Pracodawców. W badaniach udział wzięło 110 gorzowskich przedsiębiorców, bądź wskazanych przez nich przedstawicieli kadry zarządzającej, 500 studentów z 3 gorzowskich uczelni wyŝszych, 500 uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz 10 dyrektorów gorzowskich średnich szkół zawodowych. W ksiąŝce przedstawione zostały przede wszystkim wyniki badań przeprowadzonych wśród gorzowskich przedsiębiorców. Wyniki pozostałych paneli badawczych mają jedynie charakter sygnalny i powinny być podstawą do kontynuacji badań w ramach kolejnych etapów projektu. W swych załoŝeniach realizacja projektu badawczego miała stać się podstawą do podjęcia dialogu pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku pracy: samorządem, przedsiębiorcami jako pracodawcami, instytucjami szkoleniowymi oraz przyszłymi pracownikami.

7 Rozdział I 1. SPECYFIKA LOKALNEGO RYNKU PRACY Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2008 roku w Gorzowie Wielkopolskim działalność gospodarczą prowadziło 17 585 podmiotów gospodarczych. Analiza informacji o liczbie przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie miasta, firm nowo zarejestrowanych oraz wyrejestrowanych na przestrzeni ostatnich 3 lat wskazuje, Ŝe poziom ten, w tym okresie, utrzymywał się na stosunkowo podobnym poziomie w przypadku dwóch pierwszych z przedstawianych kategorii (firmy funkcjonujące oraz nowo zarejestrowane). Natomiast w przypadku trzeciej kategorii, obejmującej firmy wyrejestrowane obserwujemy dość znaczny wzrost liczby firm, w 2008 roku, w granicach 47% w stosunku do roku 2006. Ilustracją przedstawionych informacji jest rysunek 1. 20000 17482 17 650 17 585 16000 12000 8000 4000 0 1 464 1 330 1 367 921 1 076 1 354 2006 2007 2008 funkcjonujące zarejestrowane wyrejestrowane Rysunek 1. Liczba firm funkcjonujących, nowo zarejestrowanych oraz wyrejestrowanych w mieście Gorzów Wlkp., w latach 2006-2008. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Liczba funkcjonujących na terenie miasta przedsiębiorstw utrzymuje się na podobnym poziomie od kilku lat. Na gorzowskim rynku pracy zdecydowaną większość (16797, czyli 95,52%) stanowią podmioty gospodarcze, zatrudniające od jednego do dziewięciu pracowników, przy czym wyłączenie z tej grupy przedsiębiorstw najmniejszych zatrudniających co najwyŝej 4 pracowników powoduje radykalne zmniejszenie ich liczby do poziomu 834 podmiotów gospodarczych. Podmioty większe zatrudniające od 10 do 49 pracowników stanowią 3,58% rynku, natomiast najmniejsze

8 odsetki nie wykazujące nawet 1% - osiągnęły firmy z przedziałów 50-249 (0,78%), 250-999 (0,1%) oraz 1000 i więcej (0,02%) 1. Aktywność gospodarcza przedsiębiorstw funkcjonujących w Gorzowie Wielkopolskim skierowana jest głównie na działalność w sferze handlu i napraw (28,06%), następnie na działalność finansową i ubezpieczeniową (22,02%) oraz na działalność związaną z budownictwem (12,16%). Kolejne trzy grupy przedsiębiorstw zajmują się działalnością związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (7,85%), administracją publiczną i obroną narodową oraz obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (6,97%) oraz wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną oraz gaz (6,8%). Podział podmiotów gospodarczych na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim ze względu na wielkość zatrudnienia oraz rodzaj prowadzonej działalności przedstawiają rysunki 2-3. 1000 800 600 400 200 0 >5 10-49 50-249 250-999 1000 i więcej Rysunek 2. Podział firm prowadzących działalność na terenie Gorzowa Wielkopolskiego ze względu na wielkość zatrudnienia [według danych na dzień 31.XII.2008 r.] Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. 1 www.stat.gov.pl

9 Energia i gaz Administracja publiczna Hotelarstwo i gastronomia Budownictwo Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Handel hurtowy i detaliczny 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Rysunek.3. Podział firm prowadzących działalność na terenie Gorzowa Wielkopolskiego ze względu na rodzaj działalności [według danych na dzień 31.XII.2008 r.] Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. 1. Charakterystyka podmiotów gospodarczych biorących udział w badaniu Badania przeprowadzone zostały na próbie 110 przedsiębiorców na przełomie maja i czerwca 2009 roku. Firmy biorące udział w badaniu zostały podzielone biorąc pod uwagę następujące kryteria: - wielkość zatrudnienia; - główny rodzaj działalności; - czas funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku. Biorąc pod uwagę wielkość zatrudnienia, firmy uczestniczące w badaniu zostały podzielone na cztery następujące kategorie: - firmy zatrudniające 5-9, - firmy zatrudniające 10-49, - firmy zatrudniające 50-99 - firmy zatrudniające 100 i więcej pracowników. Przyjęty podział nie uwzględnia najmniejszych funkcjonujących na rynku podmiotów, zatrudniających poniŝej 5 pracowników. ZałoŜono bowiem, Ŝe w odniesieniu do tych firm moŝe istnieć sytuacja ograniczonych moŝliwości poszukiwania pracowników, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw pochodzących z kategorii samozatrudnionych, a co za tym idzie braku potrzeby współpracy z innymi instytucjami rynku pracy przynajmniej w tym zakresie.

10 Przedsiębiorstwa, które wyraziły zgodę na udział w projekcie najliczniej reprezentują firmy zatrudniające od 10 do 49 pracowników (41,8% - 46 firm), następnie zatrudniające od 5 do 9 pracowników (30% - 33 firmy). Przedsiębiorstwa, których wielkość zatrudnienia mieści się w przedziale od 50 do 99 pracowników stanowią 10,9% próby (12 firm), natomiast 17,3% to udział w próbie firm zatrudniających 100 i więcej pracowników (19 firm). W ostatniej kategorii znajdują się takŝe przedstawiciele największych pracodawców na gorzowskim rynku pracy, zatrudniający powyŝej 1000 osób. BranŜą najliczniej reprezentowaną przez przedsiębiorstwa uczestniczące w badaniu jest działalność związana z handlem i naprawami 42,2% firm, następnie działalność związana z innymi usługami 18,3%. Na kolejnych miejscach znajdują się podmioty, które główną działalność swojej firmy zakwalifikowały do kategorii przemysł 12,8%, następnie do kategorii transport, gospodarka magazynowa i łączność oraz budownictwo po 9,2%. Wśród 110 firm uczestniczących w projekcie znalazło się równieŝ 7,3% przedsiębiorstw z branŝy hotelarskiej i gastronomicznej, 4,6% firm prowadzących działalność finansową oraz 1,8% firm z branŝy związanej z rolnictwem. Czas funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku, pozwalał na podzielenie podmiotów uczestniczących w badaniu na 4 kategorie: - podmioty funkcjonujące na rynku do 1 roku, - podmioty funkcjonujące na rynku 2-3 lata - podmioty funkcjonujące na rynku 4-10 lat - firmy prowadzące działalność powyŝej 10 lat. Najliczniej reprezentowaną grupą są podmioty funkcjonujące ponad 10 lat na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim 59,1%, następnie te, które funkcjonują w Gorzowie od co najmniej 4 lat 28,2%. Najmniej podmiotów znalazło się wśród przedsiębiorstw najkrócej obecnych na tym rynku (poniŝej 1 roku) tylko 2,7%. Natomiast przedsiębiorstwa funkcjonujące w Gorzowie od 2-3 lat stanowią 10% próby. MoŜliwość przeprowadzenia badań z podmiotami prowadzącymi działalność na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim od co najmniej 4 lat, ze znacznym udziałem firm funkcjonujących na tym rynku od ponad 10 lat stanowi cenne źródło informacji i opinii o lokalnym rynku pracy, formułowanych przez przedsiębiorców doskonale orientujących się w jego realiach. Przedstawione informacje dotyczące podziału podmiotów uczestniczących w badaniu, przedstawione zostały na rysunkach 4-6.

11 17,3% 30,0% 10,9% 41,8% < 9 10-49 50-99 >99 Rysunek 4. Podział firm prowadzących działalność na terenie Gorzowa Wielkopolskiego ze względu na wielkość zatrudnienia. Inne usługi 18,3% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 9,2% Rolnictwo Dzialność finansowa Hotele i gastronomia Budownictwo 1,8% 4,6% 7,3% 9,2% Handel, naprawy 42,2% Przemysł 12,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Rysunek 5. Podział firm prowadzących działalność na terenie Gorzowa Wielkopolskiego ze względu na główną działalność przedsiębiorstwa..

12 2,7% 10,0% 28,2% 59,1% do 1 roku 2-3 lata 4-10 lat powyŝej 10 lat Rysunek 6. Podział firm prowadzących działalność na terenie Gorzowa Wielkopolskiego ze względu na okres funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku. 1.2. Przedsiębiorcy o lokalnym rynku pracy Opinie pracodawców biorących udział w badaniu na temat sytuacji na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim są zróŝnicowane. Jedynie w przypadku stwierdzenia mówiącego o braku dostosowania oczekiwań płacowych pracowników do moŝliwości pracodawców zaobserwowano stosunkowo wysoki odsetek (75,5%) zgodnych odpowiedzi potwierdzających brak dopasowania w tym aspekcie. W odniesieniu do pozostałych odpowiedzi charakteryzujących lokalny rynek pracy trudno jest mówić o istnieniu wyraźnych tendencji pozwalających na formułowanie jednoznacznych opinii. Ponad 57% badanych potwierdza, Ŝe w przypadku polityki kadrowej moŝemy mówić o sytuacji, w której pracodawcy są skłonni raczej zwalniać niŝ zatrudniać nowych pracowników. Podobny odsetek odpowiedzi (56,4%) otrzymano w przypadku opinii mówiącej, Ŝe struktura zawodowa osób poszukujących pracy nie odpowiada potrzebom pracodawców (poszukuje się osób o określonych kwalifikacjach). Jednocześnie 48,2% pracodawców nie potwierdza opinii mówiącej o zbyt duŝej liczbie pracowników o wysokich kwalifikacjach na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim. W czterech z ośmiu rozpatrywanych zagadnień widoczny jest stosunkowo wysoki, co najmniej 30% udział odpowiedzi trudno powiedzieć (w przedziale od 30% do 47,3%). Podobne tendencje moŝna zaobserwować, dzieląc zebrane opinie ze względu na wielkość badanego przedsiębiorstwa oraz czasu funkcjonowania na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim. TakŜe i w tym przypadku odpowiedzi udzielone przez respondentów są znacznie zróŝnicowane, ze stosunkowo duŝym odsetkiem dla

13 odpowiedzi trudno powiedzieć w odniesieniu do kaŝdej z rozpatrywanych grup respondentów. Tabela 1. Lokalny rynek pracy w opinii respondentów Rozkład (%) odpowiedzi odpowiedź 1. Jest więcej zwolnień pracowników niŝ przyjęć 2. Jest więcej przyjęć do pracy niŝ zwolnień 3. Poszukuje się szeregowych pracowników w podstawowych zawodach 4. Poszukuje się wykwalifikowanej kadry specjalistów 5. Pracodawcy przygotowują się do zwolnień pracowników 6. Struktura zawodowa osób poszukujących pracy nie odpowiada potrzebom pracodawców (brakuje osób o określonych kwalifikacjach) 7. Jest za duŝo pracowników o zbyt wysokich kwalifikacjach Potwierdzam/ zgadzam się Trudno powiedzieć Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 57,3 24,5 18,2 10,0 31,8 58,2 38,2 27,3 34,5 42,7 30,0 27,3 38,2 39,1 22,7 56,4 22,7 20,9 4,5 47,3 48,2 8. Pracownicy oczekują wyŝszych 75,5 12,7 11,8 zarobków niŝ pracodawcy są w stanie zaoferować

14 Tabela 2. Opinie o rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim w podziale na czas funkcjonowania firmy na rynku Rozkład odpowiedzi 1.1. Jest więcej zwolnień pracowników niŝ przyjęć < 1 roku Okres funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 1 4 20 38 Trudno powiedzieć 1 2 4 27 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 1 5 7 20 1.2. Jest więcej przyjęć do pracy niŝ zwolnień < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 1 4 4 2 Trudno powiedzieć 1 3 6 25 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 1 4 21 38 1.3. Poszukuje się szeregowych pracowników w podstawowych zawodach < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 2 6 11 23 Trudno powiedzieć 0 2 9 19 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 1 3 11 23 1.4. Poszukuje się wykwalifikowanej kadry specjalistów < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 2 6 13 26 Trudno powiedzieć 0 3 10 20 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 1 2 8 19 1.5. Pracodawcy przygotowują się do zwolnień pracowników < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się - 5 11 26 Trudno powiedzieć - 5 14 24 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 3 1 6 15

15 1.6. Struktura zawodowa osób poszukujących pracy nie odpowiada potrzebom pracodawców (brakuje osób o określonych kwalifikacjach) < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 1 8 16 37 Trudno powiedzieć 0 2 7 16 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 2 1 8 12 1.7. Jest za duŝo pracowników o zbyt wysokich kwalifikacjach < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 0 0 1 4 Trudno powiedzieć 1 5 14 32 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 2 6 16 29 1.8. Pracownicy oczekują wyŝszych zarobków niŝ pracodawcy są w stanie zaoferować < 1 roku 2-3 lata 4-10 lat > 10 lat Potwierdzam/ zgadzam się 2 9 21 51 Trudno powiedzieć - 1 5 8 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 1 1 5 6 Tabela 3. Opinie o rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim w podziale na wielkość przedsiębiorstwa Rozkład odpowiedzi 1.1. Jest więcej zwolnień pracowników niŝ przyjęć Wielkość przedsiębiorstwa < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 19 30 5 9 Trudno powiedzieć 9 6 5 7 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 5 10 2 3 1.2. Jest więcej przyjęć do pracy niŝ zwolnień < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 4 5-2 Trudno powiedzieć 12 11 5 7 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 17 30 7 10

16 1.3. Poszukuje się szeregowych pracowników w podstawowych zawodach < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 16 14 3 6 Trudno powiedzieć 6 14 5 5 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 11 15 4 8 1.4. Poszukuje się wykwalifikowanej kadry specjalistów < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 14 19 6 8 Trudno powiedzieć 9 15 3 6 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 10 12 3 5 1.5. Pracodawcy przygotowują się do zwolnień pracowników < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 13 21 2 6 Trudno powiedzieć 13 18 5 7 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 7 7 5 6 1.6. Struktura zawodowa osób poszukujących pracy nie odpowiada potrzebom pracodawców (brakuje osób o określonych kwalifikacjach) < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 21 25 8 8 Trudno powiedzieć 8 9 2 6 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 4 12 2 5 1.7. Jest za duŝo pracowników o zbyt wysokich kwalifikacjach < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 1 3 1 0 Trudno powiedzieć 15 21 5 11 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 17 22 6 8 1.8. Pracownicy oczekują wyŝszych zarobków niŝ pracodawcy są w stanie zaoferować < 10 10-49 50-99 > 99 Potwierdzam/ zgadzam się 25 35 10 13 Trudno powiedzieć 2 6 2 4 Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 6 5 0 2

17 Wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej są jednym z 3 najwaŝniejszych czynników, stanowiących przeszkodę efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim; czynnik ten wskazywało 76,1% badanych; co więcej czynnik ten wskazywali przedstawiciele wszystkich branŝ reprezentowanych w badaniu. Na kolejnym miejscu, z ponad 30% róŝnicą, znalazła się odpowiedź dotycząca trudności z utrzymaniem płynności finansowej przedsiębiorstw 41,3% wskazań. Do czynników stosunkowo często wymienianych przez respondentów moŝna zaliczyć takŝe brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm 35,8% odpowiedzi oraz duŝą konkurencję 33% odpowiedzi. Stosunkowo najniŝszy odsetek, w granicach 10-13% uzyskano natomiast dla czynnika potwierdzającego moŝliwość wystąpienia zagroŝenia upadłością firm oraz brak bądź małą liczbę przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy. DuŜa konkurencja 33,0% Brak now ych inw estycji, słaby rozw ój firm 35,8% Trudności z utrzymaniem płynności finansow ej przedsiębiorstw Wysokie koszty prow adzenia działalności 41,3% 76,1% 0% 20% 40% 60% 80% Rysunek 7. Czynniki stanowiące największą przeszkodę efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw na gorzowskim rynku. Procenty nie sumują się do 100, poniewaŝ moŝna było wskazać więcej niŝ 1 czynnik.

18 Tabela 4. NajwaŜniejsze czynniki stanowiące przeszkodę efektywnego funkcjonowania firm na gorzowskim rynku pracy w opinii respondentów odpowiedź odsetek odpowiedzi 1. Wysokie koszty prowadzenia działalności 76,1 2. Trudności z utrzymaniem płynności finansowej przedsiębiorstw 41,3 3. Brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm 35,8 4. DuŜa konkurencja 33,0 5. Wysokie wymagania płacowe pracowników, kandydatów 24,8 6. Brak rynków zbytu 23,9 7. Brak specjalistów 18,3 8. DuŜe bezrobocie 17,4 9. Brak/ mała liczba przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy 10. ZagroŜenie upadłością firm 10,1 12,8 Wysokie koszty prowadzenia działalności to częściej istotna przeszkoda efektywnego funkcjonowania w przypadku małych firm zatrudniających od 5 do 9 pracowników. Na ten czynnik wskazywało blisko 82% najmniejszych podmiotów reprezentowanych w próbie oraz o ponad 20% mniej firm największych zatrudniających co najmniej 100 pracowników. Natomiast na brak nowych inwestycji i związany z tym słaby rozwój firm stosunkowo częściej wskazują większe przedsiębiorstwa, zatrudniające co najmniej 10 pracowników. DuŜa konkurencja to czynnik wskazywany częściej przez przedsiębiorstwa średnie (wielkość zatrudnienia od 10 do 99 pracowników). Na brak bądź małą liczbę przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy stosunkowo częściej wskazywały przedsiębiorstwa większe zatrudniające od 50 do 99 pracowników 41,7% odpowiedzi oraz największe zatrudniające powyŝej 100 31,6% odpowiedzi. Natomiast na trudności z utrzymaniem płynności finansowej stosunkowo najrzadziej wskazywały przedsiębiorstwa najmniejsze 3% odpowiedzi w stosunku do blisko 16% w przypadku firm największych. Szczegółowy rozkład udzielonych odpowiedzi w podziale na wielkość badanego przedsiębiorstwa przedstawiono w kolejnej tabeli.

19 Tabela 5. NajwaŜniejsze czynniki stanowiące przeszkodę efektywnego funkcjonowania firm na gorzowskim rynku w podziale na wielkość przedsiębiorstwa Rozkład (%) odpowiedzi Odpowiedź Wielkość przedsiębiorstwa (liczba pracowników) < 9 10-49 50-99 > 99 1. Wysokie koszty prowadzenia działalności 81,8 75,6 75,0 68,4 2. Brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm 30,3 44,4 50,0 47,4 3. DuŜa konkurencja 27,3 40,0 50,0 31,6 4. Brak rynków zbytu 33,3 40,0 16,7 26,3 5. Brak/ mała liczba przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy 6. Wysokie wymagania płacowe pracowników, kandydatów 21,2 20,0 41,7 31,6 18,2 24,4 33,3 26,3 7. Brak specjalistów 12,1 17,8 25,0 26,3 8. ZagroŜenie upadłością firm 24,2 15,6 16,7 10,5 9. DuŜe bezrobocie 12,1 13,3 8,3 15,8 10. Trudności z utrzymaniem płynności 3,0 13,3 8,3 15,8 finansowej przedsiębiorstw 1.3. Polityka kadrowa pracodawców O sprawności i efektywności działania poszczególnych organizacji w duŝej mierze decyduje ich polityka kadrowa. Celem polityki kadrowej jest tworzenie skutecznego zintegrowanego zespołu, potrafiącego elastycznie dopasowywać się do stale zmieniających się potrzeb rynku pracy. Decyzje podejmowane w ramach zarządzania personelem w przedsiębiorstwie nabierają wyjątkowego znaczenia w sytuacji niekorzystnych zmian na lokalnych rynkach, w sytuacji gdy bardzo często wyjściem najłatwiejszym wydaje się być ograniczenie kosztów poprzez zwolnienia pracowników. Stąd teŝ w realizowanym badaniu znalazły się między innymi pytania o plany kadrowe pracodawców na najbliŝsze 6 2 miesięcy, przyczyny ewentualnych zwolnień czy oczekiwania co do umiejętności reprezentowanych przez potencjalnych kandydatów. 2 Przez najbliŝsze 6 miesięcy naleŝy rozumieć okres od VII do XII 2009 roku.

20 Odsetek firm, w których nastąpiły zwolnienia w ciągu ostatnich 6 3 miesięcy wydaje się być dość wysoki. W ponad 42% badanych firm w ciągu ostatnich 6 miesięcy nastąpiły zwolnienia pracowników. Odpowiednio w 57,3% firm nie zwolniono w ciągu ostatnich 6 miesięcy Ŝadnej osoby. Nie; 57,3% Tak; 42,7% Rys.8. Odpowiedzi na pytanie: Czy w reprezentowanej przez Państwa firmie w ciągu ostatnich 6 miesięcy nastąpiły zwolnienia pracowników? Najczęściej do zwolnień przyznawały się firmy małe, ale nie mikro, 50% firm zatrudniających od 10 do 49 osób zwolniło w ciągu ostatnich 6 miesięcy przynajmniej jednego pracownika. W przypadku firm większych zatrudniających powyŝej 99 pracowników, 47,4% z nich przyznało się do zwolnień. Wśród mikro firm (poniŝej 10 pracowników) tylko 30% podjęło decyzje o zwolnieniu pracowników(tab. 6). Tabela 6. Zwolnienia z pracy pracowników w firmach w Gorzowie w ciągu ostatnich 6 miesięcy, w podziale na wielkość firmy. Rozkład odpowiedzi odpowiedź Tak Nie Suma poniŝej 10 pracowników 10 23 33 od 10 do 49 pracowników 23 23 46 od 50 do 99 pracowników 5 7 12 powyŝej 99 pracowników 9 10 19 Suma 47 63 110 3 Przez ostatnie 6 miesięcy naleŝy rozumieć okres od I do VI 2009 roku.

21 Najwięcej firm (54,5%) deklarujących zwolnienia w ciągu ostatnich 6 miesięcy, to firmy młode, istniejące na rynku od 2-3 lat. Ponad 54,5% tych firm zadeklarowało zwolnienie pracowników w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Większość badanych firm, to firmy istniejące na rynku powyŝej 10 lat. 40% z nich zadeklarowało zwolnienie pracowników w ciągu 6 ostatnich miesięcy. Poza firmami nowo powstałymi (do 1 roku) moŝna powiedzieć, Ŝe im dłuŝej działająca na rynku firma tym mniej zwolnień (tab. 7). Tabela 7. Zwolnienia z pracy pracowników w firmach w Gorzowie w ciągu ostatnich 6 miesięcy, w podziale na czas funkcjonowania firmy na rynku. Rozkład odpowiedzi odpowiedź Tak Nie Suma do 1 roku 1 2 3 2-3 lata 6 5 11 4-10 lat 14 17 31 powyŝej 10 lat 26 39 65 Suma 47 63 110 Biorąc po uwagę przekrój branŝowy badanych przedsiębiorstw, warto podkreślić duŝą liczbę zadeklarowanych zwolnień w ciągu ostatnich 6 miesięcy w firmach przemysłowych. Na 14 przebadanych firm 10 firm wskazało, Ŝe miały w nich miejsce zwolnienia pracowników. Rozkład odpowiedzi dla pozostałych przedsiębiorstw, uwzględniający podział na reprezentowane przez nie branŝe przedstawia się następująco: 1. Na 10 badanych firm w sektorze budownictwa 6 wskazało, Ŝe nastąpiły w nich zwolnienia pracowników. 2. 22 firmy z sektora handel i naprawy zadeklarowało zwolnienia w ciągu ostatnich 6 miesięcy, stanowi to prawie 50% badanych firm w tym sektorze. Wśród firm, które zwalniały pracowników w ciągu ostatnich 6 miesięcy najwięcej jest firm z sektora handlu i napraw 46,8%, na drugim miejscu są firmy przemysłowe - 21,3%, na trzecim miejscu są inne usługi 14,9%, na czwartym sektor budownictwa 12,8%. Zwolnienia dotyczą zatem w większym stopniu firm handlowych i usługowych, najliczniej reprezentowanych na rynku. Spadek dochodów ludności znacznie ogranicza popyt i konsumpcję usług. Niepokojący jest równieŝ wysoki odsetek zwolnień w firmach przemysłowych. Zwykle firmy te stanowią niewielki odsetek w strukturze branŝowej, a w przeprowadzonych badaniach znalazły się na drugim miejscu, co wskazuje na ich wysoki udział w zwolnieniach pracowników. W ponad 60% przebadanych firm, które zadeklarowały zwolnienia pracowników w ciągu ostatnich 6 miesięcy, zwolnienia nie przekroczyły 10% załogi (tab. 8).

22 Tabela 8. Zwolnienia pracowników w badanych firmach w ciągu ostatnich 6 miesięcy. [N=48] Rozkład odpowiedzi odpowiedź (%) liczba odpowiedzi (n) nie więcej niŝ 5% 41,7 20 powyŝej 5%, ale nie więcej niŝ 10% 20,8 10 powyŝej 10%, ale nie więcej niŝ 15% 4,2 2 powyŝej 15%, ale nie więcej niŝ 20% 12,5 6 powyŝej 20%, ale nie więcej niŝ 30% 12,5 6 powyŝej 30%, ale nie więcej niŝ 50% 6,2 3 powyŝej 50% 2,1 1 Suma: 100% 48 W 20 firmach zwolnienia objęły tylko 5% kadry, co moŝe stanowić naturalne migracje kadr. W 6 firmach zwolniono w ciągu ostatnich 6 miesięcy pomiędzy 15 a 20% pracowników i w takiej samej liczbie firm (6) pomiędzy 20 a 30% pracowników. Informacje te wskazują juŝ na powaŝną redukcję zatrudnienia, świadczącą o likwidacji jakiegoś obszaru działalności, działu, a nawet o powolnym wycofywaniu się z rynku. 3 z badanych firm, zwolniły w ciągu ostatnich 6 miesięcy powyŝej 30%, ale nie więcej niŝ 50% pracowników. Jedna z badanych firm zwolniła aŝ 50% pracowników. Większe redukcje nastąpiły w firmach zatrudniających do 49 pracowników. W mikro firmach, 5 firm zwolniło powyŝej 15% pracowników, zaś w małych firmach 9 firm zwolniło ponad 15% pracowników. W firmach zatrudniających od 50 do 99 pracowników zaledwie 1 firma zwolniła powyŝej 15% pracowników. W firmach zatrudniających powyŝej 99 pracowników 3 firmy zwolniły powyŝej 15% pracowników. Tym samym zwolnienia w średnich i duŝych firmach obejmowały mniejszy odsetek pracowników, najczęściej do 5%. W grupie firm, które zwolniły w ciągu ostatnich 6 miesięcy powyŝej 50% pracowników była firma mała zatrudniająca od 10 do 49 pracowników, z branŝy handlowej. Zaś w grupie firm, które zwolniły w ciągu ostatnich 6 miesięcy powyŝej 30%, ale nie więcej niŝ 50% pracowników były 2 mikro firmy i jedna mała. W branŝy przemysłowej 3 firmy zwolniły w ciągu ostatnich 6 miesięcy do 5% pracowników, zaś 4 powyŝej 30%, ale nie więcej niŝ 50% pracowników. W branŝy budowlanej 4 firmy zwolniły w ciągu ostatnich 6 miesięcy do 10% pracowników, zaś 1 powyŝej 30%, ale nie więcej niŝ 50% pracowników. Wśród firm świadczących inne usługi 7 zadeklarowało, Ŝe zwolniło pracowników w ciągu 6 ostatnich miesięcy. Wszystkie firmy zwolniły mniej niŝ 5% pracowników. Bardzo zróŝnicowane pod względem wielkości zwolnień pracowników są firmy handlowe. 8 firm zwolniło do 5% pracowników, 5 firm zwolniło powyŝej 5%, ale nie więcej niŝ 10% pracowników, 4 firmy zwolniły powyŝej 15%, ale nie więcej niŝ 20%