dr hab. Ewa Ogrodzka-Mazur prof. UŚ Uniwersytet Śląski Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Realizacja edukacji międzykulturowej w szkołach na pograniczu polsko-czeskim
Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim jako środowisko wielokulturowe określone terytorium, dające się wyznaczyć przestrzennie, historia i tradycja, ukształtowane w rezultacie długotrwałych procesów społecznych i kulturowych, wzajemne przenikanie kultur, brak ostrych podziałów i granic między zbiorowościami, przechodzenie od sytuacji dominacji kulturowej do akceptacji kultur, szkolnictwo podstawowe iśrednie dla polskiej mniejszości narodowej, zjawisko dwujęzyczności genetycznej, pokrewieństwo językowo-etniczne, istotna rola zróżnicowania religijnego, płynne zróżnicowanie ekonomiczne i społeczne.
Założenia teoretyczne Koncepcja edukacji międzykulturowej (ujęcie T. Lewowickiego) J. Nikitorowicza koncepcja poziomów pracy szkoły i nauczyciela w zakresie realizacji zadań edukacji międzykulturowej:, a. dziedziczenia, utrwalania i pogłębienia wartości rdzennych, b. nabywania i kształtowania na ich bazie wartości integrujących z Europą, ponadlokalnych, c.świadomego wyboru w poczuciu wolności i odpowiedzialności.
Dobór próby i organizacja badań Badania w szkołach na pograniczu polsko-czeskim przeprowadzono dwukrotnie. W roku szkolnym 2005/06 uczestniczyli w nich nauczyciele pracujący w Szkole Podstawowej z polskim językiem nauczania w Czeskim Cieszynie (Czechy) oraz wychowawcy przedszkoli i nauczyciele uczący w polskich szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w środowiskach miejskich (Cieszyn, Skoczów, Ustroń) oraz wiejskich (Bażanowice, Brenna, Goleszów). Badaniami objęto 1066 nauczycieli, w tym 220 wychowawców z przedszkoli, 470 nauczycieli ze szkół podstawowych, 141 nauczycieli z gimnazjów oraz 235 nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych (licea ogólnokształcące i zawodowe, technika). W roku szkolnym 2009/10 badania powtórzono w tych samych placówkach szkolnych i objęto nimi 908 osób, w tym 168 wychowawców z przedszkoli, 405 nauczycieli ze szkół podstawowych, 130 nauczycieli z gimnazjów oraz 205 nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych (licea ogólnokształcące i zawodowe, technika). Łącznie w badaniach wzięło udział 1974 nauczycieli pracujących w przedszkolach i szkołach na pograniczu polsko-czeskim.
Problematyka badań własnych w zakresie: I. Dziedziczenia, utrwalania i pogłębienia wartości rdzennych (a) występowanie i rola elementów związanych z edukacją regionalną w procesie kształcenia dzieci i młodzieży na różnych poziomach edukacji, (b) zakres treści kształcenia, służących poznawaniu regionu Śląsku Cieszyńskiego, (c) wykorzystywane metody, środki i formy przekazu treści regionalnych w wychowaniu i nauczaniu, (d) stosowane i opracowywane programy z zakresu edukacji regionalnej.
Problematyka badań własnych w zakresie: II. Nabywania i kształtowania na ich bazie wartości integrujących z Europą i ponadlokalnych (a) działalność szkolnych i międzyszkolnych Klubów Europejskich, (b) międzynarodowa wymiana nauczycieli i młodzieży realizowana w ramach unijnych programów edukacyjnych, (c) kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli w ramach polsko-czeskich projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg IIIA Czechy-Polska i Funduszu Mikroprojektów w obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński.
Wyniki badań własnych w zakresie: I. Dziedziczenia, utrwalania i pogłębienia wartości rdzennych
Wykres 1. Intensywność wprowadzania przez nauczycieli treści regionalnych do procesu kształcenia rok szkolny 2005/06 (dane w %) Źródło: opracowanie własne. Oznaczenia: N liczba badanych nauczycieli; P przedszkola; SP szkoły podstawowe; G gimnazja; SPG szkoły ponadgimnazjalne
Wykres 2. Intensywność wprowadzania przez nauczycieli treści regionalnych do procesu kształcenia rok szkolny 2009/10 (dane w %) Źródło: opracowanie własne. Oznaczenia: N liczba badanych nauczycieli; P przedszkola; SP szkoły podstawowe; G gimnazja; SPG szkoły ponadgimnazjalne
Zeszyt ćwiczeń: - umożliwia ścisłą korelację międzyprzedmiotową - prezentuje zagadnienia Ziemi Cieszyńskiej: -Moja Ziemia -Mała Ojczyzna a Polska -Położenie geograficzna Śląska Cieszyńskiego -Cieszyn stolica powiatu. Elementy historii -Herby flagi hejnały -Moja miejscowość mija gmina -Moi sąsiedzi -Moja szkoła, historia szkolnictwa -Mój kościół -Różnorodność kościołów na Śląsku Cieszyńskim -Święta w moim domu -Przyroda Ziemi Cieszyńskiej -Chwile z naturą z plecakiem po regionie -Euroregion. Tesinske Slezko. Śląsk Cieszyński -Liryczne refleksje. Poeci naszej ziemi Zeszyt został opracowany z uwzględnieniem podstaw programowych, zatwierdzony do użytku szkolnego przez MEN Dz. U. nr 61 z dnia 19 czerwca 2001 r. na podstawie autorskiego programu opracowanego przez zespół nauczycieli Podyplomowego Studium Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Śląskiego Filii w Cieszynie w 2000 r.
SZKOLNE MUZEA Fragmenty ekspozycji Szkoła Podstawowa w Pogwizdowie (pow. cieszyński)
Projekt unijny Śląsk Cieszyński mała ojczyzna. Materiały metodyczne dla nauczycieli Koordynatorzy projektu: Jadwiga Wąsowicz i Marta Kmet Scenariusze zajęć w języku polskim i czeskim Projekt realizowany przez Centrum Pedagogiczne dla Polskiego Szkolnictwa Narodowościowego w Czeskim Cieszynie i Macierz Ziemi Cieszyńskiej w Cieszynie
Wyniki badań własnych w zakresie: II. Nabywania i kształ- towania na ich bazie wartości integrujących z Europą i ponadlokalnych
Wykres 3. Stosunek nauczycieli do procesu integracji z Unią Europejską (dane w %)
Wnioski 1. Wykorzystanie treści związanych z edukacją regionalną i międzykulturową w szkolnych tematach zajęć ma miejsce wszystkim na poziomie wychowania przedszkolnego oraz kształcenia zintegrowanego w niższych klasach szkoły podstawowej. 2. Przejawiana w deklaracjach nauczycieli z wyższych klas szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół średnich świadomość potrzeby edukacji regionalnej i międzykulturowej przekłada się w niewielkim stopniu na praktyczne działania w tym zakresie. Nie wymaga zatem szerszego uzasadnienia teza o potrzebie zmiany orientacji w hierarchizacji zadań współczesnej szkoły oraz znaczącej przebudowy myślenia samych pedagogów. 3. Badani nauczyciele (71%) przejawiają pozytywny stosunek do procesu integracji Polski z Unią Europejską, przy czym takie stanowisko deklaruje mniej pedagogów niż w porównywalnych badaniach z roku 2005/06 (82%). Więcej respondentów (19%; w roku 2005/06 13%) wyraża stosunek negatywny i uważa, iż Unia Europejska nic nie zmieniła i nie jest już w stanie pomóc zarówno Polsce, jak i Czechom, natomiast więcej badanych (10%; w roku 2005/06 5%) deklaruje obojętny stosunek do tego zagadnienia.
Wnioski Wypada zgodzić się ze słuszną opinią Tadeusza Lewowickiego, zgodnie z którą: [ ] Paradoksalnie im bogatsze są doświadczenia edukacyjne społeczeństw, im bogatsza wiedza pedagogiczna i coraz bardziej zróżnicowane wyobrażenia o «dobrej edukacji», im większe uspołecznienie i demokratyzacja oświaty, im bardziej masowy dostęp do dobrodziejstw (i kłopotów) oświaty, tym trudniej o jednoznaczne rozstrzygnięcia kwestii zawodu nauczycielskiego, nauczycielskiej edukacji i pracy. T. Lewowicki: Problemy kształcenia i pracy nauczycieli. Warszawa Radom 2007, Wyd. ITE, s. 87.
Dziękuję za uwagę