UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU ELŻBIETA BARTOŃ PROFESJONALIZM I EMPATIA PIELĘGNIAREK A SATYSFAKCJA PACJENTÓW Z OPIEKI W ODDZIAŁACH NEUROCHIRURGICZNYCH Streszczenie rozprawy na stopień doktora nauk o zdrowiu PROMOTOR Dr hab. n. o zdr. Danuta Zarzycka Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytet Medyczny w Lublinie PROMOTOR POMOCNICZY Dr n. med. Anna Bednarek Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytet Medyczny w Lublinie Lublin 2018
Wstęp: Współczesne pielęgniarstwo to nie tylko zawód w którym priorytetem jest realizacja określonych procedur medyczno-pielęgnacyjnych. Profesja pielęgniarki to sztuka opieki nad chorym w oparciu o osiągnięcia nauki, której podstawową wartością jest troska o człowieka, o jego życie i zdrowie. Profesjonalizm zawodowy pielęgniarki cechuje: wykształcenie zawodowe, aktywność w zakresie badań naukowych (publikowanie i inne formy komunikacji, opracowanie, wykorzystanie i ocena badań), członkostwo w organizacji pielęgniarskiej, praca społeczna, posiadane kompetencje zawodowe i kształcenie ustawiczne, przestrzeganie Kodeksu Etyki Zawodowej dla Pielęgniarek, umiejętność pracy w zespole, innowacja i wizjonerstwo, zaangażowanie, odpowiedzialność oraz poczucie powołania. Wyrazem profesjonalizmu w praktyce pielęgniarskiej jest empatia terapeutyczna/lecznicza rozumiana jako zdolność postrzegania problemów pacjenta oraz umiejętność porozumiewania się z podopiecznym w sposób pomocny, leczniczy. Empatia w procesie pielęgnowania wynika z doświadczenia oraz wykształcenia pielęgniarki i jest budowana na empatii podstawowej będącej cechą wrodzoną. Liczne badania wskazują, że oprócz umiejętności manualnych w wykonywaniu zabiegów i zleceń oczekuje się od pielęgniarki dobroci i empatii w kontaktach z pacjentem. Empatia mająca swe źródło w profesjonalnej pracy pielęgniarek pozytywnie wpływa na satysfakcję pacjentów z opieki, która stanowi zasadniczy wskaźnik jakości usług medycznych. Cel: określenie relacji występujących pomiędzy profesjonalizmem pielęgniarek oddziałów neurochirurgicznych a empatycznym rozumieniem pacjentów w zespole bólowym kręgosłupa odcinka lędźwiowego oraz wskazanie relacji występujących pomiędzy satysfakcją pacjentów z otrzymywanej na oddziałach neurochirurgicznych opieki pielęgniarskiej a percepcją doświadczanych dolegliwości w zespole bólowym kręgosłupa odcinka lędźwiowego. Materiał i metody: Badaniami zostały objęte dwie grupy. Pierwszą z nich stanowiło 100 pielęgniarek zatrudnionych w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 4 w Lublinie oraz w Klinice Neurochirurgii, Neurotraumatologii i Neurochirurgii Dziecięcej Szpitala
Uniwersyteckiego Nr 1 w Bydgoszczy. Natomiast, drugą grupę tworzyło 205 osób hospitalizowanych w powyżej wymienionych oddziałach szpitalnych. Badania pielęgniarek przeprowadzono za pomocą: Professional Nursing Image Survey (PNIS), Kwestionariusza Rozumienia Empatycznego Innych Ludzi oraz kwestionariusza ankiety własnej konstrukcji. W badaniach opinii pacjentów na temat satysfakcji pacjentów z opieki pielęgniarskiej wykorzystano Skalę Zadowolenia z Pielęgnacji Newcastle a w celu kontroli głównego objawu występującego u badanych - dolegliwości bólowych, zastosowano Kwestionariusz Oceny Bólu McGilla, Skalę Oceny Funkcjonalnych Konsekwencji Bólu według B Headley oraz kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji. Zgromadzone dane poddano analizie statystycznej. Zastosowano statystyki opisowe (średnia, mediana, odchylenie standardowe, rozkład procentowy częstości występowania poszczególnych kategorii), Kształt rozkładu zmiennych badano za pomocą testów Kołmogorowa-Smirnowa i W Shapiro-Wilka. Analizę różnic międzygrupowych przeprowadzono w oparciu o testy t-studenta, t' Cochrana, Cox oraz nieparametryczny test U Manna-Whitney a. W celu oceny wielkości efektu zastosowano statystykę d-cohena oraz rangowy współczynnik Glassa. Do analizy macierzy korelacji wykorzystano współczynnik korelacji liniowej r-perasona i współczynnik korelacji tau b Kendalla. Analizy predykcyjne przedstawiono za pomocą wielozmiennowej regresji krokowej. W analizie wielowymiarowej posłużono się modelowaniem równań strukturalnych SEM. Przyjęto poziom istotności p<0,05. Wyniki: W pracy zawodowej pielęgniarki przypisują największe znaczenie rzetelności i niezawodności w pracy (M = 9,61; SD = 0,86) umiejętności podejmowania dobrych decyzji (M = 9,52; SD = 0,88) oraz panowania nad sytuacją (M = 9,37; SD = 1,16). Badane unikają sympatyzowania z innymi przeżyć przyjemnych i przykrych (M = 3,18; SD = 1,76) i współodczuwania ich doświadczeń (M = 2,97; SD = 2,01). Starają się być odporne na przeżycia pacjentów (M = 3,16; SD = 1,66), ujawniają niskie skłonności do poświęcania się (M = 3,51; SD = 1,89) oraz unikają wczuwania się w stany i przeżycia osób hospitalizowanych (M = 3,23; SD = 1,84). Przekonanie pielęgniarek na temat potrzeby dobrej umiejętności rozwiązywania problemów słabo
wprost proporcjonalnie wiąże się z empatycznym zrozumieniem pacjentów w zespole bólowym kręgosłupa odcinka lędźwiowego (r = 0,22; p = 0,05). Istnieje słaby wprost proporcjonalny związek pomiędzy zadaniem pielęgniarek polegającym na mierzeniu ciśnienia krwi a przejawami empatii w stosunku do pacjentów (r = -0,19; p = 0,053). Stwierdzono umiarkowany dodatni związek łączący przekonanie o tym, że pielęgniarstwo to zawód wyzwanie z empatycznym rozumieniem pacjenta (r = 0,41; p = 0,001). Badani pacjenci przejawiają przeciętny poziom satysfakcji z opieki pielęgniarskiej (M = 3,05; SD = 0,48). W badanej grupie pacjentów odnotowano niskie nasilenie bólu powodującego mdłości (M = 0,38; SD = 0,77) oraz bólu opisywanego jako gryzący (M = 0,65; SD = 0,95), straszliwy (M = 0,94; SD = 1,07), rozsadzający (M = 0,97; SD = 1,06), bezlitosny (M = 0,99; SD = 1,10) i gorący (M = 1,00; SD = 1,09). Wykazano, że satysfakcja pacjentów oddziałów neurochirurgicznych z opieki pielęgniarskiej słabo ujemnie wiąże się z odczuwanym nasileniem okrutnego bólu (r - 0,15; p = 0,05). Wnioski: Przekonania pielęgniarek oddziałów neurochirurgicznych na temat konieczności posiadania kompetencji w zakresie rozwiązywania problemów, szerokiej wiedzy na temat chorób i dobrych umiejętności technicznych do obsługi sprzętu medycznego, a także postrzeganie wykonywanego zawodu jako emocjonalnie satysfakcjonującego, który stanowi wyzwanie, wymaga ustawicznego kształcenia oraz stwarza możliwości awansu i rozwoju w zakresie wielu specjalizacji dodatnio wiążąc się z empatią okazywaną pacjentom w zespole bólowym kręgosłupa odcinka lędźwiowego. Ponadto, przywiązywanie przez pielęgniarki dużej wagi do umiejętności rozwiązywania problemów przy mediującym udziale zadowolenia z wykonywanej pracy zawodowej wprost proporcjonalnie łączy się z empatią okazywaną pacjentom. Z kolei, satysfakcja i pozytywne doświadczenia z opieki pielęgniarskiej osób hospitalizowanych ujemnie współwystępują z percepcją nasilenia okrutnego bólu ze strony odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Poza tym, negatywne doświadczenia osób hospitalizowanych z otrzymywanej opieki pielęgniarskiej przy mediującym udziale niezadowolenia z tej opieki dodatnio łączą się z nasileniem okrutnego bólu, który jest odczuwany podczas ostatniego tygodnia przed badaniem.
Słowa kluczowe: profesjonalizm, empatia, pielęgniarki, satysfakcja pacjentów, opieka w oddziałach neurochirurgicznych