RAPORT Z BADANIA REZULTATÓW MIĘKKICH PROJEKTU WySPA umiejętności English, Deutsch & IT szkolenia osób dorosłych (Projekt nr: Z/2.06/II/2.1/4/04 współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt realizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Priorytet 2 - Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Działanie 2.1 - Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie.) Okres przeprowadzenia badania: lipiec listopad 2005 Autor Katarzyna Wiejak Lublin, 2005
1. OPIS PROJEKTU Celem nadrzędnym projektu jest zwiększenie mobilności zawodowej mieszkańców województwa Lubelskiego oraz zwiększenie ich zdolności w zakresie dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów regionalnego rynku pracy w warunkach członkostwa w UE. W ramach projektu zrealizowano bezpłatne szkolenia językowe i komputerowe, w których brały udział dorosłe osoby pracujące i zamieszkujące na terenie województwa lubelskiego, które z własnej inicjatywy zgłosiły chęć podwyższenia lub dostosowania kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy. Przeszkolono łącznie 370 osób: w zakresie języków obcych 190 osób: język angielski - 140 osób, język niemiecki - 50 osób w zakresie obsługi komputera 180 osób: obsługa komputera - 60 osób, Excel 120 osób. Oczekiwane rezultaty miękkie projektu to podniesienie świadomości dorosłych mieszkańców Lubelszczyzny w zakresie konieczności kształcenia umiejętności posługiwania się językami obcymi oraz korzystania z IT, wzrost zdolności interpersonalnych uczestników projektu, podniesienie poziomu wiary we własne możliwości, poczucia własnej wartości beneficjentów. 2. CELE, ZAŁOŻENIA I METODOLOGIA BADANIA 2.1. CEL BADANIA Głównym celem przeprowadzonej oceny efektywności szkolenia była ewaluacja miękkich rezultatów realizowanego projektu. Powodem, dla którego podjęto decyzję o ich monitorowaniu jest istotne znaczenie umiejętności i zdolności oraz osobistych predyspozycji pracownika dla skutecznego funkcjonowania w miejscu pracy. Do osiągnięcia sukcesu zawodowego oraz mobilności zawodowej nie
wystarczy posiadanie kwalifikacji akademickich, ponieważ większość zawodów w równym stopniu co kompetencji technicznych, wymaga umiejętności interpersonalnych. Odpowiednie wykorzystanie umiejętności i predyspozycji nabytych dzięki udziałowi w projekcie może w konsekwencji przyczynić się do zwiększenia wartość beneficjentów na rynku pracy oraz zwiększenia ich mobilności zawodowej. Niemniej ważne jest odkrycie przez uczestników projektu nie uświadamianych wcześniej zdolności. Ewaluację miękkich rezultatów szkolenia oparto na koncepcji umiejętności ogólnych, uniwersalnych, które mogą być transferowane z jednej dziedziny życia do innej. Wszystkie umiejętności uniwersalne są potencjalnie transferowalne z jednej sytuacji, w której zostały nabyte lub rozwinięte do innej sytuacji. Zgodnie z powyższym założeniem umiejętności uniwersalne nabyte lub rozwinięte w trakcie szkolenia mogą być w późniejszym okresie zastosowane i wykorzystane w pracy zawodowej. Celem nadrzędnym ewaluacji jest odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu uczestnicy projektu nabyli lub rozwinęli umiejętności uniwersalne (ogólne)? Cel ten został osiągnięty przez odpowiedź na pytania szczegółowe dotyczące podstawowych kategorii umiejętności uniwersalnych. I. umiejętności komunikacyjnych II. umiejętności interpersonalnych (pracy zespołowej) III. umiejętności kierowania sobą IV. zdolności intelektualnych i twórczych
Cele szczegółowe: I. W jakim stopniu uczestnicy projektu nabyli lub rozwinęli umiejętności komunikacyjne? II. W jakim stopniu uczestnicy projektu nabyli lub rozwinęli umiejętności interpersonalne? III. W jakim stopniu uczestnicy projektu nabyli lub rozwinęli umiejętności kierowania sobą? IV. W jakim stopniu uczestnicy projektu nabyli lub rozwinęli zdolności intelektualne i twórcze? 2.2. PROCEDURA BADANIA W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Oceny Własnych Kompetencji Zawodowych, skonstruowany dla potrzeb ewaluacji niniejszego programu. Kwestionariusz składa się z 37 pytań zamkniętych. Metoda służy ocenie 4 podstawowych grup umiejętności uniwersalnych: I. Umiejętności komunikacyjne oznaczają sprawność w zakresie językowej i niejęzykowej ekspresji informacji, myśli czy idei w formie zarówno ustnej jak i pisemnej (przemówienia, prezentacje komputerowe, notatki); są one ściśle związane z umiejętnościami interpersonalnymi takimi jak wrażliwość na innych, empatia. II. Umiejętności interpersonalne dotyczą sprawności w zarządzaniu relacjami z innymi ludźmi; umiejętności z tej grupy służą dobremu funkcjonowaniu w zespole i obejmują takie sprawności jak: rozwiązywanie konfliktów, negocjowanie, budowanie zespołu, zachowanie asertywne oraz radzenie sobie z ludźmi w różnych grupach społecznych. Osoby posiadające omawiane umiejętności dobrze sprawdzają się w pracy zespołowej.
III. Umiejętność kierowania sobą to grupa umiejętności obejmujących zdolność do planowania i organizowania własnej pracy, ustalania hierarchii celów, tworzenia realistycznych planów oraz skutecznego zarządzania czasem. Osoby posiadające te umiejętności potrafią ustalać ważność zadań do wykonania, delegować zadania, posiadają samodyscyplinę oraz motywację wewnętrzną, potrafią pracować bez nadzoru przełożonych. Omawiana grupa umiejętności obejmuje również zdolność radzenia sobie ze zmianą, zdolność adaptacji do nowych warunków, oczekiwań i sytuacji oraz odporność na stres. IV. Zdolności intelektualne i twórcze obejmują zdolności analitycznego myślenia, rozwiązywania problemów w praktycznych sytuacjach zawodowych oraz podejmowania decyzji. Odrębną kategorią jest zdolność twórczego myślenia, wychodzenie poza ustalone ramy, niekonwencjonalne podejście do sytuacji problemowych. Kwestionariusz jest zbudowany w oparciu o pięciostopniową skalę Leikerta, gdzie badani określali w jakim stopniu opanowali prezentowane umiejętności 1 nie potrafię 2 potrafię słabo 3 potrafię dobrze 4 potrafię bardzo dobrze 5 potrafię doskonale). Uzyskane w ten sposób dane poddano statystycznej analizie ilościowej, w której uzyskano 2 wskaźniki: - średni wynik (w pytaniach, kategoriach (grupach pytań), - procentowe zestawienie 5 kategorii odpowiedzi (1 nie potrafię, 2 potrafię słabo, 3 potrafię dobrze, 4 potrafię bardzo dobrze, 5 potrafię doskonale) dla poszczególnych pytań. Zastosowanie drugiego wskaźnika ma na celu ukazanie zakresu postępu w mierzonych umiejętnościach.
Porównanie wyników badania wstępnego i końcowego dokonano przez zastosowanie testu istotności różnic (szacowano różnice z 95% prawdopodobieństwem). 2.3. PRZEBIEG BADANIA W celu ewaluacji miękkich rezultatów projektu konieczne było określenie poziomu początkowego określonych umiejętności i predyspozycji, od którego mierzono postęp. Ustalenie poziomu początkowego odbyło się we wstępnej fazie oceny, a więc w pierwszym tygodniu szkolenia, zaś pomiaru końcowego dokonano w ostatnim tygodniu szkolenia. Kwestionariusze były wypełniane imiennie. 2.4. DOBÓR PRÓBY Badaniami objęto wszystkich uczestników szkoleń, a więc 370 osób. Prezentowana analiza bazuje na odpowiedziach uzyskanych od 330 respondentów. Wykluczono osoby, które wypełniły tylko jeden z dwóch kwestionariuszy (początkowy bądź końcowy), oraz te których ankiety były niekompletne (np. pominięto niektóre pytania, braki w danych personalnych) lub nieprawidłowo wypełnione. 3. WYNIKI 3.1. Charakterystyka zmian w zakresie umiejętności komunikacyjnych beneficjentów Umiejętności komunikacyjne beneficjentów programu uległy rozwinięciu w trakcie trwania szkolenia. Pozytywną zmianę zaobserwowano w zakresie umiejętności prezentacyjnych oraz umiejętności komunikacji pisemnej. Zmiana w sferze komunikacji interpersonalnej była niewielka, nie osiągnęła poziomu istotności statystycznej. Zestawienie średnich wyników uzyskanych w poszczególnych kategoriach omawianej sfery prezentuje Tabela 1.
Tabela 1. Średnie wyniki w zakresie umiejętności komunikacyjnych przed i po szkoleniu Maksymalny wynik w danej kategorii Średni wynik przed szkoleniem Średni wynik po szkoleniu I. komunikacja 20 14,2 14,5 interpersonalna II. umiejętności 10 5,8 6,2 prezentacyjne III. pisanie 5 3,5 3,6 Szczegółowa analiza poszczególnych pytań kwestionariusz dowodzi, że w trakcie szkolenia zwiększyły się następujące umiejętności uczestników: Zabieranie głosu na forum publicznym Przemawianie przed większą grupą osób Posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji Komunikacja pisemna Porównania z uwzględnieniem danych demograficznych takich jak płeć, miejsce zamieszkania i poziom wykształcenia respondentów, wskazują, że niemal we wszystkich grupach badanych za wyjątkiem osób z wykształceniem średnim nastąpiła w trakcie szkolenia poprawa w zakresie umiejętności zabierania głosu na forum publicznym. Udział w szkoleniu był naturalnym treningiem w publicznym wypowiadaniu swoich myśli czy poglądów. Zmiana dotyczy również umiejętności przemawiania na forum publicznym i jest obserwowana u kobiet niezależnie od poziomu wykształcenia i miejsca zamieszkania. Może wiązać się z metodyką zajęć szkoleniowych, w trakcie których uczestnicy nie tylko zabierali głos np. w dyskusji, ale również prezentowali przygotowane przez siebie prace. Taki trening ma szczególne znaczenie dla osób, które edukację szkolną czy uniwersytecką ukończyły kilka czy kilkanaście lat temu. Wszyscy beneficjenci odnotowali poprawę w zakresie posługiwania się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, co ma związek z zastosowaniem podczas kursu nowoczesnych środków multimedialnych i audiowizualnych. Ponadto, osoby z
wykształceniem wyższym po szkoleniu lepiej oceniają swoje umiejętności jasnego i precyzyjnego wyrażania myśli. W zakresie umiejętności zabierania głosu na forum publicznym zauważono znaczną poprawę. Przed szkoleniem swoje umiejętności oceniało jako bardzo dobre 16% uczestników, zaś po szkoleniu liczba ta wzrosła do 27%. O 1% ( 6% - przed szkoleniem, 7% - po szkoleniu) zwiększył się odsetek osób szacujących swoje umiejętności w tej dziedzinie jako doskonałe. Jednocześnie o 1,5% wzrosła liczba osób, które uważają że nie posiadają omawianej zdolności. Najprawdopodobniej jest to rezultatem konfrontacji wyobrażeń badanych na swój temat z zachowaniem w realnych sytuacjach, gdzie wymagano zaprezentowania omawianych umiejętności. Efektem szkolenia jest zatem nie tylko wzrost umiejętności zabierania głosu na forum publicznym, ale również urealnienie samooceny w tym zakresie. Jest to szczególnie istotne, gdyż tylko realna ocena własnych kompetencji sprzyja ich rozwojowi i udoskonalaniu. W trakcie szkolenia beneficjenci rozwinęli umiejętność przemawiania przed większą grupą osób. Jako dobre umiejętności te przed szkoleniem oceniało 36% badanych, a po szkoleniu - 41%, zaś na poziomie bardzo dobrym 19% przed szkoleniem i 26% po szkoleniu. Tak więc możemy mówić o udoskonaleniu w trakcie trwania kursu umiejętności przemawiania na forum publicznym. O 1,6% zmniejszył się odsetek badanych udzielających odpowiedzi nie potrafię w omawianej kategorii, co oznacza że 1,6% beneficjentów nabyło tę umiejętność w trakcie trwania programu. O ponad 1% zmniejszyła się też liczba badanych szacujących swoje umiejętności przemawiania jako doskonałe. Udoskonaleniu uległa też umiejętność posługiwania się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, o 10% więcej respondentów ocenia swoje zdolności w tym zakresie jako bardzo dobre, zaś o 2% więcej jako doskonałe. Charakterystyczne jest to, że umiejętności tej nie nabyły osoby, które przed szkoleniem jej nie posiadały (po szkoleniu 9% beneficjentów deklaruje, że nie potrafi posługiwać się sprzętem multimedialnym, przed szkoleniem było to 10%). Zaobserwowano również wzrost umiejętności jasnego i precyzyjnego formułowania myśli na piśmie o 8% więcej beneficjentów ocenia swoje kompetencje jako bardzo dobre, zaś o 2% więcej jako doskonałe. Jednocześnie ponad 1% badanych w trakcie szkolenia dochodzi do wniosku, że takiej umiejętności nie posiada lub posiada na bardzo słabym poziomie. Charakterystyczny jest brak
obserwowanych zmian w zakresie umiejętności komunikacji pisemnej w trakcie szkolenia u osób, które swoje kompetencje oceniają jako słabe. Odsetek tych osób przed i po szkoleniu jest taki sam. Podsumowując, istotne różnice w poziomie umiejętności komunikacyjnych przed i po szkoleniu dotyczą tych kompetencji, których w swojej ocenie badani nie posiadają w wystarczającym stopniu. W czterech omówionych zakresach większość beneficjentów przed szkoleniem ocenia swoje umiejętności jako słabe lub dobre albo też nie posiada ich w ogóle. Dlatego też zauważa się przesuniecie oceny z kategorii słabe i dobre do kategorii bardzo dobre i doskonałe. Wskazuje to na fakt udoskonalenia wybranych umiejętności komunikacyjnych w trakcie udziału w programie. Mniejsze zmiany dotyczą osób, które przed szkoleniem deklarowały, że nie posiadają danych kompetencji. Odsetek tych osób ulegał jedynie niewielkiemu zmniejszeniu lub nawet wzrastał. Oznacza to, w pierwszej sytuacji, że szkolenie nie przyczyniło się do wykształcenia umiejętności komunikacyjnych, w przypadku ich całkowitego braku ( w ocenie samych zainteresowanych). Może być to spowodowane utrwaloną i niską globalną samooceną, która będzie się uwidaczniała w konsekwentnie negatywnych ocenach samego siebie. Z kolei, wzrost odsetka odpowiedzi nie potrafię po zakończeniu kursu wynika najprawdopodobniej z urealnienia samooceny na skutek porównania wyobrażeń na temat własnej osoby z rzeczywistymi kompetencjami sprawdzanymi obiektywnie w trakcie trwania zajęć szkoleniowych. 3.2. Charakterystyka zmian w zakresie umiejętności interpersonalnych (pracy zespołowej) W zakresie umiejętności interpersonalnych zmiany jakie nastąpiły w trakcie trwania szkolenia dotyczą jedynie sfery zarządzania i kierowania innymi, nie stwierdzono istotnych zmian w sferze umiejętności pracy zespołowej (Tabela 2). Tabela 2. Średnie wyniki w zakresie umiejętności interpersonalnych przed i po szkoleniu Maksymalny wynik Średni wynik przed Średni wynik po
IV. Współpraca i praca zespołowa V. Zarządzanie i kierowanie innymi w danej kategorii szkoleniem szkoleniu 15 10,6 10,6 35 23,4 24,5 Szkolenie przyczyniło się do wzrostu następujących umiejętności jego uczestników - kierowanie grupą - reprezentowanie interesów grupy - motywowanie innych - rozwiązywanie konfliktów - nawiązywanie kontaktów z ludźmi - przekonywanie innych, wywieranie wpływu na innych Udział w szkoleniu przyczynił się do wzrostu umiejętności reprezentowania interesów grupy oraz przekonywania innych i wywierania wpływu niemal wszystkich jego uczestników bez względu na cechy demograficzne. Zajęcia szkoleniowe odbywały się w grupach różnorodnych pod względem demograficznym, trwały od 5 do 19 tygodni a więc stwarzały dogodne warunki do rozwinięcia procesów grupowych, począwszy od nawiązania kontaktów, przez ustalenie celów, norm po rozwiązywanie sytuacji konfliktowych. Postęp w umiejętności kierowania grupą zaobserwowali u siebie niemal wszyscy uczestnicy szkolenia za wyjątkiem mężczyzn z wykształceniem średnim. Z kolei wzrost umiejętności motywowania innych, który we własnej ocenie pojawił się u większości beneficjentów, nie dotyczy kobiet z wykształceniem średnim. Znaczny postęp umiejętności nawiązywania kontaktów odnotowują kobiety mieszkające na wsi i posiadające wykształcenie wyższe. Mężczyźni z wykształceniem wyższym pochodzący ze wsi uważają, że po szkoleniu lepiej potrafią wspierać innych w pracy. Istotne zmiany jakie nastąpiły w trakcie trwania szkolenia dotyczą umiejętności kierowania innymi, zaś nie uległa poprawie zdolność współpracy w grupie. Jeśli chodzi o umiejętność kierowania grupą to odsetek osób, które szacują, że posiadają słabe kompetencje zmniejszył się w trakcie szkolenia o 6% (przed 25%, po 19%). Zmianie nie uległa liczba respondentów szacujących swoje umiejętności jako dobre,
zaś wzrost nastąpił w zakresie ocen bardzo dobre (o 5%) i doskonałe (o 1,5%). Niemal połowa beneficjentów twierdzi, że po szkoleniu potrafi motywować innych (przed szkoleniem było to 37%). Tak więc przesunięcie nastąpiło z kategorii słabo i dobrze do kategorii bardzo dobrze i doskonale. O połowę (5%) zmniejszyła się liczba respondentów, którzy swoje umiejętności rozwiązywania konfliktów oceniają jako słabe. Niewiele zwiększyła się też liczba osób, które udoskonaliły na skutek pracy w grupie w trakcie trwania programu, swoje umiejętności zachowania w sytuacjach konfliktowych. Podobne zmiany obserwujemy w zakresie umiejętności nawiązywania kontaktów. Tu również o połowę zmniejszył się odsetek respondentów szacujących swoje umiejętności na słabym poziomie, a zwiększył oceniających kompetencje w nawiązywaniu kontaktów jako bardzo dobre i doskonałe. Ta sama tendencja dotyczy umiejętności wywierania wpływu na innych. Podsumowując, połowa respondentów zarówno przed jak i po szkoleniu, ocenia swoje umiejętności kierowania innymi jako dobre. Obserwowane w trakcie trwania szkolenia zmiany to zmniejszenie odsetka osób, zdaniem których ich kompetencje w tym zakresie są słabe oraz zwiększenie odsetka tych, którzy oceniają swoje umiejętności jako bardzo dobre i doskonałe. 3.3. Charakterystyka zmian w zakresie umiejętności kierowania sobą Wszystkie badane aspekty umiejętności kierowania sobą uległy pozytywnej zmianie w trakcie trwania programu. A więc zmiany nastąpiły zarówno w poziomie umiejętności zarządzania sobą, zarządzania czasem oraz radzenia sobie ze zmianą (Tabela 3). Tabela 3. Średnie wyniki w zakresie umiejętności kierowania sobą przed i po szkoleniu Maksymalny wynik w danej kategorii Średni wynik przed szkoleniem Średni wynik po szkoleniu VI. Zarządzanie 35 25,8 26,5
sobą VII. Zarządzanie czasem VIII. Radzenie sobie ze zmianą 10 7,4 7,5 35 24,3 24,8 W omawianej kategorii umiejętności uniwersalnych zanotowano najwięcej zmian w trakcie trwania programu. Wzrost poziomu umiejętności odnotowano w następujących zachowaniach: samodzielne ustalanie i realizacja swoich celów myślenie niezależne i samodzielne wykazywanie się inicjatywą szybka i efektywna praca radzenie sobie w sytuacjach nieoczekiwanych zmian znajdywanie nowych i różnorodnych sposobów rozwiązywania problemów traktowanie nowych sytuacji jako możliwości, a nie jako przeszkody Wśród umiejętności zarządzania sobą największa zmianę u wszystkich badanych zaobserwowano w zakresie wykazywania się własną inicjatywą (nie dotyczy osób z wykształceniem średnim). Mężczyźni z wykształceniem wyższym w swojej ocenie w większym stopniu potrafią samodzielne ustalać i realizować cele. Z kolei zdolność samodzielnego i niezależnego myślenia, planowanie i realizowanie własnego rozwoju, również mimo przeciwności, uległo podwyższeniu u osób z wyższym wykształceniem. W sferze zarządzania czasem zanotowano poprawę u mieszkańców wsi, zaś poprawę szybkości i efektywności pracy widzą u siebie mężczyźni z wykształceniem wyższym mieszkający na wsi. Mężczyźni z wykształceniem wyższym mieszkający w mieście lepiej potrafią znajdywać nowe i różnorodne sposoby rozwiązywania problemów Kobiety we własnej ocenie po udziale w szkoleniu lepiej sobie radzą w sytuacjach nieoczekiwanych zmian. Mieszkanki miasta z wykształceniem wyższym po szkoleniu częściej traktują nowe sytuacje jako możliwości, a nie jako przeszkody. Osoby z średnim wykształceniem deklarują, że po kursie lepiej uczą się na błędach.
Stosunkowo wysoki poziom samooceny beneficjentów dotyczy umiejętności samodzielnego ustalania swoich celów oraz samodzielnego i niezależnego myślenia. Do bardzo dobrych i doskonałych kompetencji w zakresie umiejętności ustalania swoich celów przyznaje się 55% badanych przed szkoleniem oraz 62% - po szkoleniu. Odsetek ten jest jeszcze wyższy jeśli chodzi o samodzielność i niezależność myślenia 64% badanych przed i 72% po szkoleniu w swojej ocenie wykazuje się ta cechą. Umiejętność wykazywania się inicjatywą rozwinęło w trakcie kursu ponad 3% beneficjentów (3% zmiana w kategorii potrafię słabo ), a udoskonaliło 13% (zmiana w kategoriach potrafię bardzo dobrze i potrafię doskonale ). Wskazuje to na wpływ kształcenia ustawicznego na sferę zarządzania i kierowania sobą. Udoskonaleniu uległa również umiejętność szybkiej i efektywnej pracy. Zmiana jest niewielka, jednak istotna. Samoocena dotycząca umiejętności radzenia sobie z nieoczekiwanymi zmianami również uległa zmianie. I tak o 5% mniej badanych szacuje swoje umiejętności w tej dziedzinie jako słabe, zaś o ponad 10% po szkoleniu ocenia je jako bardzo dobre. W kategorii potrafię doskonale nastąpiło zmniejszenie odsetka odpowiedzi z 7% na 5%. Jest to najprawdopodobniej związane ze wspomnianym już urealnianiem samooceny dzięki możliwości zweryfikowania posiadanych kompetencji w realnych sytuacjach życiowych. W niektórych sytuacjach samoocena może być zawyżona z powodu braku możliwości sprawdzenia wyobrażeń na swój temat w trakcie wykonywania konkretnych zadań. Jeśli zaś chodzi o umiejętność traktowania nowych sytuacji jako możliwości, a nie przeszkód nastąpiło w trakcie trwania kursu zmniejszenie o 4% odsetka osób, które swoje kompetencje oceniały jako słabe. Nie zanotowano zmian w najliczniejszej kategorii dobre niemal połowa badanych tak ocenia swoje umiejętności w omawianej sferze. Niewiele, bo o 3% i 2% zwiększyły się oceny w kategoriach bardzo dobrze i doskonale. 3.4. Charakterystyka zmian w zakresie zdolności intelektualnych i twórczych
Nie stwierdzono istotnych zmian w zakresie oceny własnych zdolności intelektualnych i twórczych. Jedyna obserwowalna poprawa nastąpiła w samoocenie zdolności podejmowania decyzji w sytuacjach zawodowych. Wyniki prezentuje tabela 4. Tabela 4. Średnie wyniki w zakresie zdolności intelektualnych i twórczych przed i po szkoleniu Maksymalny wynik w danej kategorii Średni wynik przed szkoleniem Średni wynik po szkoleniu IX. zdolności 15 10,8 10,9 intelektualne X. zdolności twórcze 5 3,5 3,6 Zmianą w tym zakresie zaobserwowaną przez uczestników po szkoleniu było szybsze podejmowanie decyzji w sytuacjach zawodowych (co jest zgodne z rezultatami w postaci zmiany pracy - porównaj raport z oceny potrzeb szkoleniowych). Dotyczy to mieszkańców miasta. Jedyną, która uległa polepszeniu, umiejętnością ze sfery zdolności intelektualnych jest umiejętność podejmowania decyzji w sytuacjach zawodowych. O 1% zmniejszyła się liczba beneficjentów, którzy we własnej ocenie takiej umiejętności nie posiadają. Natomiast 5-cio % wzrost nastąpił w kategorii potrafię bardzo dobrze oraz 1% w kategorii potrafię doskonale. 3.5. Poziom samooceny Najniższą samoocenę po odbytym szkoleniu obserwuje się w kategoriach, które przedstawia Tabela 14. Co trzeci badany bardzo nisko ocenia swoje umiejętności komunikacyjne z grupy sprawności prezentacyjnych takie jak: przemawianie na forum publicznym oraz posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, a także zabieranie głosu przed większym audytorium. Mimo, iż
w trakcie realizacji projektu nastąpiła poprawa samooceny dotyczącej omawianych kompetencji, to nadal jej poziom jest dość niski. Jedna piąta badanych negatywnie ocenia swoje umiejętności kierowania grupą, zaś 12% - możliwości wywierania wpływu na innych. Również w zakresie tych umiejętności w trakcie kursu zanotowano poprawę. 15% badanych (odsetek zbliżony zarówno przed jak i po szkoleniu) negatywnie ocenia własną umiejętność radzenia sobie ze stresem. Generalizując, możemy stwierdzić że niska samoocena dotyczy tych kompetencji, które w łatwy sposób poddają się weryfikacji w sytuacjach wymagających zaangażowania danych umiejętności. Należą do nich np. umiejętność przemawiania czy radzenia sobie ze stresem, którymi beneficjenci musieli się wykazać w trakcie zajęć szkoleniowych. Metodyka zajęć zwłaszcza na kursach językowych zmuszała niejako do uświadomienia sobie braków w niektórych umiejętnościach komunikacyjnych czy w zdolności radzenia sobie ze stresem. Z kolei, wysoki poziom samooceny dotyczy przede wszystkim sfery zarządzania i kierowania sobą, a w niej takich umiejętności które trudno zweryfikować stosując obiektywne kryteria (np. bycie odpowiedzialnym za swoja pracę). WNIOSKI I. Umiejętności komunikacyjne 1. W trakcie szkolenia nastąpiła poprawa umiejętności komunikacyjnych beneficjentów; dotyczy ona dwóch obszarów: komunikacji pisemnej oraz umiejętności prezentacyjnych. Beneficjenci we własnej ocenie obserwują pozytywną zmianę w zakresie następujących umiejętności: Zabieranie głosu na forum publicznym Przemawianie przed większą grupą osób Posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji Komunikacja pisemna Udział w szkoleniu był naturalnym treningiem w publicznym wypowiadaniu swoich myśli czy poglądów. Może wiązać się z metodyką zajęć szkoleniowych, w trakcie których uczestnicy nie tylko zabierali głos np. w dyskusji, ale również prezentowali przygotowane przez siebie prace. Taki trening ma szczególne znaczenie dla osób, które edukację szkolną czy uniwersytecką ukończyły kilka czy kilkanaście lat temu.
Poprawa w zakresie posługiwania się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, co ma związek z zastosowaniem podczas kursu nowoczesnych środków multimedialnych i audiowizualnych. 2. Pozytywne zmiany dotyczą ogółu respondentów w zasadzie bez względu na płeć, miejsce zamieszkania oraz poziom wykształcenia. Wyjątkiem jest ocena własnych umiejętności przemawiania przed dużym audytorium tu wzrost samooceny nastąpił jedynie u kobiet. Więcej pozytywnych zmian zaobserwowano też u osób posiadających wyższe wykształcenie np. w zakresie jasnego i precyzyjnego wyrażania swoich myśli, czy też zabierania głosu na forum publicznym. 3. Istotne różnice w poziomie umiejętności komunikacyjnych przed i po szkoleniu dotyczą tych kompetencji, których w swojej ocenie badani nie posiadają w wystarczającym stopniu. Poprawa dotyczy tych umiejętności, których badani przed udziałem w programie nie posiadali lub oceniali je jako słabe lub dobre. Dlatego też obserwujemy przesuniecie oceny z kategorii słabe i dobre do kategorii bardzo dobre i doskonałe. Wskazuje to na fakt udoskonalenia wybranych umiejętności komunikacyjnych w trakcie udziału w projekcie. Mniejsze zmiany dotyczą osób, które przed szkoleniem deklarowały, że nie posiadają danych kompetencji. Odsetek tych osób ulegał jedynie niewielkiemu zmniejszeniu lub nawet wzrastał. Oznacza to, w pierwszym przypadku, że szkolenie nie przyczyniło się do wykształcenia umiejętności komunikacyjnych, w przypadku ich całkowitego braku ( w ocenie samych zainteresowanych). Może być to spowodowane utrwaloną i niską globalną samooceną, która będzie się uwidaczniała w konsekwentnie negatywnych ocenach samego siebie. Z kolei, wzrost odsetka odpowiedzi nie potrafię po zakończeniu kursu wynika najprawdopodobniej z urealnienia samooceny na skutek porównania wyobrażeń na temat własnej osoby z rzeczywistymi kompetencjami sprawdzanymi obiektywnie w trakcie trwania zajęć szkoleniowych. II. Umiejętności interpersonalne 1. W zakresie umiejętności interpersonalnych zanotowano poprawę sprawności zarządzania i kierowania innymi, przejawiającą się takimi umiejętnościami jak: kierowanie grupą reprezentowanie interesów grupy
motywowanie innych rozwiązywanie konfliktów nawiązywanie kontaktów z ludźmi przekonywanie innych, wywieranie wpływu na innych 2. Czynniki demograficzne w zasadzie nie miały wpływu na poprawę umiejętności pracy zespołowej, poza jednym wyjątkiem. Najmniej istotnych zmian w ocenie własnych kompetencji w tej dziedzinie odczuwają osoby z wykształceniem średnim. Inne kompetencje uległy rozwinięciu u beneficjentów różnej płci, i tak kobiety po szkoleniu we własnej ocenie potrafią lepiej kierować grupą, nawiązywać kontakty oraz rozwiązywać konflikty, zaś mężczyźni odczuli poprawę w zakresie umiejętności motywowania innych i wspierania ich w realizacji zadań. 3. Połowa respondentów zarówno przed jak i po szkoleniu, ocenia swoje umiejętności kierowania innymi jako dobre. Obserwowane w trakcie trwania szkolenia zmiany to zmniejszenie odsetka osób, zdaniem których ich kompetencje w tym zakresie są słabe oraz zwiększenie odsetka tych, którzy oceniają swoje umiejętności jako bardzo dobre i doskonałe. III. Umiejętności kierowania sobą 1. Największe zmiany dotyczą zachowań w obszarze umiejętności kierowania sobą, a obejmują zarówno zarządzanie sobą, zarządzanie czasem jak i radzenie sobie ze zmianą. W szczególności poprawa dotyczy następujących umiejętności: samodzielne ustalanie i realizacja swoich celów myślenie niezależne i samodzielne wykazywanie się inicjatywą szybka i efektywna praca radzenie sobie w sytuacjach nieoczekiwanych zmian znajdywanie nowych i różnorodnych sposobów rozwiązywania problemów traktowanie nowych sytuacji jako możliwości, a nie jako przeszkody 2. Więcej pozytywnych zmian w omawianej sferze zaobserwowały u siebie osoby z wykształceniem wyższym. Natomiast pozostałe czynniki demograficzne różnicują
wzrost samooceny w wybranych kategoriach zachowań. I tak, mieszkańcy wsi po szkoleniu lepiej potrafią organizować swój czas oraz pracować szybko i efektywnie, zaś mieszkający w mieście potrafią traktować nowe sytuacje jako możliwości oraz znajdować nowe, różnorodne sposoby rozwiązania problemów. Mężczyźni po zakończeniu kursu wyżej oceniają zdolność samodzielnego ustalania celów oraz szybkość i efektywność swojej pracy. Kobiety lepiej radzą sobie w sytuacjach nieoczekiwanych zmian oraz umieją traktować nowe sytuacje jako możliwości. 3. Stosunkowo wysoki poziom samooceny beneficjentów dotyczy umiejętności samodzielnego ustalania swoich celów (62%) oraz samodzielnego i niezależnego myślenia (72%) IV. Zdolności intelektualne i twórcze 1. Nie zanotowano istotnych zmian w ocenie własnych zdolności intelektualnych i twórczych. Jedynym wyjątkiem jest poprawa w samoocenie zdolności podejmowania decyzji w sytuacjach zawodowych przez mieszkańców miasta, która dotyczy nie tylko warstwy deklaratywnej, ale również ma odzwierciedlenie w rezultacie projektu jakim jest zmiana pracy dokonana przez 9% badanych uczestników projektu. V. Wnioski ogólne 1. Szczególne znaczenie dla realizacji celu nadrzędnego projektu, jakim jest zwiększenie mobilności zawodowej mieszkańców województwa Lubelskiego oraz zwiększenie ich zdolności w zakresie dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów regionalnego rynku pracy w warunkach członkostwa w UE ma rozwinięcie przez beneficjentów projektu umiejętności uniwersalnych, takich jak wykazywanie się inicjatywą, umiejętność planowania własnego rozwoju zawodowego oraz umiejętności prezentacyjne. 2. Najniższą samoocenę po odbytym szkoleniu obserwuje się w sferze umiejętnościi prezentacyjnych takich jak: przemawianie na forum publicznym oraz posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, a także zabieranie głosu przed większym audytorium. Mimo, iż w trakcie realizacji projektu nastąpiła poprawa samooceny dotyczącej omawianych kompetencji, to nadal jej poziom jest dość niski.
3. Większość umiejętności, w których odnotowano poprawę została w trakcie szkolenia rozwinięta i udoskonalona, w niewielkim stopniu doszło do wykształcenia kompetencji, których badani przed szkoleniem nie posiadali. Może to wynikać z utrwalonej obniżonej samooceny części respondentów. 4. Konfrontacja wyobrażeń badanych na swój temat z zachowaniem w realnych sytuacjach, gdzie wymagano zaprezentowania wybranych umiejętności doprowadziła do urealnienia samooceny w zakresie umiejętności uniwersalnych. Jest to szczególnie istotne, gdyż tylko realna ocena własnych kompetencji sprzyja ich rozwojowi i udoskonalaniu. REKOMENDACJE Zwiększenie szans na rynku pracy i mobilności zawodowej wymaga stałego doskonalenia posiadanych kwalifikacji i kompetencji w trakcie kształcenia ustawicznego. Kwalifikacje akademickie nie gwarantują sukcesu w wyżej wymienionych obszarach działalności, gdyż zarówno znalezienie pracy, jej zmiana jak i odniesienie sukcesu w już wykonywanym zawodzie wymaga umiejętności miękkich, uniwersalnych w takim samym stopniu jak kwalifikacji technicznych. Rozwinięcie umiejętności miękkich może odbywać się przez uczestnictwo w szkoleniach ukierunkowanych na ich doskonalenie (np. kursach radzenia sobie ze stresem czy rozwijania kompetencji komunikacyjnych). Innym sposobem jest doskonalenie tych kompetencji w trakcie kursów nastawionych na rozwój kompetencji profesjonalnych (np. nauka języków obcych), a następnie transfer ich tych do realnych sytuacji zawodowych. Sprzyja temu metodyka zajęć wymagająca od uczestników takich zadań jak: Pisanie raportów, esejów, artykułów Dokonywanie indywidualnych prezentacji na forum grupy Uczestniczenie w debatach, zarówno w roli dyskutanta jak i przewodniczącego Posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie zajęć Uczestniczenie w dyskusjach w małych grupach Pełnienie roli lidera w trakcie zadań zespołowych
Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych Planowanie i organizowanie zadań całej grupy Ponieważ takie umiejętności jak radzenie sobie ze stresem, posługiwanie się sprzętem multimedialnym w trakcie prezentacji, umiejętność publicznych wystąpień i przemawiania przed szerszym audytorium uległy najmniejszym zmianom, wskazane byłoby uzupełnienie przyszłych kursów dodatkowymi zajęciami, nastawionymi na uczenie wymienionych kompetencji.