WPROWADZENIE Najczêstszym pytaniem, z jakim mo e spotkaæ siê osoba ucz¹ca siê jêzyka fiñskiego jest pytanie: Dlaczego fiñski? Jest to jêzyk powszechnie postrzegany jako egzotyczny, tak samo zreszt¹ jak i sama Finlandia, która zazwyczaj kojarzy siê wszystkim z d³ugimi, ciemnymi zimami, saun¹, œwiêtym Miko³ajem, telefonami firmy Nokia i ewentualnie rockowym zespo³em HIM. Jak ka dy stereotyp, ten te jest do pewnego stopnia prawdziwy. Ale tylko do pewnego. Owa egzotyka jêzyka fiñskiego, jak i czêsto b³êdne przekonanie o jego trudnoœci, wyp³ywaj¹ z faktu, i wraz z wêgierskim, estoñskim i jêzykami saami (lapoñskimi) zalicza siê on do grupy jêzyków ugrofiñskich, a nie, jak na przyk³ad polski, angielski czy rosyjski do indoeuropejskich. To w³aœnie stanowi o odmiennoœci tego jêzyka. Jednak mimo tej e innoœci i mimo faktu, e nie jest to jêzyk równie popularny i szeroko znany co angielski, hiszpañski, niemiecki, jest z pewnoœci¹ wart poznania. Finlandia bowiem to nie tylko wspomniane wy ej zimy, sauny i telefony komórkowe. To tak e piêkna natura i bardzo bogata kultura, fascynuj¹ca w³aœnie przez swoj¹ odmiennoœæ. Literatura fiñska, s³abo znana w Polsce i rzadko kiedy t³umaczona, jest nadzwyczaj ciekawa. Mo liwoœæ zapoznania siê z ni¹ w oryginale dostarcza wielu wra eñ. A jeœli planujesz wakacje w Skandynawii, umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê jêzykiem fiñskim z pewnoœci¹ u³atwi Ci i uprzyjemni pobyt w tej piêknej krainie. Finowie staj¹ siê podwójnie goœcinni, gdy us³ysz¹, e obcokrajowiec mówi ich jêzykiem. Nie nale y równie zapominaæ, e od 1995 r. fiñski jest jednym z oficjalnych jêzyków Unii Europejskiej, co niew¹tpliwie otwiera dla niego nowe perspektywy. Z jêzyka swego czasu pogardliwie okreœlanego jako pogañski i barbarzyñski, przez wieki ustêpuj¹cego miejsca szwedzkiemu i rosyjskiemu (od roku 1150 do 1809 Finlandia znajdowa³a siê pod panowaniem Szwecji, od 1809 do 1917 by³a czêœci¹ carskiej Rosji) fiñski na naszych oczach staje siê pe³noprawnym jêzykiem zjednoczonej Europy. Efektywnoœæ nauki na kursie gwarantuje sta³a i powtarzalna struktura poszczególnych zeszytów lekcyjnych. W ka dym zeszycie znajdziesz dwie lekcje. Ka da lekcja sk³ada siê z dwóch czêœci podzielonych na sekcje. W sekcjach A i B (z wyj¹tkiem A4) wprowadzony jest nowy materia³ leksykalny i gramatyczny. Sekcje C i A4 s³u ¹ powtórzeniu i utrwaleniu zdobytej wiedzy. Ka da lekcja koñczy siê zestawieniem najwa niejszych regu³ gramatycznych w niej wprowadzonych. Na koñcu zeszytu natomiast znajduje siê praca domowa, klucz do æwiczeñ z sekcjicia4oraz s³owniczek zawieraj¹cy wszystkie s³ówka i zwroty wprowadzone w obu lekcjach. Æwiczenia we wszystkich sekcjach A (z wyj¹tkiem A4) i B polegaj¹ na uzupe³nieniu luk oraz przekszta³ceniu i t³umaczeniu zdañ. Prawid³owe odpowiedzi zaznaczone s¹ czerwonym drukiem. Zanim zaczniesz udzielaæ odpowiedzi, czerwony tekst nale y zas³oniæ za³¹czonym do kursu specjalnym filtrem. Jest to istotny element wspomagaj¹cy samodzieln¹ naukê. Tekst powinien byæ ods³oniêty dopiero po samodzielnym rozwi¹zaniu æwiczenia, przet³umaczeniu zdania itd.; wówczas mo esz sprawdziæ poprawnoœæ wybranego rozwi¹zania. Æwiczenia zosta³y dobrane w taki sposób, by umo liwiæ natychmiastowe zastosowanie i sprawdzenie wiedzy leksykalnej i gramatycznej zdobytej w danej sekcji. Æwiczenia zamieszczone w sekcjach C1, C2, C3 i A4 s¹ bardziej urozmaicone i maj¹ na celu powtórzenie i ugruntowanie wiadomoœci zdobytych w kilku sekcjach, ca³ej lekcji b¹dÿ obu lekcjach. Ka de æwiczenie nale y wykonaæ samodzielnie, a nastêpnie sprawdziæ poprawnoœæ udzielonych odpowiedzi z kluczem zamieszczonym na koñcu zeszytu. Pod koniec sekcji A (z wyj¹tkiem sekcji A4) i B znajdziesz uwagi na temat wymowy fiñskiej i jej transkrypcjê (zapis) oraz krótkie æwiczenia fonetyczne. Do ka dego zeszytu do³¹czona jest p³yta. Schemat nagrania jest nastêpuj¹cy: sekcje A (nie dotyczy A4)iB nowe s³ówka, dialogi lub teksty zwarte (nagrane dwukrotnie, za drugim razem z t³umaczeniem na jêzyk polski), przyk³ady do regu³ gramatycznych i leksykalnych, æwiczenia; sekcje æwiczeniowe CiA4 nagrane s¹ wed³ug klucza; s³owniczek koñcowy; praca domowa (wybrane æwiczenie). 2
Czêste s³uchanie p³yty pozwoli Ci oswoiæ siê z brzmieniem dÿwiêków i intonacj¹ jêzyka fiñskiego i szybko opanowaæ zasady wymowy. Radzimy wiernie naœladowaæ wymowê lektorów, korzystaæ z uwag w zeszytach, powtarzaæ na g³os s³owa, zwroty czy ca³e zdania (na przyk³ad przed lustrem, kontroluj¹c u³o enie narz¹dów mowy). W naszym kursie bêdziemy stosowaæ miêdzynarodowe znaki transkrypcji fonetycznej (IPA). Transkrypcja IPA jest powszechnie stosowana w wiêkszoœci renomowanych s³owników. Jej znajomoœæ u³atwi Ci korzystanie z tych wydawnictw. W lekcjach kursu wymowa podawana jest w nawiasach kwadratowych. Dodatkowymi czynnikami u³atwiaj¹cymi przyswajanie wiedzy s¹ specjalne symbole graficzne stosowane na marginesach oraz okreœlone rozwi¹zania typograficzne stosowane w tekstach lekcji: napisany kursyw¹ tekst znajduj¹cy siê przy tym symbolu zawiera nowe informacje dotycz¹ce gramatyki oraz u ycia s³ówek w ramkach zamieszczone s¹ dodatkowe informacje dotycz¹ce gramatyki, u ycia s³ówek lub wymowy æwiczenia kontroluj¹ce znajomoœæ nowych s³ówek, gramatyki lub wymowy (dotyczy sekcji A i B, z wy³¹czeniem sekcji A4) ten znak oznacza nowe s³ówka i wyra enia Nasze kursy wyró niaj¹ siê bezpoœrednim stylem wyk³adu. Mamy nadziejê, e nasz sposób zwracania siê do Pañstwa w materia³ach lekcyjnych spotka siê z Twoim zrozumieniem. Jak siê wkrótce przekonasz, forma Pan/Pani wystêpuje w jêzyku fiñskim coraz rzadziej i w codziennych kontaktach z Finami jest prawie zbêdna. No, chyba e bêdziesz mia³ zaszczyt porozmawiaæ z jakimœ finskim dostojnikiem pañstwowym. Kto wie, w yciu wszystko jest mo liwe... Abyœ jednak móg³ zaimponowaæ mu znajomoœci¹ jego ojczystej mowy, proponujemy wzi¹æ siê do pracy! yczê przyjemnej nauki i wytrwa³oœci! Autorka 3
PROGRAM KURSU Pakiet 1 Lekcja 1 Słownictwo: przywitanie się, przedstawianie, podstawowe zwroty grzecznościowe, narodowość. Gramatyka: odmiana czasownika być i czasowników 1. grupy, zaimki osobowe, partitiv, fonetyka. Lekcja 2 Słownictwo: wskazywanie i pytanie o przedmioty, liczebniki główne do 10, opisywanie. Gramatyka: partitiv ciąg dalszy, liczba mnoga po liczebnikach, zaimki wskazujące, harmonia wokaliczna, fonetyka. Pakiet 2 Lekcja 3 Lekcja 4 Pakiet 3 Lekcja 5 Lekcja 6 Pakiet 4 Lekcja 7 Lekcja 8 Pakiet 5 Lekcja 9 Słownictwo: pytanie o wiek, jedzenie i picie, opowiadanie o osobie, zwroty grzecznościowe, liczebniki od 10 w górę, określanie pory dnia. Gramatyka: przeczenie, czasowniki 2. grupy, tworzenie pytań, rzeczowniki policzalne i niepoliczalne. Słownictwo: pytanie o godzinę, podawanie czasu, nazwy czynności, zwroty grzecznościowe. Gramatyka: czasowniki 3. grupy, wymiana spółgłoskowa podstawowe wiadomości, zdanie podrzędnie złożone. Słownictwo: poznawanie kogoś, mówienie o czyjejś własności, zainteresowania. Gramatyka: genetiv, czasowniki 4. grupy, sufiks posesywny, końcówki przysłówków. Słownictwo: zajęcia weekendowe, czasownik robić, nazwy dni tygodnia. Gramatyka: czasowniki 5. grupy, wymiana spółgłoskowa ciąg dalszy, rzeczowniki złożone. Słownictwo: nazwy krajów, miast, mówienie o miejscu zamieszkania i pochodzenia, opis mieszkania, określanie położenia. Gramatyka: przypadki lokatywne wewnętrzne: inessiv i elativ, rdzeń w odmianie rzeczowników, dopełnienie odmiana rzeczowników zakończonych na nen i us. Słownictwo: sauna, opisywanie pogody. Gramatyka: przypadek lokatywny wewnętrzny: illativ, zdanie bezpodmiotowe, zdanie generatywne, odmiana rzeczowników rdzennie fińskich zakończonych na i. Słownictwo: wyjście do kina, proponowanie czegoś, wyrażanie prośby, nazwy roślin i zwierząt podstawowe, wyrażanie częstotliwości wykonywania czynności, materiały, pralnia. Gramatyka: illativ odmiana niektórych nomin, rekcje wybranych czasowników, wymiana spółgłoskowa. Lekcja 10 Słownictwo: nazwy przedmiotów domowych, środki transportu, pytanie o drogę. Gramatyka: przypadki lokatywne zewnętrzne: allativ, adessiv i ablativ, różnice między przypadkami lokatywnymi zewnętrznymi a wewnętrznymi, wymiana spółgłoskowa w tych przypadkach. Pakiet 6 Lekcja 11 Słownictwo: pisanie listów, zwroty stosowane w listach, kupowanie, określanie położenia przedmiotów, określanie ilości, płacenie. Gramatyka: nielokatywne funkcje przypadków lokatywnych zewnętrznych, rzeczowniki zakończone na sto, accusativ przypadek składniowy, zaimki osobowe w accusativie, dopełnienie w accusativie. Lekcja 12 Słownictwo: przeprowadzka, pory roku, nazwy miesięcy. Gramatyka: przyimki określające miejsce, odmiana zaimków wskazujących przez przypadki lokatywne, dynamiczne przypadki lokatywne stosowanie. Pakiet 7 Lekcja 13 Słownictwo: wizyta, pożyczanie rzeczy, alergie i złe samopoczucie, kupowanie lekarstw. Gramatyka: dopełnienie w zdaniach zaprzeczonych, konstrukcja posesywna, czasowniki 6. grupy. Lekcja 14 Słownictwo: opisywanie wyglądu, kolory, wyrażanie zamiaru, spędzanie wolnego czasu. Gramatyka: wyrażanie przyszłości i dopełnienie w czasie przyszłym, rzeczowniki pluralia tantum. Pakiet 8 Lekcja 15 Słownictwo: wakacje, lunch, kupowanie biletu na samolot, rodzina i pokrewieństwo. Gramatyka: odmiana liczebników głównych, kolokwialny tryb rozkazujący, wymiana spółgłoskowa. Lekcja 16 Słownictwo: rozmowa telefoniczna, w kawiarni. Gramatyka: dopełnienie w nominativie i predykat w nominativie, oznaczanie godziny. Pakiet 9 Lekcja 17 Słownictwo: zainteresowania i hobby, święto nocy świętojańskiej, strony świata, wyrażanie opinii, praca. Gramatyka: rzeczownik odczasownikowy, nominativ l. mnogiej, przymiotnik w funkcji przysłówka, rzeczowniki zakończone na tar. Lekcja 18 Słownictwo: rozmowa o filmie, wskazywanie drogi. Gramatyka: zaimek oka i jego odmiana przez przypadki, zdanie podrzędnie złożone przydawkowe, czasowniki zwrotne. Pakiet 10 Lekcja 19 Słownictwo: kupno telefonu, basen, opisywanie podobieństwa, zawody sportowe. Gramatyka: 3. bezokolicznik w illativie, zaimek umpi i jego odmiana, odmiana rzeczowników zakończonych na is i ut. Lekcja 20 Słownictwo: spędzanie czasu wolnego, wizyta u lekarza, nazwy części ciała. Gramatyka: 3. bezokolicznik w inessivie i elativie, odmiana rzeczowników zakończonych na os. Pakiet 11 Lekcja 21 Słownictwo: sprzątanie, otwieranie konta w banku, w pubie, stypendium. Gramatyka: konstrukcja necesywna, zaprzeczona konstrukcja necesywna, dopełnienie w konstruckji necesywnej, dopełnienie totalne, czasownik olla w imperfekcie. Lekcja 22 Słownictwo: lubić, kochać wyrażanie emocji, wyprawa na ryby. Gramatyka: liczebniki porządkowe, wymiana spółgłoskowa ciąg dalszy, rekcje czasowników. Pakiet 12 Lekcja 23 Słownictwo: rezerwacja pokojów w schronisku, słownictwo dotyczące podróży i pobytu w hotelu/schronisku, zwiedzanie. Gramatyka: podawanie dat, tryb rozkazujący, dopełnienie w zdaniu rozkazującym, partykuły wzmacniające, essiv. Lekcja 24 Słownictwo: nauka jazdy na nartach, wioska św. Mikołaja w Rovaniemi i muzeum Arktikum. Gramatyka: zaprzeczony tryb rozkazujący, dopełnienie w zaprzeczonym trybie rozkazującym, adessiv. Pakiet 13 Lekcja 25 Słownictwo: opowiadanie o różnych wydarzeniach, określenia czasu, święta Wielkiejnocy, wakacje i ferie. Gramatyka: czas przeszły imperfekt, zaprzeczony imperfekt, odmiana nic i nikt przez przypadki. Lekcja 26 Słownictwo: oficjalna wizyta, zwroty grzecznościowe, charakterystyka fińskiego domu i zwyczajów. Gramatyka: translativ, formy grzecznościowe w trybie przypuszczającym, odmiana ktoś przez przypadki, czasowniki zwrotne i bezzwrotne. Pakiet 14 Lekcja 27 Słownictwo: komputery, udzielanie porad, sprzęty gospodarstwa domowego. Gramatyka: czas przeszły perfekt, dołączanie sufiksu posesywnego wymiana spółgłoskowa, porównanie imperfektu i perfektu. Lekcja 28 Słownictwo: wystawa sztuki, targ staroci. Gramatyka: stopniowanie przymiotników, przymiotniki nieregularne, imiesłów czasu przeszłego w funkcji przymiotnika odmiana przez przypadki. Pakiet 15 Lekcja 29 Słownictwo: płacenie rachunków, wyrażanie samopoczucia, gotowanie. Gramatyka: przymiotniki zakończone na ton i llinen odmiana i znaczenie, zaimek zwrotny itse, imiesłów wykonawczy, 3. bezokolicznik w adessivie. Lekcja 30 Słownictwo: u optyka, nazwy zwierząt, zwiedzanie zoo. Gramatyka: partitiv liczby mnogiej, zdanie predykatywne i egzystencjalne w licznie mnogiej. Pakiet 16 Lekcja 31 Słownictwo: kupowanie prezentu, zaręczyny, wygrana na loterii, u fryzjera. Gramatyka: tryb przypuszczający, stopniowanie przysłówków, instructiv, komitativ. Lekcja 32 Słownictwo: ogłoszenia gazetowe. Gramatyka: genetiv l. mnogiej, 2. bezokolicznik w translativie. Pakiet 17 Lekcja 33 Słownictwo: święto Niepodległości, przyjęcia przedświąteczne, u dentysty. Gramatyka: przypadki lokatywne w l. mnogiej, odmiana stopniowanych przymiotników. Lekcja 34 Słownictwo: przepisy kulinarne, święta Bożego Narodzenia w Finlandii. Gramatyka: strona bierna, dopełnienie w stronie biernej. Pakiet18 Lekcja 35 Słownictwo: pobyt w domku letnim, sprawy urzędowe, zwroty z języka mówionego. Gramatyka: cechy charakterystyczne języka mówionego, imiesłów strony biernej, tryb przypuszczający w perfekcie. Lekcja 36 Słownictwo: zdawanie egzaminu, artykuł prasowy. Gramatyka: imperfekt strony biernej, podawanie przybliżonych dat. Pakiet 19 Lekcja 37 Słownictwo: opis budowli, kupno mieszkania. Gramatyka: perfekt strony biernej, tryb przypuszczający strony biernej, odmiana imiesłowu strony biernej, następstwo czasów. Lekcja 38 Słownictwo: przeprowadzka, spotkanie towarzyskie. Gramatyka: konstrukcja necesywna w czasie przeszłym, essiv w l. mnogiej, zestawienie czasów. Pakiet 20 Lekcja 39 Słownictwo: na koncercie, nazwy instrumentów muzycznych, przyjęcie. Gramatyka: podmiot w l. mnogiej, powtórzenie: zdanie egzystencjalne, czasy, bezokoliczniki, wymiana spółgłoskowa. Lekcja 40 Słownictwo: pakowanie, odprawa celna i paszportowa. Gramatyka: prolativ, powtórzenie: tryb rozkazujący, l. mnoga, dopełnienie. 4
LEKCJA 1 CZÊŒÆ PIERWSZA A1 Lekcja próbna W poznawaniu jêzyka fiñskiego bêdzie nam pomaga³ Marek, student z Polski, który przyjecha³ na stypendium do Helsinek. Poznaje tam fiñskich studentów. Powtórz na g³os wymowê ich imion i nazwisk: Marja Huovinen > ['marja'xuovinen] (fiñskie imiê eñskie i nazwisko) Anna-Liisa Kivimäki > ['an:ali:sa'kivimæki] (fiñskie imiê eñskie i nazwisko) Antti Koivu > ['ant:i'kojvu] (fiñskie imiê mêskie i nazwisko) Us³yszysz teraz s³ówka i wyra enia, które wyst¹pi¹ w rozmowie Marka z jego nowymi fiñskimi znajomymi. S¹ one nagrane dwukrotnie. Dla wygody do ka dego z nich zosta³a do³¹czona wymowa. terve > ['terve] czeœæ minä > ['minæ] ja olen > ['olen] jestem kuka > ['kuka] kto sinä > ['sinæ] ty olet > ['olet] jesteœ hauska > ['xauska] mi³o, mi³y tutustua > ['tutustua] poznaæ ja > [ja] i,a tämä > ['tæmæ] to(zaimek wskazuj¹cy) on > [on] jest hei > [hej] czeœæ mitä > ['mitæ] co sinulle > ['sinul:e] u ciebie (odmieniony zaimek osobowy) kuuluu > ['ku:lu:] s³yszy (3. os. lp) kiitos > ['ki:tos] dziêkujê hyvää > ['xüv :] dobrze, w porzàdku myös > ['müös] równie, te varmasti > ['varmasti] z pewnoœci¹ uusi > ['u:si] nowy opiskelija > ['opiskelija] student kyllä > ['kül:æ] tak Marek w³aœnie przyjecha³ do stolicy Finlandii, Helsinek, i trafi³ do akademika, w którym ma mieszkaæ. Spotka³ tam dwójkê m³odych Finów: swojego nowego wspó³lokatora, m³odego Fina o imieniu Antti, wraz z dziewczyn¹. Wys³uchaj dialogu, staraj¹c siê zrozumieæ jak najwiêcej. Marek: Antti: Marek: Antti: Marja: Marek: Terve. Terve. Minä olen Antti Koivu. Kuka sinä olet? Olen Marek Nowicki. Hauska tutustua. Ja tämä on Marja. Hei, Marek. Hauska tutustua. Mitä sinulle kuuluu, Marja? 5
Marja: Marek: Antti: Marek: Kiitos, hyvää. Ja sinulle? Myös hyvää. Ja sinä varmasti olet uusi opiskelija. Kyllä, olen. Pos³uchaj dialogu jeszcze raz, powtarzaj¹c ka de zdanie za lektorem: Terve. Czeœæ. Terve. Minä olen Antti Koivu. Czeœæ. Jestem Antti Koivu. Kuka sinä olet? Kim ty jesteœ? Olen Marek Nowicki. Jestem Marek Nowicki. Hauska tutustua. Mi³o mi ciê poznaæ. Ja tämä on Marja. A to jest Marja. Hei, Marek. Hauska tutustua. Czeœæ Marek. Mi³o mi ciê poznaæ. Mitä sinulle kuuluu, Marja? Co u ciebie s³ychaæ, Marjo? Kiitos, hyvää. Dziêkujê, dobrze/w porz¹dku. Ja sinulle? A u ciebie? Myös hyvää. Te dobrze. Ja sinä varmasti olet uusi opiskelija. A ty jesteœ z pewnoœci¹ nowym studentem. Kyllä, olen. Tak, jestem. Po fiñsku mo na zapytaæ o imiê tak, jak Antti pyta³ Marka: Kuka sinä olet? Kim jesteœ? (dos³.: Kto ty jesteœ?) Na co mo na odpowiedzieæ tak jak Marek: Minä olen Marek. Jestem Marek. Teraz odpowiedz pisemnie na zadane poni ej pytanie: Kuka sinä olet?.... W jêzyku fiñskim akcent pada zawsze na pierwsz¹ sylabê. W dialogu wyst¹pi³y dwa zaimki osobowe minä i sinä. Oto pozosta³e zaimki: liczba pojedyncza minä > ['minæ] ja sinä > ['sinæ] ty hän > [xæn] on, ona, ono liczba mnoga me > [me] my te > [te] wy he > [xe] oni, one 6
W jêzyku fiñskim nie istnieje rozró nienie na rodzaj gramatyczny, innymi s³owy nie ma podzia³u na on, ona i ono jak w jêzyku polskim. W liczbie pojedynczej funkcje te spe³nia zaimek hän, a w liczbie mnogiej he. Dlatego te zdanie: Minä olen uusi opiskelija. mo e oznaczaæ zarówno: Jestem nowym studentem, jak i Jestem now¹ studentk¹. Przedstawiaj¹c siê sobie, Marek i Antti u yli czasownika olla, czyli byæ. Teraz zapoznasz siê z jego odmian¹ przez osoby, jako e znasz ju zaimki osobowe. minä olen > ['olen] jestem sinä olet > ['olet] jesteœ hän on > [on] jest me olemme > ['olem:e] jesteœmy te olette > ['olet:e] jesteœcie he ovat > ['ovat] s¹ Spróbuj teraz przet³umaczyæ na fiñski: Jestem Marja. Ty jesteœ Antti. Kim ona jest? > Minä olen Marja. > Sinä olet Antti. > Kuka hän on? W poni szych zdaniach brakuje form czasownika byæ. Uzupe³nij je: Marja jest studentk¹. Marja > on opiskelija. Kim ty jesteœ? Kuka sinä > olet? Ja jestem Antti. Minä > olen Antti. Teraz Twoim zadaniem bêdzie wstawienie odpowiednich zaimków osobowych: My jesteœmy Antti i Marja. > Me olemme Antti ja Marja. Jestem nowym studentem. > Minä olen uusi opiskelija. Ty jesteœ Marek. > Sinä olet Marek. Marek i Antti rozmawiaj¹c ze sob¹, u ywaj¹ formy bezpoœredniej sinä, czyli ty. Jest to obecnie coraz powszechniejsze w Finlandii formy tej u ywa siê w sklepach, na uniwersytecie, nawet w stosunku do nieznajomych. Jeœli chcemy komuœ okazaæ nasz szacunek, jeœli mamy do czynienia z osob¹ starsz¹ i ogólnie szanowan¹, bêdziemy wtedy zwracaæ siê do niej wy, czyli te. Nale y równie pamiêtaæ, e terve odpowiada polskiemu czeœæ. Bardziej formalne zwroty poznasz w kolejnych lekcjach. Poznaj¹c jak¹œ osobê, mo emy u yæ zwrotu zawartego w dialogu, czyli hauska tutustua, oznaczaj¹cego Mi³o mi ciê/pana/pani¹ poznaæ. Zauwa y³eœ zapewne, e szyk zdania fiñskiego nie ró ni siê niczym szczególnym od szyku zdania polskiego. Na samym pocz¹tku wystêpuje podmiot, nastêpnie orzeczenie, a po orzeczeniu kolejne czêœci zdania: dope³nienie, przydawki, okoliczniki. 7
Tak wygl¹da zdanie oznajmuj¹ce: Minä olen Marek. Sinä olet uusi opiskelija. Ja jestem Marek. Ty jesteœ nowym studentem. W dialogu wystêpuj¹ równie tzw. pytania szczegó³owe, rozpoczynaj¹ce siê od zaimka pytaj¹cego: Kuka sinä olet? Kim ty jesteœ? Mitä sinulle kuuluu? Co u ciebie s³ychaæ? Zauwa, e w pytaniach szczegó³owych orzeczenie raczej nie zmienia swojego miejsca w zdaniu i wci¹ zajmuje pozycjê po podmiocie. Przez kilka lekcji bêdziesz zapoznawaæ siê z zasadami wymowy fiñskiej i u ywanej tu transkrypcji fonetycznej. Wiesz ju, e akcent w jêzyku fiñskim jest sta³y i pada zawsze na pierwsz¹ sylabê. W transkrypcji zaznaczamy go znakiem ['] przed akcentowan¹ sylab¹. W przypadku wyrazów jednowyrazowych akcent nie jest zaznaczany. Samog³oski fiñskie dziel¹ siê na krótkie i d³ugie, i dalej na przednie, tylne i neutralne. Nale y przy tym pamiêtaæ, e d³ugoœæ samog³osek nie jest zale na od miejsca padania akcentu. Jeœli w wyrazie samog³oski zapisane s¹ pojedynczo, znaczy to, e s¹ krótkie; jeœli podwójnie d³ugie. To samo dotyczy spó³g³osek. Krótko mówi¹c: czyta siê, jak siê pisze. Teraz zapoznasz siê z fiñskimi krótkimi samog³oskami przednimi. Samog³oski przednie: [ä], zapisywane w transkrypcji jako [ ] i wymawiane podobnie do niemieckiego [ä], pomiædzy polskim [a] i [e] Powtórz za lektorem: minä ['minæ], sinä ['sinæ], tämä ['tæmæ] [ö], zapisywane w transkrypcji jako [ ] i wymawiane podobnie do niemieckiego [ö], pomiædzy polskim [o] i [e] Powtórz za lektorem: myös ['müøs] [y], zapisywane w transkrypcji jako [ü] i wymawiane podobnie do niemieckiego [ü], pomiêdzy polskim [u] i [y], z wargami u³o onymi w tzw. ryjek Powtórz za lektorem: myös ['müøs], hyvä ['xüvæ] B1 Marek i Antti bêd¹ mieszkaæ razem w akademiku, w dwupokojowym mieszkaniu ze wspóln¹ kuchni¹ i ³azienk¹. Dlatego te wa ne jest, aby siê dobrze poznali wtedy bêdzie im siê ³atwiej mieszka³o. Zanim jednak us³yszysz dialog rozmowê Marka i Anttiego, zapoznaj siê ze s³ówkami, które w nim wystêpuj¹. Tak jak w czêœci A1 ka de s³ówko jest powtórzone dwukrotnie przez lektora Twoim zadaniem jest powtarzanie ich za lektorem. minkämaalainen > ['mink ma:lajnen] jakiej narodowoúci oletko > ['oletko] czy jesteœ englantilainen > ['e glantilajnen] Anglik, angielski (przymiotnik) ei > ['ei] nie puolalainen > ['puolalajnen] Polak, polski (przymiotnik) miksi > ['miksi] dlaczego kysyt > ['küsüt] pytasz ai > [aj] ach 8
niin > [ni:n] tak puhut > ['puxut] mówisz englantia > ['e glantia] po angielsku aika > ['ajka] tu: ca³kiem, doœæ hyvin > ['xüvin] dobrze no > ['no] (przerywnik, podobny w znaczeniu do polskiego no ) mutta > ['mut:a] ale suomalainen > ['suomalajnen] Fin, fiñski (przymiotnik) kieltä > ['kjelt ] jæzykiem, jæzyka paitsi > ['pajtsi] oprócz suomea > ['suomea] po fiñsku puhun > ['puxun] mówiê saksaa > ['saksa:] po niemiecku venäjää > ['venæjæ:] po rosyjsku tietysti > ['tjetüsti] oczywiœcie puolaa > ['puolaa] po polsku vähän > ['v x n] trochæ, maùo A teraz pos³uchaj dialogu: Antti: Marek, minkämaalainen sinä olet? Oletko sinä englantilainen? Marek: Ei, minä olen puolalainen. Miksi kysyt? Antti: Ai niin, puolalainen. Sinä puhut englantia aika hyvin. Marek: No, sinä puhut englantia aika hyvin, mutta olet suomalainen. Antti: Niin olen. Mitä kieltä sinä puhut, paitsi englantia ja suomea? Marek: Puhun saksaa, venäjää ja tietysti puolaa. Antti: Minä myös puhun vähän venäjää! Pos³uchaj dialogu raz jeszcze, powtarzaj¹c za lektorem: Marek, minkämaalainen sinä olet? Marek, jakiej jesteœ narodowoœci? Oletko sinä englantilainen? Czy jesteœ Anglikiem? Ei, minä olen puolalainen. Nie, jestem Polakiem. Miksi kysyt? Dlaczego pytasz? Ai niin, puolalainen. Ach tak, Polakiem. Sinä puhut englantia aika hyvin. Mówisz ca³kiem dobrze po angielsku. No, sinä puhut englantia aika hyvin, Ty te mówisz ca³kiem dobrze po angielsku, mutta olet suomalainen. ale jesteœ Finem. Niin olen. Tak, jestem. Mitä kieltä sinä puhut, Jakim jêzykiem jeszcze mówisz paitsi englantia ja suomea? poza angielskim i fiñskim? Puhun saksaa, venäjää ja tietysti puolaa. Mówiê po niemiecku, rosyjsku i oczywiœcie po polsku. Minä myös puhun vähän venäjää. Ja te mówiê trochê po rosyjsku. 9
Znasz ju odmianê czasownika olla byæ. Czas teraz na inne czasowniki. W jêzyku fiñskim wyró nia siê szeœæ grup czasowników identyfikowalnych wed³ug charakterystycznych koñcówek bezokolicznika. Koñcówki osobowe odmiany czasownikowej s¹ sta³e. Zapoznasz siê teraz z odmian¹ 1. grupy czasowników. Czasowniki te maj¹ bezokolicznik zakoñczony na dwie samog³oski, czym ró ni¹ siê od kolejnych grup. Odmianê rozpatrzymy na dwóch przyk³adach, znanych Ci z dialogu: puhua mówiæ i kysyä pytaæ. eby odmieniæ jakiœ czasownik przez osoby, nale y najpierw odci¹æ jego bezokolicznikow¹ koñcówkê, aby otrzymaæ rdzeñ. W przypadku czasowników 1. grupy t¹ koñcówk¹ jest ostatnia samog³oska: (rdzeñ) puhu + a (koñcówka) (rdzeñ) kysy + ä (koñcówka) W poni szej odmianie wyt³uszczon¹ czcionk¹ zosta³y podkreœlone koñcówki osobowe czasownika, które powtarzaæ siê bêd¹ w ka dej odmianie. minä puhu +n ja mówiê me puhu + mme my mówimy sinä puhu +t ty mówisz te puhu + tte wy mówicie hän puhu +u on, ona, ono mówi he puhu + vat oni mówi¹ Zwróæ uwagê na koñcówkê 3. osoby liczby pojedynczej: koñcówka jest przed³u eniem ostatniej samog³oski rdzenia czasownika. minä kysy + n ja pytam me kysy + mme my pytamy sinä kysy + t ty pytasz te kysy + tte wy pytacie hän kysy + y on, ona, ono pyta he kysy + vät oni pytaj¹ Zauwa y³eœ zapewne, e w 3. osobie liczby mnogiej wystêpuj¹ dwie koñcówki: vat i vät. Ich stosowanie jest regulowane zasadami fonetyki, z którymi zapoznasz siê w kolejnych lekcjach. Przeæwicz teraz odmianê czasownika 1. grupy: Marek pyta. Marek > kysyy. Ja mówiê. Minä > puhun. Wy pytacie. Te > kysytte. Oni pytaj¹. He > kysyvät. Ty mówisz. Sinä > puhut. My mówimy. Me > puhumme. Zanim zajmiemy siê u yciem w zdaniu czasownika puhua, zapoznasz siê z jednym z przypadków, a mianowicie z partitivem. Jest to przypadek, który nie ma swojego bezpoœredniego odpowiednika wœród przypadków jêzyka polskiego, natomiast w jêzyku fiñskim pe³ni rozliczne funkcje: jest stosowany w dope³nieniu, w rekcjach niektórych czasowników, w wyra aniu liczby mnogiej i innych. Jego tworzenie nie jest skomplikowane. Partitiv ma trzy koñcówki, których wybór zale y od koñcówki odmienianego rzeczownika, przymiotnika b¹dÿ liczebnika. Je eli wyraz zakoñczony jest na: krótk¹ samog³oskê za wyj¹tkiem e, koñcówk¹ partitivu jest a b¹dÿ ä d³ug¹ samog³oskê, dyftong (zbitkê dwóch samog³osek) b¹dÿ spó³g³oskê, koñcówk¹ partitivu jest ta b¹dÿ tä e, koñcówk¹ partitivu jest tta b¹dÿ ttä. 10
PrzeœledŸmy to teraz na kilku przyk³adach: opiskelija opiskelija + a hyvä hyvä + ä venäjä venäjä + ä puola puola + a saksa saksa + a englanti englanti + a Z odmian¹ przymiotników i rzeczowników zakoñczonych na d³ugie samog³oski, spó³g³oski oraz e zapoznasz siê w kolejnych lekcjach. Partitivu u ywamy wtedy, kiedy chcemy powiedzieæ, w jakim jêzyku mówimy. W dialogu Antti pyta Marka: Mitä kieltä sinä puhut? Jakim jêzykiem mówisz? A Marek odpowiada: Minä puhun saksaa, venäjää ja puolaa. Mówiê po niemiecku, rosyjsku i polsku. Nazwy jêzyków, narodowoœci i przymiotniki utworzone od nazw pañstw zapisuje siê po fiñsku z ma³ej litery. Przeæwicz teraz tworzenie partitivu od poznanych nazw jêzyków: Oni mówi¹ po angielsku. He puhuvat > englantia. Ja mówiê trochê po rosyjsku. Minä puhun vähän > venäjää. Ona mówi ca³kiem dobrze po niemiecku. Hän puhuu aika hyvin > saksaa. Antti pyta Marka, jakim jêzykiem, oprócz fiñskiego i angielskiego, Marek mówi: Mitä kieltä sinä puhut, paitsi suomea ja englantia? Paitsi oprócz wymaga partitivu. Zaznajomi³eœ siê ju z kilkoma nazwami jêzyków po fiñsku. Teraz zaœ dowiesz siê, e przymiotniki oznaczaj¹ce narodowoœci funkcjonuj¹ jednoczeœnie jako zwyk³e przymiotniki. S³owo suomalainen mo e oznaczaæ zarówno Fina, Finkê, jak i przymiotnik: fiñski, fiñska, fiñskie (jak ju wiesz, w jêzyku fiñskim nie ma rozró nienia na rodzaje gramatyczne), np. puolalainen opiskelija polski/ a student/ ka. Kiedy Antti pyta Marka, jakim jêzykiem mówi, zadaje tzw. pytanie szczegó³owe, zaczynaj¹ce siê od s³ówka pytaj¹cego mitä?. Natomiast kiedy pyta siê, czy Marek jest Anglikiem, tworzy pytanie ogólne, na które odpowiedÿ brzmi tak lub nie. Pytania szczegó³owe tworzy siê za pomoc¹ zaimków pytaj¹cych, np. kuka? mitä? minkämaalainen?, a pytania ogólne za pomoc¹ partyku³y pytaj¹cej ko lub kö, do³¹czanej do koñca wyrazu, zazwyczaj czasownika. Szyk zdania w pytaniu ogólnym równie ulega zmianie: zachodzi inwersja, czyli przesuniêcie orzeczenia na pozycjê przed podmiotem: 11
Minä olen suomalainen. Ja (podmiot) jestem (orzeczenie) Finem (predykat) Oletko sinä suomalainen? Czy jesteœ (orzeczenie + partyku³a) ty (podmiot) Finem (predykat) Hän puhuu puolaa. On (podmiot) mówi (orzeczenie) po polsku (dope³nienie) Puhuuko hän puolaa? Czy mówi (orzeczenie + partyku³a) on (podmiot) po polsku (dope³nienie) Partyku³ê pytaj¹c¹ do³¹cza siê do orzeczenia po koñcówce osobowej czasownika. W przypadku gdy pytamy o coœ równowa nikiem zdania, partyku³ê do³¹czamy do s³owa, o które pytamy: Hän on suomalainen. On jest Finem. Suomalainenko? Finem? Kyllä, suomalainen. Tak, Finem. Przeæwicz teraz tworzenie pytañ ogólnych: Czy mówisz po rosyjsku? Czy on jest Anglikiem? Czy jesteœ fiñskim studentem? > Puhutko sinä venäjää? > Onko hän englantilainen? > Oletko sinä suomalainen opiskelija? Dla rozstrzygniêcia wszelkich w¹tpliwoœci przeczytaj ca³¹ odmianê czasownika puhua z do³¹czon¹ partyku³¹ pytaj¹c¹: minä puhunko? czy ja mówiê? sinä puhutko? czy ty mówisz? hän puhuuko? czy on mówi? me puhummeko? czy my mówimy? te puhutteko? czy wy mówicie? he puhuvatko? czy oni mówi¹? Ju wiesz, e partyku³a pytaj¹ca ma dwie formy: ko i kö. Tak samo jest z koñcówkami partitivu i koñcówk¹ 3. osoby liczby mnogiej. Doborem tych koñcówek rz¹dz¹ okreœlone zasady. Zanim je jednak poznasz, zaznajom siê z krótkimi samog³oskami tylnymi. Samog³oski tylne: [a], zapisywane w transkrypcji jako [a] i wymawiane praktycznie jak polskie [a] Powtórz za lektorem: ja [ja], varmasti ['varmasti] [o], zapisywane w transkrypcji jako [o] i wymawiane jak polskie [o] Powtórz za lektorem: olla ['ol:a], opiskelija ['opiskelija] [u], zapisywane w transkrypcji jako [u] i wymawiane jak polskie [u] Powtórz za lektorem: kuka ['kuka], sinulla ['sinul:a] 12
C1 Ta czêœæ lekcji ma za zadanie pomóc Ci w utrwaleniu i przeæwiczeniu poznanych s³ówek i konstrukcji gramatycznych. Wykonaj zawarte w niej æwiczenia samodzielnie, nastêpnie sprawdÿ poprawnoœæ odpowiedzi wed³ug klucza, który znajdziesz na koñcu zeszytu i z nagraniem. Æwiczenie 1 Pos³uchaj uwa nie pytañ, nastêpnie zapisz je i odpowiedz na nie: 1. nagranie:... odpowiedÿ:... 2. nagranie:... odpowiedÿ:... 3. nagranie:... odpowiedÿ:... Æwiczenie 2 Ods³uchaj pytañ dotycz¹cych dialogów z A1 i B1. Zapisz je i odpowiedz na nie krótko: tak lub nie (po fiñsku). 1. nagranie:... odpowiedÿ:... 2. nagranie:... odpowiedÿ:... 3. nagranie:... odpowiedÿ:... 4. nagranie:... odpowiedÿ:... 5. nagranie:... odpowiedÿ:... Æwiczenie 3 Uzupe³nij luki w tekœcie podanymi s³owami w odpowiedniej formie: paitsi, venäjä, olla, puhua, hän, ja Marek Nowicki... uusi opiskelija.... on puolalainen ja... puolaa.... puolaa, hän puhuu myös englantia, suomea... saksaa. Hän puhuu myös vähän.... Æwiczenie 4 Przet³umacz podane zdania na fiñski: 1. Marja jest fiñsk¹ studentk¹..... 2. Jakiej narodowoœci jest Antti?...? 3. Marja mówi ca³kiem dobrze po niemiecku..... 4. Co u ciebie s³ychaæ?...? 5. Oni z pewnoœci¹ mówi¹ po fiñsku..... 13
Zamów ju dziœ! 801 101 909 (koszt po³¹czenia 1 impuls wg taryfy operatora) 61 879 32 67 edukacja na odleg³oœæ @ www.eskk.pl