Główne nurty ekonomii Wykład wprowadzający Janina Godłów-Legiędź A -331, czwartek, godz. 15.00 16.30 janina.legiedz@uni.lodz.pl
Plan wykładu Informacje wstępne Zagadnienia wstępne: metodologiczny status ekonomii i zróżnicowanie poglądów ekonomicznych Prezentacja programu 30 godzinnego wykładu: główne nurty w rozwoju myśli ekonomicznej
Cele i wymagania wstępne Główne cele przedmiotu Zapoznanie studenta ze zróżnicowaniem współczesnej ekonomii w powiązaniu z historycznym procesem kształtowania myśli ekonomicznej; kształtowanie zdolności porównywania i oceny wkładu głównych koncepcji i nurtów w myśli ekonomicznej, a także rozumienia odmiennych interpretacji pieniądza i sektora finansowego w rozwoju gospodarczym. Wymagania wstępne Podstawowa wiedza z zakresu historii gospodarczej, mikroekonomii i makroekonomii.
Efekty kształcenia Wiedza i umiejętności Student - pogłębia znajomość terminologii używanej w ekonomii i pokrewnych naukach społecznych; - wymienia, definiuje i charakteryzuje główne szkoły myśli ekonomicznej; - identyfikuje podobieństwa i różnice między nimi; Student - analizuje i interpretuje główne problemy ekonomiczne (czynniki rozwoju, kryzysy, państwo w gospodarce z perspektywy różnych szkół); - interpretuje współczesne procesy gospodarcze i polityczne z perspektywy alternatywnych szkół ekonomicznych; - analizuje i krytycznie ocenia różne koncepcje i instrumenty polityki gospodarczej z perspektywy liberalnej, keynesowskiej i instytucjonalnej, Kompetencje Student - ma świadomość złożoności problemów gospodarczych i ich związków z polityką, kulturą i moralnością, a także ich historycznych uwarunkowań - dostrzega szersze uwarunkowania bieżących problemów gospodarczych -prezentuje aktywną postawę wobec wyzwań współczesnej gospodarki, jest zdolny do samodzielnej i krytycznej oceny dylematów współczesności,
Literatura Podstawowa J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, rozdz. 3 i 4. (NEI) J. Wilkin (red.) Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012, rozdz. 1 i 10. D. Kahneman, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Media Rodzina, Poznań 2012, rozdz. 24, 25, 26. (EB) Uzupełniająca M. Skousen, Narodziny współczesnej ekonomii. Żywoty i idee wielkich myślicieli, Fijorr Publishing, Warszawa 2012, zwłaszcza rozdz. 13-17. Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa T. Sedláček, Ekonomia dobra i zła, Studio Emka, Warszawa 2012, rozdz. 7. (Adam Smith) http://www.ekonomia.uni.lodz.pl/pl/jgl/
Jaką nauką jest ekonomia? Ekonomia jako nauka pozytywna formułuje prawa dotyczące gospodarowania wyjaśnia rzeczywistość, jest wolna od sądów oceniających, Istota badania ekonomicznego jest podobna do badania wyjaśniającego w naukach przyrodniczych. Ekonomia jako nauka społeczna i normatywna analizuje zachowania ludzi w procesie gospodarowania. ekonomiczne zachowania mają także uwarunkowania etyczne, religijne, polityczne. światopoglądowo uwarunkowany jest także proces wyjaśniania zjawisk ekonomicznych
Jaka jest współczesna ekonomia? Dominuje podejście teoretyczne (formalistyczno-matematyczne). Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych, wolna od ideologii. Liberalna czy keynesowska? Stosowanie matematyki wywiera wrażenie nie tylko na innych, ale również na tych, którzy to robią. Podnosi status ekonomistów i ich szacunek dla samych siebie. (T. Mayer, Prawda kontra precyzja w ekonomii, Warszawa 1996)
George Stigler Nobel 1982 W przodujących ośrodkach teorii ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze? (George Stigler)
Herbert Simon, Nobel 1978 W pracy wydanej po raz pierwszy w 1947 r. napisał: nauki społeczne w swoim sposobie traktowania racjonalności cierpią na poważną schizofrenię. Na jednym biegunie znajdują się ekonomiści, którzy przypisują człowiekowi ekonomicznemu wszechwiedzę i niedorzeczną racjonalność. ( ) Na drugim biegunie znajdują się nurty psychologii społecznej (wiele z nich czerpie z Freuda), które próbują zredukować całe poznanie do afektu (Simon 2007, s.110).
Dla psychologa jest czymś oczywistym, że ludzie nie są do końca racjonalni ani całkowicie samolubni, a ich upodobania w żadnym wypadku nie są niezmienne. Robiło to wrażenie, jakby nasze dwie dyscypliny badały dwa różne gatunki istot. Jak to później określił ekonomista behawioralny Richard Thaler jedni badali ludzi, drudzy ekonów (homo oeconomicus). Daniel Kahneman (2012, s. 357)
Granice wiedzy ekonomicznej Jak zrozumieli jasno Hayek i Knight, dynamika gospodarek kapitalistycznych nie daje się ująć za pomocą całkowicie zdeterminowanych modeli, które mogą być przetworzone przez komputer. Dziwne, że upadek systemu centralnego planowania nie skłonił współczesnych ekonomistów do zwątpienia w zdeterminowane modele. Być może uznano, że argument Hayeka, iż centralne planowanie jest niemożliwe, za zbyt odległy od praktyki współczesnej gospodarek kapitalistycznych (Frydman, Goldberg, 2009, s. 30). Wiedza uczestników rynku i twórców polityki jest niedoskonała (Przedmowa Phelpsa, s. xix)
Krytyka założenia racjonalności i hipotezy efektywności rynków ostatni kryzys został w sprytny sposób opisany przez George W. Busha: Wall Street się upiła. jak doszło do tego, że Wall Street faktycznie wpadła w zamroczenie, dlaczego państwo ustanowiło takie warunki, w których było to możliwe, a potem biernie wyczekiwało aż wszystko się rozpadnie? Jest to skutek stopniowej kastracji Ogólnej teorii Keynesa, który to proces rozpoczął się wkrótce po jej wydaniu, a następnie przyspieszył w latach 60. i 70. (Akerlof, Shiller 2010, s. 12). Przekonanie, że odchylenia ceny od wartości równowagi w dłuższym okresie nie powinny mieć miejsca czyli, że rynki finansowe są w stanie poprawnie wycenić wszystko i wszędzie właśnie zostało zweryfikowane negatywnie po raz drugi w ciągu ostatniego stulecia (ze wstępu Rafała Antczaka, j.w. s.7)
Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego Dwa poglądy
Błędny kierunek rozwoju ekonomii Założenie racjonalności Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji Nowy rodzaj inżynierii społecznej Idea ekonomii postautystycznej
Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych we Francji (Grandes Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do profesorów i osób odpowiedzialnych za nauczanie ekonomii. W petycji sformułowano następujące hasła: Chcemy uciec od wyimaginowanych światów! Jedno z ostatnich zdań brzmiało: Nie chcemy, aby nadal narzucano nam tę autystyczną naukę. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz postautystycznej ekonomii. http://www.paecon.net/historypae.htm Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu wykorzystywaniu matematyki! Jesteśmy zwolennikami pluralizmu podejść w ekonomii! Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się zanim będzie za późno!
List otwarty studentów W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w dziedzinie ekonomii. W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych: 1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego ekonomicznych zachowań 2. Znaczenie kultury 3. Znaczenie historii 4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii pozytywnej i normatywnej wiedzy 5. Empiryczne podstawy teorii 6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii. http://www.btinternet.com/~pae_news/kc.htm
Drugi pogląd Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej
Ekonomia czy ekonomia polityczna Ksenofont (ok. 430 p.n.e. - ok. 355 p.n.e.). Ateński pisarz, historyk, filozof i dowódca wojskowy, uczeń Sokratesa Oikonomikos dzieło poświęcone zasadom zarządzania gospodarstwem domowym Oikos dom, nomos prawo, zasada A. Montchretien, Traktat o ekonomii politycznej, 1615 1890
Ekonomia klasyczna i liberalizm Jednostka w społeczeństwie Interes osobisty jako motyw działania Rynkowy mechanizm alokacji zasobów Podział pracy i wolny handel Państwo tworzy ramy rynku
Szkoły krytyczne wobec ekonomii Niemiecka szkoła narodowa i historyczna Socjalizm i Karol Marks Instytucjonalizm amerykański klasycznej
Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o tym, jak maksymalizowana jest użyteczność Nowa teoria wartości Koncepcja równowagi Trzy szkoły: austriacka, matematyczna i neoklasyczna
Szkoła austriacka F. A. Hayek Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii, metod ilościowych i formalizmu Przeciwstawienie się tendencji do centralnej regulacji Libertarianizm zwrot ku anarchistycznej koncepcji wolnego rynku
Rewolucja keynesowska Makroekonomiczne podejście Znaczenie popytu Interwencjonizm państwowy
Epoka Keynesa 1950-1973
Stopa wzrostu PKB per capita 1000-1500 1500-1820 1820-70 1870-1913 1913-50 1950-73 1973-98 Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33
Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita 1820-1989 1870-1989 Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9
Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach 1950-1973 PKB PKB / 1 zatr Stopa Stopa per capita bezrobocia inflacji Francja 4,1 5,0 2,00 5,00 Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7 Wielka Brytania Europa Zachodnia (12) Stany Zjednoczone 2,4 3,1 2,8 4,6 3,9 4,8 2,6 4,3 2,5 2,8 4,6 2,7
Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej Kontrrewolucja konserwatywnoliberalna Ceny są giętkie tendencja do równowagi przy bezrobociu na poziomie naturalnym Polityka wg zasad
Spór o neutralność pieniądza Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa makroekonomia klasyczna R. Lucas Nobel 1995 Teoria realnego cyklu koniunkturalnego Finn Kydland i Edward Prescott Nobel 2004
Stary i nowy instytucjonalizm Krytyka ekonomii ortodoksyjnej Thorstein Veblen (1857 1929) Pojęcie i znaczenie instytucji Znaczenie kultury, historii, polityki Nowa ekonomia instytucjonalna pomost między instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną R. Coase i D. North
Nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla James Buchanan 1986 Ronald Coase, 1991 Douglass North, 1993 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009 Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/
Ronald Coase i ekonomia kosztów Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji transakcji Teoremat Coase a Negatywne efekty zewnętrzne i interwencjonizm państwowy Nagroda Nobla 1991 O. Williamson i efektywnościowa interpretacja korporacji
Douglass North i nowa teoria rozwoju Polityka Kultura Prawo Historia Ideologia Mentalność Wiedza Technologia
Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926 Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
Ekonomia behawioralna George A. Akerlof, 2001 Daniel Kahneman i Vernon Smith, 2002 Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/
Paradygmat, ortodoksja- heterodoksja Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna, Struktura rewolucji naukowych, 1962) to powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dyscyplinie naukowej. Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na panującym paradygmacie. Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy nie podzielają obowiązującego paradygmatu.
Zmiana paradygmatu rewolucja Rewolucja marginalistyczna Rewolucja keynesowska Rewolucja liberalno- konserwatywna (monetarystyczna)
Tradycje intelektualne w ekonomii Klasyczna wywodzące się od Adama Smitha Różnią się na gruncie metodologicznym, teoretycznym i politycznym. Keynesowska Historycznoinstytucjonalna
Podejście klasyczne Rynkowa alokacja zasobów zapewnia optimum ekonomiczne ( niewidzialna ręka rynku) Rola państwa powinna być ograniczona do funkcji instytucjonalnoprawnej
Stanowisko keynesowskie Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu Konieczna jest interwencja państwa skierowana na regulację popytu
Podejście instytucjonalne Zmiana Kultura Problem koordynacji Specyfika ekonomii jako nauki społecznej
Przyczyny różnorodności poglądów Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza Światopoglądowe uwarunkowanie Trudność testowania teorii ekonomicznych Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu ekonomicznych Teorie ekonomiczne skażone są często przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy. Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami.
Kolejne wykłady 1. Problemy metodologiczne i prezentacja głównych szkół 2. Rozwój gospodarczy z perspektywy Roberta Fogla 3. Zasady ekonomii klasycznej i liberalizmu: Na czym polegał system naturalnej wolności Adama Smitha? 4. Klasyczny czy reformistyczny liberalizm Johna Stuarta Milla. 5. Socjalizm marksowski 6. Marginalizm i szkoła austriacka: aktualność idei Friedricha Hayeka 7. Wielka depresja, rewolucja keynesowska i epoka Keynesa 8. Stagflacja i kontrrewolucja monetarystyczna Miltona Friedmana. Od M. Friedmana do Edmunda Phelpsa. Dwie nagrody Nobla za teorię naturalnej stopy bezrobocia. 9. NEI: R. Coase: ekonomia kosztów transakcji i nowe spojrzenie na efekty zewnętrzne. 10. Rozwój gospodarczy w NEI, interpretacja transformacji od planu do rynku 11. Ekonomia behawioralna i eksperymentalna: Daniel Kahneman i Vernon Smith. 12. Przyczyny współczesnego kryzysu w świetle ważniejszych teorii rozwoju i teorii kryzysów.
Literatura do poszczególnych wykładów Ad. 2. J. Godłów-Legiędź, KAPITAL FIZJOLOGICZNY JAKO CZYNNIK WZROSTU GOSPODARCZEGO I DOBROBYTU SPOŁECZNEGO, ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA OECONOMICA 213, 2007. Ad.3. J. Godłów-Legiędź, System naturalnej wolności Adama Smitha, STUDIA EKONOMICZNE 2016, nr 1, http://www.inepan.pl/wp-content/uploads/2016/08/se_2016_1_02_godlow-legiedz.pdf W. Kwaśnicki, Ekonomia klasyczna spojrzenie z innej perspektywy, Ekonomista, 5-6, 1998. http://kwasnicki.prawo.uni.wroc.pl/todownload/ekonomia%20klasyczna.pdf AD. 4. Barbara Grabowska, Feminizm Johna Stuarta Milla : Kultura i Edukacja, nr 1 (87), 2012, s. 189-199. https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/947/b.%20grabowska%2c%20feminizm%20johna%20stuarta %20Milla.pdf?sequence=1 ad. 5. K. Nowak, Czym była marksowska krytyka ekonomii politycznej? Mateusz Pazdej, Współczesna recepcja walki klas, czyli w jakim stopniu marksizm wpłynął na koncepcje XXwieczne i czy pozostał aktualny do dzisiaj?, https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/4208/wspolczesna%20recepcja%20walki%20klas%20czyli %20w%20jakim%20stopniu%20marksizm%20wplynal%20na%20koncepcje%20XX%20wieczne%20i%20czy%20p ozostal%20aktualny%20do%20dzisiaj.pdf?sequence=1&isallowed=y Ad. 6. Hubert Kaczmarczyk, Szkoła austriacka, https://mises.pl/pliki/upload/sa_ens_kaczmarczyk.pdf G. R. Steele: Hayekowska teoria pieniądza i cykli retrospektywa i ponowna ocena https://mises.pl/blog/2011/02/21/steele-hayekowska-teoria-pieniadza-i-cykli-retrospektywa-i-ponowna-ocena/ Maria Pia Paganelli, What Is Money For? The Intercollegiate Review, Spring 2012 https://isistatic.org/journalarchive/ir/47_01/paganelli.pdf
Ad. 8.Robert Barro, Milton Friedman: poglądy, szczególnie na temat polityki pieniężnej https://for.org.pl/upload/file/tlumaczenie_milton_friedman_poglady_2008_02.pdf Anna Kurowska, Ryszard Szarfenberg, Sylwetka laureata Nagrody Nobla z ekonomii 2006 Edmunda S. Phelpsa, http://www.problemypolitykispolecznej.pl/images/czasopisma/10/10_258-268.pdf Ad. 9. Łukasz Hardt, Instytucje a koszty transakcyjne w nowej ekonomii instytucjonalnej, https://www.researchgate.net/publication/316432235_instytucje_a_koszty_transakcyjne_w_nowej_ekonomii_instyt ucjonalnej Ad. 10.Douglass North, Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2007. Dziekański P., Leśniewski M., Elementy teorii rozwoju gospodarczego w nowej ekonomii instytucjonalnej http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.ekon-element-000171349265 Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, Ekonomia feministyczna i instytucjonalna http://www.forummi.pl/images/biuletyn/biuletyn_mysli_instytucjonalnej_nr_3.pdf J. Godłow-Legiędź, Zasada rządów prawa i przemiany ustrojowe w Polsce http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2017_03_01.pdf Ad. 11. J. Polowczyk, Elementy ekonomii behawioralnej w dziełach Adama Smitha, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.ekon-element-000168347916 Marta Mazurowska, PARADYGMAT HOMO OECONOMICUS A RACHUNKOWOŚĆ BEHAWIORALNA http://soep.ue.poznan.pl/jdownloads/wszystkie%20numery/rok%202014/07_mazurowska.pdf Janina Godłów-Legiędź, Dwie koncepcje racjonalności i jedna ekonomia, czyli o tym, jak trudno być ekonomistą behawioralnym nie będąc jednocześnie instytucjonalistą i odwrotnie http://www.forummi.pl/images/biuletyn/biuletyn_mysli_instytucjonalnej_nr_7.pdf Ad. 12. J. Godłów-Legiędź, Zawodność rynku, państwa i ekonomii z perspektywy kryzysu finansowego, http://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/eip/article/viewfile/eip.2010.012/528