Raport z debaty klimatycznej w Mrągowie

Raport z debaty klimatycznej w Mrągowie Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały: Dominika Dzwonkowska Joanna Godlewska Komentarz eksperta: Tadeusz Narkun Warszawa, 22.01.2013 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 2

Wstęp Dnia 22 stycznia 2013 roku w Mrągowie w siedzibie Starostwa Powiatowego odbyła się debata klimatyczna. Spotkanie zostało objęte patronatem Ministra Środowiska oraz Starosty Mrągowskiego. Brało w nim udział trzydzieści pięć osób, w tym przedstawiciele samorządów i jednostek im podległych, rad powiatu, nadleśnictw, parków krajobrazowych, lokalnych przedsiębiorstw, służby zdrowia, oświaty, straży pożarnej oraz lokalnych organizacji pozarządowych. Celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Otwarcia debaty dokonał Wicestarosta powiatu Janusz Alicki. Wprowadzenie do tematyki spotkania wygłosił przedstawiciel Związku Powiatów Polskich Tadeusz Narkun. W pierwszej części debaty przedstawiona została prezentacja na temat przyczyn, skutków i sposobów przeciwdziałania oraz adaptacji do zmian klimatu w kontekście globalnym, europejskim, krajowym i lokalnym. Następnie uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. Druga część debaty była prowadzona w formie warsztatowej, poniżej zostały przedstawione wyniki pracy warsztatowej uczestników debaty. 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatycznych W części warsztatowej uczestniczyło 28 osób, które pracując w trzech grupach w pierwszej sesji zidentyfikowały kluczowe uwarunkowania wynikające ze zmian klimatycznych, które mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu. Dyskutując o uwarunkowaniach wynikających ze zmian klimatycznych uczestnicy warsztatów zauważyli możliwy wpływ zachodzących zmian na rolnictwo. Prognozowano, że występowanie klęsk żywiołowych może wpłynąć ten obszar działalności, może także zwiększyć się ilość azotanów oraz zmniejszyć ilość plonów roślin, głównie drzew owocowych. Zmiany w rolnictwie (w tym zmiany struktury produkcji), mogą nastąpić wskutek okresów suszy, gwałtownych opadów, gradobić, które już występują na terenie powiatu. Przewiduje się także nasilenie zjawiska występowania nowych szkodników i chorób pszczół oraz zwiększenie częstotliwości występowania wiatrołomów w wyniku silnych wiatrów, wpływających na ekosystemy lasów. Jedną z prognozowanych zmian jest wystąpienie susz, które mogą spowodować pożary lasów oraz obniżenie się poziomu wód gruntowych, a także wystąpienie klęsk żywiołowych, co będzie miało wpływ nie tylko na rolnictwo, ale również na gospodarkę leśną i turystykę. W razie wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych na dużą skalę może Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 3

pojawić się turystyka ekstremalna, którą uczestnicy porównali do turystyki odbywającej się dzisiaj na terenie Czarnobyla. Zauważono, że na terenie powiatu już można dostrzec zmiany klimatyczne, w postaci zwiększonych opadów śniegu, dłuższych okresów zalegania pokrywy śnieżnej oraz większej ilości dni mroźnych. Może mieć to korzystny wpływ na rozwój turystyki w sezonie zimowym, czego przykładem jest powstanie na terenie powiatu mrągowskiego ośrodka sportów zimowych Góra Czterech Wiatrów. Zdaniem uczestników warsztatu, zmiany klimatu mogą spowodować pojawienie się chorób tropikalnych np. malarii. Ponadto w zakresie wpływu na zdrowie, istnieje zagrożenie zwiększenia częstotliwości występowania alergii, różnych form uczuleń czy też pojawienie się większej ilości pasożytów. Zdaniem mieszkańców powiatu mrągowskiego polityka państwa powinna preferować i promować polską myśl technologiczną i jej wdrażanie przez polski kapitał w celu obniżania kosztów energii i zapewnienia w przyszłości większego bezpieczeństwa (energetycznego) i niezależności od obcego kapitału. Ponadto powinno się wspierać, szczególnie przez i dofinansowywanie indywidualnych i lokalnych zastosowań odnawialnych źródeł energii oraz innych rozwiązań w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne Wypracowano kilka propozycji i wizji gospodarki w 2030 roku, w kierunku których powiat mrągowski może się rozwijać w związku ze zmianami klimatu. Wypracowane wizje poddano głosowaniu osiągając następujące wyniki: a) w zakresie energetyki i poprawy efektywności energetycznej: małe przydomowe turbiny wiatrowe pracujące w pozycji poziomej (zamiast dużych farm wiatrowych) (10 głosów); rozwój indywidualnej energetyki solarnej (10 głosów); dofinansowanie do pomp ciepła i szeroka promocja tej technologii (2 głosy); promowanie pomp magnetycznych i innych innowacyjnych technologii; preferowanie małych odbiorców (rolników, spółdzielni, gmin); zmiana polityki energetycznej, w tym przede wszystkim zapewnienie spójności przepisów prawnych; zniesienie podatku za produkcję energii na własne potrzeby (6 głosów); wygaszanie nocnego oświetlenia wszędzie tam, gdzie jest ono zbędne; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 4

zmniejszenie niskiej emisji, w tym ograniczenie spalania paliw kopalnych oraz odpadów, w wyniku którego do atmosfery uwalniane są dioksyny i furany (2 głosy); inwestycje w zakresie termomodernizacji i ogrzewania ekologicznego (6 głosów); wykorzystanie potencjału specjalnej strefy ekonomicznej do produkcji instalacji mikroenergetycznych; wykorzystanie glonów do produkcji energii (1 głos); b) w zakresie gospodarki zasobami leśnymi powiatu: pozostawianie drzew w lesie do całkowitego rozkładu, zapewnianie w ten sposób naturalnego obiegu biomasy (1 głos); pozostawianie lasów w stanie naturalnym jako ostoi zwierząt i roślin (2 głosy); c) w zakresie transportu: budowa ścieżek rowerowych i spacerowych (4 głosy) w tym stworzenie sieci ścieżek rowerowych do użytku mieszkańców i turystów. Infrastruktura ta powinna łączyć ważne turystyczne miejscowości powiatu: Mrągowo, Mikołajki, Krutyń, Piecki, Ruciane Nida, Pisz (3 głosy); d) w zakresie rolnictwa: zwiększenie pomocy dla indywidualnych tradycyjnych i ekologicznych gospodarstw rolnych (3 głosy); promocja gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych (3 głosy); bezwzględna rezygnacja z chemicznych środków ochrony roślin na rzecz biologicznych metod (4 głosy); e) w zakresie edukacji: edukacja na wszystkich poziomach (5 głosów); systemowe podnoszenie świadomości społeczeństwa dotyczącej praktycznych zagrożeń wynikających z lekceważenia ochrony środowiska; powinno się to odbywać przede wszystkim z wykorzystaniem placówek oświaty oraz mediów (3 głosy); f) w zakresie gospodarki wodnej retencjonowanie wód, m.in. w celu zapewnienia odpowiednich warunków wilgotnościowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania obszarów leśnych (3 głosy); Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 5

zmiana sposobu projektowania infrastruktury odprowadzającej wodę deszczową, gdyż dotychczasowa infrastruktura jest niewydolna i nie sprawdza się w okresach występowania deszczy nawalnych (4 głosy); g) w zakresie przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych: zagospodarowanie terenów wokół zabudowań mieszkalnych tak, aby ograniczyć osuwanie się gleb w skutek deszczy nawalnych. Można to uzyskać poprzez nasadzanie drzew i krzewów dostosowanych do warunków lokalnych, które będę hamowały procesy osuwania się gruntów (4 głosy). W wyniku głosowania, uczestnicy trzech grup warsztatowych zdecydowali, że najważniejsze dla powiatu mrągowskiego są cele z zakresu rozwoju mikroenergetyki: małe przydomowe turbiny wiatrowe pracujące w pozycji poziomej (10 głosów), rozwój indywidualnej energetyki solarnej (10 głosów) oraz dofinansowanie do pomp ciepła i szeroka promocja tej technologii (2 głosy), łącznie pomysły z zakresu rozwijania mikroinstalacji OZE uzyskały 22 głosy. Duże poparcie uzyskało wspieranie edukacji ekologicznej (łącznie 8 głosów) oraz rozwój infrastruktury ścieżek rowerowych i spacerowych (łącznie 7 głosów). W związku z takim zainteresowaniem inwestycjami w zakresie mikroenergetyki, uczestnicy warsztatu podjęli decyzję, aby pracować wspólnie nad wizją: rozwój małych instalacji OZE na terenie powiatu mrągowskiego. Jest to wizja wpisująca się w strategię przeciwdziałania zmianom klimatycznym. 3. Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji W dalszej części spotkania uczestnicy warsztatu omówili zasoby i instrumenty konieczne do realizacji działań w zakresie rozwoju małych instalacji OZE na terenie powiatu mrągowskiego. Zdaniem uczestników powyższa wizja powinna być realizowana przy współpracy różnych środowisk. Jedni podkreślali wiodącą rolę powiatu przy współudziale lokalnych grup działania, podczas gdy inni postulowali utworzenie społecznego kolegium wspierania OZE złożonego z przedstawicieli różnych środowisk, w tym również gmin. W obu propozycjach ważne jest jak największe zaangażowanie społeczności lokalnej na każdym etapie realizacji inwestycji. Zdaniem części uczestników realizacja wizji wymaga stworzenia specjalnej komórki organizacyjnej zajmującej się wspieraniem rozwoju małych instalacji OZE na szczeblu starostwa lub gminy, która koordynowałaby wszystkie działania związane z realizowaniem wizji szczególnie w zakresie: uproszczenia procedur, pomocy w załatwianiu formalności, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 6

pomocy w zdobyciu dofinansowania ze specjalnego funduszu poza bankami. Dostrzeżono także konieczność utworzenia centrum informacyjno-edukacyjnego, które służyłoby udzielaniu wszelkich informacji związanych z realizacją inwestycji OZE. Realizacja powyższej wizji może spotkać się ze sprzeciwem ze strony koncernów energetycznych, które są nastawione na tworzenie dużych farm wiatrowych i zapór rzecznych. Jednocześnie podkreślano, że farmy wiatrowe mogą mieć negatywny wpływ na ptaki i ludzi oraz mogą niszczyć walory krajobrazowe. Mimo obaw o szkodliwość dużych instalacji wiatrakowych podkreślano szereg korzyści płynących z realizacji zamierzonej wizji, wśród nich wymieniono: ochronę środowiska naturalnego oraz walorów krajobrazowych, poprawę warunków bytowania zarówno lokalnych mieszkańców, jak i turystów, zmniejszenie emisji CO 2 oraz obniżenie kosztów energii elektrycznej. Korzyścią będzie również zapewnienie zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii do 30% energii zużywanej na terenie powiatu. Duże znaczenie ma też uzyskanie środków na realizację wizji za pośrednictwem centrum informacyjnoedukacyjnego. Działanie centrum i wprowadzanie wizji przyczyni się także do edukacji lokalnej społeczności w zakresie energetyki odnawialnej. Realizacja wymaganej wizji wymaga podjęcia szeregu działań, wśród nich należy wymienić powołanie w powiecie Społecznego Kolegium Wspierania OZE oraz dokładne przygotowanie projektu realizacji wizji uwzględniające etap planowania, realizacji i eksploatacji. Konieczne jest także wykonanie rzetelnej analizy wad i zalet przedsięwzięcia oraz oszacowanie zysków i strat związanych z jego realizacją. Przed rozpoczęciem realizacji wizji, kluczowe znaczenie ma uzyskanie akceptacji społecznej. Ze względu na to, że w sąsiednim powiecie olsztyńskim w wyniku debaty klimatycznej wypracowano podobną wizję rozwoju gospodarki w oparciu o energię pozyskiwaną z mikro-instalacji OZE, należałoby rozważyć powołanie platformy współpracy wspólnej dla obu powiatów. W sferze ekonomicznej realizacja wizji wymaga pozyskania środków na sfinansowanie przedsięwzięcia, istotne może tutaj okazać się wykorzystanie specjalnej strefy ekonomicznej utworzonej na terenie powiatu. Realizacja wizji wymaga również stworzenia norm prawnych regulujących zasady rozwoju małych instalacji OZE oraz zmian w prawie energetycznym. Równie ważne jest zapewnienie odpowiedniej edukacji w tym zakresie, będzie to możliwe dzięki nawiązaniu współpracy z kadrą naukową Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego. W ramach edukacji kluczową rolę będzie odgrywało utworzenie kierunku nauczania w zakresie OZE. Zapewnienie kształcenia w zakresie OZE może przyczynić się do Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 7

zwiększenia ilości patentów w przyszłości, a realizacja wizji według uczestników wymaga wykorzystania polskich patentów, głównie tych, które już istnieją, a nie są wykorzystywane. Realizacja powyższych działań wymaga pozyskania środków finansowych, dużą szansę stwarza możliwość środków z budżetu Marszałka Województwa jest to 6% budżetu (ok. 600 mln zł), które powinno zostać wykorzystanie na rozwój energetyki odnawialnej. Aby zapewnić możliwość skorzystania z tych środków oraz skuteczną realizację wizji konieczne jest stworzenie silnej grupy lobbingowej, która będzie wspierała realizację wizji. Kluczowe znaczenie ma między innymi działanie na rzecz zapewnienia finansowania, gdyż uczestnicy spotkania wyrażali obawy, że środki w budżecie Urzędu Marszałkowskiego mogą trafić do dużych koncernów, a nie do indywidualnych osób czy małych firm lokalnych, które mogłyby skorzystać z inwestycji w OZE. Wyżej wymieniona grupa lobbingowa miałaby wspierać realizację wizji nie tylko poprzez aktywne zabieganie o środki finansowe, ale także dbając o jej skuteczną realizację na różnych płaszczyznach. Wśród brakujących zasobów oprócz finansów wymieniano także brak uregulowań prawnych. Z kolei wśród posiadanych zasobów wymieniono myśl techniczną dostarczającą wspomnianych powyżej patentów oraz warunki naturalne korzystne dla rozwoju instalacji OZE. Debatę klimatyczną w Mrągowie należy uznać za udaną. Trzeba podkreślić wyjątkowo wysoką frekwencję uczestników (35 osób obecnych na części teoretycznej spotkania oraz 28 osób aktywnie pracujących w części warsztatowej). O powodzeniu debaty w Mrągowie zadecydowała obecność przedstawicieli różnych środowisk, których odmienne niekiedy sposoby postrzegania omawianych problemów przyczyniły się do podniesienia jakości a merytorycznej prowadzonych dyskusji i wypracowania ciekawych wniosków. Mimo różnych doświadczeń i sposobów postrzegania poszczególnych zjawisk udało się wypracować wspólną wizję, którą uczestnicy debaty chcieliby realizować na terenie powiatu mrągowskiego. Uczestnicy spotkania to osoby o wysokich kompetencjach, dużym zaangażowaniu i doświadczeniu praktycznym, o czym może świadczyć duża ilość różnorodnych wypowiedzi w zakresie uwarunkowań rozwoju gospodarki, wizji rozwoju gospodarki powiatu oraz narzędzi i instrumentów, którymi powiat dysponuje, aby móc osiągnąć wybraną wizję. Podczas refleksji końcowych, większość uczestników debaty wyrażała nadzieję, że wypracowany pomysł rozwoju gospodarki nie zostanie w sferze planów i uda się go zrealizować przy współpracy różnych środowisk. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 8

Komentarz eksperta Debata w Mrągowie pokazała, że jej uczestnicy preferują małe instalacje i nie wyobrażają sobie na przykład farm wiatrowych z wiatrakami o wysokości dwustu metrów, jak to często jest proponowane. Dlatego uważają, że warto pójść w kierunku małych, przydomowych urządzeń wiatrowych, energetyki solarnej i termomodernizacji. Zgodzili się też, że warto mieć wizję rozwoju energetycznego, ochrony klimatu i środowiska naturalnego. Aby plany rozwoju mogły być zrealizowane według uczestników debaty niezbędna jest w tym zakresie jasna i stabilna polityka rządu w tym zakresie oraz szeroko prowadzona edukacja nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Działania nie mogą przypadkowe, ale prowadzone w sposób przemyślany i realizować wizję osób zaangażowanych w te zmiany. W realizacji takich założeń bodaj najważniejszym elementem jest współpraca wszystkich lokalnych organizacji oraz, co oczywiste było dla debatujących, niezbędna jest także współpraca powiatu z gminami i miastami. I wreszcie na koniec wyzwanie dla organizatorów debat przekazanie wniosków z debaty tym, którzy mogą mieć wpływ na tworzenie odpowiedniego prawa i systemów finansowania polityki klimatycznej i ekologicznej, które zdecyduje o naszej przyszłości. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 9

Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu mrągowskiego 10