MIŁOMŁYN Obszar AZP nr 4-55 Nr st. na obszarze 7 Nr st. w miejscowości 49 RATOWNICZE ADANIA ARCHEOLOICZNE W ORĘIE INWESTYCJI ROZUDOWY DROI KRAJOWEJ NR 7 DO PARAMETRÓW DROI EKSPRESOWEJ MAJ 0 r. OPRACOWANIE WYNIKÓW ADAŃ Raszyn 0 r.
SPIS TREŚCI. Rafał Maciszewski WSTĘP s.. Tomasz Zapaśnik EOMORFOLOICZNA s. 3. Elżbieta Jelińska RYS HISTORYCZNY s. 4. eata Pęśko STRATYRAFIA STANOWISKA s. 5. eata Pęśko CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, CHRONOLOII OIEKTÓW NIERUCHOMYCH s. FUNKCJI I 6. Paweł Uściłko, Igor Maciszewski s. CHARAKTERYSTYKA KULTUROWO-CHRONOLOICZNA MATERIAŁÓW RUCHOMYCH 7. eata Pęśko CHARAKTERYSTYKA FAZ ZASIEDLENIA STANOWISKA s. 8. PLANY s. TALICE
Rafał Maciszewski. WSTĘP Prace badawcze prowadzone były na zlecenie eneralnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie zgodnie z umową nr DDKiA-O/OL-R-P4-6-/09 z dnia8.08.009 r., w ramach ratowniczych badań archeologicznych w obrębie inwestycji rozbudowy drogi krajowej nr 7 do parametrów drogi szybkiego ruchu S7. ryc... PRZYJĘTY SYSTEM PODZIAŁU PRZESTRZENI ADAWCZEJ Podział przestrzeni badawczej oparty został się na siatce arowej. Ary lokalizowane były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 0 w pasach ryc. pionowych i oznaczeniami literowymi od a j w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu ryc.. Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc.. Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara.
Poszczególne obiekty oraz warstwy poza obiektowe numerowane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi. Warstwom obiektowym przyporządkowany był numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. a). W przypadku wystąpienia podobiektów nadawany był mu numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np..). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów rejestrowany był przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np..a) ryc. 3. obiekt nr w. a w..a obiekt nr. w. b w..b w. c ryc. 3.3. PRZYJĘTE ZASADY DOKUMENTACJI. Podstawę dokumentacji stanowią rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali :50 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów w skali :0 z podaną ich numeracją i wartością niwelacyjną stropu (przeliczoną). Uzupełnienie stanowił plan zbiorczy wykonywany w skali :00. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów fotografowane były bez obrysu. Poszczególne zdjęcia grupowane były w folderach tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane były numerami odpowiadającymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_5). Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU ADAŃ prowadzonym w wersji zeszytowej oraz sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOIEKTOWEJ, KARTĘ ZAYTKU WYDZIELONEO ryc. 4. Na KARCIE OIEKTU umieszczono zminiaturyzowane zdjęcie profilu obiektu
oraz cyfrowy jego obrys. Zastosowanie tej podwójnej dokumentacji rysunkowej umożliwia weryfikację rysunków polowych i tym samym ułatwia późniejsze opracowanie..4. PRZYJĘTE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI Przestrzeń badawcza odhumusowana była przy użyciu sprzętu mechanicznego, koparkami skarpówkami. Humus zdejmowano warstwami do poziomu stropowego przestrzeni reliktowej. ryc. 4 ył on magazynowany poza lub w obrębie stanowiska w hałdach. Pole badań, po odhumusowaniu było doczyszczany ręcznie przy pomocy grac i łopat. Po zarejestrowaniu stropów obiektów archeologicznych były one eksplorowane połówkami lub ćwiartkami, warstwami mechanicznymi 5 0 cm w obrębie warstw obiektowych. Wypełniska obiektów składowano w obrębie wykopów. Wynikało to z zalecenia, aby wyrobiska zasypywane były gruntem rodzimym..5. CHARAKTERYSTYKA PRZESTRZENI ADAWCZEJ Stanowisko położone jest na wschodnim, łagodnym stoku doliny schodzącej do Kanału Elbląskiego (ryc. 4). Teren o podłożu gliniastym obfituje w zaklęśnięcia tworzące oczka wodne. Stanowisko zlokalizowano na skraju jednego z nich. ryc. 4. Zdjęcie lotnicze z naniesionymi stanowiskami archeologicznymi
Stanowisko zostało odkryte podczas badań powierzchniowych prowadzonych metodą AZP w 004 roku przez W. Skrobota. Ponownie zweryfikowano je pozytywnie w trakcie rozpoznania archeologicznego prowadzonego w związku z planowaną rozbudową drogi krajowej nr 7 do parametrów drogi szybkiego ruchu S7. Wykonał je A. artczak i M. Migal. Miłomłyn 49 skala :0000 wg. geoportal.gov.pl adania wykopaliskowe przeprowadzono na zlecenie eneralnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie przez konsorcjum Asinus Igor Maciszewski i USUI Rafał Maciszewski, w okresie od 4. 05. 0 r. 0. 05. 0 r. pod kierunkiem mgr Rafała Maciszewskiego. Prace objęły całość wyznaczonego na podstawie badań powierzchniowych i sondażowych obszaru stanowiska. Łącznie przebadano 6 arów powierzchni stanowiska. Różnica wzniesień na obszarze wyniosła 4, 48 metra (06,8m. npm w najwyższym i 0,33 m. npm w najniższym miejscu pomiaru) (ryc.5)
d Współrzędne geograficzne stanowiska to d 53o 46 E N 9 o 50 4. Nr działki geodezyjnej 3/, 4/4. Miłomłyn 49 hektar: A WYNIKI ADAŃ PLAN FOTO STANOWISKA w. w. 0 0 5m W toku prac badawczych natrafiono na dwanaście reliktów osadnictwa z wczesnej ob. 76 c epoki żelaza w postaci konstrukcji wziemnych c (dołki posłupowe i jamy), z czego sześć w. posiadało w. ob. 77 w wypełniskach materiał ceramiczny związany najprawdopodobniej z w. 0 kulturą łużycką Obok nich natrafiono na jedno palenisko zawierające w wypełnisku materiał ob. b w. b ceramiczny pozwalający wiązać je z kulturą wielbarską. ob. 67 ob. 3 pozbawionych materiału datującego. yły to w ob. 9 w. 0 Oprócz tego wystąpiło sześć obiektów w. 0 przeważającej większości dołki posłupowe oraz niewielkie jamy. ob. 5 Od strony E stanowiska, na arach d, a a ob. 63 d, c, c, b zalegała warstwa o cechach w. 0 ob. 6 w. 0 ob. ob. 3 ob. 54 ryc. 6 ob. 9
dr Tomasz Zapaśnik geolog, upr. nr V-388. EOMORFOLOIA OPINIA na temat kwalifikacji skał występujących na stanowisku archeologicznym Miłomłyn 49 W celu opracowania niniejszej opinii, w dniu 4 maja 0 roku autor przeprowadził wizję terenową stanowiska, wykonał dokumentację fotograficzną, odwiercił jedną sondę badawczą do głębokości,0 m oraz pobrał reprezentatywną próbę występujących na stanowisku skał, z której została wykonana analiza granulometryczna.. Lokalizacja Stanowisko archeologiczne Miłomłyn 49 zlokalizowane jest około,5 km na północny-zachód od miejscowości Miłomłyn, około 500 metrów na południowy-wschód od siedliska Wydmuch i około 50 metrów na zachód od Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Rzędna stanowiska wynosi około 05 metrów npm. Pod względem administracyjnym Miłomłyn jest miastem należącym do woj. warmińsko-mazurskiego, powiatu ostródzkiego. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Analizowane stanowisko zlokalizowane jest w obrębie południowej części Pojezierza Iławskiego, w strefie zasięgu lądolodu fazy poznańsko-dobrzyńskiej zlodowacenia północnopolskiego. W otoczeniu Miłomłyna, dominującym elementem krajobrazu są wzgórza moren czołowych i moren martwego lodu, wzgórza zbudowane z gliny zwałowej oraz rozległe jeziora i dawne misy jeziorne wypełnione w dużym stopniu osadami
(A. Makowska, Warszawa 980. Objaśnienia do Mapy eologicznej Polski, arkusz Iława, skala : 00 000). Pm fg Pm gz Fragment Mapy eologicznej Polski, arkusz Iława, skala : 00 000 (A. Makowska, 980). - stanowisko archeologiczne Miłomłyn 49, fgpm piaski i żwiry wodnolodowcowe (faza pomorska, neoplejstocen), gzpm gliny zwałowe (faza pomorska, neoplejstocen). Stanowisko archeologiczne Miłomłyn 49 widok ogólny
Analizowane stanowisko zlokalizowane jest na pograniczu glin zwałowych i wypełniających obniżenia neoplioceńskich piasków oraz żwirów fluwioglacjalnych pochodzenia wodnolodowcowego.. Litologia Makroskopowo, w obrębie stanowiska Miłomłyn 49 zostały rozpoznane gliny brunatne zazębiające się z piaskami zailonymi barwy szaro-żółtej (w sondzie, do głębokości,0 m)..3 Wyniki analizy granulometrycznej Próba nr Uziarnienie [w mm] >,0,0 0,05 0,05 0,00 <0,00 % udział frakcji w badanym PN-EN ISO 4688 gruncie ze stanowiska (norma międzynarodowa),0 piaski zailone 60,5 36,0,5 Zgodnie z wprowadzaną w Polsce międzynarodową normą PN-EN ISO 4688 Zasady klasyfikacji gruntów, występujące na stanowisku Miłomłyn 49 skały kwalifikują się jako piaski zailone. Próba nr Uziarnienie [w mm] >,0,0 0,05 0,05 0,00 <0,00 % udział frakcji w badanym PN-EN ISO 4688 gruncie ze stanowiska (norma międzynarodowa) 7,0 lina pylasta 44,5 34,5 4,0 Zgodnie z wprowadzaną w Polsce międzynarodową normą PN-EN ISO 4688 Zasady klasyfikacji gruntów, występujące na stanowisku Miłomłyn 49 skały kwalifikują się jako gliny pylaste.
Elżbieta Jelińska 3. RYS HISTORYCZNY Miłomłyn (niem. Liebemühle, prus. Mīlimalūns) znajduje się na terenie krainy historycznej zwanej do 945 roku Oberlandem, Prusami órnymi, Pogórzem lub Mazurami órnymi. Miasto położone jest nad rzeką Liwą, u jej ujścia z Jeziora Liwskiego. Pierwsze wzmianki o Miłomłynie pochodzą z 35 r. W dokumencie z 33 r. wymieniono proboszcza parafii miłomłyńskiej o imieniu Ludwik. Zanim powstało miasto Miłomłyn, wcześniej na przełomie XIII i XIV wieku istniała na tym terenie obok osady pruskiej Liwy warownia krzyżacka strzegąca przejścia pomiędzy jeziorami. Miasto założyli Krzyżacy na półwyspie wcinającym się w wody jeziora, wcześniej na początku XIV wieku zbudowali tam zamek i młyn. Obok powstała osada targowa Liebemühle. Nazwa miasta wzięła pochodzenie od młynu nad Liwą i pierwotnie brzmiała Liwemühle. Później została przekształcona na Lybenmühle, Liebemühle, Liebemohle (tzn. Młyn nad Liwą). Polska nazwa Miłomłyn spotykana jest w źródłach od XV w., używano także nazwy Miłomłynek i Liwski Młyn. W czasach krzyżackich Miłomłyn należał do komturstwa dzierzgońskiego. Prawa miejskie (herb i przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim) Miłomłyn otrzymał w 335 roku od komtura dzierzgońskiego Hartwiga (Hartunga von Sonnenborn). Herb miasta jest ściśle związany z jego nazwą. Przedstawia zębate koło młyńskie, a w środku symbol zakonu krzyż. Najstarszy znany przywilej miasta z 335 r. określał prawa lokatora - sołtysa Tylego z Herzogenwalde, któremu nadano dwadzieścia włok na prawie chełmińskim i zwolniono od podatków na okres trzynastu lat. Przywilej zezwalał też sołtysowi i jego następcom ważyć i sprzedawać piwo. Od połowy XIV wieku Miłomłyn miał swoje władze miejskie radę, której przewodził burmistrz oraz ławę czyli sąd miejski ( wcześniej mieszkańcy w sprawach sądowych zwracali się do Dzierzgonia). Miasto zbudowano na tzw. surowym korzeniu, lecz w jego układ przestrzenny włączono odcinek starego traktu komunikacyjnego, co miało wpływ na mocno wydłużone proporcje rynku. Wokół rynku powstała regularna, ciasna zabudowa na planie zbliżonym do prostokąta. W narożniku południowo-wschodnim znajdował się zamek, po którym nie pozostał ślad. Symetrycznie do rynku, w narożniku południowo-zachodnim stanął kościół. Kościół pod wezwaniem św. artłomieja był konsekrowany w 34 r. i ze względu na
lokalizację włączony był w system murów miejskich, dzwonnica pełniła funkcje militarne. Najpóźniej, w połowie XIV wieku wzniesiono mury obronne, z dwiema bramami na osi wschód-zachód, rozebrane w 69 roku. W tym samym roku rozebrano też średniowieczny ratusz, powstały na przełomie XIV i XV wieku. Zabudowa miejska wielokrotnie była niszczona przez wojny i pożary. Najpoważniejsze straty przyniosły pożary: w 59 roku, w 633 ocalały tylko cztery domy i kościół oraz w 700 roku i na początku XIX wieku po tym na nowo zabudowano w 808 roku rynek i wzniesiono nowy ratusz w 84. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 44 r. i w trakcie wojny trzynastoletniej miasto na krótko przechodziło w ręce polskie w roku 44, 454 oraz w 60 roku. W wieku XVII Miłomłyn zniszczyli Szwedzi, a w roku 807 i 83 kolejne przemarsze wojsk francuskich, pruskich i rosyjskich. W 70 roku epidemia dżumy znacząco wyniszczyła ludność Miłomłyna, zmarła wtedy prawie jedna piąta mieszkańców. W połowie grudnia 83 r. po klęsce powstania listopadowego stacjonowały tu jedną dobę wycofujące się oddziały polskie z korpusu gen. Macieja Rybińskiego. Po sekularyzacji Zakonu Miłomłyn należał w latach 55-657 do Prus Książęcych stanowiących lenno Polski i wchodził w skład starostwa ostródzkiego, chociaż okresowo był wydzielony jako odrębne starostwo. W 55 roku Albrecht von Finckenstein otrzymał w zastaw starostwo w Miłomłynie w zamian za pożyczone księciu pruskiemu dziesięć tysięcy grzywien. Po jego śmierci starostą książęcym był jego syn Feliks. W latach 567-587 rezydowali na tutejszym zamku ostatni ewangeliccy biskupi pomezańscy: w latach 567-574 Jerzy Venediger, który tu zmarł, i w latach 574-587 Jan Wigand. Potem zamek stał się siedzibą zarządu domen książęcych. W latach 75-87 Miłomłyn należał do powiatu morąskiego, a od roku 88 do 945 do wschodniopruskiego powiatu ostródzkiego. Po 945 roku administracyjnie należał do do 998 roku do województwa olsztyńskiego, obecnie warmińsko-mazurskiego (powiat ostródzki). Korzystnym okresem dla rozwoju miasta był XIX wiek. Przyczyniła się do tego przede wszystkim budowa Kanału Elbląskiego oraz doprowadzenie kolei (trasa Ostróda Elbląg). Druga linia kolejowa łączyła Ostródę i Morąg (zbudowana w 903 r.). W tym czasie Miłomłyn stał się węzłem dróg wodnych i kolejowych oraz ośrodkiem handlu drewnem. W latach 846-87 trwała budowa kanału Ostróda - Elbląg i
jego odnogi w kierunku Iławy. W Miłomłynie znajduje się śluza komorowa używana do dzisiaj. We wrześniu 893 r. otwarto linię kolejową z Elbląga przez Ostródę do Olsztyna, na trasie której leżał Miłomłyn. Linia kolejowa została rozebrana w 945 r. W II połowie XIX wieku i na początku XX wieku zbudowano w Miłomłynie tartak parowy oraz stocznię naprawy statków rzecznych, a także cegielnie w tym jedną parową, które sprzedawały cegłę w Ostródzie, Elblągu i Królewcu. W latach 99-933 nastąpiła znaczna emigracja ludności do zagłębia węglowego w Westfalii. Działania II wojny światowej doprowadziły do 90 % zniszczenia zabudowy miasta. Podupadły po zakończeniu wojny Miłomłyn utracił po 945 roku prawa miejskie, a ponownie odzyskał je dopiero w 998. Niewiele ocalało obiektów z historycznej zabudowy Miłomłyna. Pochodzący z czasów krzyżackich kościół rozebrano w końcu XIX wieku. Zachowała się jedynie część muru północnej nawy włączona w mury nowego kościoła oraz wieża dzwonnicza z 34 r. z okienkami w kształcie strzelnic. W miejscu starego, wybudowano w latach 898-90 nowy kościół neogotycki oraz dziedziniec z ostrołukowymi arkadami. W kościele znajduje się część wyposażenia wnętrza z dawnego kościoła - późnobarokowy ołtarz główny oraz. późnobarokowa ambona z około 70 roku. W pobliżu kościoła zachował się fragment muru obronnego z pochodzących z XIV wieku obwarowań miejskich W Miłomłynie zachowały się także zabytkowe domy murowane z przełomu wieków XVIII - XIX. Na miejscowym cmentarzy znajdują się nagrobki z XIX i początku XX wieku.
Widok rynku przed 945 r. Pocztówka ze zbiorów Archiwum Państwowego w Olsztynie.
eata Pęśko 4. STRATYRAFIA STANOWISKA Cały obszar stanowiska Miłomłyn 49 - ary od a do d, stanowiący przed rozpoczęciem inwestycji pole orne, pokrywała warsztwa humusu, oznaczona w dokumentacji jako warstwa nr. Zgodnie z opisem zawartym w Karcie opisu warstwy pozaobiektowej stanowi ona lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką materiału organicznego, barwy szarej. Od strony E stanowiska, na arach d, d, c, c, b, bezpośrednio pod warstwą nr zalegała warstwa o cechach zawaliskowych z dużą ilością materiału współczesnego. Należy przypuszczać, iż stanowiła ona zasypisko istniejącego w tym miejscu oczka wodnego, zniwelowanego podczas budowy drogi E7 w latach 70 ubiegłego wieku. Warstwa ta została oznaczona w dokumentacji jako warstwa nr. Zgodnie z opisem zawartym w Karcie opisu warstwy pozaobiektowej stanowi ona silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z dużą domieszką materiału organicznego. Wystąpiły w niej liczne fragmenty ceramiki technicznej, porcelany, plastiku i drutu. ezpośrednio pod warstwą nr na arach a b oraz pod warstwą nr na arach b d znajdowała się warstwa określona w Karcie opisu warstwy pozaobiektowej jako warstwa nr 0. Stanowiła ją glina barwy brunatno beżowej z wtrąceniami szarego. Warstwa ta stanowi calec, w którym posadowione są właściwe. obiekty
Należy przypuszczać, iż prace budowlane z lat 70 XX w. naruszyły pierwotne partie stropowe obiektów. W wyniku tego nastąpiło naturalne wprasowanie części warstw wypełniskowych w calec, powodujące powstawanie tzw. obiektów pozornych manifestujących się w postaci płytkich (do cm) plam odbiegających barwą od podłoża. W wyniku czego, możliwe było pozytywne zweryfikowanie jedynie 3 obiektów na 77 wydzielonych pierwotnie. ZESTAWIENIE WARSTW POZAOIEKTOWYCH nr hektar nr ar nr 0 A na charakter opis calec glina barwy brunatno beżowej z wtrąceniami szarego A obszarze na całym humus lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek materiału organicznego, barwy szarej A obszarze b warstwa zawaliskowa silnie zgliniony drobnoziarnisty domieszką materiału organicznego c- d- całym z domieszką piasek z dużą
eata Pęśko 5. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOII OIEKTÓW NIERUCHOMYCH Obiekty archeologiczne są to naziemne lub wziemne konstrukcje, złożone bądź proste (jednoelementowe) lub też relikty takich konstrukcji manifestujące się w postaci widocznych na poziomie eksploracyjnym odcisków negatywowych. Zazwyczaj klasyfikuje się je pod względem funkcjonalnym. Zamiennie można stosować formalno prawnemu określenie archeologiczne zabytki nieruchome. Lista tego typu obiektów jest bardzo długa i trudno ją uznać za zamkniętą. W przypadku omawianego stanowiska Miłomłyn 49 ograniczała się do jam, dołów posłupowych oraz paleniska 5.. DOŁKI POSŁUPOWE Tzw. dołki posłupowe stanowią najczęściej spotykany, obok jam, typowy rodzaj obiektu archeologicznego. Są to różnego kształtu i rozmiarów pozostałości konstrukcji drewnianych stanowiących element stanowiska archeologicznego. Z punktu widzenia interpretacji funkcjonalnej nieruchomych zabytków archeologicznych podstawą zaklasyfikowania do kategorii dołków posłupowych są ich zazwyczaj niewielkie rozmiary
zarówno w przekroju poziomym (średnio do 50 cm) jak i pionowym. W przeważającej większości przypadków są pozbawione ruchomego materiału zabytkowego, co uniemożliwia bezpośrednie datowanie. eneralnie, słup jako forma konstrukcji występuje w dwóch wariantach, jako jeden z elementów konstrukcyjnych złożonej struktury przestrzennej (budowle słupowe, palisady itd.) lub jako forma samodzielna (słupy graniczne, totemiczne itp.). Pod względem form związania z podłożem można wydzielić słupy wkopywane, wbijane oraz stawiane. W pierwszym wariancie słup lokowany jest w uprzednio wykopanym dole. Zazwyczaj w takim przypadku jest on tępo zakończony w celu zapobieżenia osiadania konstrukcji. Słupy wbijane tworzą ostro zakończony, zbliżony do trójkąta profil natomiast stawiane manifestują się w postaci płytkich, w przekroju nieckowatych lub prostokątnych zagłębień w podłożu o odmiennym od otoczenia wypełnisku. Na stanowisku Miłomłyn 49 grupa dołków posłupowych obejmuje 7 obiektów (ryc.)
Stosując kryterium kształtu przekroju pionowego podzielono je na następujące typy: Typ I ( ryc. ). Stanowi 4% zbioru. Zaliczono do niego obiekt nr 63 o przekroju nieforemnym z przegłębieniami w w obu dolnych narożnikach. Także jego rozmiary znacząco odbiegają od pozostałych obiektów. Średnica wynosi 45 cm, natomiast głębokość 38 cm. Pierwotnie, podczas dokumentowania profili przyjęto, iż jest to relikt słupa wkopywanego. Zastanowienie jednak budziły zarówno rozmiar jak i sygnalizowane wyżej przegłębienia w partiach spągowych. Wątpliwości te skłoniły do powtórnej analizy, tym razem w oparciu o dokumentację fotograficzną profili. W jej wyniku można wnosić, że są to prawdopodobnie pozostałości konstrukcji złożonej, Ryc.3 słupa wzmacnianego słupami stabilizującymi ( ryc. 3). Taką formę stosuje się zazwyczaj w przypadku konstrukcji narażonych na silne i zmienne naprężenia (np. słupy bramne, wolno stojące, filary). w tekście podano tzw. numery robocze obiektów
Typ II (ryc. 4). Stanowił 8% zbioru. Do tego typu zaliczono obiekty nr 6. oraz 76. Wiązać je należy ze słupami wstawianymi w uprzednio wykopane jamy. Obiekt 6. o workowatym kształcie i głębokości 5cm został wyodrębniony z obiektu 6 jamy o dużych rozmiarach. Wyłącznie kształt partii spągowej świadczy tu o w/w konstrukcji gdyż część stropowa łączy się ze stropową częśćią obiektu 6 i niemożliwe jest precyzyjne określenie jej kstałtu. Natomiast obiekt 76 kształtem wypełniska w partii stropowej świadczy o uprzednim wykopaniu płykiej, nieregularnej jamy o rozmiarach 5x 6 cm a następnie posadowieniu w niej słupka. łębokość obiektu to 5 cm. Typ III ( ryc. 5). Stanowił 57% zbioru. Na ten typ składały się obiekty nr 9, 9., 3, 67. o przekroju trójkątnym. Ich średnica w partiach stropowych wynosiła od 9 cm do 3 cm. łębokość wahała się w granicach 6 cm do 8 cm. Zbliżony do trójkąta przekrój wskazuje, iż w tym przypadku mogą być to pozostałości po słupach wbijanychw uprzednio wykopane, niewielkie jamy. Kształt wypełniska i mały rozmiar obiektu nr 67. skłania do wniosku, iż słup został wbity bezpośrednio w glebę. w wypadky obiektów 9. oraz 3 z uwagi na ich asymetryczny kształt można przypuszczać, ryc.5 ze słup ustawiony został nie w pionie a pod kątem. Dołki posłupowe wystąpiły głównie w W i NW części stanowiska (ary a i b), gdzie wiązać je można z fazą osadnictwa kultury łużyckiej. Analiza przestrzenna ich rozmieszczenia nie pozwala na wydzielenie jakichkolwiek konstrukcji w których skład mogłyby wchodzić. Dodatkowym utrudnieniem jest występująca na znacznej części stanowiska warstwa zawaliskowa której skład ewidentnie świadczy o zniszczeniu części obiektów archeologicznych. W wypadku dołkow posłupowych, których cechą charakterystyczną są niewielkie rozmiary a w wypadku niektórych typów (słupy stawiane na gruncie lub bardzo płytko wkopywane) także bardzo niewielka miąższość warstwy istnieje duże prawdopodobieństwo całkowitego zniszczenia wielu obiektów. Stąd też jedyny wniosek jaki można wysunąć, to iż omówione obiekty stanowiły zapewne podstawowy element
konstrukcji, których pozostałe części nie pozostawiły widocznych śladów. Mogły być to budowle typu szałasowego ze słupem wspornikowym lokalizowanym centralnie, różnego rodzaju wiaty czy też wreszcie filary konstrukcji typu rusztowego. W wypadku dołków posłupowych towarzyszących duzej jamie (podobiekty wyodrębnione) niewykluczone jest też, iż stanowiły one fragment konstrukcji zadaszenia jam odpadowych. 5.. JAMY/PALENISKA Na omawianym stanowisku jamy stanowiły podstawowy nośnik materiału ceramicznego pozwalającego na określenie ich chronologii i za tym idąc faz zasiedlenia stanowiska. W oparciu o to wydzielono obiekt związany z osadnictwem kultury wielbarskiej datowanym na Okres Wpływów Rzymskich jama której funkcję z dużym prawdopodobieństwem można określić jako palenisko, oraz 6 obiektów osadnictwa kultury łużyckiej datowanych na wczesną epokę żelaza. Oprócz tego jamy pozbawione były jakiegokolwiek materiału datującego. 5.a. OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH Z osadnictwem ludności kultury wielbarskiej datowanym na Okres Wpływów Rzymskich związany jest obiekt (nr 3).
Obiekt nr 3 (ryc.6) stanowi owalna w rzucie poziomym jama o rozmiarach w partii stropowej x 54cm i głębokości 6 cm. Przekrój nieregularny, wypełnisko różnorodne, wielowarstwowe: 3a silnie zgliniony drobnoziarnisty brunatno szary piasek 3b szaro brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek 3c szaro beżowy silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z wytrąceniami spalenizny 3d spalenizna z przepalonymi kamieniami W wypełnisku obiektu wystąpiło 39 fragmentów naczyń ceramicznych kultury wielbarskiej. Kształt i rodzaj wypełniska obiektu (obecność konstrukcji kamiennej) pozwalają na interpretację jego charakteru prawdopodobnie obiekt stanowił palenisko. 5.b. WCZESNA EPOKA ŻELAZA (ryc.7) Z osadnictwem okresu wczesnej epoki żelaza na stanowisku Miłomłyn 49 wiązać można 6 obiektów o charakterze jam nr, 5, 54, 6, 67, oraz. W wypełniskach w/w obiektów fragmenty ceramiki odnaleziono pozwalające łączyć je z kulturą łużycką. Stosując kryterium wielkości i kształtu przekroju pionowego jamy powyższe podzielono na typy. Najliczniejszą grupę (typ I) stanowią duże jamy o przekroju nieckowatym
(obiekty 54, 6, 67 i ). Trzy z nich posiadają wypełnisko jednorodne (nr. 54, 6 i ) a jeden (nr 67) różnorodne, przemieszane. W obrysie obieków nr 6 i 67 dodatkowo wyodrębniono podobiekty (6. i 67.) w postaci dołków posłupowych. Jamy i 5 (typ II) odbiegają znacznie wielkością od grupy powyższej, zaliczono je więc do jam małych. Podobnie jak typ I mają kształt nieckowaty, jama posiada wypełnisko jednorodne a jama 5 różnorodne. Obiekt 77 (typ III) znacznie odbiega kształtem i wielkością od oby powyższych typów jest to duża, głęboka jama profilu workowatym i wypełnisku różnorodnym. TYP I Duże jamy o przekroju nieckowatym. Zaliczamy do nich obiekty 54, 6, 67 i. Obiekt 54 (ryc.8). Płytka jama o planie dość regularnym, zbliżonym do okrągłego i rozmiarach w części stropowej 6 x 68 cm.; przekroju nieckowatym i głębokości 0 cm. Wypełnisko jednorodne - stanowił je silnie zgliniony drobnoziarnisty rudo brązowy piasek. W wypełnisku obiektu znaleziono 9 fragmentów ceramiki kultury łużyckiej. Obiekt 6 (ryc.9) Płytka jama o planie dość regularnym, owalnym i rozmiarach w częśći stropowej 43 x 6 cm. Przekrój nieckowaty, głębokość 3 cm. Dno nieregularne, z przegłębieniami. Wypełnisko jednorodne - silnie zgliniony
drobnoziarnisty szaro brązowy piasek. W wypelnisku obiektu wystąpił fragment ceramiki kultury łużyckiej. Obiekt 67 (ryc.0). Płytka jama o planie nieregularnym, zbliżonym do owalu. Rozmiary w części stropowej 40 x 43 cm. Przekrój nieckowaty, głębokość 4 cm. Wypełnisko niejednorodne, przemieszane. 67a silnie zgliniony drobnoziarnisty szaro brązowy piasek 67b - silnie zgliniony drobnoziarnisty ciemno brunatny piasek 67c - silnie zgliniony drobnoziarnisty szaro żółty piasek 67d - silnie zgliniony drobnoziarnisty ciemno szaro brązowy piasek 67e - silnie zgliniony drobnoziarnisty ciemno żółty piasek. W wypełnisku obiektu odnaleziono fragmenty ceramiki kultury łużyckiej. Obiekt (ryc.). Płytka jama o planie regularnym, okrągłym. Rozmiary w partii stropowej 70 x 8 cm. Przekrój nieckowaty, głębokość 4 cm. Wypełnisko jednorodne. Stanowi je silnie zgliniony drobnoziarnisty ciemno szary piasek. W wypełnisku obiektu wystąpiło 4 fragmentów ceramiki należącej do kultury łużyckiej.
TYP II. Małe jamy o przekroju nieckowatym. Zaliczamy tu obiekty oraz 5. Obiekt (ryc.). Mała, płytka jama o planie nieregularnym, zbliżonym do owalu. Rozmiary w partii stropowej x 3 cm. Przekrój nieckowaty, głębokość 5 cm. Wypełnisko jednorodne. Stanowi je silnie zgliniony drobnoziarnisty jasno szary piasek. W wypełnisku znaleziono fragmenty ceramiki kultury łużyckiej. Obiekt 5 (ryc.3). Mała, płytka jama o planie regularnym, okrągłym. Rozmiary w partii stropowej 3 x 30 cm. Przekrój nieckowaty, z przegłębieniem w środkowej partii dna.wypełnisko różnorodne. 5a silnie zgliniony drobnoziarnisty brunatno brązowy piasek 5b - silnie zgliniony drobnoziarnisty jasno szary piasek 5c - silnie zgliniony drobnoziarnisty jasno szaro beżowy piasek. W wypełnisku obiektu odnaleziono 5 fragmentów ceramiki należących do kultury łużyckiej. 5..c. JAMY O NIEUSTALONEJ CHRONOLOII Obok omówionych wyżej grup jam zawierających w swych wypełniskach materiał zabytkowy pozwalający na ich datowanie na stanowisku Miłomłyn 49 wystąpiły jamy pozbawione elementów pozwalających na ustalenie ich chronologii. Są to obiekty nr 9 i 77 Obiekt 9 (ryc.4). Płytka, niezbyt duża jama o planie nieregularnym, zbliżonym do wydłużonego owalu. Rozmiary w partii stropowej 8 x ~60cm. Profil nieckowaty. łębokość 8 cm. Wypełnisko jednorodne, silnie zgliniony drobnoziarnisty szaro brunatny piasek z wytrąceniami rudej gliny. Z
profilu jamy wyodrębniono podobiekt (nr 9.) będący pozostałością dołka posłupowego. Jama swoim kształtem i rozmiarami przypomina inne jamy typu I kultury łużyckiej i z dużym prawdopodobieństwem można łączyć ją z tym etapem zasiedlenia stanowiska. Obiekt 77(ryc.5). Duża, głęboka jama o dość regularnym planie i rozmiarach w partii stropowej 50 x 54 cm. Profilu workowaty, głębokość 4 cm. Wypełnisko różnorodne stanowią je 3 warstwy o dobrze zachowanej strukturze sedymentacji. 77a silnie zgliniony drobnoziarnisty szaro brązowy piasek 77b - silnie zgliniony drobnoziarnisty szary piasek 77c - silnie zgliniony drobnoziarnisty ciemno brunatny piasek Obiekt znacznie odbiega kształtem i wielkością od pozostalych typów występujących na stanowisku Miłomłyn 49. rak materiału datującego podobienst do innych powiązanie tej jamy z jakimkolwiek etapem zasiedlenia stanowiska. obiektów oraz uniemożliwia
Nr roboczy Nr inż. Miłomłyn 49/ 9 Miłomłyn 49/ Miłomłyn 49/ Miłomłyn 49/ Miłomłyn 49/ 3 4 5 3 5 9 Miłomłyn 49/ 5. Miłomłyn 49/ 6 3 Miłomłyn 49/ Miłomłyn 49/ 7 8 54 6 Miłomłyn 49/ 8. Miłomłyn 49/ 9 63 Miłomłyn 49/ 0 67 Miłomłyn 49/ 0. Miłomłyn 49/ 9. 6. 67. Miłomłyn 49/ 76 Miłomłyn 49/ 3 77 Funkcja dołek posłupowy jama palenisko jama jama dołek posłupowy dołek posłupowy jama jama dołek posłupowy dołek posłupowy jama dołek posłupowy jama dołek posłupowy jama Lokalizacja (hektar/ar) Poziom eksploracyjny Aa I Aa Aa/a Aa Ab I I I I Ab I Ab I Aa Aa I I Aa I Aa I Ab I Ab I I Ad I I Poziom niwelacyjny stropu (m.n.p.m.) Długość x szerokość x głębokość (w cm) Kształt plan profil stożkowaty Chronolog ia Zabytki ruchome ceramika kości metal 0,83 3x5x3 nieregular ny 0,68 3xx5 nieregular ny owalny nieckowaty w.e.ż. nieregularny 39 5 O.W.R. w.e.ż. 0,68 0,76 0,79 0,79 x54x6 30x3x 4x6x 8x?x8 0,8 okrągły nieckowaty jajowaty nieckowaty? stożkowaty 30x6x7 okrągły stożkowaty 0,63 68x6x0 okrągły 0,63 0,63 6x43x3 7x?x5 owalny czerpakowat y nieckowaty? workowaty 0,77 49x45x38 okragły workowaty 0,78 43x40x4 nieregular ny? nieckowaty 0,78 9x?x6 0,78 03,0 8x70x4 6x5x4 0,89 54x50x4 okrągły nieckowaty nieckowaty okrągły workowaty k.ł. k. wielbarska k.ł. ob. wydzielony z profilu ob. 9 9 w.e.ż. w.e.ż. w.e.ż. 4 w.e.ż. workowaty nieregular ny Uwagi inne k.ł. k.ł. ob. wydzielony z profilu ob. 6 k.ł. ob. wydzielony z profilu ob. 67 k.ł.
Igor Maciszewski, Monika Maciszewska 6 ANALIZA ZAYTKÓW RUCHOMYCH W trakcie prac badawczych, prowadzonych na stanowisku Miłomłyn 49, pozyskano sumarycznie 69 zabytków ruchomych, przy czym była to wyłącznie ceramika naczyniowa (tab. 4.). Wśród niej wyróżniono 5 ułamki naczyń kultury łużyckiej (KŁ) oraz 7 związanych z kulturą wielbarską (KW). Tabela 4. Miłomłyn, gm. loco, stan. 49. Występowanie materiału zabytkowego w poszczególnych obiektach. Nr obiektu 3 5 54 6 67 Lokalizacja Aa Aa/a Aa Aa Aa Ab Ilość ceramiki 7 5 6 36 Chronologia KŁ KW KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ 6. Analiza ceramiki kultury łużyckiej 5 fragmenty ceramiki kultury łużyckiej (KŁ), pozyskane na stanowisku, stanowią niewielki zbiór, co w konsekwencji zaważyło na możliwościach analitycznych, m. in. z tego powodu nie przeprowadzone zostały badania statystyczno- porównawcze. Równocześnie zły stan zachowania materiałów, jak również jego silne rozdrobnienie, utrudniły możliwość przeprowadzenia analiz makro i mikromorfologicznych, uniemożliwiając bardziej szczegółowe badania. Przyjęto założenie, iż obiekty, z których pochodzi materiał, są sobie współczesne, aczkolwiek, z przyczyn wymienionych na początku, założenie to pozostać musi w sferze hipotezy. 6.. Analiza makro i mikromorfologiczna
Wyniki analizy makro i mikromorfologicznej ujęte zostały w tabeli 4.. Jej wyniki uprawniają nas do stwierdzenia, iż w kwestii wykończenia ścianek dominowały ułamki chropowacone, oparte na domieszce gruboziarnistego tłucznia, w niektórych wypadkach z nikłym udziałem piasku. Drugą kategorię stanowią naczynia cienkościenne, o starannie wykonanych, gładzonych ściankach wewnętrznej i zewnętrznej, w które rolę domieszki schudzającej pełnił głównie drobno i średnio ziarnisty kamienny. W jednym wypadku zaobserwowano fragment o lekko chropowaconej powierzchni zewnętrznej i gładkiej, czarnej wewnętrznej. Nie udało się, z racji zbytniego rozdrobnienia materiału, zrekonstruować ani jednego naczynia. Łącznie zarejestrowano 9 fragmentów wylewów, w tym jeden zdobiony w strefie przykrawędnej ornamentem palcowym (tabl. III, ryc. 9) i jeden z karbowanym wylewem (tabl. III, ryc. 3). Oprócz tego zarejestrowano dwa fragmenty brzuśców zdobione ornamentem palcowym i palcowo dołkowym (tabl. III, ryc., 4). Tabela 4. Miłomłyn, gm. loco, stan. 49. Wyniki analizy mikro i makromorfologicznej ceramiki kultury łużyckiej Lp. Ar Nr Rodzaj Ziarnistość rubość obiektu domieszki domieszki ścianek Faktura Faktura powierzchni powierzchni zewnętrznej wewnętrznej Ś 3 4 5 6 7 8 9 0 /piasek /piasek drobnoziarnisty drobnoziarnisty Ś Ś Ś Ś 3 4 5 6 7 8 9 0 /piasek drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ornament palcowy, karbowany palcowy palcowy palcowy palcowy Część Naczynia W W W W W W W W W W palcowodołkowy -
3 4 5 6 7 8 9 30 3 3 33 34 35 36 37 38 39 40 4 4 43 44 45 46 47 48 49 50 5 5 Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Aa Ab Ab 54 54 54 54 54 54 5 5 5 5 5 6 67 67 drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty drobnoziarnisty Ś Ś Ś Ś Ś - / Ś - średnioziarnisty - 6. Analiza ceramiki kultury wielbarskiej Pozyskany w trakcie badań na stanowisku Miłomłyn 49 materiał ceramiczny związany z kulturą wielbarską liczy zaledwie 7 sztuk. Wszystkie zabytki związane z tą fazą zasiedlenia stanowiska pochodzą z jednego obiektu. Z uwagi na fakt nikłej ilości materiałów ruchomych nie przeprowadzono analizy statystyczno- porównawczej, zawężając ją jedynie do makroskopowej i technologicznej. Niemożliwie było również skonkretyzowanie ustaleń chronologicznych, co zawęziło przypisanie omawianego tu zbioru do kategorii kulturowych.
6.. Analiza makroskopowo technologiczna Rezultat analizy makroskopowo technologicznej zaprezentowany został w tabeli. Z uwagi na fakt zbyt dużego rozdrobnienia materiału nie możliwie było określenie typów naczyń, z jakich pochodziła omawiana tu ceramika (choć w jednym wypadku można zaryzykować, iż przynależał on do garnka, tabl. ryc. ). Nie zarejestrowano również żadnych fragmentów ornamentowanych. Zaobserwowano trzy fragmenty wylewów (tabl., ryc. -3) oraz jeden ułamek dna. Tabela 4.3 Miłomłyn, gm. loco, stan. 49. Wyniki analizy makroskopowo- technologicznej ceramiki kultury wielbarskiej Lp. Lokalizacj Nr Rodzaj Ziarnistość rubość a Aa/ Aa obiektu 3 domieszki piasek domieszki mała/średni ścianek 7 cm 3 Aa/ Aa Aa/ Aa 3 3 /piasek /piasek a średnia mała/średni 7 cm 7 cm a średnia/mał 9 cm a średnia/mał 4 5 6 Aa/ Aa Aa/ Aa Aa/ Aa 3 3 3 Faktura Rodzaj Wielkość Część fragmentu* Naczynia* W W 7 cm a średnia/mał 7 cm 7 cm 3 W powierzchni Przełomu* 7 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 8 9 Aa/ Aa Aa/ Aa 3 3 /piasek a mała średnia/mał 6 cm 7 cm 0 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm 3 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm 4 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm 5 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm
6 Aa/ Aa 3 a średnia/mał 7 cm 7 Aa/ Aa 3 /piasek a średnia/mał 9 cm D a * Rodzaj przełomu : jednobarwny - dwubarwny 3 trójbarwny Wielkość fragmentu średnica do 0 cm średnica powyżej 0 cm Część naczynia brzusiec W wylew D - dno
Tablica I.,,3- Ob. 3.
Tablica II. 4, 5, 6, 7 Ob.
Tablica III. 8, 9, 0,,, 3, 4- Ob.
eata Pęśko 7. CHARAKTERYSTYKA FAZ ZASIEDLENIA STANOWISKA ryc. 7.. FAZA ŁUŻYCKA (WCZESNA EPOKA ŻELAZA) Osadnictwo kultury łużyckiej na stanowisku Miłomłyn 49 manifestowało się w postaci nielicznych, niewielkich, dość oddalonych od siebie obiektów. Chronologię zespołu w określa materiał ceramiczny pochodzący z jam nr, 5, 54, 6, 67 i. Występowanie wśród nich śladów konstrukcji drewnianych (dołków posłupowych) może stosunkowo świadczyć o długim czasie użytkowania. Dotyczy to zwłaszcza obiektu nr 6 będącego zapewne pozostałością po umacnianym słupkami, dużym, dodatkowymi słupie. Struktura niektórych wypełnisk - obiekty nr 5 i 67 (przemieszana, niejednolita) może sugerować zasyp intencjonalny. Natomiast obiekty nr 54 oraz 6 i ze względu na formę płytkiego dołu o nieregularnym dnie, najprawdopodobniej stanowiły pozostałości wybierzysk dołów gliniankowych.
Destrukcja mechaniczna (por. WSTĘP), jaka dotknęła badane stanowisko spowodowała, iż w chwili podjęcia prac badawczych nie było już możliwe uchwycenie pierwotnego układu osadniczego. Stąd też wyciągnięcie wniosków natury ogólnej odnoszących się do osadnictwa ludności kultury łużyckiej w tym miejscu nie wydaje się uprawnione. 7.. FAZA WIELARSKA (OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH) Obiekt utożsamiany z fazą osadnictwa kultury wielbarskiej to opisane w rozdziale 5 palenisko. Jego przynależność chronologiczno kulturową określono na podstawie 39 fragmentów, jaka wystąpiła w wypełnisku obiektu. Obecność w obiekcie śladów konstrukcji kamiennej może świadczyć, iż była to forma trwała, eksploatowana przez dłuższy czas. W obrębie stanowiska nie wystąpiły żadne inne ślady osadnictwa z tego okresu, jednak może to mieć związek ze wspominanym już kilkakrotnie zniszczeniem jego części prawdopodobnie podczas zasypywania oczka wodnego w latach 70 ub. wieku.
Miłomłyn 49 skala :0000 wg. geoportal.gov.pl
Miłomłyn 49 skala :5000 wg. geoportal.gov.pl
PLAN ZIORCZY STANOWISKA 0,5 m npm. 03,70 m npm. 03,77 m npm. d d 03.08 m npm. 03,7 m npm. 0.93 m npm. 0.99 m npm. 05,00 m npm. w. w. 0 ob. 76 0.83 m npm. 03.0 m npm. c 0.8 m npm. c w. w. ob. 77 w. 0 ob. 0,4 m npm. 03,58 m npm. 06,4 m npm. b 03,68 m npm. b 03.0 m npm. 0.78 m npm. 0.8 m npm. w. ob. 67 ob. 3 ob. 9 w. 0 w. 0 ob. 5 03,57 m npm. 0.86 m npm. 0.75 m npm. a 0.8 m npm. a ob. 63 w. 0 ob. 6 w. 0 ob. ob. 9 ob. 3 06,8 m npm. ob. 54 03,6 m npm. 0.6 m npm. 03,8 m npm. 0,33 m npm. 03,36 m npm. 0.66 m npm. 0 0.85 m npm. 5m
ob. nr 9 ob. nr 3 ob. nr 5 ob. nr 3 ob. nr 63 ob. nr 9