OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

Transkrypt

1 Nowa Wieś Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 2 Nr st. w miejscowości 2 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBRĘBIE INWESTYCJI ROZBUDOWA DROGI KRAJOWEJ NR 7 DO PARAMETRÓW DROGI EKSPRESOWEJ NA ODCINKU PASŁĘK (KALSK) - MIŁOMŁYN" 2010 r. Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Raszyn 2010 r.

2 Spis treści 1. Wstęp (Igor Maciszewski) Przyjęty system metod badawczych Przyjęte zasady dokumentacji Zasady eksploracji Historia badań Charakterystyka przestrzeni badawczej Charakterystyka geomorfologiczna (Tomasz Zapaśnik) Lokalizacja Budowa geologiczna Geomorfologia Fizjografia Charakterystyka obiektów nieruchomych i zabytków ruchomych. Podsumowanie (Igor Maciszewski)...11 Tablice

3 Igor Maciszewski 1. WSTĘP Prace badawcze prowadzone były w okresie od do na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie, zgodnie z umową nr GDDKiA-O/OL-R2-P /10 z dnia r., w ramach ratowniczych badań archeologicznych w obrębie inwestycji rozbudowy drogi krajowej nr 7 na odcinku Pasłęk (Kalsk) - Miłomłyn. Badania wykopaliskowe realizował zespół pod kierunkiem mgr Rafała Maciszewskiego. Ponadto w skład ekipy weszli lic. Monika Poborca, mgr Igor Maciszewski oraz 5 pracowników fizycznych. Ogółem przebadano powierzchnię 4,15 ara z zakontraktowanych 10. Przyczyną takiego stanu rzeczy był fakt błędnego wyliczenia powierzchni przeznaczonej do badań, co zostało ujawnione w momencie dokonania szczegółowych pomiarów geodezyjnych. 1.1 Przyjęty system podziału przestrzeni badawczej i dokumentowania znalezisk (Rafał Maciszewski) Podział przestrzeni badawczej oparty został się na siatce arowej. Ary lokalizowane były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 10 w pasach pionowych i oznaczeniami literowymi od a j w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu ryc. 1. Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc. 2. ryc. 1 2

4 ryc. 2 Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara. Poszczególne obiekty oraz warstwy poza obiektowe numerowane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi. Warstwom obiektowym przyporządkowany był numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów nadawany był im numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów rejestrowany był przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) ryc. 3. obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc Przyjęte zasady dokumentacji (Rafał Maciszewski) Podstawę dokumentacji archeologicznej stanowiły rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:50 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych 3

5 obiektów wykonywane w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz z zaznaczoną linią profilową. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej, w rzutach panoramicznych dla poszczególnego ara i poziomu eksploracyjnego oraz w seriach z ujęciami obejmującymi dwie ćwiartki (a,c i b,d) poszczególnego ara. Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU BADAŃ prowadzonym w wersji zeszytowej oraz sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, ryc. 4 KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO ryc. 4. Na KARCIE OBIEKTU umieszczono zminiaturyzowane zdjęcie profilu obiektu oraz cyfrowy jego obrys. Zastosowanie tej podwójnej dokumentacji rysunkowej umożliwia weryfikację rysunków polowych i tym samym ułatwia późniejsze opracowanie. Uzupełnieniem wspomnianych form dokumentacyjnych były inwentarze obiektów, zabytków masowych, zabytków wydzielonych oraz rysunków i fotografii. 1.3 Zasady eksploracji Przestrzeń badana odhumusowana została przy pomocy sprzętu mechanicznego do osiągnięcia poziomu spągu podglebia. Po zdjęciu warstwy ornej powierzchnię doczyszczono ręcznie. Obiekty eksplorowano połówkami. Pierwsza część wybierana była warstwami mechanicznymi o miąższości 10 cm, numerowanymi cyframi rzymskimi, aż do osiągnięcia poziomu calca. Pozostałe części eksplorowane były zgodnie z naturalnym układem uwarstwienia wewnętrznego (eksploracja negatywowa). Materiał ruchomy metrykowano w odniesieniu do poszczególnych warstw obiektów. 1.4 Historia badań Stanowisko wyznaczone zostało w wyniku badań powierzchniowo - sondażowych, przeprowadzonych przez IAiE PAN oddział w Poznaniu, pod kierownictwem dr Ireny Sobkowiak-Tabaki, w marcu 2010 roku. W wyniku rozpoznania archeologicznego pozyskano 1 fragment krzemienny oraz jeden ułamek późnośredniowiecznej ceramiki. Na tej podstawie, 4

6 potwierdzonej jakoby badaniami sondażowymi, wyznaczono 10 arową powierzchnię do badań. W toku prac, stanowiących podstawę tego opracowania, nie stwierdzono śladów wykopu sondażowego. W pobliżu, w trakcie trwania prac badawczych, podczas robót ziemnych związanych z budową drogi technicznej związanej z przedmiotową inwestycją zauważono na przestrzeni ok. 2 ha stosunkowo liczne ślady wskazujące na możliwość wystąpienia w tym miejscu archeologicznej substancji zabytkowej. W pobieżnym oglądzie odhumusowywanego terenu stwierdzono występowanie ok. 20 stropów najprawdopodobniej palenisk i luźnego materiału ceramicznego charakterystycznego dla wczesnej epoki żelaza ryc. 5. Obszar ten przed wizytacją konserwatorską został całkowicie zniszczony w toku prac budowlanych. ryc Charakterystyka przestrzeni badawczej Stanowisko położone jest na niewielkim wyniesieniu w pobliżu istniejącego pasa drogowego drogi krajowej E7 na osi NW SE na podłożu gliniastym. Obmiar geodezyjny wykazał, iż rzeczywista powierzchnia, przeznaczona do badań, wyniosła 4,15 ara. W wyniku przeprowadzonych prac wykopaliskowych zarejestrowano w sumie 6 obiektów nieruchomych, w tym dwa datowane na wczesny okres nowożytny. Nie potwierdziło się natomiast występowanie na tym obszarze reliktów osadnictwa z epoki kamienia. 5

7 dr Tomasz Zapaśnik 2. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA W celu opracowania niniejszego studium, 7 lipca br. autor przeprowadził wizję terenową stanowiska, pobrał próbę występującej tu skały oraz zapoznał się z istniejącymi publikacjami i materiałami archiwalnymi dotyczącymi tego rejonu. 2.1 Lokalizacja Stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 2 zlokalizowane na wysoczyźnie morenowej stanowiącej południową krawędź doliny rzeki Wąskiej, po zachodniej stronie drogi krajowej DK 7 (przy skrzyżowaniu DK 7 z linią kolejową), około 3,8 km na S od Pasłęka. Nowa Wieś wieś w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Pasłęk na trasie linii kolejowej Elbląg-Olsztyn. Wieś jest siedzibą sołectwa Nowa Wieś. Położona jest w północnej części Pojezierza Iławskiego. 6

8 2.2 Budowa geologiczna Na południe Pasłęka - także na stanowisku archeologicznym Nowa Wieś 2 występują dużej miąższości gliny zwałowe zlodowacenia Sanu 2. Są to gliny brązowe, szarobrązowe z odcieniem niebieskim. Ich miąższość jest zmienna i wynosi od kilkudziesięciu metrów na obszarze południowowschodnim, do kilku metrów pod utworami budującymi Wyniesienie Elbląskie. Miąższość glin zwałowych w zlokalizowanym na południe od stanowiska otworze badawczym Nr Zielonka Pasłęcka wynosi 50 m. Są to gliny zwałowe przewarstwione trzykrotnie iłami, mułkami i piaskami zastoiskowymi. Takie wykształcenie glin zwałowych zlodowacenia Sanu 2 jest związane z zaburzeniami glacitektonicznymi. Powierzchnia glin zwałowych porozcinana jest dolinami cieków stanowiących południowe dopływy rzeki Wąskiej. Doliny te wypełnione są osadami piaszczystymi. Piaski rzeczne towarzyszą większości cieków na omawianym obszarze. Są to piaski drobnoziarniste lub pylaste. Skład petrograficzny frakcji żwirowej w występującej w warstwie glin zwałowych w rejonie stanowiska wykazuje przewagę okruchów wapieni (średnio 38,6%) nad skałami 7

9 krystalicznymi (średnio 27,5%).W grupie skał lokalnych występują głównie margle kredowe (średnio 21,5%) a w stropie glin zaznaczył się wzrost zawartości fosforytów i pirytu. Przekrój geologiczny na linii Krosno Młyn Pasłęk Zielonka Pasłęcka (K.Petelski, A.Gondek. SMGP 1 : , ark. Pasłęk, 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 20- gliny zwałowe Fragment Szczegółowej Mapy Geologiczna Polski 1 : , ark. Pasłęk (K.Petelski, A.Gondek., 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 8

10 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 20- gliny zwałowe 2.3 Geomorfologia Pod względem geomorfologicznym obszar, na którym zlokalizowane jest stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 2 zalicza się, zgodnie z klasyfikacją J. Kondrackiego (Geografia regionalna Polski, 2009), do północnej części Pojezierza Iławskiego, które stanowi wschodnią część Pojezierza Wschodniopomorskiego. Morfologia powierzchni tego obszaru jest zróżnicowana. Na S od badanego stanowiska wznosi się wysoczyzna morenowa. Rzeźba ta została ukształtowana w wyniku deglacjacji ostatniego lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, erozji i akumulacji rzek i jezior oraz procesów wietrzeniowych. Rzędne terenu wahają się w tym miejscu od około 85 m npm. w osi doliny rzeki Wąska, do około 107 m npm. w strefie analizowanego stanowiska archeologicznego. Występujące w rejonie wysoczyzny polodowcowe - to wysoczyzny faliste o urozmaiconej rzeźbie i dużej ilości zagłębień wytopiskowych po martwym lodzie porozdzielanych wzniesieniami. Dolina położonej ok. 0,2 km na SW od stanowiska rzeki Wąskiej to rynna subglacjalna wykorzystana przez rzekę. Jest ona głęboko wcięta w otaczające ją wysoczyzny polodowcowe. W części wschodniej obszaru wysokość krawędzi doliny Wąskiej wynosi około 30 m i maleje ku zachodowi osiągając 20 m w rejonie, gdzie rzeka wpływa na obszar Żuław Wiślanych. 9

11 2.4 Fizjografia Obszar gminy Pasłęk jest zróżnicowany pod względem przyrodniczym. Gmina leży na terenie następujących mezoregionów geograficznych Wysoczyzny Elbląskiej, Żuław Wiślanych, Równiny Warmińskiej i Pojezierza Iławskiego. Istotną rolę w krajobrazie rejonu stanowiska archeologicznego Nowa Wieś 2 odgrywa rzeka Wąska. Zbudowane z glin zwałowych krawędzie doliny są porozcinane bocznymi dolinkami podobnymi do jarów. Silna erozja, zaznaczająca się w dolinie, związana jest z nisko położoną bazą erozyjną. W dolinie Wąskiej - poniżej krawędzi ograniczającej dolinę - znajdują się dwa poziomy tarasów rzecznych: tarasy zalewowe oraz tarasy wyższe, nadzalewowe. Wysoczyzna morenowa falista otaczająca dolinę Wąskiej posiada wysokość około sześćdziesięciu kilku metrów n.p.m. Wysokość ta maleje w kierunku zachodnim osiągając w rejonie Żuław Wiślanych dwadzieścia kilka metrów n.p.m. Jednocześnie wysoczyzna ta wznosi się ku północy i południowi po obu stronach doliny Wąskiej. Gmina Pasłęk zajmuje obszar 264,39 km², w tym: użytki rolne: 74% użytki leśne: 14% Gmina stanowi 18,48% powierzchni powiatu elbląskiego. 10

12 Igor Maciszewski 3. CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH I ZABYTKÓW RUCHOMYCH W wyniku badań archeologicznych przeprowadzonych w Nowej Wsi na stanowisku nr 2 zadokumentowano 6 obiektów nieruchomych. Określono chronologię 2 z nich na podstawie znalezionego w ich wypełniskach materiału ruchomego (ob.3, 5). Wśród wszystkich obiektów rozpoznano 3 dołki posłupowe, 1 jamę oraz 2 ogniska 1. Nr roboczy A / 1 Nr inw. Nowa Wieś 2 / 1 funkcja jama hektar A ar d1 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 102,10m.npm. 67cm 58cm 17cm kształt plan profil owalny nieckowaty faza zasiedlenia? chronologia? wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 1a- szara glina 1b- rdzawo- szara glin opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych 1 Ogniska wydzielono jako odrębny typ funkcjonalny obiektów archeologicznych, pozostający w opozycji do palenisk i pieców. Zgodnie z przyjętą definicją są to miejsca intencjonalnego zakładania ognia bezpośrednio na powierzchni gruntu bez towarzyszących im elementów konstrukcyjnych. 11

13 Nr roboczy A / 2 Nr inw. Nowa Wieś / 2 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 101,74m.npm. 47cm 54cm 11cm kształt plan profil owalny nieckowaty faza zasiedlenia? chronologia? wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 2a- brązowa glina opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych Nr roboczy A / 3 Nr inw. Nowa Wieś 2 / 3 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 101,80m.npm. 75cm 49cm 13cm kształt plan profil owalny schodkowo asymetryczny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne x nowożytność nowożytność 12

14 wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 3a- szara glina z niewielka ilością drobnych kamieni. opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych Nr roboczy A / 4 Nr inw. Nowa Wieś 2 / 4 funkcja palenisko hektar A ar a1 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 101,80m.npm. 102cm 73cm 12cm kształt plan profil czworokątny nieckowaty faza zasiedlenia? chronologia? wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 4a- warstwa spalenizny 4b- warstwa spalenizny z węglami drzewnymi opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych Nr roboczy A / 5 Nr inw. Nowa Wieś 2 / 5 funkcja jama hektar A ar c1 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 102,05m.npm. 38cm 40cm 23cm kształt plan kolisty 13

15 profil nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne x nowożytność nowożytność wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 5a- jasno- szara glina opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych Nr roboczy A / 7 Nr inw. Nowa Wieś 2 / 6 funkcja dołek posłupowy hektar A ar c2 poziom niw. stropu długość szerokość głębokość 102,08m.npm. 27cm 18cm 17cm kształt plan profil owalny nieckowaty faza zasiedlenia? chronologia? wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 7a- brązowo-szara glina 7b- jasno brązowo- szara glina opis eksploracji: eksploracja warstwami mechanicznymi (5 10 cm) w obrębie warstw obiektowych Z racji bardzo niewielkiej powierzchni, jaką przebadano, nie sposób było pokusić się nawet o próbę podjęcia analizy przestrzennej. Podobnie w przypadku materiałów ruchomych. Dwa fragmenty nowożytnej ceramiki, pozyskane z dwóch obiektów nie posiadały żadnych 14

16 cech dystynktywnych, co znacząco wpłynęło na ich wartość poznawczą. Przyjąwszy założenie o ich jednoczasowej proweniencji, na podstawie analizy technologicznej przeprowadzonej wg. wzorca zaproponowanego przez L. Kajzera 2 zaobserwowano występowanie tu zarówno grupy D, jak i E (Tabela 3.1, Tablica 1). Na tej podstawie wyciągnięto wniosek o ich wczesno nowożytnej metryce, chociaż przy tak małej próbie materiału jest to hipoteza, której weryfikacja możliwa byłaby w przypadku dalszych badań na terenach nie objętych inwestycją. Tabela 3.1 Nowa Wieś, stan. 2, gm. Pasłęk. Charakterystyka materiałów ruchomych Lp. Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Technika Domieszka Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Grubość Barwa Rodzaj Ilość Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa Aa1/Ab1 3 N B D P M X X 2 Ac1 5 N B E P M X X W CZ OPIS SKRÓTÓW I OZNACZEŃ ZASTOSOWANYCH W TABELI Rodzaj naczynia: N - nieokreślone Rodzaj fragmentu naczynia: B- brzusiec Powierzchnia: Z-zewnętrzna Technika: 1 - ręcznie lepiona 2 - obtaczana 3 - toczona na szybkoobrotowym kole Barwa przełomu: 1-jednobarwny Rodzaj domieszki: P-piasek Ilość domieszki: M-mała 2 L. Kajzer, Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, KHKM, t. 34, 1986, s

17 Barwa szkliwa: JB- jasnobrązowa Tablica 1 Ceramika nowożytna, 1- ob. 3, 2 ob. 5 Dokonano podziału obiektów w obrębie poszczególnych grup funkcjonalnych ze względu na kształt przekroju danego obiektu. Wyróżniono jedną jamę o profilu nieckowatym, dwa ogniska, jedno o przekroju schodkowo asymetrycznym, z którego pozyskano 1 fragment ceramiki, oraz jedno o profilu nieckowatym. Ponadto zarejestrowano 3 dołki posłupowe, w tym jeden o metryce nowożytnej. Tabela 3.2 Nowa Wieś, stan. 2, gm. Pasłęk. Charakterystyka obiektów nieruchomych. Nr inw. Nr roboczy (hektar/n r) Funkcja Lokalizacja (hektar/ar) Poziom eksplorac yjny Długość x szerokość x głębokość (w cm) Kształt Zabytki ruchome plan profil ceramika Chron ologia Uwagi 1 A 1 jama Ad1 I 67x58x17 owalny nieckowaty 2 A 2 dołek posłupowy Ab1 I 47x54x11 owalny nieckowaty 3 A 3 palenisko Aa1/Ab1 I 75x49x13 owalny 4 A 4 palenisko Aa1 I 102x73x12 5 A 5 A 6 6 A 7 dołek posłupowy dołek posłupowy czworokąt ny schodkowy asymetryczny nieckowaty 1 Now. Ac1 I 38x40x23 kolisty nieckowaty 1 Now. Ab2/c2 I 27x18x17 owalny nieckowaty zweryfiko wany negatywni e 16

18 Podsumowanie Niewielki obszar przestrzeni reliktowej, jaki został odsłonięty podczas badań ratowniczych, ujawnił skromne relikty z czasów nowożytnych. Niewielkie ogniska i małe jamki/ dołki posłupowe, są świadectwem krótkotrwałej eksploatacji tych obszarów. Z pewną dozą prawdopodobieństwa można założyć, iż omawiane stanowisko należy uznać za strefę penetracyjną lub peryferię istniejącej nieopodal w tamtym okresie osady. 17

19 TABLICE 18

20 Nowa Wieś 2, skan mapy w skali 1:10 000

21 Stanowisko NOWA WIEŚ stan. 2 Plan warstwicowy z zaznaczoną siatką arową i zasięgiem stanowiska Skala 1:1000 Legenda zasięg stanowiska N a1 sektor A b1 c1 b2 c2 d1 e1

22

23 Fot. 1 Ar Aa1 z widocznym paleniskiem Fot. 2 Ar Ac1 Fot. 3 Plan płaski ob. 3 Fot. 4 Plan płaski ob. 4 Fot. 5 Profil ob. 3 Fot. 6 Profil ob. 4

24