OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

Transkrypt

1 Nowa Wieś Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 24 Nr st. w miejscowości 9 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBRĘBIE INWESTYCJI ROZBUDOWA DROGI KRAJOWEJ NR 7 DO PARAMETRÓW DROGI EKSPRESOWEJ NA ODCINKU PASŁĘK (KALSK) MIŁOMŁYN 2010 r. Inwesto:r GDDKiA Oddział w Olsztynie OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Raszyn 2010 r. 1

2 Spis treści Rozdział 1- Przyjęte zasady metod badawczych (I. Maciszewski) Przyjęty system przestrzeni badawczej Przyjęte zasady dokumentacji Zasady eksploracji Charakterystyka przestrzeni badawczej 5 Rozdział 2- Analiza geomorfologiczna (T. Zapaśnik) Lokalizacja Budowa geologiczna Geomorfologia Fizjografia Bibliografia.12 Rozdział 3- Charakterystyka zarejestrowanych obiektów (M. Poborca)...15 Rozdział 4- Analiza zabytków ruchomych (M. Poborca) Kultura wielbarska Typologia naczyń ceramicznych Analiza typologiczno- chronologiczna naczyń ceramicznych Analiza makromorfologiczno- technologiczna Nowożytność Typologia wylewów Analiza technologiczna Bibliografia Rozdział 5- Podsumowanie (M. Poborca)..43 Rozdział 6- Tablice rysunkowe i fotograficzne (M. Poborca)..44 2

3 Igor Maciszewski 1. WSTĘP Prace badawcze prowadzone były na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie zgodnie z umową nr GDDKiA-O/OL-R2-P /10 z dnia r., w ramach ratowniczych badań archeologicznych w obrębie inwestycji rozbudowy drogi krajowej nr 7 na odcinku Pasłęk (Kalsk) - Miłomłyn. Prace badawcze prowadzone były pod kierunkiem mgr Rafała Maciszewskiego w dniach od do Ogółem przebadano 20,7 ara zgodnie z preliminowaną przestrzenią badawczą. 1.1 Przyjęty system podziału przestrzeni badawczej i dokumentowania znalezisk (Rafał Maciszewski) Podział przestrzeni badawczej oparty został się na siatce arowej. Ary lokalizowane ryc. 1 były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 10 w pasach ryc. 2 3

4 pionowych i oznaczeniami literowymi od a j w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu ryc. 1. Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc. 2. Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara. Poszczególne obiekty oraz warstwy poza obiektowe numerowane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi. Warstwom obiektowym przyporządkowany był numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów nadawany był mu numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów rejestrowany był przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) ryc. 3. obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc Przyjęte zasady dokumentacji (Rafał Maciszewski). Podstawę dokumentacji archeologicznej stanowiły rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:50 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów wykonywane w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz z zaznaczoną linią profilową. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej, w rzutach panoramicznych dla poszczególnego ara i poziomu eksploracyjnego oraz w seriach z ujęciami obejmującymi dwie ćwiartki (a,c i b,d) poszczególnego ara. Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU BADAŃ prowadzonym w wersji zeszytowej oraz sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO 4

5 ryc. 4. Na KARCIE OBIEKTU umieszczono zminiaturyzowane zdjęcie profilu obiektu oraz cyfrowy jego obrys. Zastosowanie tej podwójnej dokumentacji rysunkowej umożliwia weryfikację rysunków polowych i tym samym ułatwia późniejsze opracowanie. Uzupełnieniem wspomnianych form dokumentacyjnych były inwentarze obiektów, zabytków masowych, zabytków wydzielonych oraz rysunków i fotografii. ryc Zasady eksploracji Przestrzeń badana odhumusowana została przy pomocy sprzętu mechanicznego do osiągnięcia poziomu stropu obiektów. Po zdjęciu warstwy ornej powierzchnie doczyszczono ręcznie. Obiekty eksplorowano połówkami. Pierwsza część wybierana była warstwami mechanicznymi o miąższości 10 cm, numerowanymi cyframi rzymskimi, aż do osiągnięcia poziomu calca. Pozostałe części eksplorowane były zgodnie z naturalnym układem uwarstwienia wewnętrznego (eksploracja negatywowa). Materiał ruchomy metrykowano w odniesieniu do poszczególnych warstw obiektów. 1.4 Historia badań Stanowisko, o powierzchni 20,7 arów, wyznaczone zostało w wyniku badań powierzchniowo - sondażowych, przeprowadzonych przez IAiE PAN oddział w Poznaniu, pod kierownictwem dr Ireny Sobkowiak-Tabaki, w marcu 2010 roku. W wyniku rozpoznania archeologicznego odkryto 2 obiekty archeologiczne oraz pozyskano 15 fragmentów ceramiki, z czego 13 określono jako ceramikę kultury łużyckiej i wydatowano na wczesną epokę brązu (!?) oraz 2 na Okres Wpływów Rzymskich). Badania wykopaliskowe nie potwierdziły występowania na stanowisku obiektów wyznaczonych w trakcie rozpoznania archeologicznego a ponadto nie odnaleziono śladów po przeprowadzonych sondażach. 5

6 1.5 Charakterystyka przestrzeni badawczej Stanowisko położone jest na stoku N niewielkiego wyniesienia wzdłuż istniejącego pasa drogowego drogi krajowej E7 na osi NW SE na podłożu gliniastym. Ogólnie, w trakcie prac wykopaliskowych, zarejestrowanych zostało 30 obiektów nieruchomych. Wyróżnione zostały 2 fazy zasiedlenia. Pierwsza związana była z penetracją tych terenów przez ludność Kultury Wielbarskiej, na co wskazuje występowanie czterech obiektów nieruchomych w których zarejestrowano 31 fragmentów naczyń charakterystycznych dla tej kultury. Drugą wyznaczają relikty osadnictwa nowożytnego. Z tym przedziałem chronologicznym związanych jest pięć obiektów nieruchomych, z których pochodzi 11 fragmentów naczyń. 6

7 dr Tomasz Zapaśnik 2. ANALIZA GEOMORFOLOGICZNA W celu opracowania niniejszego studium, 7 lipca br. autor przeprowadził wizję terenową stanowiska, pobrał próbę występującej tu skały oraz zapoznał się z istniejącymi publikacjami i materiałami archiwalnymi dotyczącymi tego rejonu. 2.1 Lokalizacja Stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 9 zlokalizowane na wysoczyźnie morenowej stanowiącej południową krawędź doliny rzeki Wąskiej, po zachodniej stronie drogi krajowej DK 7 (przy skrzyżowaniu DK 7 z linią kolejową), około 3,5 km na S od Pasłęka. Nowa Wieś wieś w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Pasłęk na trasie linii kolejowej Elbląg-Olsztyn. Wieś jest siedzibą sołectwa Nowa Wieś. Położona jest w północnej części Pojezierza Iławskiego. 7

8 Nowa Wieś Budowa geologiczna Na południe Pasłęka - także na stanowisku archeologicznym Nowa Wieś 9 występują dużej miąższości gliny zwałowe zlodowacenia Sanu 2. Są to gliny brązowe oliwkowo i szarobrązowe. Ich miąższość jest zmienna i wynosi od kilkudziesięciu metrów na obszarze południowowschodnim, do kilku metrów pod utworami budującymi Wyniesienie Elbląskie. Miąższość glin zwałowych w zlokalizowanym na południe od stanowiska otworze badawczym Nr Zielonka Pasłęcka wynosi 50 m. Są to gliny zwałowe przewarstwione trzykrotnie iłami, mułkami i piaskami zastoiskowymi. Takie wykształcenie glin zwałowych zlodowacenia Sanu 2 jest związane z zaburzeniami glacitektonicznymi. Powierzchnia glin zwałowych porozcinana jest dolinami cieków stanowiących południowe dopływy rzeki Wąskiej. Doliny te wypełnione są osadami piaszczystymi. Piaski rzeczne towarzyszą większości cieków na omawianym obszarze. Są to piaski drobnoziarniste lub pylaste. Skład petrograficzny frakcji żwirowej w występującej w warstwie glin zwałowych w rejonie stanowiska wykazuje przewagę okruchów wapieni (średnio 38,6%) nad skałami krystalicznymi (średnio 27,5%).W grupie skał lokalnych występują głównie margle kredowe (średnio 21,5%) a w stropie glin zaznaczył się wzrost zawartości fosforytów i pirytu. 8

9 Przekrój geologiczny na linii Krosno Młyn Pasłęk Zielonka Pasłęcka (K.Petelski, A.Gondek. SMGP 1 : , ark. Pasłęk, 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 20- gliny zwałowe Fragment Szczegółowej Mapy Geologiczna Polski 1 : , ark. Pasłęk (K.Petelski, A.Gondek., 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 9

10 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 20- gliny zwałowe 2.3 Geomorfologia Pod względem geomorfologicznym obszar, na którym zlokalizowane jest stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 9 zalicza się, zgodnie z klasyfikacją J. Kondrackiego (Geografia regionalna Polski, 2009), do północnej części Pojezierza Iławskiego, które stanowi wschodnią część Pojezierza Wschodniopomorskiego. Morfologia powierzchni tego obszaru jest zróżnicowana. Na S od badanego stanowiska wznosi się wysoczyzna morenowa. Rzeźba ta została ukształtowana w wyniku deglacjacji ostatniego lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, erozji i akumulacji rzek i jezior oraz procesów wietrzeniowych. Rzędne terenu wahają się w tym miejscu od około 25 m npm. w osi doliny rzeki Wąska, do ponad 80 m npm. w strefie analizowanego stanowiska archeologicznego. Występujące w rejonie wysoczyzny polodowcowe - to wysoczyzny faliste o urozmaiconej rzeźbie i dużej ilości zagłębień wytopiskowych po martwym lodzie porozdzielanych wzniesieniami. Dolina położonej ok. 0,5 km na W od stanowiska rzeki Wąskiej to rynna subglacjalna wykorzystana przez rzekę. Jest ona głęboko wcięta w otaczające ją wysoczyzny 10

11 polodowcowe. W części wschodniej obszaru wysokość krawędzi doliny Wąskiej wynosi około 30 m i maleje ku zachodowi osiągając 20 m w rejonie, gdzie rzeka wpływa na obszar Żuław Wiślanych. 2.4 Fizjografia Obszar gminy Pasłęk jest zróżnicowany pod względem przyrodniczym. Gmina leży na terenie następujących mezoregionów geograficznych Wysoczyzny Elbląskiej, Żuław Wiślanych, Równiny Warmińskiej i Pojezierza Iławskiego. Istotną rolę w krajobrazie rejonu stanowiska archeologicznego Nowa Wieś 9 odgrywa rzeka Wąska. Zbudowane z glin zwałowych krawędzie doliny są porozcinane bocznymi dolinkami podobnymi do jarów. Silna erozja, zaznaczająca się w dolinie, związana jest z nisko położoną bazą erozyjną. W dolinie Wąskiej - poniżej krawędzi ograniczającej dolinę - znajdują się dwa poziomy tarasów rzecznych: tarasy zalewowe oraz tarasy wyższe, nadzalewowe. Wysoczyzna morenowa falista otaczająca dolinę Wąskiej posiada wysokość około sześćdziesięciu kilku metrów n.p.m. Wysokość ta maleje w kierunku zachodnim osiągając w rejonie Żuław Wiślanych dwadzieścia kilka metrów n.p.m. Jednocześnie wysoczyzna ta wznosi się ku północy i południowi po obu stronach doliny Wąskiej. Gmina Pasłęk zajmuje obszar 264,39 km², w tym: użytki rolne: 74% użytki leśne: 14% Gmina stanowi 18,48% powierzchni powiatu elbląskiego. 11

12 2.5 Bibliografia 1998 Atlas roślin naczyniowych Polski. Praca zbiorowa. Warszawa. R. Bednarek, Z.Prusinkiewicz 1997 Geografia gleb. PWN. Warszawa. E. C i u k 1972 Syntetyczny profil stratygraficzny utworów trzeciorzędowych rejonu olsztyńskiego. Kwart. Geol., 16, 4: PIG. Warszawa. R. G a l o n 1967 Czwartorzęd Polski Północnej. W: Czwartorzęd Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. R. G a l o n 1968 Ewolucja sieci rzecznej na przedpolu zanikającego lądolodu ostatniego zlodowacenia w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. Warszawa. R. G a l o n 1972 Pojezierze Pomorskie i przyległe wysoczyzny jeziorne. W: Geomorfologia Polski. 2 (red. R.Galon). Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. W. Heinze, D. Schreiber D 1985 Strefy klimatyczne Europy. J. Kondracki J 2009 Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. L. Królikowski, S. Kowalski, W. Trzciński 1986 Album gleb Polski. PTG, Warszawa. A. M a k o w s k a 1978 Mapa Geologiczna Polski 1: , wyd. A i B, ark. Elbląg. Inst. Geol. Warszawa. 12

13 L. M a r k s 1980 Podłoże i stratygrafia osadów czwartorzędowych w SW części Pojezierza Kwart. Geol. 24, 2: Warszawa. W. Okołowicz 1976 Strefy klimatyczne Polski. Klasyfikacja. PWN. Warszawa. K. P e t e l s k i 2004 Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1: , ark. Pasłęk. Państ. Inst. Geol., Warszawa. K. Petelski, A. Gondek 2003 Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : , ark. Pasłęk. Państ. Inst. Geol. Warszawa. L. R o s z k ó w n a 1968 Recesja ostatniego lądolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN. 74: Warszawa. E. R ü h l e 1968 Podłoże czwartorzędu i jego wpływ na rozmieszczenie i charakter osadów zlodowacenia północnopolskiego(bałtyckiego). W: Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. Warszawa. J. Stachy 1987 Atlas hydrologiczny Polski. PWN. Warszawa. B. S z a ł a m a c h a, B. T r z m i e l 2000 Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Morąg. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa. K. W i ę c k o w s k i 1968 Geneza, wiek i ewolucja jezior północnowschodniej Polski. Folia Quaternaria, 29:

14 Inne źródła: Wikipedia Wolna encyklopedia Pasłęcki Portal Internetowy. Portal Internetowy UMiG w Pasłęku. 14

15 Monika Poborca 3. CHARAKTERYSTYKA ZAREJESTROWANYCH OBIEKTÓW W trakcie prac rozpoznano na obszarze o łącznej powierzchni 20,7 ara 30 obiektów. Pod względem funkcjonalnym wyróżniono dołki posłupowe oraz jamy. W dokumentacji opisowej zastosowany został ujednolicony system opisu obiektów opracowany przez prof. dr hab. L. Czerniaka (Czerniak 2003) 1. Ogółem udało się określić chronologię 9 obiektów, z czego 5 łączyć można z kulturą wielbarską, a 4 z okresem nowożytnym. W wyniku silnych oddziaływań poza antropogenicznych stan zachowania obiektów archeologicznych uznać można za relatywnie zły. Poniżej zaprezentowano szczegółowo wszystkie zarejestrowane na stanowisku zabytki nieruchome. Nr roboczy A / 1 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 1 funkcja dołek posłupowy hektar A ar e5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt plan profil 90,46 m. npm. 38cm 35cm 16cm kolisty schodkowo asymetryczny 1 Słownik kształtów przekrojów poziomych: kolisty owalny Słownik kształtów przekrojów pionowych: nieckowaty schodkowo asymetryczny trójkątny amorficzny Słownik wypełnisk: jednorodne różnorodne 15

16 zabytki ruchome ceramika 4 kości krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia Nowożytność wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 1a- ciemno- szara glina Nr roboczy A / 2 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 2 funkcja jama hektar A ar d6 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 90,46 m. npm. 82cm 76cm 12cm owalny schodkowo asymetryczny ceramika kości krzemienie metale inne NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 2a- szaro-brązowa glina Nr roboczy A / 3 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 3 funkcja jama hektar A ar c6 poziom niw. stropu 90,50 m. npm. 16

17 długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 45cm 40cm 8cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 3a- ciemno-szara glina 3b- brązowa glina Nr roboczy A / 4 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 4 funkcja dołek posłupowy hektar A ar c6 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 90,52 m. npm. 23cm 21cm 11cm kolisty trójkątny ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 4a- szaro-brązowa glina 4b- szara glina 17

18 Nr roboczy A / 5 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 5 funkcja jama hektar A ar c4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 89,19 m. npm. 51cm 50cm 23cm kolisty nieckowaty ceramika 3 kości krzemienie metale inne Nowożytność wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 5a- ciemno-granatowa glina Nr roboczy A / 6 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 6 funkcja jama hektar A ar c5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 90,51 m. npm. 47cm 45cm 8cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne 18

19 opis warstw: 6a- brązowo-szara glina Nr roboczy A / 7 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 7 funkcja dołek posłupowy hektar A ar b4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 89,75 m. npm. 25cm 23cm 7cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 7a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 8, 8A Nr inw. Nowa Wieś 9 / 8 funkcja jama hektar A ar b4 poziom niw. stropu długość szerokość 89,71 m. npm. 57cm, 38cm 42cm, 40cm 12cm, 8cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil owalny, kolisty nieckowaty, nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne 19

20 chronologia wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 8a- ciemno-brązowa glina 8Aa- ciemno- brązowa glina Nr roboczy A / 10 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 9 funkcja jama hektar A ar e5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 89,89 m. npm. 42cm 40cm 10cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 10a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 11 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 10 funkcja jama hektar A ar d5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt plan profil 90,27 m. npm. 82cm 47cm 10cm owalny nieckowaty ceramika 1 20

21 zabytki ruchome kości krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia Nowożytność jednorodne opis warstw: 11a- szaro-brązowa glina wypełnisko różnorodne Nr roboczy A / 12 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 11 funkcja jama hektar A ar c5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 90,10 m. npm. 40cm 35cm 11cm kolisty nieckowaty ceramika 1 kości krzemienie metale inne Nowożytność wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 12a- ciemno-szaro-brązowa glina Nr roboczy A / 15 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 12 funkcja dołek posłupowy hektar A ar e3 poziom niw. stropu długość szerokość 88,50 m. npm. 33cm 45cm 8cm 21

22 kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 15a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 16,16A Nr inw. Nowa Wieś 9 / 13 funkcja jama hektar A ar d3 poziom niw. stropu długość szerokość 87,09 m. npm. 101cm,49cm 73cm,70cm 12cm,8cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil owalny, kolisty schodkowato symetryczny, nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 16a-ciemno-szara glina 16Aa-ciemno-szara glina Nr roboczy A / 17 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 14 funkcja dołek posłupowy hektar A ar e4 poziom niw. stropu 88,60 m. npm. 22

23 długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 22cm 22cm 10cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 17a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 18 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 15 funkcja dołek posłupowy hektar A ar d4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 89,91 m. npm. 28cm 25cm 7cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne jednorodne opis warstw: 18a- ciemno-brązowo-szara glina wypełnisko różnorodne Nr roboczy A / 22,22A Nr inw. Nowa Wieś 9 / 16 23

24 funkcja jama hektar A ar c3 poziom niw. stropu długość szerokość 88,11 m. npm. 52cm 43cm 8cm, 10cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil owalny nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 22a-ciemno-szara glina 22Aa- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 23 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 17 funkcja jama hektar A ar b3 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 88,09 m. npm. 104cm 57cm 11cm owalny nieckowaty ceramika 4 kości krzemienie metale inne Kultura wielbarska wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 24

25 23a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 25 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 18 funkcja jama hektar A ar e4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 88,02 m. npm. 51cm 52cm 8cm kolisty nieckowaty ceramika 2 kości krzemienie metale inne Nowożytność wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 25a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 26 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 19 funkcja jama hektar A ar a3 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 87,62 m. npm. 29cm 27cm 12cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne NOK 25

26 wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 26a- szaro-brązowa glina 26b- ciemno-granatowa glina z przepalonym drewnem Nr roboczy A / 27 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 20 funkcja jama hektar A ar a3 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 218cm 115cm 87,60m. npm. 18cm owalny nieckowaty ceramika 13 kości krzemienie metale inne Kultura wielbarska wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 27a- ciemno-szara glina 27b- ciemno-granatowa glina z przepalonym drewnem 27c- jasno-szaro-brązowa glina Nr roboczy A / 30 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 21 funkcja dołek posłupowy hektar A ar a4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt plan profil 88,03 m. npm. 17cm 16cm 8cm kolisty nieckowaty ceramika 26

27 zabytki ruchome kości krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 30a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 31,31A Nr inw. Nowa Wieś 9 / 22 funkcja jama hektar A ar a4 poziom niw. stropu długość szerokość 88,03 m. npm. 40cm,57cm 43cm,50cm 8cm, 10cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil kolisty, owalny nieckowaty, nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne NOK wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 31a-ciemno-szara glina 31Aa- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 32 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 23 funkcja dołek posłupowy hektar A ar a4 poziom niw. stropu długość szerokość 87,83 m. npm. 15cm 15cm 12cm 27

28 kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 32a- ciemno-szara glina Nr roboczy A / 33 Nr inw. Nowa Wieś / 24 funkcja jama hektar A ar a5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 89,45 m. npm. 47cm 43cm 9cm kolisty amorficzny ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 33a- ciemno-brązowa glina Nr roboczy A / 34 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 25 funkcja dołek posłupowy hektar A ar b5 28

29 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 90,06 m. npm. 25cm 25cm 9cm kolisty schodkowato amorficzny ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 34a- szaro-brązowa glina Nr roboczy A / 35 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 26 funkcja dołek posłupowy hektar A ar b5 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 89,90 m. npm. 28cm 22cm 8cm owalny nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 35a- ciemno-brązowa glina Nr roboczy A / 36 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 27 29

30 funkcja jama hektar A ar b4 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 89,90 m. npm. 33cm 29cm 7cm owalny nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 36a- rdzawo-żwirowata glina 36b-ciemno-brązowa glin Nr roboczy A / 37 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 28 funkcja jama hektar A ar b2 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 86,63 m. npm. 196cm 120cm 17cm owalny nieckowaty ceramika 9 kości krzemienie metale inne Kultura wielbarska wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: 37a- szaro-brązowa glina 30

31 Nr roboczy A / 38 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 29 funkcja jama hektar A ar c2 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil 87,72 m. npm. 60cm 42cm 8cm owalny nieckowaty ceramika 5 kości krzemienie metale inne Kultura wielbarska wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 38a- szaro-brązowa glina Nr roboczy A / 39 Nr inw. Nowa Wieś 9 / 30 funkcja dołek posłupowy hektar A ar d2 poziom niw. stropu długość szerokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan profil 86,39 m. npm. 22cm 17cm 22cm kolisty nieckowaty ceramika kości krzemienie metale inne chronologia NOK wypełnisko jednorodne x różnorodne opis warstw: 31

32 39a- ciemno-brązowa glina 39b-brązowa glina 32

33 Tabela 3.1 Charakterystyka obiektów nieruchomych Nr inw. Nr roboczy (hektar/nr) Funkcja Lokalizacja (hektar/ar) Poziom eksploracyjny Poziom niwelacyjny stropu (m.n.p.m.) Długość x szerokość x (w cm) Kształt Zabytki ruchome Chronologia plan profil ceramika kości metal inne 1 / 1 dołek posłupo wy Ae5 WMI 90,46 38x35x16 kolisty schodkowo asymetryczn y 4 Nowożytność 2 / 2 jama Ad6 WMI 90,46 82x76x12 owalny schodkowo asymetryczn y NOK 3 / 3 jama Ac6 WMI 90,50 45x40x8 kolisty nieckowaty NOK 4 / 4 dołek posłupo wy Ac6 WMI 90,52 23x21x11 kolisty trójkątny NOK 5 / 5 jama Ac4 WMI 89,19 50x51x23 kolisty nieckowaty 3 Nowożytność 6 / 6 jama Ac5 WMI 90,51 47x45x8 kolisty nieckowaty NOK dołek WMI 89,75 25x23x7 kolisty nieckowaty NOK 7 / 7 posłupo wy Ab4 WMI 89,71 57x42x12, owalny nieckowaty NOK 8 / 8,8A jama Ab4 kolisty nieckowaty 38x40x8 9 / 10 jama Ae5 WMI 89,89 42x40x10 kolisty nieckowaty NOK 10 / 11 jama Ad5 WMI 90,27 82x47x10 owalny nieckowaty 1 Nowożytność 11 / 12 jama Ac5 WMI 90,10 40x35x11 kolisty nieckowaty 1 Nowożytność 12 / 15 dołek posłupo wy Ae3 13 / 16, 16A jama Ad3 14 / / 18 dołek posłupo wy dołek posłupo wy Ae4 Ad4 16 / 22,22A jama Ac3 17 / 23 jama Ab3 WMI 88,50 33x45x8 kolisty nieckowaty NOK WMI 87,09 101x73x12 49x70x8 owalny owalny schodkowo asymetryczn y WMI 88,60 22x22x10 kolisty nieckowaty NOK WMI 89,91 28x25x7 kolisty nieckowaty NOK WMI 88,11 52x43x10 owalny nieckowaty NOK?x?x8 WMI 88,09 104x57x11 owalny nieckowaty 4 Kultura wielbarska 18 / 25 jama Ae4 WMI 88,02 51x52x8 kolisty nieckowaty 2 Nowożytność 19 / 26 jama Aa3 WMI 87,62 29x27x12 kolisty nieckowaty NOK 20 / 27 jama Aa3 WMI 87,60 218x115x18 owalny nieckowaty 13 Kultura NOK 33

34 21 / 30 dołek posłupo wy Aa4 22 / 31,31A jama Aa4 23 / 32 dołek posłupo wy Aa4 wielbarska WMI 88,03 17x16x8 kolisty nieckowaty NOK WMI 88,03 40x43x8, kolisty nieckowaty NOK owalny nieckowaty 57x50x10 WMI 87,83 15x15x12 kolisty nieckowaty NOK 24 / 33 jama Aa5 WMI 89,45 47x43x9 kolisty amorficzny NOK dołek WMI 90,06 25x25x9 kolisty schodkowo NOK asymetryczn 25 / 34 posłupo Ab5 y wy dołek WMI 89,90 28x22x8 owalny nieckowaty NOK 26 / 35 posłupo Ab5 wy 27 / 36 jama Ab4 WMI 89,90 33x29x7 owalny nieckowaty NOK WMI 86,63 196x120x17 owalny nieckowaty 9 Kultura 28 / 37 jama Ab2 wielbarska WMI 87,72 60x42x8 owalny nieckowaty 5 Kultura 29 / 38 jama Ac2 wielbarska dolek WMI 86,39 22x17x22 kolisty nieckowaty NOK 30 / 39 posłupo wy Ad2 34

35 Monika Poborca Rozdział 4 ANALIZA ZABYTKÓW RUCHOMYCH Podczas sezonu wykopaliskowego 2010 r. na stanowisku Nowa Wieś 9 pozyskano w sumie 42 fragmenty ceramiki. Tabela 4.1 Zbiór zabytków na stanowisku Nowa Wieś 9 Nr inw. cer. krzem. kości zab. wydz. (funkcja) ilość obiekt warstwa hektar/ ar uwagi 1 X WM1 A e5 Nowożytność 2 X WM1 A c4 Nowożytność 3 X WM1 A d5 Nowożytność 4 X WM1 A c5 Nowożytność 5 X WM1 A b3 Wielbarska 6 X WM1 A e4 Nowożytność 7 X WM1 A a3 Wielbarska 8 X WM1 A b2 Wielbarska 9 X WM1 A c2 Wielbarska 4.1 Kultura wielbarska Na stanowisku wyróżniono 4 obiekty związane z kulturą wielbarską z których wydobyto 31 fragmentów ceramiki. Ze względu na bardzo duże rozdrobnienie materiału ceramicznego oraz niewielką ilość fragmentów charakterystycznych nie było możliwe zrekonstruowanie nawet jednego naczynia w całości. Utrudnione było także określenie makromorfologiczne wydobytych fragmentów ceramicznych. Całość materiału poddano analizie makromorfologiczno- technologicznej co pozwoliło określić w przybliżeniu chronologię pozyskanych zbiorów. Wszystkie wyżej opisane działania przeprowadzono według wzoru zastosowanego w opracowaniu wyników wcześniejszych badań archeologicznych przeprowadzonych w sezonach w Janowie Pomorskim (H. Machajewski, B. Jurkiewicz 2010) 35

36 4.1.1 Typologia naczyń ceramicznych Garnki (B) Typ I brzusiec jajowaty Podtyp 2 brzeg wygięty na zewnątrz Odmiana A.a brzeg nie pogrubiony o krawędziach zaokrąglonych Do tej grupy przyporządkowano fragment naczynia zarejestrowanego w obiekcie 37 Typ II brzusiec esowaty Podtyp 2 brzeg wygięty na zewnątrz Odmiana A.a brzeg nie pogrubiony o krawędziach zaokrąglonych Do tej grupy przyporządkowano fragment naczynia zarejestrowanego w obiekcie 37 i Analiza typologiczno- chronologiczna naczyń ceramicznych Garnki grupy B.I nawiązują do grup IB i II wg Wołągiewicza(8). Datować je można na przedział B1-D (R.Wołągiewicz 1993, tab.2). Garnki grupy B.II powiązać można z garnkami grupy IC wg. Wołągiewicza, datowanych na fazy B2-B2/C1 (R.Wołągiewicz 1993, tab.3) Analiza makromorfologiczno- technologiczna Materiał zanalizowany został metodą makroskopową. Wyróżniono cechy takie jak faktura, barwa powierzchni zewnętrznej, barwa powierzchni wewnętrznej, ilość, ilość domieszki, grubość oraz charakter przełomu. Zestawienia wyników analiz makroskopowych w obrębie poszczególnych obiektów i warstw zawarto w poniższej tabeli. 36

37 CECHA Ob. 23 Ob. 27 Ob. 37 Ob. 38 ILOŚĆ FRAGMENTÓW Powierzchnia zewnętrzna obmazywana 2 chropowacona szorstka Barwa powierzchni zewnętrznej ciemnobrunatna ceglasta ciemnoszara 1 Powierzchnia wewnętrzna szorstka 1 1 wygładzona 12 gładka Barwa powierzchni wewnętrznej jasnobrunatna 1 ciemnobrunatna 2 ceglasta ciemnoszara 1 2 Barwa przełomu jednobarwny dwubarwny Charakter przełomu jednolity gruzełkowaty Grubość przełomu cienkościenna do 6mm średniościenna 7-9mm Ilość domieszki 37

38 mała średnia Rodzaj domieszki piasek mika Grubość domieszki domieszka drobnoziarnista (od 1 mm) przewaga domieszki drobnoziarnistej z obecnością średnioziarnistej Na podstawie analizy makromorfologiczno-technologicznej stwierdzić można, iż w pozyskanym zbiorze dominuje ceramika średniościenna z obecnością drobnoziarnistej oraz średnioziarnistej domieszki piasku oraz miki. Większość fragmentów posiadała przełom jednolity, jednobarwny a ich grubość nie przekraczała 9mm. Opisana powyżej ceramika jak już zostało wspomniane charakteryzuje się bardzo dużym rozdrobnieniem. Wśród 31 fragmentów wyróżniono jedynie 3 wylewy, prawdopodobnie garnków, zaś reszta fragmentów nie mogła zostać poddana analizie typologiczno-chronologicznej ze względu na zły stan zachowania. Nie zaobserwowano także żadnych zdobień co jeszcze bardziej utrudniło próbę umiejscowienia zbioru w określonych ramach czasowych. Ceramikę naczyniową z osady kultury wielbarskiej ze stanowiska Nowa wieś 9 prawdopodobnie można datować na fazę B2-D. Podobnie datowana jest ceramika z osady w Janowie Pomorskim z badań z sezonu (H. Machajewski, B. Jurkiewicz 2010). Ze względu na brak dostatecznej ilości materiału ceramicznego pozwalającego na bliższe określenie form i zdobnictwa naczyń nie jest możliwe jednoznaczne określenie chronologii omawianej osady. 38

39 4.2 Nowożytność Na stanowisku Nowa Wieś 9 odkryto 5 obiektów związanych z okresem nowożytnym. W tym przypadku analizowano ceramikę pod względem formalnym, technologicznym i stylistycznym. Na tej podstawie prowadzono dalsze rozważania nad ustaleniem datowania bardziej charakterystycznych ułamków ceramicznych. Pierwszym krokiem jaki zastosowano przy analizie pozyskanego zbioru było przeprowadzenie podziału zaproponowanego przez A. Buko (A. Buko 1990) który zwraca szczególną uwagę na wielkość fragmentów oraz ich stopień złożoności, co może pozytywnie wpłynąć na dalsze rozważania nad poszczególnymi ułamkami ceramicznymi. I-fragmenty naczyń umożliwiające pełną rekonstrukcję naczynia II-duże ułamki naczyń obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja oraz brzusiec), a także partie przydenne (dno, stopka oraz brzusiec) III-stosunkowo niewielkie fragmenty naczyń, obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja i górna część brzuśca), partie przydenne (dno, stopka i część dolnej partii brzuśca bądź dno i fragment dolnej części brzuśca), a także elementy zawierające środkowe partie naczynia (znaczne części brzuśca i szyję). IV- fragment obejmujący jeden element morfologiczny naczynia (część wylewu, brzuśca lub dna). Wszystkie fragmenty (11) naczyń ceramicznych datowane na okres nowożytny ze stanowiska Nowa Wieś 9 zaliczyć można do IV kategorii wielkościowej. Niestety ze względu na duże rozdrobnienie materiału oraz ich niewielką ilość nie można przeprowadzić wiarygodnych rekonstrukcji czy też prowadzić rozważań na temat samych funkcji naczyń. Ze zbioru uzyskano jedynie 2 fragmenty wylewów, które uznać można za charakterystyczne dla omawianego okresu. Poddane zostały one poniżej analizie formalnej ceramiki na podstawie podziału zaproponowanego przez J. Krupego (J. Kruppe 1961), który został zmodernizowany na potrzeby powyższego opracowania. 39

40 4.2.1 Typologia wylewów Typ1 Wylewy typu 1 są łagodnie wychylone na zewnątrz, z zazwyczaj ukośnie lub nieco łukowato opracowaną krawędzią, nie posiadającą wyrębu, ani okapu. Typ 2 Wylewy typu 2 charakteryzują się brakiem wrębu na pokrywkę, wyposażone są natomiast w okap. Całość łagodnie wychylona na zewnątrz Analiza technologiczna Pozyskane z omawianego stanowisk fragmenty zaliczyć można do grupy E wg L. Kajzera (L.Kajzer 1986), której wyróżnikiem jest występowanie szkliwa na powierzchni naczyń. W przypadku omawianego materiału ceramika została wypalona w atmosferze utleniającej. Przełomy we wszystkich przypadkach są jednobarwne, o grubości nie przekraczającej 5mm. W większości do schodzenia masy ceramicznej wykorzystywano niewielkie ilości drobnoziarnistego piasku. Szkliwa występujące na omawianym materiale posiadają barwę oliwkowo zieloną oraz jasno brązową. Ceramika ta jest niezdobiona. Odnaleziony materiał ceramiczny z obiektów 1,511,12,25 dzięki analizie makroskopowo- technologicznej określić można jako nowożytny. Niestety ze względu na zbyt mały zbiór nie można stwierdzić jak duży wpływ miała ludność tego okresu na omawiany teren. 40

41 Charakterystyka nowożytnych materiałów ruchomych Lp. Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Technika Domieszka Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Grubość Ae5 1 N B E P M X X W OZ 2 Ae5 1 N B E P M X X W OZ 3 Ae5 1 N B E P M X X Z/W 4 Ae5 1 N B E P M X X W 5 Ac4 5 N W E P M X X W 6 Ac4 5 N W E P M X X W 7 8 Ac4 Ad5 Barwa Rodzaj Ilość 5 N B E P M X X W JB 11 N B E P M X X Z/W JB Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa OZ JB JB OZ 9 Ac5 12 N B E P M X X W JB 10 Ae4 25 N B E P Ś X X W JB 11 Ae4 25 N B E P M X X W JB 41

42 4.3 Bibliografia A. Buko 1990 Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk - Łódź. L.Kajzer 1986 Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, KHKM, t. 34. J. Kruppe 1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków. H. Machajewski, B. Jurkiewicz 2010 Osadnictwo z okresu przedrzymskiego, późnego okresu rzymskiego oraz okresu wędrówek ludów w Janowie Pomorskim, gm. Elbląg. R. Wołągiewicz 1993 Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem czarnym. 42

43 Monika Poborca 5. PODSUMOWANIE Na stanowisku Nowa Wieś 9 zauważalna była strefowość w dyslokacji obiektów z poszczególnych faz zasiedlenia. We wschodniej części stanowiska występowały ślady osadnictwa nowożytnego, natomiast część zachodnią uznawać można za teren penetracji ludności kultury wielbarskiej. Środek stanowiska składał się przede wszystkich z nielicznych dołków posłupowych i niewielkich jam, które nie zawierały żadnych zabytków archeologicznych. W wyniku przeprowadzonych analiz materiału zabytkowego (31 fragmentów ceramiki kultury wielbarskiej oraz 9 fragmentów ceramiki nowożytnej) pozyskanego w trakcie ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowiska Nowa Wieś 9 przypuszczać można, iż na obszarze objętym badaniami występowała strefa krótkotrwałego osadnictwa kultury wielbarskiej oraz w późniejszym czasie ludności nowożytnej. Wszystkie obiekty w liczbie 30 pod względem funkcjonalnym zostały zakwalifikowane jako jamy lub dołki posłupowe. W efekcie analizy materiału ceramicznego obiekty nr 23,27,37,38 datować można prawdopodobnie na okres wpływów rzymskich B2- D, a na okres nowożytny obiekty nr 1,5,11,12,25. 43

44 TABLICE RYSUNKOWE I FOTOGRAFICZNE 44

45 Tablica I. 1,2- ceramika nowożytna z obiektu 5. 3,5- ceramika kultury wielbarskiej z obiektu ceramika kultury wielbarskiej z obiektu

46 Tablica II. Plan ara Ab4 ćw. bd, oraz Aa4 ćw. bd. Badania sezon

47 Tablica III. Plan obiektów 1 oraz 5. Badania sezon

48 Tablica IV. Profile obiektów 1 oraz 5. Badania sezon

49 Legenda: 49

50 Tablica V. Plany i profile obiektów 1,2,3,4,5,6,7. 50

51 Tablica VI. Plany i profile obiektów 8,8A,10,11. 51

52 Tablica VII. Plany i profile obiektów 12,15,16,16A. 52

53 Tablica VIII. Plany i profile obiektów 17,18,22,22A. 53

54 Tablica IX. Plany i profile obiektów 23,25,26,27. 54

55 Tablica X. Plany i profile obiektów 30,31,31A,32,33,34. 55

56 Tablica XI. Plany i profile obiektów 35,36,37. 56

57 Tablica XII. Plany i profile obiektów 38,

58 58

59

60 Nowa Wieś 9. Skan mapy w skali 1:10 000