OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

Transkrypt

1 Nowa Wieś Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 5 Nr st. w miejscowości 5 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBRĘBIE INWESTYCJI ROZBUDOWA DROGI KRAJOWEJ NR 7 DO PARAMETRÓW DROGI EKSPRESOWEJ NA ODCINKU PASŁĘK (KALSK) MIŁOMŁYN 2010 r. Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Raszyn 2010 r.

2 Spis treści 1. Wstęp (Igor Maciszewski) Przyjęty system metod badawczych Przyjęte zasady dokumentacji Zasady eksploracji Charakterystyka przestrzeni badawczej Charakterystyka geomorfologiczna (Tomasz Zapaśnik) Lokalizacja Budowa geologiczna Geomorfologia Fizjografia Charakterystyka obiektów nieruchomych (Igor Maciszewski) Analiza zabytków ruchomych (Igor Maciszewski, Paweł Uściłko) Analiza ceramiki KŁ (Igor Maciszewski) Analiza technologiczna Analiza średniowiecznych i nowożytnych materiałów ceramicznych (Paweł Uściłko) Analiza morfologiczna Typologia den Typologia wylewów Analiza technologiczna Analiza ornamentu...37 Podsumowanie (Igor Maciszewski)...39 Tablice

3 Igor Maciszewski 1. WSTĘP Badania prowadzone były na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie zgodnie z umową nr GDDKiA-O/OL-R2-P /10 z dnia r., w ramach ratowniczych badań archeologicznych w obrębie inwestycji rozbudowy drogi krajowej nr 7 na odcinku Pasłęk (Kalsk) - Miłomłyn. Prace wykopaliskowe prowadzone były pod kierunkiem mgr Wiesława Komana w dniach od do Ponadto w skład ekipy badawczej weszli lic. Monika Poborca oraz 5 pracowników fizycznych. Ogółem przebadano powierzchnię 53,5 ara, przekraczając preliminowany obszar o 3,5 ara Przyjęty system podziału przestrzeni badawczej i dokumentowania znalezisk (Rafał Maciszewski) Podział przestrzeni badawczej oparty został się na siatce arowej. Ary lokalizowane ryc. 1 były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 10 w pasach ryc. 2 2

4 pionowych i oznaczeniami literowymi od a j w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu ryc. 1. Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc. 2. Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara. Poszczególne obiekty oraz warstwy poza obiektowe numerowane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi. Warstwom obiektowym przyporządkowany był numer oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów nadawany był mu numer głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów rejestrowany był przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi pod (np. 1.1a) ryc. 3. obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc Przyjęte zasady dokumentacji (Rafał Maciszewski). Podstawę dokumentacji archeologicznej stanowiły rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:50 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów wykonywane w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz z zaznaczoną linią profilową. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej, w rzutach panoramicznych dla poszczególnego ara i poziomu eksploracyjnego oraz w seriach z ujęciami obejmującymi dwie ćwiartki (a,c i b,d) poszczególnego ara. Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU BADAŃ prowadzonym w wersji zeszytowej oraz sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO 3

5 ryc. 4. Na KARCIE OBIEKTU umieszczono zminiaturyzowane zdjęcie profilu oraz cyfrowy jego obrys. Zastosowanie tej podwójnej dokumentacji rysunkowej umożliwia weryfikację rysunków polowych i tym samym ułatwia późniejsze opracowanie. Uzupełnieniem wspomnianych form dokumentacyjnych były inwentarze obiektów, zabytków masowych, zabytków wydzielonych oraz rysunków i fotografii. ryc Zasady eksploracji Przestrzeń badana odhumusowana została przy pomocy sprzętu mechanicznego do osiągnięcia poziomu stropu obiektów. Po zdjęciu warstwy ornej powierzchnie doczyszczono ręcznie. Obiekty eksplorowano połówkami. Pierwsza część wybierana była warstwami mechanicznymi o miąższości 10 cm, numerowanymi cyframi rzymskimi, aż do osiągnięcia poziomu calca. Pozostałe części eksplorowane były zgodnie z naturalnym układem uwarstwienia wewnętrznego (eksploracja negatywowa). Materiał ruchomy metrykowano w odniesieniu do poszczególnych warstw obiektów. 1.5 Historia badań Stanowisko, o powierzchni 53,5 ara, wyznaczone zostało w wyniku badań powierzchniowo - sondażowych, przeprowadzonych przez IAiE PAN oddział w Poznaniu, pod kierownictwem dr Ireny Sobkowiak-Tabaki w marcu 2010 roku. W wyniku rozpoznania archeologicznego natrafiono na 2 obiekty archeologiczne i 18 fragmentów ceramicznych związanych z kulturą łużycką i datowanych wg. Karty AZP na wczesną epokę brązu (?!) oraz 1 frg. naczynia datowanego na okres nowożytny. Na tej podstawie wytypowano do badań wykopaliskowych 50 arów. Późniejsze badania wykopaliskowe potwierdziły występowania na stanowisku min. obiektów związanych z późną epoką brązu, konkretyzując, z kulturą łużycką. 4

6 1.6 Charakterystyka przestrzeni badawczej Stanowisko położone jest na stoku N wyniesienia, położonego w pobliżu istniejącego pasa drogowego drogi krajowej E7 na osi NW SE, na podłożu gliniastym. Ogólnie zarejestrowanych zostało 86 obiektów. Wyróżnione zostały 3 fazy zasiedlenia: 1. Osadnictwo kultury łuzyckiej, której obecność na przedmiotowym stanowisku manifestowała się w postaci 11 silnie zniszczonych jam oraz 40 fragmentów ceramiki 2. Pozostałości osadnictwa wczesnośredniowiecznego (XII/XIII w.). Z tym etapem związanych jest 12 obiektów nieruchomych oraz 76 ułamków naczyń. 3. Relikt krótkotrwałej penetracji tych terenów w okresie nowożytnym. Z tą fazą zasiedlenia związanych jest 6 obiektów nieruchomych oraz 11 fragmentów ceramiki. 5

7 dr Tomasz Zapaśnik 2. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA W celu opracowania niniejszego studium, 7 lipca br. autor przeprowadził wizję terenową stanowiska, pobrał próbę występującej tu skały oraz zapoznał się z istniejącymi publikacjami i materiałami archiwalnymi dotyczącymi tego rejonu. 2.1 Lokalizacja Stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 5 zlokalizowane na wysoczyźnie morenowej stanowiącej południową krawędź doliny rzeki Wąskiej, po zachodniej stronie drogi krajowej DK 7, około 1,5 km na S od Pasłęka. Nowa Wieś wieś w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Pasłęk na trasie linii kolejowej Elbląg-Olsztyn. Wieś jest siedzibą sołectwa Nowa Wieś. Położona jest w północnej części Pojezierza Iławskiego. Nowa Wieś 5 6

8 2.2 Budowa geologiczna Na południe Pasłęka - także na stanowisku archeologicznym Nowa Wieś 5 występują gliny zwałowe zlodowacenia Sanu 2. Są to gliny brązowe oliwkowo i szarobrązowe. Ich miąższość jest zmienna i wynosi od kilkudziesięciu metrów na obszarze południowowschodnim, do kilku metrów pod utworami budującymi Wyniesienie Elbląskie. Miąższość glin zwałowych w zlokalizowanym na południe od stanowiska otworze badawczym Nr Zielonka Pasłęcka wynosi 50 m. Są to gliny zwałowe przewarstwione trzykrotnie iłami, mułkami i piaskami zastoiskowymi. Takie wykształcenie glin zwałowych zlodowacenia Sanu 2 jest związane z zaburzeniami glacitektonicznymi. Powierzchnia glin zwałowych porozcinana jest dolinami cieków stanowiących południowe dopływy rzeki Wąskiej. Doliny te wypełnione są osadami piaszczystymi. Piaski rzeczne towarzyszą większości cieków na omawianym obszarze. Są to piaski drobnoziarniste lub pylaste. Skład petrograficzny frakcji żwirowej w występującej w warstwie glin zwałowych w rejonie stanowiska wykazuje przewagę okruchów wapieni (średnio 38,6%) nad skałami krystalicznymi (średnio 27,5%).W grupie skał lokalnych występują głównie margle kredowe (średnio 21,5%) a w stropie glin zaznaczył się wzrost zawartości fosforytów i pirytu. Przekrój geologiczny na linii Krosno Młyn Pasłęk Zielonka Pasłęcka (K.Petelski, A.Gondek. SMGP 1 : , ark. Pasłęk, 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 7

9 20- gliny zwałowe Fragment Szczegółowej Mapy Geologiczna Polski 1 : , ark. Pasłęk (K.Petelski, A.Gondek., 2003) Objaśnienia: 2 - namuły torfiaste; 3 - namuły piaszczyste; 8 - piaski rzeczne; 9 - piaski rzeczne tarasów zalewowych; 20- gliny zwałowe 8

10 2.3 Geomorfologia Pod względem geomorfologicznym obszar, na którym zlokalizowane jest stanowisko archeologiczne Nowa Wieś 5 zalicza się, zgodnie z klasyfikacją J. Kondrackiego (Geografia regionalna Polski, 2009), do północnej części Pojezierza Iławskiego, które stanowi wschodnią część Pojezierza Wschodniopomorskiego. Morfologia powierzchni tego obszaru jest zróżnicowana. Na S od badanego stanowiska wznosi się wysoczyzna morenowa. Rzeźba ta została ukształtowana w wyniku deglacjacji ostatniego lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, erozji i akumulacji rzek i jezior oraz procesów wietrzeniowych. Rzędne terenu wahają się w tym miejscu od około 6 m npm. w osi doliny rzeki Wąska, do ponad 25 m npm. na W od analizowanego stanowiska archeologicznego. Dolina położonej ok. 1 km na północ od stanowiska rzeki Wąskiej to rynna subglacjalna wykorzystana przez rzekę. Jest ona głęboko wcięta w otaczające ją wysoczyzny polodowcowe. W części wschodniej obszaru arkusza wysokość krawędzi doliny Wąskiej wynosi około 30 m i maleje ku zachodowi osiągając 20 m w rejonie, gdzie rzeka wpływa na obszar Żuław Wiślanych. 9

11 2.4 Fizjografia Obszar gminy Pasłęk jest zróżnicowany pod względem przyrodniczym. Gmina leży na terenie następujących mezoregionów geograficznych Wysoczyzny Elbląskiej, Żuław Wiślanych, Równiny Warmińskiej i Pojezierza Iławskiego. Ważną i dominującą rolę w krajobrazie rejonu stanowiska archeologicznego Nowa Wieś 5 odgrywa rzeka Wąska. Zbudowane z glin zwałowych zbocza doliny są silnie podcięte przez zakola rzeki i porozcinane bocznymi dolinkami podobnymi do jarów. Silna erozja, zaznaczająca się w dolinie, związana jest z nisko położoną bazą erozyjną. W dolinie Wąskiej - poniżej krawędzi ograniczającej dolinę - znajdują się dwa poziomy tarasów rzecznych: tarasy zalewowe oraz tarasy wyższe, nadzalewowe. Wysoczyzna morenowa falista otaczająca dolinę Wąskiej posiada wysokość około sześćdziesięciu kilku metrów n.p.m. Wysokość ta maleje w kierunku zachodnim osiągając w rejonie Żuław Wiślanych dwadzieścia kilka metrów n.p.m. Jednocześnie wysoczyzna ta wznosi się ku północy i południowi po obu stronach doliny Wąskiej. Gmina Pasłęk zajmuje obszar 264,39 km², w tym: użytki rolne: 74% użytki leśne: 14% Gmina stanowi 18,48% powierzchni powiatu elbląskiego. 10

12 Igor Maciszewski 3. CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH W wyniku badań archeologicznych przeprowadzonych w Nowej Wsi na stanowisku nr 5 zadokumentowano 86 obiektów nieruchomych. Określono chronologię 29 z nich na podstawie znalezionych w ich obrębie zabytków ruchomych (ob.1, 4, 5, 6, 13, 16, 18, 19, 21, 22, 23, 27, 29, 33, 34, 35, 37, 43, 44, 49, 51, 54, 56, 60, 66, 69, 71, 72, 85). Wśród wszystkich obiektów rozpoznano 19 dołków posłupowych, 54 jamy, 11 palenisk oraz jedną konstrukcję naziemną. Ob. 1 Jama, o owalnym planie i nieckowatym przekroju (wymiary 64x50x7 cm). Wypełnisko jednorodne, brązowa szara zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki nowożytnej. Ob. 4 (Tablica VI) Niewielka jama, owalna w planie i rynnowa w przekroju (wymiary 60x50x10 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro beżowa zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki nowożytnej. Ob. 5 (Tablica VI) Niewielka jama, owalna w planie i rynnowa w przekroju (wymiary 70x67x13 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro beżowa zgliniona próchnica. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki nowożytnej. Ob. 6 Palenisko, owalne w planie i rynnowe w profilu (wymiary 84x84x20 cm). Wypełnisko dwuwarstwowe w układzie wertykalnym, składające się, poczynając od stropu, z czarno brunatnej zglinionej próchnicy oraz czarnej, zglinionej próchnicy z fragmentami węgli drzewnych. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki KŁ. 11

13 Ob. 13 Średniej wielkości jama, owalna w planie i nieckowata w profilu (wymiary 124x80x10 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro siwa zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki KŁ. Ob. 16 Duża, płytka jama, owalna w planie i nieckowata w przekroju ( wymiary 200x100x12 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro siwa zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki KŁ. Ob. 18 (Tablica IV) Dołek posłupowy, kolisty w planie i nieckowaty w przekroju (wymiary 50x50x16 cm). Wypełnisko jednorodne, szara, zgliniona próchnica. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki KŁ. Ob. 19 Dołek posłupowy, kolisty w planie i rynnowy w przekroju (wymiary 40x35x10 cm). Wypełnisko jednorodne, szara, zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragmenty ceramiki WŚ. Ob. 21 Owalna w planie i nieckowata w przekroju jama (wymiary 140x95x14 cm). Wypełnisko jednorodne, szara zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki KŁ. Ob. 22 (Tablica IV) Duża jama, owalna w planie i nieckowata w profilu (wymiary 190x110x13 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro popielata, zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki KŁ. 12

14 Ob. 23 Owalna w planie i nieckowata w przekroju jama (wymiary 120x96x9 cm). Wypełnisko jednorodne, ciemnobrunatna, zgliniona próchnica. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki WŚ. Ob. 27 Kolista w planie i rynnowa w profilu jama (wymiary 140x110x22 cm). Wypełnisko dwuwarstwowe w układzie nieckowatym, tworzone, poczynając od stropu, przez warstwę szaro czarnej, zglinionej próchnicy oraz brunatno szarej, zglinionej próchnicy. Pozyskano 1 ułamek ceramiki WŚ. Ob. 29 (Tablica VI) Jama, kolista w planie i nieckowata w przekroju (wymiary 100x100x7 cm). Wypełnisko dwuwarstwowe w układzie diagonalnym, tworzone przez warstwę brunatno szarej zglinionej próchnicy oraz brunatnej, zglinionej próchnicy. Pozyskano 1 fragment ceramiki nowożytnej. Ob. 33 (Tablica IV) Jama, prostokątna w planie i nieckowata w przekroju (wymiary 130x85x8 cm). Wypełnisko jednorodne, brunatna, zgliniona próchnica. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki KŁ. Ob. 35 (Tablica V) Palenisko, owalne w planie i nieckowate w przekroju (wymiary 95x70x8 cm). Wypełnisko jednorodne, czarno brunatna, zgliniona próchnica z fragmentami węgli drzewnych. Pozyskano 2 ułamki ceramiki WŚ. 13

15 Ob. 37 Owalna w planie jama o rynnowym profilu (wymiary 105x85x13 cm). Wypełnisko jednorodne, czarno brunatna, zgliniona próchnica. Pozyskano 3 fragmenty ceramiki KŁ Ob. 43 (Tablica V) Palenisko, owalne w planie i nieckowate w przekroju (wymiary 165x105x26 cm). Wypełnisko jednorodne, czarno brunatna, zgliniona próchnica. Pozyskano 2 ułamki ceramiki WŚ. Ob. 44 (Tablica IV) Palenisko, owalne w planie i nieckowate w przekroju (wymiary 86x50x8 cm). Wypełnisko jednorodne, czarno brunatna, zgliniona próchnica z fragmentami węgli drzewnych. Pozyskano jeden ułamek ceramiki KŁ. Ob. 49 (Tablica VI) Dołek posłupowy, owalny w planie i nieckowaty w przekroju (wymiary 40x35x6 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro popielata, zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki nowożytnej. Ob. 51 Owalna w planie jama o nieckowatym przekroju (wymiary 100x65x14 cm). Wypełnisko jednorodne, brunatno szara, zgliniona próchnica. Pozyskano 3 fragmenty ceramiki WŚ. Ob. 54 (Tablica IV) Sporej wielkości jama, owalna w planie i nieckowata w profilu (wymiary 200x190x30 cm). Wypełnisko dwuwarstwowe w układzie nieckowatym, składające się, poczynając od stropu, z 14

16 czarno szarej, zglinionej próchnicy oraz czarnej, zglinionej próchnicy. Pozyskano 22 fragmenty ceramiki KŁ. Ob. 56 Konstrukcja naziemna o nieokreślonej funkcji, przypuszczalnie szop, położona na planie czworoboku o prostokątnym przekroju (wymiary 1040x940x5 cm). Wypełnisko jednorodne, szaro popielata, zgliniona próchnica. Pozyskano 4 fragmenty ceramiki nowożytnej. Ob. 60 Płytka, o owalnym planie i amorficznym przekroju jama (wymiary 100x75x18 cm). Wypełnisko jednorodne, ciemnoszara, zgliniona próchnica. Pozyskano 1 fragment ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. Ob. 66 (Tablica V) Płytka, niewielka jamka, kolista w planie i amorficzna w przekroju (wymiary 42x38x7 cm). Wypełnisko jednorodne, ciemnoszaro brązowa, zgliniona próchnica. Pozyskano 2 fragmenty ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. Ob. 69 (Tablica V) Stosunkowo duża jama, owalna w planie i nieckowata w profilu (wymiary 168x120x24 cm). Wypełnisko wielowarstwowe w układzie wertykalnym, składające się poczynając od partii stropowej z szarej, zglinionej próchnicy, jasnobrązowo szarej, zglinionej próchnicy oraz jasnoszarej zglinionej próchnicy. Pozyskano 27 fragmentów ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. 15

17 Ob. 71 (Tablica V) Duża, bardzo płytka jama, owalna w planie i amorficzna w profilu (wymiary 142x95x8 cm.). Wypełnisko jednorodne, ciemnoszaro brązowa, zgliniona próchnica. Pozyskano 3 fragmenty ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. Ob. 72 Płytka jama, owalna w planie i schodkowo symetryczna w przekroju (wymiary 83x74x8 cm.). Wypełnisko dwuwarstwowe w układzie nieckowatym, składające się, poczynając od stropu, z ciemnszarej, zglinionej próchnicy oraz szarej, zglinionej próchnicy. Pozyskano 3 fragmenty ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. Ob. 85 (Tablica V) Niewielka jama, owalna w planie i nieckowata w profilu (wymiary 70x70x13 cm). Wypełnisko dwuwarstwowe o układzie nieckowatym, składające się, poczynając od stropu, z brązowo szarej, zglinionej próchnicy oraz brązowej, zglinionej próchnicy. Pozyskano 27 fragmentów ceramiki o metryce wczesnośredniowiecznej. Nie udało się zaobserwować koncentracji obiektów zaliczonych do konkretnych faz zasiedlenia. Należy zwrócić uwagę na fakt bardzo silnej destrukcji obiektów nieruchomych zarejestrowanych na stanowisku. Na taki stan rzeczy składają się dwie przyczyny: lokalizacja stanowiska na stoku o stosunkowo dużym kącie nachylenia, co potęgowało niekorzystny wpływ czynników środowiskowych oraz bardzo intensywna gospodarka rolna, jaka miała miejsce na tym obszarze. W rezultacie można przyjąć, iż uchwycono jedynie i obiektów, co automatycznie ogranicza możliwości poznawcze. Mając na uwadze powyższe uwagi można zaryzykować tezę, iż w przypadku zarówno osadnictwa związanego z KŁ, jak i wczesnośredniowiecznego, uchwycony został skraj prawdopodobnie funkcjonującej nieopodal przebadanego obszaru osady. Świadczy o tym fakt stosunkowo dużej ilości obiektów z określoną chronologią, wskazujący na dłuższy okres 16

18 zasiedlenia omawianego terenu 1. Niemożliwym okazało się jednak sprecyzowanie funkcji poszczególnych obiektów wziemnych (za wyjątkiem palenisk) z przyczyn omówionych powyżej. W przypadku osadnictwa nowożytnego zarejestrowany na stanowisku relikt konstrukcji naziemnej (szopy?) może wskazywać na sezonową eksploatację tego terenu. Dokonano podziału obiektów w obrębie poszczególnych grup funkcjonalnych ze względu na kształt przekroju danego. Wyróżniono 4 jamy o schodkowo asymetrycznym przekroju, 1 o schodkowo symetrycznym, 10 o rynnowym, 3 o amorficznym oraz 37 jam o profilach nieckowatych. Do kultury łużyckiej zaliczono siedem jam o przekroju nieckowatym i jedną rynnową oraz jeden dołek posłupowy i dwa paleniska. W przypadku WŚ odnotowano sześć jam nieckowatych, jedną amorficzną i dwie o profilu rynnowym. Dodatkowo z tą fazą zasiedlenia stanowiska łączyć można jeden dołek posłupowy i dwa paleniska. Na okres nowożytny przypadają po dwie jamy o nieckowatym i rynnowym przekroju, jeden dołek posłupowy oraz wspomniana już lekka konstrukcja naziemna, prostokątna w przekroju. Tabela 3.1 Nowa Wieś, stan. 5, gm. Pasłęk. Charakterystyka obiektów nieruchomych. Nr inw. Poziom eksplorac yjny Długość x szerokość x głębokość (w cm) Kształt Nr Funkcja Lokalizacja (hektar/ar) Zabytki ruchome roboczy plan profil ceramika Chron ologia Uwagi 1 1 jama A/h4 WM I dołek posłupowy dołek posłupowy A/h4 A/h4 WM I WM I 64 x 50 x 7 owalny 50 x 35 x 10 owalny nieckowaty 46 x 38 x 8 owalny 4 4 jama A/g4 WM I 60 x 50 x owalny 10,5 jama 5 5 A/g4 WM I gospodar. 70 x 67 x 13 owalny 6 6 palenisko A/g4 WM I dołek posłupowy dołek posłupowy dołek posłupowy dołek posłupowy dołek posłupowy A/g3 A/g3 A/g3 A/g3 A/f4 WM I WM I WM I WM I WM I nieckowaty 1 rynnowy rynnowy 1 rynnowy 2 Nowoż ytność Nowoż ytność Nowoż ytność 84 x 84 x 20 owalny rynnowy 2 KŁ 40 x 40 x 6 owalny 50 x 40 x 6 owalny 36 x 35 x 11 kolisty 42 x 35 x 12 owalny nieckowaty nieckowaty rynnowy rynnowy 45 x 35 x 10 owalny rynnowy jamy wchodzi w profil wykopu 1 Nie można również wykluczyć sezonowego pobytu większej grupy ludności na omawianym terenie. Teza ta jednak, z uwagi na zbyt mały przebadany obszar, nie mogła zostać poddana weryfikacji. 17

19 12 12 dołek posłupowy A/f4 WM I jama A/f4 WM I dołek posłupowy dołek posłupowy A/f3 A/f3 WM I WM I 40 x 30 x 8 owalny nieckowaty 124 x 80 x 10 owalny 46 x 40 x 14 kolisty nieckowaty 1 KŁ rynnowy 40 x 36 x 10 kolisty rynnowy owalny wydłużon nieckowaty jama A/d3 WM I 200 x 100 x 12 1 KŁ dołek A/d3 WM I posłupowy 40 x 40 x 22 kolisty rynnowy dołek A/e4 WM I posłupowy 50 x 50 x 16 kolisty rynnowy 2 KŁ dolek posłupowy A/e4 WM I jama A/d4 WM I 40 x 35 x 10 kolisty rynnowy 1 WŚ 115 x 70 x 12 nerkowaty nieckowaty jama A/d4 WM I 140 x 95 x 14 owalny nieckowaty 1 KŁ jama A/c4 WM I 190 x 110 x jama A/d3 WM I jama A/c9 WM I 110 x 110 x 46 owal wydłużon nieckowaty 1 KŁ 120 x 96 x 9 owalny nieckowaty 2 WŚ kolisty nieregularny rynnowy jama A/ c9 WM I 60 x 45 x 10 owalny nieckowaty jama A/c9 WM I 90 x 80 x jama A/c10 WM I 140 x 110 x jama A/d9 WM I 125 x 125 x jama A/d9 WM I 100 x 100 x jama A/ e10 WM I palenisko A/e10 WM I jama A/e10 WM I jama A/e10 WM I jama A/e10 WM I palenisko A/f10 WM I palenisko A/f10 WM I jama A/f10 WM I jama A/f10 WM I palenisko A/f10 WM I palenisko A/e9 WM I dołek posłupowy A/e9 WM I palenisko A/ e9 WM I 65 x 65 x x 70 x 6 kolisty kolisty kolisty kolisty nieregularny kolisty nieregul. owalny wydłłuż. 80 x 75 x 7 kolisty 130 x 85 x 8 prostokąt o zaokrągl narożach 130 x 125 x 8 kolisty 95 x 70 x 8 owal nieckowaty rynnowy nieckowaty nieckowaty 1 rynnowy nieckowaty nieckowaty nieckowaty nieckowaty nieckowaty 90 x 80 x 12 owalny rynnowy 105 x 85 x 13 owalny wydłuż. 85 x 55 x 18 owalny rynnowy 90 x 68 x 8 owalny 1 WŚ Nowoż ytność 2 KŁ 7 KŁ 2 WŚ rynnowy 3 KŁ nieckowaty 60 x 50 x 7 owalny nieckowaty 40 x 30 x 6 owalny nieckowaty 60 x 50 x palenisko A/e9 WM I 165 x 105 x palenisko A/e10 WM I owalny owalny wydłłuż. 86 x 50 x 8 owalny rynnowy nieckowaty nieckowaty 2 WŚ 1 KŁ dolna część dolna część spag wypełnis ko warstwo we spag spag spag spag 18

20 45 45 palenisko A/e10 WM I dołek posłupowy dołek posłupowy A/e10 A/e10 WM I WM I palenisko A/d10 WM I dołek posłupowy A/f9 WM I jama A/b7 WM I jama A/c7 WM I dołek posłupowy A/d7 WM I jama A/e7 WM I 110 x 68 x 9 owalny wydłużon 40 x 45 x 8 kolisty 30 x 35 x 5 owal nieckowaty nieckowaty nieckowaty 70 x 60 x 6 owalny rynnowy 40 x 35 x 6 owalny 130 x 90 x 9 owalny jama A/ e7 WM I 200 x 190 x jama A/f7 WM I obiekt naziemny nieckowaty 1 nieckowaty Nowoż ytność 100 x 65 x 14 owalny nieckowaty 3 WŚ 40 x 55 x 9 owalny rynnowy 60 x 55 x10 owalny nieckowaty 60 x 45 x 10 owalny A/g6-g7- h6-h7 WM I 1040 x 940 x 5 owalny nieckowaty 22 KŁ rynnowy czworobok prostokątny 4 nieckowaty 56a 56a jama A/g7 WM I 125 x 105 x 16 kolisty 57 jama Ag5 WMI 52x47x6 owalny nieckowaty jama jama jama jama jama jama Ag5 WMI 94x68x27 kolisy nieckowaty Ag5 WMI 42x28x7 owalny nieckowaty Nowoż ytność Af5 WMI 100x75x18 owalny amorficzny 1 WŚ Ae5 WMI 42x47x10 kolisty nieckowaty Ad5 WMI 42x35x7 owalny nieckowaty Ad5 WMI 96x32x6 amorficzny nieckowaty 65 jama Ab5 WMI 42x36x7 kolisty jama jama jama jama dołek posłupowy jama jama jama schodkowo asymetryczn y Ab5 WMI 38x42x7 kolisty amorficzny 2 WŚ Ac8 WMI 84x75x20 owalny nieckowaty Ac8 WMI 102x63x8 owalny nieckowaty Ad8 WMI 168x120x24 owalny nieckowaty 27 WŚ Ae8 WMI 30x25x18 kolisty nieckowaty Ae8 WMI 142x95x8 owalny nieckowaty 3 WŚ Ae8 WMI 83x74x8 owalny Ae8 WMI 109x83x6 owalny amorficzny 74 jama Ae8 WMI 30x25x6 kolisty jama jama schodkowo symetryczny 6 WŚ schodkowo asymetryczn y Af8 WMI 102x32x22 ósemkowaty nieckowaty Ag8 WMI 47x31x8 kolisty nieckowaty 77 jama Ah8 WMI 37x27x10 kolisty 78 jama schodkowo asymetryczn y Ab8 WMI 42x33x10 kolisty nieckowaty spag spag dolna partia 19

21 79 jama Ag2 WMI 43x32x7 kolisty nieckowaty 80 jama Ag2 WMI 42x33x12 kolisty jama jama jama jama schodkowo asymetryczn y Ae2 WMI 45x28x7 owalny nieckowaty Ad2 WMI 33x26x16 owalny nieckowaty Af2 WMI 52x52x8 kolisty amorficzny Af2 WMI 70x70x13 kolisty nieckowaty 27 WŚ 20

22 Paweł Uściłko, Igor Maciszewski 4 ANALIZA ZABYTKÓW RUCHOMYCH Całość pozyskanego w trakcie prac badawczych na stanowisku Nowa Wieś 5 materiału ruchomego stanowi ceramika. Brak innej kategorii zabytków związany jest zarówno ze złymi warunkami glebowymi, które destrukcyjnie wpłynęły na domniemane materiały organiczne), jak i z bardzo silnym stopniem zniszczenia stanowiska, co zaważyło również na ilości wydobytego materiału. Tabela 4.1 Nowa Wieś, gm. Pasłęk, stan. 5. Występowanie materiału zabytkowego w poszczególnych obiektach. Nr Lokalizacja Ilość ceramiki Chronologia 1 Ah4 1 Nowożytność 4 Ag4 1 Nowożytność 5 Ag4 2 Nowożytność 6 Ag4 2 KŁ 13 Af4 1 KŁ 16 Ad3 1 KŁ 18 Ae4 2 KŁ 19 Ae4 1 WŚ 21 Ad4 1 KŁ 22 Ac4 1 KŁ 23 Ad3 2 WŚ 27 Ac10 1 WŚ 29 Ad9 1 Nowożytność 33 Ae10 2 KŁ 34 Ae10 7 KŁ 35 Af10 2 WŚ 37 Af10 3 KŁ 43 Ae9 2 WŚ 44 Ae10 1 KŁ 49 Af9 1 Nowożytność 51 Ac7 3 WŚ 21

23 54 Ae7 22 KŁ 56 A/g6-g7- h6-h7 4 Nowożytność 60 Af5 1 WŚ 66 Ab5 2 WŚ 69 Ad8 27 WŚ 71 Ae8 3 WŚ 72 Ae8 6 WŚ 85 Af2 27 WŚ 4.1 Analiza ceramiki kultury łużyskiej tabela 4.2 Szczegółowa specyfikacja materiałów ceramicznych, związanych z KŁ, prezentuje Tabela 4.2 Nowa Wieś, gm. Pasłęk, stan. 5. Wykaz źródeł ruchomych zaliczanych do kultury łużyckiej Lp. Lokalizacja Materiał ceramiczny Ar Ćw Obiekt Wylew Brzusiec Ucho Dno Suma 1. Ae10 c Ae7 d Ad4 b Ac4 d Ae4 d Af4 b Ag4 b Ae10 d Af10 b Ae10 c Ad3 d Krzemienie Inne Uwagi Sumarycznie cała kolekcja liczy 43 fragmenty ceramiki. Całość materiału była wyjątkowo źle zachowana i mocno rozdrobniona. Taka sytuacja spowodowała znaczne zawężenie możliwości badawczych. Ponieważ jedynie dwa fragmenty można było uznać za "charakterystyczne", tj. jeden ułamek wylewu oraz ornamentowany kawałek brzuśca w postaci listwy plastycznej (tabl. III, ryc. 18,19), ograniczono się w tej sytuacji jedynie do analizy technologicznej, pomijając mikro i makromorfologiczną. 22

24 4.1.1 Analiza technologiczna Przeprowadzając analizę technologiczną materiałów łużyckich oparto się na systemie badań technologicznych ceramiki, opracowanym przez M. Ignaczaka (Ignaczak 2002). Bazuje on na propozycji systemowego ujęcia technologii produkcji naczyń w społeczeństwach pradziejowych (Kośko, Czerniak 1980). Definiowane w ramach tego systemu są wszystkie czynności podjęte w trakcie wytwarzania naczyń, takie jak: a przygotowanie masy ceramicznej, b wylepienie naczynia oraz c wypalenie gotowej formy. W ramach tych czynności opisujemy: aa rodzaj domieszki, ab granulometrię domieszki, ac ilość domieszki, ba grubość naczynia, bb charakter wykończenia ścianki zewnętrznej, ca barwę wypału. Wszystkie te cechy przedstawione łącznie dla jednego naczynia opisują typ technologiczny I stopnia (tt I st.). Lista cech dystynktywnych przedstawia się następująco: Cecha aa rodzaj domieszki 1 domieszka organiczna 11 roślin włóknista (identyfikowalna tylko na powierzchni) 112 włóknista (identyfikowalna w przełomie i na powierzchni) 113 sieczki roślinnej 12 tłuczonych muszli 13 - kości 2 domieszka mineralna 21 piasek 22 tłuczeń kamienny 221 o barwie niejednorodnej 222 o barwie białej 223 o barwie różowej 224 o barwie kremowej i żółtej 23 mika 24 wapień 25 asfalt 26 krzemień 27 krwawik 3 domieszka szamotu 30 pył ceramiczny (bardzo drobny szamot, trudno identyfikowalny makroskopowo; cecha typowa np. dla technologii ceramiki stołowej KCWR) (jej wystąpienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze wystąpienie cechy ad 2 w wersji 10) 31 - w formie cętek drobnych kawałków (jej wystąpienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze występowanie cechy ad 2 w wersji 11) 32 w formie dużych kawałków (jej wystąpienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze występowanie cechy ad 2 w wersji 12) (brak szamotu w ramach cechy aa warunkuje zawsze występowanie cechy ad 2 w wersji 2) Cecha ab granulometria domieszki 1 domieszka drobna (średnica ziaren do 1 mm) 2 przewaga domieszki drobnej z obecnością średniej 3 przewaga domieszki drobnej z obecnością średniej i grubej 4 przewaga domieszki średniej z obecnością drobnej 5 domieszka średnia (średnica ziaren od 1 mm do 2 mm) 6 przewaga domieszki średniej z obecnością drobnej i grubej 7 przewaga domieszki średniej z obecnością grubej 8 przewaga domieszki grubej z obecnością drobnej i grubej 23

25 9 przewaga domieszki grubej z obecnością średniej 10 domieszka gruba (średnica ziaren powyżej 2 mm) Cecha ac ilość domieszki 1 mała 2 duża Cecha ad1 charakter uwarstwienia przełomu 1 przełom jednolity 2 przełom warstewkowany blaszkowaty ; warwowany 3 przełom gruzełkowaty Cecha ad2 domieszka szamotu 1 identyfikowalna makroskopowo 10 pył ceramiczny - bardzo drobny szamot, trudno identyfikowalny makroskopowo (jej wystąpienie warunkowane jest wystąpieniem cechy aa w wersji 30) 11 w formie cętek (jej wystąpienie warunkowane jest wystąpieniem cechy aa w wersji 31) 12 w formie dużych kawałków(jej wystąpienie warunkowane jest wystąpieniem cechy aa w wersji 32) 2 nieidentyfikowalna makroskopowo Cecha ba grubość ścianki naczynia 1 ceramika cienkościenna - do 6 mm 2 ceramika średniościenna - od 7 mm do 9 mm 3 ceramika grubościenna - powyżej 10 mm Cechy bb i bc charakter powierzchni ścianek naczynia (bb zewnętrznej, bc wewnętrznej) Stany wydzielane z pomocą poniższych tabel, z godnie z wyjaśnionymi poniżej zasadami. I 01 obmazywanie ze śladami palców 02 obmazywanie bez śladów palców 03 obmazywanie wiechciem 031 grubym i twardym (przecieranie) 032 delikatnym i miękkim (miotełkowanie) 04 obrzucanie glinką 041 obrzucanie glinką i przecieranie palcami 042 obrzucanie glinką i przecieranie wiechciem 05 przecieranie grzebykiem (forma zabiegu technologicznego!) II IIa wyznaczanie pierwszej cyfry A wystawanie domieszki mineralnej na powierzchni naczynia Aa widoczne na powierzchni Ab bez tłucznia na powierzchni B ślady użycia twardego gładzika (wygładzanie) Ba są Bb nie ma Pierwszy etap korelacji cech powierzchni ścianek naczynia - część I. Ba Bb Aa I II Ab III IV C patynkowanie (angobowanie) Ca jest Cb nie ma Pierwszy etap korelacji cech powierzchni ścianek naczynia - część II. Ca Cb 24

26 I 1 2 II 3 4 III 5 6 IV 7 8 IIb wyznaczanie drugiej cyfry D pierwsza cecha faktury powierzchni Da powierzchnia równa Db powierzchnia pofałdowana E druga cecha faktury powierzchni Ea powierzchnia gładka Eb powierzchnia szorstka Korelacja cechy faktury powierzchni naczynia Da Db Ea 9 10 Eb Cecha ca barwa przełomu ścianek naczynia 1 przełom jednobarwny 11 szary 12 czarny 13 o odcieniach żółto-czerwono-brązowych 2 przełom dwubarwny 3 przełom wielobarwny ( pstrokaty ), niemieszczący się w definicji jakiegokolwiek stanu poprzedniego. Tabela 4.3 Nowa Wieś, gm. Pasłęk, stan. 10. Definicje typów technologicznych II stopnia (wg. J. Czebreszuk 1996 z uzupełnieniami) Lp. Cechy czynności technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,2 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,12,13, ,2 1, ,7-9,10 5,7-9,10 11,12,13, ,4 1, ,2 6,8-9,10 6,8-9, ,3,4 1, ,3 5,6,7, ,6,7,8-9,10 11,13,2, ,4 1, ,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,13,2, ,3,4 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9 13,2, ,6 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9 11,13,2, ,6,7 1 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11,12,2, ,3 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,12,2, ,6,7,8, ,12 1 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9, ,6,7,8,9, ,12 2,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9, , ,6,7,8,9, ,2 2, 12 2,3 01,02,6,8-9,10 6,8-9,10 11,13, ,9,10 1 1, ,8-9,10 6,8-9,10 12,13, ,8, ,3 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2, ,8,9, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 12,2, ,2,3,4 2 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11, ,2,3,4 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9,10 11, ,6,7 1, ,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7,8,9, ,12 1 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2,3 25

27 Lp. Cechy czynności technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,6,7,8,9, ,12 2,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9,10 2, , ,9, ,2 4-9,10 4-9,10 2, ,2,3,4 2 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11, ,2,3,4 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9,10 11, ,6,7 1, ,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7,8,9, ,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2, ,7,8,9, ,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9,10 2,3 9, ,9, ,2 4-9,10 4-9,10 2, , ,2 6,8-9,10 6,8-9,10 11,12,13, , ,8-9,10 6,8-9,10 11,12,13, ,2, , ,12, , ,6,8-9,10 6,8-9,10 2, , , 12 1,2 031, , ,4, ,2 031,032,4,8-10,11 031,032,4,8-10,11 11,12,13, ,7 2 2,3 2 1,2 031,032,4,8-031,032,4,8-12,13,3 10,11 10, ,9 1, , ,8-9, ,2 031,032,4,8-9,11 031,032 12, , , , ,032, , ,3 11,12 2,3 4,8-9,10 4,8-9, ,2,4 1,2 1,2 2 1,2 031, ,4,8-9,11 11,12,13, ,2 2 1,2 031,032,4, ,032 11, ,2,4 1,2 1,2 11,12 1,2 8-9,11 8-9,11 11,12,13, ,3 1 1,2 2 1,2 031,032,8-9,12 031,032,8-13,3 9, ,5, ,2 4,8-9,10 4, , ,7 2 1,2 2 1,2 031,032,4-031,032,4,8-12,13,2 9,10,11 9,10, ,3,4 1,2 1,2 2 1,2 031,032,4,8-031,032,4,8-11,12,13 9,10,11 9,10, , , ,4,5 1,2 1,2 2 2,3 041, ,042 11,12, ,2,3,4 1,2 1,2 11,2 2,3 2,3,4-12 2,3, , ,2,3,4 1, ,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13, ,6, ,3 01,02,03 01,02,03 11,13, ,6, ,3 1,2,3,4-11,12 1,2,3,4-11,12 12,13, ,6, ,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13 26

28 Lp. Cechy czynności technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,2,3,4 1,2 1, ,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12, ,2,3,4 1,2 1,2 2 2,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13, 2, ,2, ,8-9,11 6,8-9,11 11,12, ,2,3 1 1,2,3 11 2,3 4,6,8-9,11,01 4,6,8-9,11,01 11,12, ,2,3, ,8-9,10 6,8-9,10 11,12, ,2,3, ,3 6,8-9, 11,12,01,02,03 6,8-9, 11,12,01,02,0 3 11,12,13, 2,3 Na podstawie zdefiniowanych typów technologicznych II stopnia (patrz tabela 4.3), które zawierają również typy technologiczne charakterystyczne dla KŁ (Ignaczak 2007), określona została technologia produkcji naczyń ze stanowiska Nowa Wieś 5. Zestawienie typów technologicznych w badanym zbiorze, oraz ich kwalifikację taksonomiczną zawiera tabela 3.8. Jak widać cała kolekcja była dosyć jednorodna i charakteryzowała się występowaniem średnioziarnistej domieszki piasku, chropowaconymi powierzchniami zewnętrznymi oraz kolorem ścian w odcieniach żółto-czerwono-brązowych (powstałych w utleniającej atmosferze wypału). Tabela 4.4 Nowa Wieś, gm. Pasłęk, stan. 10. Charakterystyka technologiczna ceramiki kultury łużyckiej. Makrocykl I II Cykl Ib IIa IIb Liczba Grupa Typ technologiczny ceramiki w technologiczna II stopnia zespołach A D E F G H J

29 K IIc L III IIIa M Analiza średniowiecznych i nowożytnych materiałów ceramicznych Cała kolekcja wczesnośredniowiecznego i nowożytnego materiału ceramicznego opracowywana była pod kątem morfologicznym, technologicznym oraz stylistycznym. Wyniki analizy zostały zaprezentowane w ujęciu tabelarycznym, który znajdzie czytelnik w katalogu niniejszego opracowania. Z uwagi na zbyt małą ilość zabytków nie przeprowadzono analiz statystycznych, gdyż uznano, iż byłyby one niewiarygodne. Za minimalną bowiem próbę uznaje się kolekcję liczącą ponad 100 sztuk Analiza morfologiczna W zależności od wielkości oraz stopnia złożoności danego fragmentu i jego przydatności dla dalszych analiz, a także możliwości rekonstrukcji wydzielone zostały kategorie wielkościowe na podstawie podziału zaproponowanego przez A.Buko (Buko 1990) I-fragmenty naczyń umożliwiające pełną rekonstrukcję naczynia 28

30 II-duże ułamki naczyń obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja oraz brzusiec), a także partie przydenne( dno, stopka oraz brzusiec) III-stosunkowo niewielkie fragmenty naczyń, obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja i górna część brzuśca), partie przydenne (dno, stopka i część dolnej partii brzuśca bądź dno i fragment dolnej części brzuśca), a także elementy zawierające środkowe partie naczynia (znaczne części brzuśca i szyję). IV- fragment obejmujący jeden element morfologiczny naczynia (część wylewu, brzuśca lub dna). Wszystkie fragmenty naczyń (87), z racji silnego rozdrobnienia i zniszczenia materiału, mieszczą się w kategorii IV. Zawęziło to możliwości badawcze, uniemożliwiając m. in. wiarygodną rekonstrukcję form naczyń i określenie ich funkcji. Utrudniło to również określenie bliższej chronologii tych materiałów. Z tych przyczyn analiza formalna ceramiki została oparta o typy den i wylewów. Szczegółowy opis typologii wylewów i den znajdujący się poniżej opiera się na generalnym podziale zaproponowanym przez J.Kruppego (Kruppe 1961), jednak został przekształcony na użytek tego opracowania i dostosowany do indywidualnego charakteru tego zbioru. Nie podjęto analizy materiału według systemu zaproponowanego przez A. Buko (Buko 1990) z uwagi na zbyt silne rozdrobnienie i brak możliwości pewnej rekonstrukcji form naczyń Typologia den W całej kolekcji wyodrębniono 5 fragmentów den. Wszystkie należą do jednego typu; den płaski z ostrym załomem. Ich średnica wahała się między 7 a 8 cm. Wszystkie one były przyporządkowane chronologicznie do okresu wczesnego średniowiecza Typologia wylewów Wydzielone zostały dwa typy wylewów: 29

31 Typ 1 - Wylewy typu 1 są łagodnie lub wyraźnie wychylone na zewnątrz, z zazwyczaj ukośnie lub nieco łukowato opracowaną krawędzią, bądź też prosto ściętą. Nie posiadają wrębu, ani okapu. Typ 2 - Wylewy typu 2 charakteryzują się brakiem wrębu na pokrywkę, wyposażone są natomiast w okap. Całość łagodnie lub silnie wychylona na zewnątrz Analiza technologiczna Analizę technologiczną omawianego zbioru przeprowadzono w oparciu o systematykę zaproponowaną przez L. Kajzera (Kajzer 1986, Kajzer 1991). GRUPA A Literą A oznaczono ceramikę wypalaną w atmosferze słabo utleniającej, jest to odpowiednik grupy A wg L. Kajzera. 2 Mając na uwadze bardzo zły stan zachowania większości fragmentów wczesnośredniowiecznych całość materiału ceramicznego o takiej metryce przyporządkowano do tej grupy technologicznej. W przypadku ułamków oznaczonych literą A można mówić o ceramice zazwyczaj źle wypalonej, ręcznie lepionej czy też obtaczanej. Ceramika z tej grupy jest grubościenna. Jej przełomy są dwubarwne oraz jednobarwne, a ich grubość wynosi średnio 6-10 mm. Masa garncarska do wyrobu naczyń z tej grupy zawiera zazwyczaj średnią ilość średnioziarnistego piasku jako domieszkę schudzającą. Fragmenty tych naczyń przybierają barwy od piaskowych przez czerwone do brunatnych na zewnętrznej części. Naczynia grupy A w przypadku tego zbioru utożsamiane są z ceramiką o metryce wczesnośredniowiecznej. GRUPA B Grupa B ceramiki charakteryzuje się wypałem redukcyjnym. Ceramika ta wykonana była dosyć starannie na szybkoobrotowym kole garncarskim. Przełomy są jednobarwne o 2 L. Kajzer, Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, KHKM, t. 34, 1986, s L. Kajzer, W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. 39,nr 4, 1991, s

32 średniej grubości 4-5 mm. Zazwyczaj można w nich zaobserwować małą ilość domieszki drobnoziarnistego piasku. Zdecydowanie mniejszą grupę stanowią fragmenty u których zanotowano średnią ilość średnioziarnistego piasku. Ułamki ceramiki grupy B często są barwy szarej bądź ciemnoszarej. W omawianym tu zbiorze nie zarejestrowano żadnego fragmentu naczynia wypalonego w tej technologii. GRUPA C W tej grupie znajdują się naczynia wypalane również w atmosferze redukcyjnej i o metryce późnośredniowiecznej. Jednak są one wykonane staranniej i z lepszych surowców niż naczynia z grupy B. Ceramika z grupy C to ceramika stołowa. Wykonana jest techniką toczenia na szybkoobrotowym kole, zaś domieszką jest tylko drobnoziarnisty piasek. Nie zarejestrowano występowania tej technologii w opisywanej tu kolekcji. GRUPA D Jest ona barwy od kremowej po jasnopomarańczową. Zazwyczaj są to naczynia cienkościenne, starannie wykonane, najczęściej dobrze wypalone w atmosferze utleniającej. Domieszka jaką można zauważyć w przełomach to najczęściej drobnoziarnisty lub średnioziarnisty piasek. Zarejestrowano trzy fragmenty naczyń wypalonych w tej technologii. GRUPA E Ceramika grupy E to ceramika, której wyróżnikiem jest jej szkliwienie. W przypadku omawianego materiału jest to ceramika wypalana w atmosferze utleniającej. Przełomy są jednobarwne, najczęściej o grubości 3-5mm. W większości przypadków do schudzenia masy ceramicznej wykorzystanej do wyrobu ceramiki grupy E użyto małej lub średniej ilości drobnoziarnistego piasku. Nie zaobserwowano w przypadku tego zbioru zdobień na naczyniach tej grupy. Całość materiału ceramicznego tej grupy ma metrykę nowożytną i liczy sobie 8 sztuk. 31

33 Cechy morfologiczne Cechy technologiczne Lp. Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Wielkość fragmentu Ornament Domieszka Wylew Dno Pokrywka Rodzaj Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Ślady użytkowania Cm Ø Typ Cm Ø Typ Technika zdjęcia Znaki Cm Ø Typ Typ ucha Wyświecany Ryty Polewany Malowany Motyw Powierzchnia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Technika Grubość Barwa Rodzaj Ilość Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa Przywra Zaciek Okopcenie Przepalenie Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 2 Af2 85 M W IV Z A P Ś X X 3 Af2 85 N W IV 12 2 X 1A Z A P Ś X X 4 Af2 85 N W IV 12 2 X 1A Z A P Ś X X 5 Af2 85 N W IV 12 2 X 1B ZW A P M X X 1A Af2 85 N B IV X ZW A P M X X 6 1B 7 Af2 85 N B IV X 1A Z A P M X X 8 Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 9 Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 10 Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 11 Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 12 Af2 85 N B IV X 1A Z A P Ś X X 13 Af2 85 N B IV A P M X X 14 Af2 85 N B IV A P M X X 15 Af2 85 N B IV A P Ś X X 16 Af2 85 N B IV A P Ś X X 17 Af2 85 N B IV A P Ś X X 18 Af2 85 N B IV A P Ś X X 19 Af2 85 N B IV A P Ś X X 20 Af2 85 N B IV A P Ś X X 21 Af2 85 N B IV A P Ś X X 22 Af2 85 N B IV A P Ś X X 23 Af2 85 N B IV A P Ś X X 24 Af2 85 N B IV A P Ś X X 25 Af2 85 N B IV A P Ś X X 26 Af2 85 N B IV A P Ś X X 27 Af2 85 N B IV A T Ś X X 32

34 Cechy morfologiczne Cechy technologiczne Lp. Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Wielkość fragmentu Ornament Domieszka Wylew Dno Pokrywka Rodzaj Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Ślady użytkowania Cm Ø Typ Cm Ø Typ Technika zdjęcia Znaki Cm Ø Typ Typ ucha Wyświecany Ryty Polewany Malowany Motyw Powierzchnia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Technika Grubość Barwa Rodzaj Ilość Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa Przywra Zaciek Okopcenie Przepalenie Ad8 69 K D IV 8 1 X 1A Z A P Ś X X 29 Ad8 69 N D IV 7 1 A P S X X 30 Ad8 69 N W IV 12 2 X 1A Z A P M X X 31 Ad8 69 N W IV 12 2 X 1A Z A P Ś X X 32 Ad8 69 N W IV 18 2 X 1A Z A P Ś X X 33 Ad8 69 N W IV 12 2 X 1A Z A P M X X 34 Ad8 69 N W IV 12 2 X 1A Z A P Ś X X 35 Ad8 69 N B IV X 1A Z A P Ś X X 36 Ad8 69 N W IV 14 1 A P Ś X X 37 Ad8 69 N W IV 14 2 X 1A Z A P M X X 38 Ad8 69 N D IV 8 1 A P Ś X X 39 Ad8 69 N D IV 8 1 A P S X X 40 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 41 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 42 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 43 Ad8 69 N B IV X 1A Z A P Ś X X 44 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 45 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 46 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 47 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 48 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 49 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 50 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 51 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 52 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 53 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 54 Ad8 69 N B IV A P Ś X X 33

35 Cechy morfologiczne Cechy technologiczne Lp. Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Wielkość fragmentu Ornament Domieszka Wylew Dno Pokrywka Rodzaj Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Ślady użytkowania Cm Ø Typ Cm Ø Typ Technika zdjęcia Znaki Cm Ø Typ Typ ucha Wyświecany Ryty Polewany Malowany Motyw Powierzchnia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Technika Grubość Barwa Rodzaj Ilość Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa Przywra Zaciek Okopcenie Przepalenie Ae8 72 N W IV 12 2 X 1A Z A P Ś X X 56 Ae8 72 N W IV 10 2 X 1A Z A P Ś X X 57 Ae8 72 N B A P Ś X X 58 Ae8 72 N B A P Ś X X 59 Ae8 72 N B A P Ś X X 60 Ae8 72 N B X 1A Z A P Ś X X 61 Ae8 71 N B X 1A Z A P Ś X X 62 Ae8 71 N B A P Ś X X 63 Ae8 71 N B A P Ś X X 64 Ab5 66 N B X 1A Z A P Ś X X 65 Ab5 66 N B A P Ś X X 66 Ae9 43 N D 8 1 A P Ś X X 67 Ae9 43 N B A P Ś X X 68 Ac10 27 N B A P Ś X X 69 Ac7 51 N B A P Ś X X 70 Ac7 51 N B X 1A Z A P Ś X X 71 Ad3 23 N B A P Ś X X 72 Ad3 23 N B A P Ś X X 73 Ae4 19 N B A P Ś X X 74 Af10 35 N B A P Ś X X 75 Af10 35 N B A P Ś X X 76 Af5 60 N B A P Ś X X 77 Ab7 51 N B D P M X X 78 Ah6 56 N B E P M X X Z/W JB 79 Ah6 56 N B E P M X X Z/W JB 80 Ah6 56 N B E P M X X Z/W CZ 81 Ag4 4 N B E P M X X W CZ 34

36 Cechy morfologiczne Cechy technologiczne Lp. Ornament Domieszka Wylew Dno Pokrywka Rodzaj Przełom Granulacja Wypał Szkliwo Ślady użytkowania Lokalizacja Obiekt Rodzaj naczynia Rodzaj fragmentu naczynia Wielkość fragmentu Cm Ø Typ Cm Ø Typ Technika zdjęcia Znaki Cm Ø Typ Typ ucha Wyświecany Ryty Polewany Malowany Motyw Powierzchnia Grupa technologiczna wg. L.Kajzera Grubość Barwa Technika Rodzaj Ilość Drobnoziarnista Średnioziarnista Gruboziarnista Redukcyjny Utleniający Inny Powierzchnia Barwa Przywra Zaciek Okopcenie Przepalenie Ag4 5 N B E P M X X W JB 83 Ag4 5 N B E P M X X W CZ 84 Ad9 29 N B D P M X X 85 Af9 49 N B D P M X X 86 Ah4 1 N B E P M X X Z/W JB 87 Ag7 56 N B E P M X X W CZ 35

37 OPIS SKRÓTÓW I OZNACZEŃ ZASTOSOWANYCH W TABELI Rodzaj naczynia: K - kubek M - misa N - nieokreślone Rodzaj fragmentu naczynia: B- brzusiec D-dno U-ucho W-wylew Powierzchnia: Z-zewnętrzna W-wewnętrzna Technika: 1 - ręcznie lepiona 2 - obtaczana 3 - toczona na szybkoobrotowym kole Barwa przełomu: 1-jednobarwny 2-dwubarwny Rodzaj domieszki: P-piasek T-tłuczeń Ilość domieszki: M-mała Ś-średnia D-duża Barwa szkliwa: JB- jasnobrązowa CZ- ciemnozielona Z-zielona 36

38 4.2.3 Analiza ornamentu W omawianym zbiorze zaobserwowano dwa typy ornamentów, przy czym zdobione były naczynia wyłącznie o metryce wczesnośredniowiecznej. Łącznie zaobserwowano 26 fragmentów zdobionych. ORNAMENT TYPU 1 Ornamentem typu 1 zostało określone zdobienie w postaci dookolnych linii rytych, wykonanych grzebykiem lub rylcem. Zdobienia tego typu znajdują się w górnych partiach brzuśców w części przechodzącej w szyjkę. Ze względu na różnice formalne wyróżnione zostały poszczególne podtypy: TYP 1A-ryte dookolne linie poziome (tabl. I, ryc. 1-7, tabl. II, ryc. 8-11, 13, tabl. III, ryc , tabl. IV, ryc , tabl. V, ryc. 25,26,28, tabl. VI ryc. 29) TYP 1B-ryte dookolne linie faliste (tabl. III, ryc. 16, tabl. II, ryc. 8,12) ORNAMENT TYPU 2 Ornament typu 2 to dookolna listwa plastyczna, ulokowana w strefie podkrawędnej, zdobiona ornamentem nakłuwanym. W omawianym zbiorze ten rodzaj zdobienia wystąpił raz na fragmencie misy (tabl. II ryc. 10). 37

39 Bibliografia: Buko A Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk - Łódź. Czebreszuk, J Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań. Czerniak L., Kośko A Zagadnienie efektywności poznawczej analizy chronologicznej ceramiki na podstawie cech technologicznych, Archeologia Polski 25 (2), s Ignaczak, M Ze studiów nad genezą kultury łużyckiej w strefie Kujaw, Poznań. Ignaczak M Osadnictwo społeczności kultury łużyckiej, w: L. Czerniak (red.) Od Paleolitu do nowożytności. Archeologiczne badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa, Gdańskie Studia Archeologiczne 1, s Gdańsk. J. Kruppe, 1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków Kajzer L Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 34, s Kajzer L W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. 39,nr 4, s

40 Igor Maciszewski 5. Podsumowanie W toku badań wykopaliskowych, prowadzonych na stanowisku Nowa Wieś 5, odsłonięto relikty, związane z trzema fazami zasiedlenia. Pierwszą z nich łączyć można z osadnictwem ludności kultury łużyckiej. Niewielka liczba materiału ruchomego tudzież silna destrukcja obiektów nieruchomych znacząco wpłynęły na możliwości poznawcze. Wydaje się, iż uchwycony został skraj większej osady, która funkcjonowała nieopodal, zapewne w kierunku SE od przebadanego obszaru. Materiał ceramiczny nie pozwolił na skonkretyzowanie ustaleń chronologicznych. Bazując na wynikach analizy technologicznej, które wskazują na późno łużycką proweniencję pozyskanego materiału ceramicznego, można zaryzykować tezę, iż ten etap zasiedlenia wiązał się z późno brązowym/ wczesno żelaznym okresem rozwoju KŁ. Kolejny okres zasiedlenia stanowiska wiąże się z etapem wczesnego średniowiecza. Podobnie jak w przypadku KŁ, również tutaj silna destrukcja stanowiska znacząco ograniczyła możliwości interpretacyjne. Sądząc po stosunkowo dużej liczbie obiektów nieruchomych, można założyć, iż są to pozostałości po peryferyjnej strefie istniejącej w pobliżu osady. Bardzo niewielka próba ceramiki utrudniła znacząco kwestie chronologiczne. Pomimo to można zaryzykować hipotezę, iż ten etap zasiedlenia wiąże się ze schyłkową fazą WŚ, tj. przełomem XII i XIII wieku. Ostatnia z zarejestrowanych na stanowisku faz zasiedlenia to potwierdzony materiałem ceramicznych okres nowożytny (XVIII/XIX w.). Relikt lekkiej konstrukcji naziemnej (szopy?) oraz kilka mocno zniszczonych jam wskazują na sezonowe lub epizodyczne użytkowanie tego terenu. 39

41 TABLICE 40

42 Plan stanowiska Nowa Wieś 5 w skali 1:

43

44

45 Tablica I. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1-4 obiekt 65, 5-11 obiekt 69.

46 Tablica II. Ceramika wczesnośredniowieczna: obiekt 69,15 obiekt 43, 17 obiekt 51, obiekt 85, ceramika kultury łużyckiej: 16 obiekt 34, 18 obiekt 37.

47 Tablica III. Ceramika wczesnośredniowieczna: obiekt 85, 25,28-29 obiekt 69, obiekt 72.

48

49

50

51

52 Fot. 1. Widok na stanowisko przed rozpoczęciem badań Fot. 2. Widok na stanowisko po odhumusowaniu części przestrzeni reliktowej

53 Fot. 3,4 Plan płaski i profil ob. 54 (KŁ) Fot. 4,5 Plan płaski i profil ob. 37 (KŁ) Fot. 6,7 Plan płaski i profil ob. 35 (WŚ)

54 Fot. 9,10 Plan płaski i profil ob. 85 Fot. 11,12 Plan płaski i profil ob. 1 Fot. 13,14 Plan płaski i profil ob. 5