SPECYFIKA PRACY PSYCHOLOGA SZKOLNEGO I. Rola psychologa w środowisku szkolnym. Głównym adresatem wszelkich działań psychologa w szkole jest uczeń. Najważniejszym zadaniem jest rozpoznanie potencjalnych możliwości uczniów oraz ich sytuacji wychowawczej. Takie rozpoznanie poprzedza wszelkie działania profilaktyczne, mediacyjne oraz interwencyjne wobec uczniów, rodziców i nauczycieli. Praca na stanowisku psychologa szkolnego polega na zbieraniu informacji na temat klientów (uczniów, rodziców, nauczycieli), problemów czy zjawisk. Odbywa się to podczas badań psychologicznych, które przyjmują formę: ankiety, rozmowy, obserwacji, testu, kwestionariusza, rysunku itp. Obok informacji zaczerpniętych z takich badań, psycholog wykorzystuje informacje pochodzące z innych źródeł: uczniów, nauczycieli, dyrekcji, pracowników obsługi szkoły, rodziców, własnych obserwacji jak również doświadczeń oraz odczuć. Celem pracy z grupą, przybierającą najczęściej formę zajęć psychoedukacyjnych, bardzo często jest rozwiązanie konkretnego problemu, konfliktu, często mediacja. W takim przypadku chodzi nie tylko o jednorazowe rozwiązanie problemu, ale przede wszystkim otwarcie komunikacji, wyposażenie w umiejętność rozwiązywania konfliktów, uwolnienie z negatywnych emocji. Jest to jeden ze sposobów integrowania grupy, która zaczyna darzyć siebie większym zaufaniem, zna swoje możliwości i ograniczenia. Rozmowa psychologiczna to jedna z metod pracy psychologa i jest podstawowym narzędziem pozwalającym zebrać tzw. wywiad, ale także utrzymać relacje w dalszej pracy z klientem. Na samym początku ma miejsce nawiązanie kontaktu, ustalenie problemu i możliwości poradzenia sobie z nim. Weryfikowane są również takie kwestie, jak ta, czy osoba psychologa jest odpowiednia dla klienta w przypadku tego konkretnego problemu a także, czy miejsce, jakim jest gabinet szkolny stwarza odpowiednie warunki do pracy nad konkretną sprawą. Te i inne ustalenia dają początek współpracy i nadania kierunku rozwiazywaniu problemów. Dobra, bezpieczna relacja pozwala psychologowi kierować rozmową kontrolując jej przebieg bez oceniania klienta, akceptując i rozumiejąc jego sprawy. W trakcie regularnych spotkań relacja psycholog klient ulega transformacjom, często powstaje pewien rodzaj więzi. Prowadzenie rozmów na poziomie osobistych doświadczeń klienta może skłonić i często skłania do wyciągnięcia wniosku przez klienta, że psycholog jest kimś bliskim, dobrym znajomym, zaufanym, czy nawet przyjacielem. Taka sytuacja w szkole jest o tyle trudna, że konieczna jest dojrzałość młode-
go człowieka, by mógł poradzić sobie z takimi relacjami poza gabinetem. Dystans ulec może skróceniu. Jedną z najważniejszych zasad psychologa jest dyskrecja, czyli tajemnica. To, o czym uczeń mówi psychologowi w zaufaniu, podlega tej zasadzie, o ile intencja zainteresowanego nie jest od niej odstąpić. Czasem wymaga tego sama pomoc, gdyż pewne działania są niemożliwe bez zaangażowania osób trzecich, ale wówczas należy o tym poinformować klienta i uprzedzić o możliwych konsekwencjach. Najczęściej psycholog w swojej pracy zmuszony jest omawiać problemy swoich klientów bardzo oględnie i lakonicznie, aby nie zawieść zaufania, ani nie złamać zasad Kodeksu Etycznego Psychologa. Grunt szkolny nie jest najlepszym miejscem utrzymywania informacji w tajemnicy. Nauczyciele niezobligowani KEP rozmawiają ze sobą, konsultują, nieświadomie często upowszechniają pewne informacje o uczniach. Te z kolei przetworzone kilkakrotnie nierzadko odbiegają od faktów będąc przy tym nie relacją, ale już interpretacją. Taka sytuacja komunikacyjna jest sporym utrudnieniem w pracy psychologa szkolnego.nauczyciele, jak również rodzice przejawiają pewną skłonność do instrumentalnego podejścia do pracy psychologa. Nie mając do końca wiedzy o tym,czym się zajmuje, proszą np. o wyciagnięcie jakichś informacji, bo może psychologowi uczeń/ syn powie, zwierzy się itp. Oczywiście następnie chcieliby się sami o tym dowiedzieć, wiec zasada dyskrecji w takiej sytuacji niemal w ogóle nie istnieje, a odmowa pewnych działań bywa przyjmowana, jako niechęć współpracy itp. Istotne jest ustalenie jasnych zasad i określenie w czyim interesie się występuje. Spotkania z psychologiem dają efekt, kiedy klient otrzymuje to, po co przyszedł. Innymi słowy zaspokojenie potrzeby, potocznie załatwienie problemu, jest momentem uczucia efektywności działań związanych z wchodzeniem w relacje psychologklient. Najczęstszy układ osób współpracujących ze sobą tworzą nauczyciel, rodzic i uczeń. Idealna sytuacja byłaby wówczas, gdyby potrzeby każdego z nich były spójne i nie stały w stosunku do siebie w opozycji. W praktyce zdarza się to niezwykle rzadko. Zdecydowanie częściej nie tylko nie idą w tym samym kierunku, ale są sprzeczne. Rozmowy z każdym z osobna, czy też prowadzone wspólnie służą wypracowaniu kompromisu, bo to jedyny sposób, żeby każdy miał choć odrobine poczucia, że osiągnął cel. Niemałym utrudnieniem dla psychologa jest znalezienie porozumienia przy jednoczesnym byciu rzecznikiem każdego z klientów. W beznadziejnych przypadkach staje po stronie ucznia, bo to najsłabsze ogniwo tego łańcucha. Znajomość własnych praw oraz możliwości ich wyegzekwowania w szkole nie pozwalają zadbać o swój interes w zadawalającym stopniu.
II. Zadania psychologa szkolnego. 1. Prowadzenie badań i działań diagnostycznych dotyczących uczniów, w tym diagnozowanie potencjalnych możliwości oraz wspieranie mocnych stron ucznia: 1.1 Udzielanie pomocy uczniom mającym trudności w nauce: 1) Wstępne rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce. 2) Prowadzenie poradnictwa w zakresie pomocy uczniom i rodzicom. 3) Przekazywanie wychowawcom wskazań do pracy z uczniami. 1.2 Udzielanie pomocy uczniom sprawiającym trudności wychowawcze: 1) Wstępne rozpoznawanie przyczyn zaburzeń zachowania i trudności wychowawczych. 2) Monitorowanie funkcjonowania uczniów na terenie szkoły. 3) Udzielanie rodzicom i nauczycielom porad wychowawczych. 1.3 Ukierunkowywanie metod i form pracy z uczniem zdolnym: 1) Konsultacje z wychowawcami klas i nauczycielami. 2) Poradnictwo dla rodziców. 3) Wspieranie funkcjonowania szkolnego ucznia, w tym uwzględnienie dostosowania wymagań edukacyjnych. 2. W zakresie diagnozowania sytuacji wychowawczych w celu wspierania rozwoju ucznia, określenia odpowiednich form pomocy psychologiczno- pedagogicznej, w tym działań profilaktycznych, mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i nauczycieli: 2.1 Prowadzenie ewidencji uczniów zagrożonych i niedostosowanych społecznie: 1) Kontakt z wychowawcami klas. 2) Utrzymywanie kontaktu z rodzicami uczniów. 3) Sporządzenie wykazu uczniów zagrożonych i niedostosowanych społecznie po I semestrze.
2.2 Współtworzenie programów szkolnych Wychowawczego, Profilaktyki, innych. 1) Kierowanie pracami zespołu zgodnie z decyzją dyrektora szkoły, 2) Wspomaganie wychowawców w realizacji zadań oraz programów profilaktyczno - wychowawczych i psychoedukacyjnych. 2.3 Współpraca z zespołem ds. Programu Profilaktyki Szkolnej: 1) Konsultowanie działań planowanych w ramach Programu Profilaktyki Szkolnej. 2.4 Udział w konstruowaniu Programu Wychowawczego Szkoły, współopracowanie Planu Wychowawczego Szkoły. 2.5 Przeciwdziałanie patologii społecznej i profilaktyka uzależnień. 1) Współpraca z Pełnomocnikiem ds. Rozwiązywania Problemów Uzależnień w zakresie realizacji działań profilaktycznych na terenie szkoły. 2) Koordynowanie na terenie szkoły działań związanych z Kampaniami profilaktycznymi. 3) Współpraca z Policją. 4) Współpraca ze Strażą Miejską. 3. W zakresie organizowania i prowadzenia różnych form pomocy psychologicznopedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli. 3.1 Udzielanie pomocy uczniom mającym trudności w nauce lub sprawiającym trudności wychowawcze: 1) Wstępne rozpoznawanie przyczyn trudności. 2) Kierowanie do badań w odpowiedniej placówce specjalistycznej wraz z opinią wychowawcy lub prowadzenie badań na terenie szkoły. 3) Monitorowanie funkcjonowania uczniów na terenie szkoły. 4) Udzielanie rodzicom porad wychowawczych. 3.2 Udzielanie na terenie szkoły pomocy psychologicznej wobec uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej: 1) Udzielanie pomocy uczniom mającym trudności w kontaktach społecznych i rodzinnych. 2) Konsultacje z wychowawcami klas. 3) Zakładanie Kart pomocy psychologiczno-pedagogicznej, uzgadnianie podejmowanych działań wychowawczych.
4) Prowadzenie indywidualnej lub grupowej terapii z uczniami. 5) Prowadzenie zajęć terapeutycznych dla uczniów z dysleksją rozwojową. 6) Konsultacje z rodzicami, udzielanie porad rodzicom. 7) Prowadzenie w razie potrzeby różnego typu zajęć wspomagających pracę wychowawczą w zespole. 8) Zapewnienie uczniom pomocy, stosownie do trudności, w odpowiedniej placówce specjalistycznej. 3.3 Opieka nad rodzinami zastępczymi. 1) Stały kontakt z wychowawcami klas uczniów znajdujących się w rodzinach zastępczych. 2) Kontakt z opiekunami prawnymi uczniów. 4. W zakresie minimalizowania skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy wychowawczej w środowisku szkolnym i pozaszkolnym ucznia. 4.1. Prowadzenie działań związanych z realizacją programów profilaktycznych, prewencyjnych i psychoedukacyjnych na terenie szkoły wynikających z realizacji i programu. 4.2 Przeciwdziałanie skrajnym formom niedostosowania społecznego. 1) Indywidualne rozmowy z uczniami. 2) Konsultacje z rodzicami. 3) Współpraca z Sądem, Policją oraz MOPS-em. 4.3 Współpraca w zakresie organizacji pomocy uczniom z wadami wymowy. 1) Konsultowanie ze specjalistami uczniów z kl. I z wadami wymowy. 2) Kierowanie do pomocy logopedycznej. 4.4 Udzielanie pomocy uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i dostosowaniem wymagań edukacyjnych. 1) Konsultowanie z wychowawcami klas i nauczycielami uczącymi zaleceń do pracy z uczniami. 2) Organizacja spotkań ze specjalistami. 3) Współpraca z rodzicami uczniów.
4.5 Podjęcie próby zagospodarowania uczniom czasu wolnego od nauki (zwłaszcza uczniom pochodzącym z rodzin patologicznych). 4.6 Opieka nad dziećmi wymagającymi indywidualnego nauczania, pomocy w formie zajęć specjalistycznych. 1) Konsultowanie z pedagogiem szkolnym, rodzicami uczniów wniosków do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej lub innych specjalistycznych. 2) Współpraca w zakresie koordynacji realizacji nauczania indywidualnego oraz zajęć specjalistycznych na terenie szkoły. 5. W zakresie wspierania wychowawców klas oraz zespołów wychowawczych i innych zespołów problemowo- zadaniowych w działaniach wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki szkolnej: 5.1 uczestniczenie w pracy zespołu wychowawczego. 1) Analiza sytuacji wychowawczej w klasach 5.2 Wspieranie wychowawców klas i nauczycieli w rozwiązywaniu bieżących problemów. 1) Bieżąca konsultacja problemów wychowawczych. 2)Prowadzenie działań o charakterze interwencyjnym. psycholog mgr Izabela Piuro