RYNEK AUKCJI I SKLEPÓW INTERNETOWYCH W POPULACJI STUDENTÓW WYSZYCH UCZELNI SZCZECINA JOANNA BANA PAULINA GBKA Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Streszczenie Celem artykułu jest analiza rezultatów ankiety preferencji zakupów w Internecie, przeprowadzonej w losowo wybranej grupie studentów wyszych uczelni Szczecina. Obejmuje ona testowanie hipotez statystycznych, interpretacj współczynników korelacji, opartych na statystyce χ 2 oraz tablice dwudzielcze. Słowa kluczowe: aukcje i sklepy internetowe, analiza statystyczna 1. Wprowadzenie Rozwój sieci Internet na wiecie spowodował istotne zmiany w wielu dziedzinach ludzkiego ycia. Pocztkowo sie słuyła jedynie do wymiany informacji, ale w kocu dostrzeono w niej szanse rozwoju przedsibiorstw, a co za tym idzie take handlu. W artykule zostanie przedstawiona analiza wybranych problemów rynku internetowego w Polsce przy pomocy ocen jakociowych oraz badanie prawidłowoci zachowa kupujcych na przykładzie grupy studentów szczeciskich uczelni [1]. ródło: [5]. Rys. 1. Warto polskiego rynku e-commerce w 2007 roku Badanie obejmowało budow kwestionariusza, przeprowadzenie ankiety oraz analiz statystyczn jej wyników składajc si z opisu statystycznego badanej populacji oraz testów niezalenoci 2 Pearsona.
6 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina Obliczenia zawarte w pracy wykonano za pomoc programu Microsoft Excel 2007 oraz pakietu Statistica 8. Z badania przeprowadzonego w dniach 16-20 grudnia 2007 roku przez serwis sklepy24.pl wynika, e obecnie na polskim rynku działa blisko cztery tysice sklepów internetowych, z czego połowa prowadzi równolegle tradycyjn sprzeda [5]. Oprócz sklepów istnieje równie kilkanacie serwisów aukcyjnych, z których najwikszy Allegro zrzesza ponad pi milionów uytkowników [4]. W roku 2007 przychody polskich sklepów wzrosły rednio o 73%, a łczne obroty platform aukcyjnych zwikszyły si o około 53% w stosunku do roku poprzedniego. Cały rynek osignł warto 8,1 mld zł. Łczne obroty liderów rynku w 2007 roku wzrosły o 92% w stosunku do roku 2006 [5]. Prognozy na najblisze lata zapowiadaj si równie bardzo optymistycznie dwie trzecie respondentów spodziewa si w najbliszych latach dynamicznego wzrostu sprzeday, a 30% wzrostu umiarkowanego [5]. ródło: [5]. Rys. 2. Przychody polskich sklepów internetowych (w milionach złotych) 2. Skrócony opis przeprowadzonej ankiety Badanie zostało przeprowadzone na grupie 465 studentów szczeciskich uczelni, midzy 1 kwietnia, a 19 maja 2008r. Respondenci odpowiedzieli na 14 pyta dotyczcych zakupów w Internecie oraz podali odpowiedzi na 5 pyta identyfikujcych. Przedstawione wyniki badania dotycz zakupów dokonanych w cigu ostatnich piciu lat. Zgromadzone dane pozwoliły na dokonanie wstpnej analizy statystycznej zakupów oraz zostały wykorzystane do budowy syntetycznego miernika zakupów.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, 2009 7 Rys. 3. Studenci według uczelni, kierunków i płci W badaniu wziło udział 90 studentów Pomorskiej Akademii Medycznej, 288 studentów Politechniki Szczeciskiej oraz 87 studentów Uniwersytetu Szczeciskiego. Zgromadzono dane z 9 kierunków, w tym z Pielgniarstwa (53 ankiety) i Kierunku Lekarskiego (37) na PAM-ie, Transportu (53), Informatyki (137), Oceanotechniki (31), Ochrony rodowiska (26) oraz Zarzdzania i Inynierii Produkcji (67) na PS, Biologii (25) oraz Prawa (36) na US. Badanie obejmowało 253 mczyzn oraz 212 kobiet. Sporód respondentów 233 osoby mieszkaj w domu rodzinnym, 136 na stancji, natomiast w akademiku 96 osób. Zarówno w grupie kobiet (93 osoby), jak i mczyzn (140) najwicej osób mieszka w domu rodzinnym. Na stancji zamieszkuje nieco wicej pa (73) ni panów, natomiast w akademiku nieco wicej mczyzn (50) ni kobiet (46). Około 37% badanych studentów pracuje, natomiast 1/3 otrzymuje stypendium. Studentów, którzy jednoczenie pracuj i otrzymuj stypendium jest 11%. Prawie 41% deklaruje, e nie ma adnych własnych ródeł utrzymania. Pielgniarstwo i Oceanotechnika to kierunki, na których wicej ni połowa studentów pracuje. Najwikszy odsetek niepracujcych studentów jest na Kierunku Lekarskim. Ponad połowa studentów Pielgniarstwa otrzymuje stypendium. Procentowo najmniej stypendystów jest na Biologii (12%). Sporód przebadanych 339 osób kupuje za pomoc Internetu, co stanowi prawie 73% badanej
8 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina populacji. Studentów, którzy kupuj przynajmniej raz w tygodniu jest 19, tzn. jedyne 4% wszystkich kupujcych. Najwiksz grup stanowi studenci kupujcy przynajmniej raz w miesicu (144 osoby) oraz raz na pół roku (143). Obie te grupy daj w sumie ponad 60% wszystkich badanych. Kupowanie rzadziej ni raz na dwa lata deklaruje 12 osób. Rys. 4. Studenci według czstoci dokonywania zakupu W pytaniu dotyczcym powodów, dla których studenci wybrali zakupy w Internecie zamiast sklepów tradycyjnych, naleało poda skal wanoci kadego z wymienionych w ankiecie powodów. Rezultat uzyskany przez kadego z respondentów stanowi redni waon powodów, dla których dokonał zakupu. Kady student został przyporzdkowany do jednej z trzech grup, ze wzgldu na uzyskany wynik. Minimalna osignita warto wynosi 1,61, a maksymalna 5. Najbardziej liczna grupa reprezentuje powody rednio wane (177 osób), dla 85 osób do zakupów przyczyniaj si powody wane, natomiast 77 osób okreliło wymienione powody jako mało wane. Rys. 5. Rozkład grup studentów według powodów dokonania zakupu w Internecie Respondenci zostali zapytani o powody wyboru sklepu internetowego, w którym dokonali zakupu. Naleało wskaza przynajmniej jedn z wymienionych odpowiedzi. W badaniach okrelono wag kadej z nich, a nastpnie dokonano wyliczenia indywidualnej dla kadego studenta wartoci, bdcej sum wag zaznaczonych odpowiedzi. Cecha najwaniejsza otrzymywała wag 4,
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, 2009 9 a najmniej istotna wag 1. Maksymalna osignita warto wyniosła 21, minimalna za 1. W zalenoci od uzyskanego wyniku respondenci zostali podzieleni na trzy grupy o stopniowanej skali wanoci powodów. Prawie połowa studentów (160 osób) dokonało wyboru powodów mało wanych. Ponad 1/3 została zakwalifikowana do grupy rodkowej (118), natomiast 54 osoby okreliły powody jako wane. Rys. 6. Rozkład studentów w grupach wanoci powodów wyboru sklepu Najwaniejszym powodem wyboru danego sklepu dla respondentów była cena. Tani sklep okazał si powodem decydujcym dla ponad połowy kupujcych respondentów. Jako drugi decydujcy czynnik uznali oni opinie uytkowników na temat sklepu (49%). Prawie 1/3 preferuje zakupy w sprawdzonym miejscu, a 22% uwaa za istotn wygodn obsług strony internetowej sklepu. Przypadkowy wybór deklaruje 9% respondentów. Najmniej znaczcym czynnikiem jest dla studentów reklama sklepu, co zadecydowało o wyborze w przypadku 5% z nich. Tabela 1. Rozkład powodów wyboru sklepu internetowego Powód Liczba osób Kupiłem w sklepie poleconym przez znajomego 60 4 Kupiłem tam, gdzie jest tanio 183 4 Kupiłem w sprawdzonym przeze mnie sklepie 107 4 Sugerowałem si opiniami uytkowników, którzy ju dokonali zakupu w tym sklepie Waga 167 3 Wybrałem zakupy w sklepie reklamowanym w telewizji, Internecie itp. 16 3 Kupiłem tam, gdzie jest wygodna obsługa strony internetowej sklepu 76 2 Wybrałem przypadkowo 32 1 Inne 19 1 W grupie powodów innych studenci najczciej podawali jako decydujc kwesti dostpno- ci danego produktu tylko w sklepie, który wybrali (9 osób). Innymi powodami były niskie koszty
10 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina dostawy, sklep posiadajcy fizyczn lokalizacj w okolicy oraz moliwo osobistego dokonania reklamacji. Kolejne pytanie dotyczyło powodów wyboru sprzedawcy w serwisie aukcyjnym. W przypadku tego pytania w badaniach równie okrelono subiektywn skal wanoci odpowiedzi i dokonano zsumowania wybranych przez uytkownika odpowiedzi. Podział na grupy według wanoci powodów jest analogiczny do sklepów internetowych. Powody, uznane w badaniu za wane, zostały wybrane przez 50 osób. Najliczniejsza jest grupa powodów mało wanych (161 osób), natomiast studentów w grupie rodkowej jest 116. Rys. 7. Udział procentowy grup wanoci wyboru sprzedawcy w serwisie aukcyjnym Tabela 2. Rozkład powodów wyboru sprzedawcy w serwisie aukcyjnym Powód Liczba osób Waga Kupiłem u sprzedawcy poleconego przez znajomego 37 4 Sugerowałem si opiniami uytkowników na temat zakupów u danego sprzedawcy 203 3 Wybrałem zakupy u Super sprzedawcy 111 4 Kupiłem u sprawdzonego przeze mnie sprzedawcy 68 4 Kupiłem tam, gdzie były zamieszczone zdjcia sprzedawanego egzemplarza 154 3 Kupiłem tam, gdzie było najtaniej 126 3 Kupowałem tylko w opcji licytacja 19 2 Kupowałem tylko w opcji kup teraz 106 2 Kupiłem tam, gdzie była ładna szata graficzna 27 1 Wybrałem przypadkowo 16 1 Inne 8 1 Jako decydujcy powód wyboru sprzedawcy wikszo studentów (60%) uznała opinie innych
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, 2009 11 uytkowników na temat zrealizowanej transakcji. Jako drugi najbardziej istotny powód studenci uznali zamieszczenie zdj sprzedawanego egzemplarza produktu (45%). U sprzedawcy, który wystawił dany towar najtaniej kupuje 37% respondentów, 33% za preferuje zakupy u Super sprzedawcy. Dla 31% decydujcym czynnikiem jest moliwo zakupu w opcji kup teraz, licytacje preferuje jedynie 6% ankietowanych. Studenci nie wybieraj przypadkowo sprzedawcy, jedynie dla 5% nie ma znaczenia, u kogo dokona zakupu. Wród innych powodów studenci wymieniali moliwo odbioru osobistego, dobry kontakt ze sprzedawc oraz moliwo osobistej reklamacji zakupionego towaru. Studenci zostali zapytani równie o produkty, jakie kupili za porednictwem Internetu oraz o ich liczb. Ze wzgldu na wielo rodzajów dostpnego asortymentu, produkty zostały pogrupowane i umieszczone w siedmiu klasach, dobranych w badaniach. Najbardziej popularna klasa produktów to sprzt komputerowy i elektroniczny w postaci telefonów komórkowych i odtwarzaczy audio (265 osób). W grupie tej najczciej kupowano 2-5 sztuk produktów. Drug najbardziej popularn klas s ksiki, komiksy, prasa itd. (209 osób) Podobnie jak w przypadku sprztu komputerowego, najwiksza liczba studentów kupiła jak dotd 2-5 sztuk towaru z tej grupy. Najmniejsz popularnoci ciesz si zakupy spoywcze i poczta kwiatowa, z których skorzystało jak dotd tylko 27 studentów. Wikszo z nich (18) dokonało takiego zakupu tylko jeden raz. Preferowan form płatnoci wikszoci respondentów jest eprzelew (201 osób). Dla 32% najwaniejsza jest płatno przy odbiorze. Najmniejsz popularnoci ciesz si płatnoci SMS lub przez system PayPal. Najbardziej preferowan przez studentów form dostawy zakupionych produktów jest przesyłka kurierska (147 osób). Nieco mniej, bo 142 studentów uwaa pocztow przesyłk priorytetow za preferowan form transportu. Przesyłk zwykł preferuje jedynie 5% badanych, a odbiór osobisty 6%. Dla podsumowania stosunku studentów szczeciskich uczelni do zakupów w Internecie zostały sformułowane dwa mierniki syntetyczne: stosunek do zakupów w sklepach internetowych, stosunek do zakupów w serwisach aukcyjnych. Mierniki te konstruowane s jako suma punktów za odpowiedzi na wybrane pytania ankiety i pozwalaj podzieli respondentów na trzy grupy o rosncym stopniu zainteresowania zakupami.
12 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina a) b) Rys. 8. Rozkład populacji według stosunku do zakupów w sklepach internetowych (a) i serwisach aukcyjnych (b) Najbardziej liczn grup, jeli chodzi o stosunek do zakupów w sklepach internetowych, s studenci z umiarkowanym zainteresowaniem (53%). Słabe zainteresowanie wykazuje 16% kupujcych respondentów, silnie zainteresowany jest za niemal co trzeci kupujcy respondent. Podobnie, najbardziej liczna grupa studentów wykazuje umiarkowane zainteresowanie zakupami w serwisach aukcyjnych (180 osób). Słabe zainteresowanie wykazuje 74 respondentów, natomiast silnie zainteresowanych t form zakupów w Internecie jest 85 osób, co stanowi 25% kupujcych. 3. Analiza rynku aukcji i sklepów internetowych Poniewa opis statystyczny odnosi si tylko do zbadanej grupy respondentów, w celu uogólnienia wniosków na cał populacj studentów szczeciskich naley wykona odpowiednie testy statystyczne. Zmienne rónicujce s wyraone głównie w skali nominalnej, wic najodpowiedniejszym testem do badania wpływu rónych czynników na stosunek do e-zakupów w rodowisku akademickim Szczecina jest test niezalenoci 2 Pearsona. Na danych wykonano test 2 najwikszej wiarygodnoci, który sprawdza t sam hipotez co test 2 Pearsona, ale sposób jego obliczania oparty jest na teorii najwikszej wiarygodnoci. Wartoci obu testów s do siebie zblione [3] W hipotezie zerowej zakładamy niezaleno badanych zmiennych, w alternatywnej zaleno. Do badania siły zwizku midzy cechami, z których co najmniej jedna jest wyraona w skali nominalnej (o ile zwizek ten wystpi), zostanie wykorzystany współczynnik kontyngencji C Pearsona oblicza si na podstawie statystyki 2 lub współczynnika Yule a. Moe by on stosowanych w tablicach wielodzielczych (minimalna liczba pól wynosi 4) i dowolnej formy. Gdy cechy s niezalene, przyjmuje on warto zero. Maksymalna jego warto zaley od liczby pól w tablicy wielodzielczej. Im jest ich wicej, tym wiksza jest warto. Warto równ jednoci
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, 2009 13 przyjmuje on wtedy, gdy liczba kolumn i wierszy jest nieskoczona, co w praktyce nigdy nie jest spełnione [2]. W badaniach wykonano testy dla niemal wszystkich pyta ankiety oraz obu mierników syntetycznych w zalenoci od zmiennych rónicujcych takich jak: płe, kierunek studiów, miejsce zamieszkania, zatrudnienie i otrzymywanie stypendium. Poniewa otrzymano obszerny materiał i zbiór statystyk [1], dla przykładu zostan rozstrzygnite dwa problemy: czy stosunek do zakupów w sklepach internetowych zaley od płci oraz czy pozostawanie w stosunku pracy wpływa na stosunek do zakupów na aukcjach. Tabela 3. Wartoci Chi-kwadrat NW i współczynników w tecie płe miernik sklepy ródło: Pakiet Statistica 8 i opracowanie własne. Warto statystyki wynosi 19,572 na poziomie istotnoci p = 0,00006. Poniewa typowa warto poziomu istotnoci α = 0,05 jest wiksza od poziomu krytycznego, mona odrzuci hipotez zerow na rzecz alternatywnej, mówicej, e stosunek do zakupów w sklepach internetowych zaley od płci studenta. Wartoci współczynników korelacji wskazuj na zaleno o przecitnej sile (ϕ = 0,235, C = 0,229, V = 0,235). Tabela 4. Licznoci, udział procentowy i licznoci oczekiwane dla miernika stosunku do zakupów w sklepach internetowych wg płci Płe Słabe Umiarkowane Silne kobiety 30 81 24 licznoci oczekiwane 22,31 71,28 41,42 % z całoci 8,85% 23,89% 7,08% mczyni 26 98 80 licznoci oczekiwane 33,7 107,72 62,58 % z całoci 7,67% 28,91% 23,60% Zarówno w grupie kobiet, jak i mczyzn najbardziej liczn grup stanowi osoby o umiarkowanym zainteresowaniu zakupami w sklepach internetowych. Panie czciej wykazuj słabe ni silne zainteresowanie. W przypadku panów jest odwrotnie. Najmniejszy udział w badaniu ma grupa silnie zainteresowanych zakupami kobiet, a najwikszy stanowi mczyni o umiarkowanym zainteresowaniu zakupami w sklepach internetowych.
14 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina Statystyka w przypadku drugiego testu przyjmuje warto 0,1454 na poziomie istotnoci p = 0,93 (por. tab. 5). Bardzo wysoki krytyczny poziom istotnoci powoduje brak moliwoci odrzucenia hipotezy zerowej na rzecz alternatywnej. Nie ma zatem zalenoci pomidzy stosunkiem do zakupów w serwisach aukcyjnych, a zatrudnieniem studentów. Tabela 5. Wartoci Chi-kwadrat NW i współczynników w tecie praca miernik aukcje ródło: Pakiet Statistica 8 i opracowanie własne. Wyniki wszystkich testów niezalenoci dla obu mierników syntetycznych zestawiono w tab. 6. Tabela 6. Rezultaty testów niezalenoci Chi-kwadrat Pearsona, T zaleno wystpuje, N nie wystpuje. 4. Uwagi kocowe Miernik syntetyczny Sklepy internetowe Serwisy aukcyjne Płe T T Kierunek studiów T T Miejsce zamieszkania N N Praca N N Stypendium N N Przeprowadzone badania wskazuj na rosnc popularno handlu internetowego w Polsce. A 73% sporód przebadanych 465 osób deklaruje, e kupuje za porednictwem Internetu. Sporód wszystkich kupujcych studentów 287 osób to osoby kupujce regularnie, przynajmniej raz na pół roku lub raz w miesicu. Stanowi to 62% całej populacji oraz niemal 85% wszystkich kupujcych. Mona zatem stwierdzi, e handel internetowy w Polsce stanowi ju bardzo istotn cz ludzkiego ycia. Dobrana próba wskazuje ponadto na przecitne powody zainteresowania handlem w Internecie. Ponad połowa studentów preferuje zakupy w serwisach akcyjnych, które wybiera głównie ze wzgldu na moliwo zapoznania si z rzetelnymi opiniami na temat produktów oraz zdjciami kupowanego egzemplarza. Mona zatem stwierdzi, e respondenci nie s zainteresowani kupowaniem kota w worku. Serwisy aukcyjne oferuj klientom towary po niszych cenach, przy tym umoliwiajc skorzystanie z opcji kup teraz, która w tym przypadku jest w zasadzie odmian
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, 2009 15 sklepu internetowego. Sklepy internetowe ciesz si mniejsz popularnoci ni serwisy aukcyjne, czego powodem moe by niepewne ródło opinii oraz postrzeganie sklepów jako droszych od serwisów aukcyjnych. Preferowanie przez respondentów przelewów oraz przesyłek kurierskich mogłoby wskazywa jednak na brak przeszkód zwizanych z kosztami i obsług stron sklepów internetowych. Trudno jest zatem ustali jednoznacznie jakie s przyczyny nieco mniejszego zainteresowania t form handlu. Odpowied na to pytanie moe tkwi w doborze próby, która mimo charakteru losowego, mogła nie do koca dobrze odzwierciedli populacj studentów szczeciskich uczelni. W badaniach skonstruowano równie mierniki stosunku do zakupów w sklepach internetowych i serwisach aukcyjnych. Wyniki wskazuj na bardzo niski odsetek osób, które skrajnie preferuj jedn form zakupów, a nie lubi drugiej. Osób zainteresowanych tylko jedn form zakupów jest jedynie 4%. Jednake pasjonatów kupowania obiema drogami jest 14%, w stosunku do 10% osób wykazujcych słabe zainteresowanie obiema formami zakupów. Nie mona równie zaobserwowa tendencji dotyczcych którejkolwiek z dróg kupowania w Internecie. W analizie prawidłowoci zachowa osób w zalenoci od zmiennych identyfikujcych uzyskano satysfakcjonujce rezultaty w przypadku kryterium płci i kierunku studiów. Nie wykazano adnej zalenoci midzy odpowiedziami na pytania ankiety, a tym, czy studenci pracuj oraz otrzymuj stypendia. To, czy studenci kupuj w Internecie, zaley od ich płci, kierunku studiów oraz miejsca zamieszkania. Czsto zakupów uwarunkowana jest płci i miejscem zamieszkania w trakcie studiów. Wano powodów kupowania w Internecie oraz czsto korzystania z serwisów porównujcych ceny równie jest zalena od płci respondenta. Natomiast to, czy studenci korzystaj z porównywarek cen zaley w równym stopniu od płci i miejsca zamieszkania. To samo tyczy si powodów wyboru sklepu internetowego oraz stosunku do zakupów w serwisach aukcyjnych. Zaleno od miejsca zamieszkania wykazuje dodatkowo stosunek do zakupów w sklepach internetowych. Wszystkie zalenoci wykazuj przecitn moc. Bibliografia 1. Gbka P.: Analiza statystyczna rynku aukcji i sklepów internetowych. Praca dyplomowa, Wydział Informatyki Politechniki Szczeciskiej, 2008. 2. Sobczyk M.: Statystyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007. 3. Stanisz A.: Przystpny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. W: Tom 1. Statystyki podstawowe, Statsoft, Kraków, 2006. 4. Serwis aukcyjny http://www.allegro.pl z dnia 11.05.2008. 5. Raport E-commerce 2007 ze strony http://www.internetstandard.pl z dnia 11.05.2008.
16 Joanna Bana, Paulina Gbka Rynek aukcji i sklepów internetowych w populacji studentów wyszych uczelni Szczecina STATISTICAL ANALYSIS OF INTERNET AUCTIONS AND SHOPS MARKET Summary The goal of this paper is to analyse the results of shopping a preferences survey which was conducted among a randomly selected group of students studying in Szczecin. It includes statistical hypothesis testing, presentation of correlation coefficients, Chi-square values and crosstabulations. The paper ends with overall conclusions and bibliography. Keywords: Internet auctions and shops market, statistical analysis Joanna Bana Paulina Gbka Wydział Informatyki Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie e-mail: jbanas@wi.zut.edu.pl paulina@gebka.com