JAK WDRA Ż AĆ MODUŁOWE PROGRAMY KSZ TA ŁCENIA Z AWODOWEGO

Transkrypt

1 JAK WDRA Ż AĆ MODUŁOWE PROGRAMY KSZ TA ŁCENIA Z AWODOWEGO Poradnik dla dyrektora szkoły i placówki oświatowej

2 JAK WDRAŻAĆ MODUŁOWE PROGRAMY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Poradnik dla dyrektora szkoły i placówki oświatowej Poradnik opracowany w ramach projektu Syste m wsparcia szkó ł i p laców e k oświa to wyc h wdrażającyc h moduło w e pr ogram y kształce nia za w odo w ego Autorzy części I: Anna Dudek-Janiszewska, Hanna Grządziel, Bogdan Kruszakin, Marek Olsza, Krzysztof Symela Autorzy części II: Barbara Drożyńska, Anna Dudek-Janiszewska, Hanna Grządziel, Bogdan Kruszakin, Marek Olsza Autorzy części III: Marek Olsza, Barbara Drożyńska Opinia recenzencka: Elżbieta Gonciarz, Elżbieta Goźlińska Redaktor językowy: Małgorzata Koroś Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Warszawa, 011 Skład i druk: Wydawnictwo TEKST Sp. z.o.o Bydgoszcz, ul. Kossaka 7 tel./fa

3 Spis treści Część I. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W OPARCIU O PROGRAMY MODUŁOWE 1. Prezentacja projektu Słownik pojęć Zastosowanie podejścia modułowego w kształceniu zawodowym Prawne aspekty zawodowego kształcenia modułowego Kształcenie modułowe a przedmiotowe Oferta programowa w modułowym kształceniu zawodowym... 8 Część II. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W OPARCIU O PROGRAMY MODUŁOWE 1. Nauczyciel w kształceniu modułowym Organizacja pracy szkoły/placówki Promocja kształcenia modułowego Zasady finansowania kształcenia zawodowego w Polsce Część III. WSPOMAGANIE DYREKTORA SZKOŁY WE WDRAŻANIU I REALIZACJI KSZTAŁCENIA MODUŁOWEGO 1. Wprowadzenie Warunki konieczne do zaistnienia zmian jakościowych i harmonogram wdrażania kształcenia/szkolenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych Sprawowanie nadzoru pedagogicznego w kształceniu modułowym Interesariusze procesu wdrożenia programów modułowych. Współpraca dyrektora Lista argumentów przemawiających za wdrożeniem programów modułowych Kwalifikacje i kompetencje nauczycieli Wymagana dokumentacja przebiegu nauczania Wymagane zapisy w statucie przy wdrażaniu modułowych programów kształcenia zawodowego Analiza dokumentacji programowej kształcenia modułowego w zakresie obejmującym sprawowanie nadzoru pedagogicznego przez dyrektora szkoły Niezbędne wyposażenie dydaktyczne szkoły do wdrożenia modułowych programów kształcenia Kryteria jakości kształcenia, narzędzia do kontroli i ewaluacji Przykłady rozwiązań problemów leżących w zakresie kompetencji dyrektora szkoły Załączniki Bibliografia Spis schematów, tabel i załączników

4

5 Jeśli chcesz szukasz sposobów; jeśli nie chcesz szukasz powodów. W ostatnim czasie nauczyciele uzyskali możliwość realizowania procesu dydaktycznego w oparciu o programy nauczania wybrane lub opracowane przez siebie i zatwierdzone do użytku przez dyrektora szkoły. To znaczący krok w kierunku budowania autonomii szkoły, a zarazem przyjmowania pełnej odpowiedzialności za efekty procesu kształcenia. W tej sytuacji jedną z możliwości jest wybór programów nauczania o strukturze modułowej. Trudno przecenić odpowiedzialność, jaka towarzyszy podjęciu decyzji o wyborze programu nauczania, który odchodzi od stereotypu przedmiotowego układu treści kształcenia i powoduje całkowitą zmianę organizacji procesu dydaktycznego. Warto jednak pamiętać, że dobre przygotowanie praktyczne absolwentów szkół zawodowych do wykonywania zadań na stanowiskach pracy jest jednym z głównych oczekiwań pracodawców formułowanych pod adresem szkoły. Spełnieniem tego postulatu jest realizowanie przez szkoły kształcenia zawodowego w oparciu o programy o strukturze modułowej, gdy moduły stanowią integralną jedność praktyki i teorii. Dzięki realizacji tego założenia proces kształcenia jest w stanie elastycznie dopasowywać się do dynamiki i potrzeb rynku pracy. Wybór między programem przedmiotowym i modułowym to trudna deklaracja, nie tylko metodyczna. Skutkuje dużym, dodatkowym wysiłkiem zarówno dla dyrektora szkoły, jak i dla nauczycieli. Jest to zarazem sygnał, że osoby podejmujące takie wyzwanie stanowią ambitny, dojrzały i otwarty zespół, który warto wspierać. Skutki organizacyjne, w tym finansowe takiej decyzji wykraczają poza kompetencje samej szkoły, może być ona podjęta wyłącznie jako efekt porozumienia wielu stron. Nie ulega żadnej wątpliwości, że kluczowe znaczenie przypada w tym procesie organom administracji prowadzącym szkoły. Ze względu na złożoność procesu wdrażania programu modułowego do praktyki szkolnej i konieczność zaangażowania w ten proces różnych interesariuszy, staraliśmy się zróżnicować adresatów poradników. Mamy zatem Poradniki dla dyrektorów szkół zawodowych i placówek oświatowych, kierowników kształcenia praktycznego, nauczycieli konsultantów i doradców zawodowych, przedstawicieli organu prowadzącego oraz organu nadzorującego. Dodatkowo w serii powstało 16 poradników 5

6 branżowych. Zadaniem prezentowanych poradników jest wskazanie kolejnych kroków, które należy podejmować, aby właściwie przygotować placówkę i jej kadrę do rozpoczęcia kształcenia modułowego. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej zaangażował w tworzenie niniejszych poradników wszystkie dostępne siły i środki, a więc nasze wieloletnie doświadczenie w projektowaniu programów modułowych, pakietów edukacyjnych dla ucznia i dla nauczyciela, ale nade wszystko nasz najlepszy kapitał ludzki współpracujących z nami specjalistów i ekspertów z całego kraju. Jesteśmy przekonani o skuteczności formuły kształcenia zawodowego i wyrażamy głęboką nadzieję, iż dzięki lekturze naszych poradników rozwiane zostaną wszelkie nurtujące wątpliwości i z entuzjazmem podejmiecie się Państwo trudu przeprowadzenia zmian w swoich szkołach. Grażyna Osicka DYREKTOR KRAJOWEGO OŚRODKA WSPIERANIA EDUKACJI ZAWODOWEJ I USTAWICZNEJ

7 część I KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W OPARCIU O PROGRAMY MODUŁOWE

8

9 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E 1. P R E Z E N T A C J A P R O J E K T U Wprowadzenie Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego jest odpowiedzią na zgłaszane trudności organizacyjne, merytoryczne i metodyczne, jakie napotykają szkoły zawodowe, centra kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia praktycznego decydujące się na realizację modułowej oferty programowej. Przekazujemy Państwu kompendium informacji o projekcie systemowym Ministerstwa Edukacji Narodowej, realizowanym przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, z intencją ich wykorzystania w fazie przygotowania szkoły/placówki kształcenia zawodowego do wdrożenia modułowej oferty programowej. Cele, zadania i rezultaty projektu Projekt realizowany jest od maja 009 do grudnia 013 roku i zachęca do powszechnego korzystania z programów modułowych opracowanych w ramach projektu Przygotowanie innowacyjnych programów do kształcenia zawodowego ( , SPO RZL, Działanie.). Szerzej rezultaty tego projektu są opisane w rozdziale 7. Podstawowe cele do osiągnięcia w projekcie System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego przedstawia schemat 1. Schemat 1. Cele ogólne projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Cele projektu 1 Wypracowanie systemu wsparcia szkół zawodowych przygotowujących się do kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe Utworzenie zintegrowanego systemu informatycznego ułatwiającego dostęp do bazy danych programów modułowych i pakietów edukacyjnych oraz informacji z zakresu kształcenia zawodowego Źródło: opracowanie własne Cele te wzajemnie się uzupełniają i są skierowane w szczególności do następujących grup docelowych: dyrektorów szkół zawodowych i placówek oświatowych (DSP), kierowników kształcenia praktycznego (KKP), przedstawicieli organów prowadzących (JST), przedstawicieli organów nadzorujących szkoły zawodowe (KO), 9

10 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych kształcenia zawodowego (NKD), członków Polskiej Sieci Kształcenia Modułowego (PSKM) oraz uczniów/słuchaczy uczestniczących w kształceniu zawodowym. Natomiast kluczowe zadania i rezultaty projektu przedstawia schemat. Koncentrują się one na rozwiązaniach przydatnych do praktycznego wykorzystania na etapie przygotowań do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego w 56 szkołach/placówkach, które zostały zakwalifikowane do uczestnictwa w projekcie. Schemat. Planowane zadania i rezultaty projektu Zadania i rezultaty projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego 1. Przygotowanie ekspertów do wspierania organizacyjnego, merytorycznego i metodycznego szkół i placówek wdrażających programy modułowe. Przygotowanie poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego oraz produkcja 6 filmów 3. Organizacja konferencji wojewódzkich i regionalnych 4. Utworzenie i wdrożenie zintegrowanego systemu informatycznego wspierającego kształcenie zawodowe w oparciu o podejście modułowe Konsultacje ekspertów w szkołach i placówkach oświatowych Popularyzacja i wdrożenie poradników do praktyki szkolnej Organizacja 17 konferencji wojewódzkich otwierających projekt (1700 osób) Opracowanie koncepcji struktury i zawartości portalu 4 spotkania regionalne ekspertów i koordynatorów wojewódzkich Nagranie filmów służących jako przykłady dobrych praktyk wdrożenia kształcenia modułowego Organizacja 5 konferencji regionalnych podsumowujących projekt Stworzenie i instalacja portalu Źródło: opracowanie własne Wsparcie dla szkół i nauczycieli Oferowany w projekcie system wsparcia dla szkół i placówek kształcenia zawodowego przygotowujących się do wdrażania programów modułowych, zgodnie z nowymi kierunkami zmian w kształceniu zawodowym, uwzględnia następujące założenia: Wsparcie organizacyjne, metodyczne i merytoryczne uzyska łącznie 56 szkół/placówek w Polsce (średnio po 16 w każdym województwie), które zostaną zakwalifikowane do uczestnictwa w projekcie w charakterze beneficjenta ostatecznego. 10

11 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Kwalifikacja szkół/placówek do projektu opiera się na przyjętych w każdym województwie kryteriach. Kryteria te są formułowane podczas prowadzonych przez KOWEZiU konferencji w 16 województwach z udziałem dyrektorów szkół, organów prowadzących, organów nadzorujących, kierowników kształcenia praktycznego, nauczycieli kształcenia zawodowego oraz nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych. Decyzja o zakwalifikowaniu szkoły/placówki do projektu uwzględnia opinię właściwego organu prowadzącego i organu nadzorującego. Sposób realizacji wsparcia polega na przypisaniu do danej szkoły/placówki wyszkolonego w projekcie eksperta kształcenia modułowego, który po przeprowadzeniu diagnozy potrzeb określi program działań i przeprowadzi łącznie 1 spotkań konsultacyjno-doradczych. Spotkania te mają w efekcie prowadzić do dostosowania infrastruktury technodydaktycznej, dokumentacji szkolnej oraz procesu kształcenia w szkole/placówce do wdrożenia modułowej oferty programowej w trakcie realizacji projektu lub tuż po jego zakończeniu. Eksperci będą służyć pomocą w znajdowaniu optymalnych rozwiązań organizacyjnych przy wdrażaniu kształcenia modułowego, z wykorzystaniem 1 poradników opracowanych w projekcie oraz 6 filmów ilustrujących przykłady dobrych praktyk kształcenia modułowego w Polsce. Oprócz wsparcia realizowanego bezpośrednio w szkołach/placówkach zapewnione zostanie również wsparcie realizowane na odległość, poprzez zasoby udostępnione wraz z wdrożeniem zintegrowanego systemu informatycznego. Zasady korzystania z 1 poradników Projekt oferuje 1 poradników, których zadaniem jest udzielanie wskazówek, porad i dostarczanie przykładowych rozwiązań z ukierunkowaniem na pomoc Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego? Do dyspozycji jest: 5 poradników kierowanych do środowisk kluczowych dla wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego, tj. dyrektorów szkół i placówek oświatowych, kierowników kształcenia praktycznego, przedstawicieli organu prowadzącego, przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny, nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych, 16 poradników kierowanych do kadry dydaktycznej szkół i placówek oświatowych w branżach zawodowych, w których kształcenie modułowe dotychczas jest najbardziej spopularyzowane. Szkoły powinny korzystać z tych poradników branżowych, które są zgodne z zawodami przypisanymi do danej branży. Więcej informacji dostępnych jest w poradnikach branżowych, które stanowią oddzielne opracowanie. Wszystkie poradniki posiadają identyczną część wspólną (Część I), która koncentruje się na zagadnieniach fundamentalnych dla wdrażania kształcenia zawodowego w systemie szkolnym, oraz część specyficzną dla danego poradnika. Taki podział treści w poradnikach pozwala na samodzielne funkcjonowanie każdego z nich, jako niezależnego poradnika dla określonego beneficjenta. Określony poradnik, program modułowy oraz pakiet edukacyjny łącznie stanowią specyficzną metodykę i technologię kształcenia zawodowego. 11

12 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Zasoby portalu informatycznego Przygotowany w projekcie portal informatyczny integruje najważniejsze zasoby informacji, wiedzy i rozwiązań aplikacyjnych związanych z kształceniem modułowym w Polsce. Portal stanowi oryginalne rozwiązanie w skali kraju i UE pod względem funkcjonalności i struktury. System informatyczny ma strukturę modułową, w której przewiduje się następujące zasoby: Moduł 1 Strona główna, Moduł Baza wiedzy o kształceniu modułowym, Moduł 3 Baza instytucji (wdrażających programy modułowe i uczestniczących w projekcie), Moduł 4 Baza ekspertów (trenerzy, eksperci kształcenia modułowego wyszkoleni w projekcie), Moduł 5 Baza modułowych programów kształcenia zawodowego, Moduł 6 Baza pakietów edukacyjnych, Moduł 7 Baza oferty szkoleniowej, Moduł 8 Baza promocji kształcenia modułowego, Moduł 9 Baza seminariów i konferencji, Moduł 10 Forum dyskusyjne Modułowe kształcenie zawodowe. Portal zostanie wdrożony w końcowym etapie realizacji i udostępniony wszystkim zainteresowanym.. S Ł O W N I K P O J Ę Ć Wprowadzenie Efektywne komunikowanie się osób uczestniczących we wdrażaniu w szkołach i placówkach oświatowych modułowych programów nauczania wymaga posługiwania się wspólnym dla wszystkich zestawem pojęć. Dlatego też w słowniku umieszczone zostały definicje celowo dobranych pojęć powiązanych z modułowym kształceniem zawodowym (pojęcia od 1 do 7), które są stosowane w regulacjach prawnych i materiałach metodycznych przyjętych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Dopełnieniem tego zestawu są podstawowe pojęcia zawodoznawcze (pojęcia od 8 do 11), które należy traktować jako robocze, z uwagi na trwające obecnie w Polsce działania związane z opracowaniem i wdrożeniem Krajowych Ramowych Kwalifikacji oraz Strategii uczenia się przez całe życie. Oficjalnie przyjęte w tych dokumentach definicje pojęć będą obligatoryjne również dla kształcenia zawodowego. W przytoczonych materiałach źródłowych mogą Państwo odnaleźć obszerniejszy kontekst interpretacyjny oraz rozszerzenie poniższego zestawu pojęć. 1. Program nauczania dla zawodu 1 Zbiór usystematyzowanych, celowych układów umiejętności i treści nauczania, ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie, określonych odpowiednio w przepisach w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach wraz ze wskazówkami dotyczącymi realizacji procesu kształcenia i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia, poprawnych pod względem merytorycznym 1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, poz. 730). 1

13 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E i dydaktycznym. Program zawiera programy nauczania poszczególnych przedmiotów zawodowych, bloków tematycznych, modułów lub innych układów treści, obejmujące: szczegółowe cele kształcenia określające wiadomości i umiejętności, które powinny być opanowane przez ucznia, treści kształcenia w formie haseł programowych, powiązane ze szczegółowymi celami kształcenia, wskazówki metodyczne dotyczące realizacji programu, propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.. Modułowy program nauczania dla zawodu Zestaw modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umożliwiających zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. 3. Moduł 3 Wyodrębniony element programu nauczania, odnoszący się do określonej grupy treści programowych: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podstawowych dla zawodu, specjalizacyjnych, realizowanych w procesie kształcenia zawodowego w formie jednostek modułowych. 4. Jednostka modułowa 4 Część modułu kształcenia w zawodzie, obejmująca logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega zwykle dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. 5. Dydaktyczna mapa programu nauczania 5 Graficzny obraz korelacji między modułami i jednostkami modułowymi wyodrębnionymi w programie nauczania dla zawodu. 6. Pakiet edukacyjny 6 Zbiór materiałów do nauczania i uczenia się, który stanowi obudowę dydaktyczną jednostki modułowej wyodrębnionej w programie nauczania. Treść pakietu edukacyjnego ściśle koreluje z programem modułu i jednostki modułowej, dla której został opracowany. Pakiet edukacyjny składa się z poradnika dla ucznia oraz poradnika dla nauczyciela. 7. Kształcenie modułowe 7 Sposób organizacji procesu dydaktycznego nakierowany na osiąganie mierzalnych efektów uczenia się, oparty na modułowym programie nauczania dla zawodu integrującym teorię z praktyką i treści kształcenia z różnych dziedzin wiedzy. Modułowy program nauczania dla zawodu. Materiał metodyczny dla autorów programu, MENiS-DKZiU, Warszawa 4 kwietnia Ibidem. 4 Ibidem. 5 Zarys metodologii konstruowania modułowego programu nauczania dla zawodu, praca pod kierunkiem K. Symeli, KOWEZ, Warszawa Wskazówki metodyczne do opracowania pakietów edukacyjnych. Materiał dla autorów pakietów, KOWEZiU, Warszawa Na podstawie: T. W. Nowacki, Leksykon pedagogiki pracy, Instytut Technologii Eksploatacji, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Radom 004 oraz K. Symela (red.), Skuteczność kształcenia modułowego w Polsce w systemie szkolnym i pozaszkolnym, ITeE, Radom

14 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E 8. Zawód 8 Zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych. 9. Zadanie zawodowe 9 Logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu, o wyraźnie określonym początku i końcu, wyodrębniony ze względu na rodzaj lub sposób wykonywania czynności zawodowych powiązanych jednym celem, kończący się produktem, usługą lub decyzją. 10. Kwalifikacje zawodowe 10 Układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu. Zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie kwalifikacja rozumiana jest jako dyplom, świadectwo, certyfikat lub inny dokument, wydany przez uprawnioną instytucję, stwierdzający, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodnie z odpowiednimi wymaganiami Kompetencje zawodowe 1 Uprawnienia do działania w określonym obszarze zawodowym na podstawie uzyskanych kwalifikacji, pozwalających na właściwe wykonywanie zadań zawodowych. Uprawnienia te są stwierdzone w odpowiednim dokumencie kwalifikacyjnym, określającym ewentualnie tytuł i stopień zawodowy. W pojęciu tym mieści się również zdolność do stosowania umiejętności i wiedzy w nowych sytuacjach w ramach obszaru zawodowego i poza zasadniczymi zajęciami. Jest to zatem posiadanie i rozwijanie odpowiednich umiejętności, wiedzy, właściwych postaw i doświadczeń w celu pomyślnego wypełniania funkcji zawodowych. W dokumencie Perspektywa uczenia się przez całe życie kompetencja oznacza wszystko to, co dana osoba wie, rozumie i potrafi wykonać odpowiednio do sytuacji. 8 S. M. Kwiatkowski, K. Symela, Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria. Metodologia. Projekty, IBE, Warszawa Ibidem. 10 Ibidem. 11 Perspektywa uczenia się przez całe życie, Warszawa 4 lutego 011 r. Projekt dokumentu strategicznego opracowany przez Międzyresortowy Zespół do spraw uczenia się przez całe życie, w tym Krajowych Ram Kwalifikacji, działający na podstawie Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nr 13 z dnia 17 lutego 010 r. 1 T. W. Nowacki, K. Korabiewska-Nowacka, B. Baraniak, Nowy słownik pedagogiki pracy, WSP TWP, Warszawa

15 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E 3. ZAST OS OWANIE P ODEJŚCIA MODUŁ OWEGO W KSZ TAŁCENIU Z AWOD OWYM Wprowadzenie Kształcenie modułowe w większości krajów Unii Europejskiej jest powszechną praktyką, a jego korzenie datuje się na początek XX wieku. Do systemu kształcenia i szkolenia zawodowego w Polsce zawitało dopiero w końcu XX wieku. Oferujemy Państwu kompendium wiedzy o genezie, rozwoju i doświadczeniach wdrażania koncepcji kształcenia modułowego, które pomoże w podejmowaniu merytorycznej dyskusji i wskazaniu realnych przykładów praktycznej użyteczności tego podejścia w usługach kształcenia i szkolenia zawodowego. Zachęcamy również do skorzystania z materiałów źródłowych (będą dostępne na portalu internetowym), aby uczyć się na doświadczeniach tych krajów i instytucji, które są liderami we wdrażaniu koncepcji kształcenia modułowego. Rozwój koncepcji kształcenia modułowego wymiar międzynarodowy Termin moduł wywodzi się z produkcji technologicznej, a modularyzacja jest pojęciem używanym do opisania procesu, który pozwala na łatwiejsze i bardziej efektywne kosztowo wytworzenie produktów finalnych. Na teren edukacji idea modularyzacji została przeniesiona ponad sto lat temu w Stanach Zjednoczonych przez Johna Deweya, twórcę koncepcji Szkoły pracy i zwolennika uczenia się przez działanie. Te cechy nadal posiada współcześnie postrzegane modułowe kształcenie zawodowe. Początki zmodularyzowanego układu treści kształcenia odnaleźć możemy w koncepcji edukacyjnej Uniwersytetu Harwardzkiego, zmieniającej jednolity, sztywny program kształcenia na swobodę wyboru indywidualnego programu kursu, szkolenia. Były to początki filozofii edukacji zorientowanej na ucznia. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku system kształcenia modułowego stosowano w szkoleniu pilotów amerykańskich, a następnie znalazł on szerokie wykorzystanie w edukacji zawodowej, poszukującej nowych możliwości skutecznego przystosowania kwalifikacji do zmian w środowisku pracy 13. Koncepcję kształcenia modułowego wdrażają, począwszy od lat siedemdziesiątych XX wieku, kraje, w których system przygotowania kwalifikowanych robotników opierał się na nowocześnie pojętym terminatorstwie (dual system w Niemczech, Szwajcarii, Holandii, Danii, praktyka apprentice-ship w USA i Wielkiej Brytanii). Kształcenie modułowe wzbudziło zainteresowanie również w krajach, w których głównym nurtem przygotowania zawodowego jest szkolnictwo. Przykładem może tu być Szwecja i Francja. Koncepcje modułowe zostały wprowadzone w Słowenii, na Węgrzech oraz w dwóch krajach bałtyckich w Estonii i na Litwie. Z powodu swojej silnej orientacji gospodarczej Estonia skoncentrowała się na relatywnie wąskich modułach, bardzo dobrze dopasowanych do obecnych potrzeb przedsiębiorstw. Z kolei Republika Czeska widzi w podejściu modułowym szansę na spełnienie określonych, specjalistycznych wymagań lokalnych i oczekiwań przedsiębiorstw poprzez zdefiniowanie i oferowanie różnych modułów w sposób zdecentralizowany, obok obowiązkowego podstawowego programu nauczania G. Rogala, Modularyzacja w edukacji, [w:] Kształcenie modułowe, ZG ZZDZ, Warszawa K. Symela, L. Łopacińska, N. Lloyd, M. Jacyniuk-Lloyd (edit.), Modular Vocational Education and Training. Eamples of Good Practice in Europe, Institute for Sustainable Technologies National Research Institute, Poland, Radom

16 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Znaczący wkład w rozwój modułowej koncepcji kształcenia zawodowego wniosła Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization ILO) w wyniku badań o zasięgu światowym, prowadzonych na początku lat siedemdziesiątych XX wieku. W efekcie ILO zaproponowała koncepcję przygotowania zawodowego nazwaną Moduły umiejętności zawodowych (ang. Modules of Employable Skills MES). W koncepcji tej podstawę wyodrębniania modułów stanowi analiza pracy i zadań zawodowych oraz umiejętności wymaganych do ich realizacji. Dotychczasowe doświadczenia ILO wskazują, że procesowi kształcenia prowadzonemu w oparciu o koncepcję MES przypisuje się wysoką efektywność i przydatność. Znajduje ona zastosowanie zwłaszcza tam, gdzie istnieje potrzeba indywidualizacji, wyboru i różnicowania treści szkoleniowych, gdzie niezbędna jest elastyczność i szybka, efektywna technika zmiany kwalifikacji 15. Warto podkreślić, że koncepcja MES ma walory uniwersalności, dlatego też została wykorzystana w tworzeniu systemowych rozwiązań kształcenia modułowego w wielu krajach, w tym również i w Polsce. Aktualnie ILO rozwija w szkoleniach modułowych dla rynku pracy nowe podejście oparte na kompetencjach, w ramach koncepcji nazwanej CBT (ang. Competency Based Modular Training). Podstawa teoretyczna tej koncepcji osadzona jest w modelu brytyjskim. Model brytyjski (Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia) wykorzystuje analizę funkcjonalną do wyodrębniania modułów w ramach usankcjonowanych prawnie Krajowych Kwalifikacji Zawodowych (ang. National Vocational Qualification NVQ). Kwalifikacje te oparte są na Krajowych Standardach Zawodowych (ang. National Occupational Standards NOS). Stanowią one definicję tego, co dana osoba kompetentna w określonej dziedzinie powinna potrafić wykonać. Kursy modułowe obejmują krótkie wycinki procesu uczenia się, które są oddzielnie oceniane i certyfikowane, i mogą być, po pewnym czasie, łączone w większe kursy lub całe (pełne) kwalifikacje. Obecnie system NVQ jest najważniejszym motorem ruchu w kierunku modularyzacji kształcenia i szkolenia zawodowego. Rozwój kształcenia modułowego doświadczenia polskie W Polsce pierwsze próby (początek lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku) eksperymentowania z wdrażaniem koncepcji kształcenia modułowego były dziełem uczelni wyższych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i Uniwersytetu Warszawskiego. Próby te jednak nie zostały na tyle spopularyzowane, aby można było przenieść te doświadczenia na grunt szkolnictwa zawodowego. Dopiero za sprawą projektu realizowanego w latach przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (projekt TOR#9 Szkolenie dorosłych ) została zaadaptowana i wdrożona polska metodologia szkoleń modułowych dla rynku pracy oparta na fundamencie koncepcji MES. Opracowano także programy szkolenia dla 1 obszarów zawodowych, obejmujących łącznie prawie 1000 jednostek modułowych 16. Druga faza (lata ) rozwoju modułowych szkoleń zawodowych prowadzona była przez MPiPS w projekcie Phare 000 Krajowy system szkolenia zawodowego, w którym opracowano 90 modułowych programów szkoleniowych oraz przeszkolono 600 specjalistów do wdrażania tych programów. Powstała również informatyczna baza danych o modułowych szkoleniach zawodowych, która jest systematycznie rozwijana E. Chrosciel, W. Plumbridge, Podręcznik modułowych szkoleń umiejętności zawodowych, MPiPS, MOP, Warszawa Genewa A. Brejnak, Tworzenie modułowych programów szkoleń opartych na metodologii MES, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa K. Symela, Poradnik metodyczny dla autorów modułowych programów szkolenia zawodowego, Projekt Phare 000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego, ITeE-PIB, Radom

17 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło również działania, aby w systemie szkolnym rozwijać modułowe programy kształcenia zawodowego stanowiące alternatywę dla programów o strukturze przedmiotowej powszechnie stosowanej. W latach prowadzony był eksperyment pedagogiczny MEN polegający na wdrażaniu w szkołach 7 programów nauczania o budowie modułowej, które opracowane zostały w programie Phare UPET/IMPROVE 18. Kluczowym wsparciem dla wprowadzenia do systemu szkolnictwa zawodowego programów nauczania o strukturze modułowej była realizacja w latach , w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego SPO RZL Przygotowanie innowacyjnych programów nauczania do kształcenia zawodowego. Projekt koordynowany był przez KOWEZiU i bezpośrednio realizowany przez Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy (ITeE-PIB) w Radomiu w kooperacji z wiodącymi szkołami i placówkami kształcenia zawodowego. W ramach projektu prowadzona była promocja kształcenia modułowego, powstało 131 programów modułowych i około 3500 pakietów edukacyjnych, które aktualnie są powszechnie dostępne dla szkół i placówek decydujących się na podjęcie kształcenia modułowego 19. Punktem zwrotnym dla rozwoju modułowego kształcenia zawodowego w Polsce było zharmonizowanie koncepcji szkolenia modułowego rekomendowanego przez MPiPS z koncepcją kształcenia modułowego zalecaną dla systemu szkolnego przez MEN. Harmonizacja ta osadzona została na wspólnej definicji jednostki modułowej. Zaowocowało to przygotowaniem oryginalnej metodyki opracowania modułowego programu nauczania dla zawodu oraz pakietów edukacyjnych 0. Funkcjonowanie programów modułowych w kształceniu i szkoleniu zawodowym Podział treści kształcenia na moduły i jednostki modułowe występuje zarówno w programach modułowych rekomendowanych do użytku szkolnego przez MEN (zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego), jak i w programach szkoleniowych rekomendowanych przez MPiPS (zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy). Różnice występują w sposobie ich opisywania, co wynika z przyjętej metodologii opracowywania programów dla kształcenia i szkolenia zawodowego. W przypadku modułowych programów szkoleniowych występuje trzeci poziom podziału treści kształcenia na jednostki szkoleniowe, które stanowią kompleksową technologię nauczania i uczenia się. Natomiast w modułowych programach kształcenia zawodowego funkcję jednostek szkoleniowych przejmują pakiety edukacyjne (odnoszące się do jednostek modułowych), które przygotowywane są w formie poradników dla ucznia i dla nauczyciela. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że modułowy program kształcenia zawodowego dotyczy całego zawodu szkolnego, gdy tymczasem modułowy program szkolenia zawodowego może odnosić się do fragmentu tego zawodu (określonego wycinka pracy czy też wyodrębnionej kwalifikacji) lub zadań zawodowych należących do różnych zawodów. 18 J. Figurski, K. Symela, Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym. Eksperyment Ministerstwa Edukacji Narodowej. Ujednolicony egzamin z nauki zawodu, MEN ITeE, Radom K. Symela, Modułowe kształcenie zawodowe w Polsce elementy diagnozy. Projekt PO-KL System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego, KOWEZiU, Warszawa Zarys metodologii konstruowania modułowego programu... 17

18 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Bez wątpienia oferta programowa modułowych szkoleń zawodowych może być rozpatrywana w kształceniu zawodowym pod kątem oferowania kształcenia w ramach specjalizacji zawodowej, jeśli podstawa programowa taką przewiduje. Na podkreślenie zasługuje również fakt, że zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym, programy modułowe stanowią alternatywną ofertę kształcenia/szkolenia zawodowego dla tradycyjnych programów. Aktualnie dostępna (bez ponoszenia kosztów) oferta modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego, wzajemnie się uzupełnia i może być wymiennie wykorzystywana przez kadrę dydaktyczną w systemie szkolnym i pozaszkolnym. Więcej informacji zawiera podrozdział 7. Na funkcjonowanie programów modułowych w kształceniu zawodowym można spojrzeć przez pryzmat typu szkół, które podjęły się ich wdrażania. Najbardziej aktywne w tym zakresie są szkoły policealne i technika, a mniej szkoły zasadnicze, CKU i CKP. Praktyka pokazuje, że wdrażanie programów modułowych sprawia najmniej problemów pod względem organizacyjnym w szkołach policealnych. Proces kształcenia może tam przybrać formę kursów, na wzór szkoleń modułowych dla rynku pracy. 4. P R AW N E A S P E K T Y Z AW O D O W E G O K S Z T A Ł C E N I A M O D U Ł O W E G O Wprowadzenie Realizacja kształcenia zawodowego musi być zgodna z regulacjami prawnymi obowiązującymi (ustawy i akty wykonawcze do nich) w Polsce. W tej części poradnika przedstawiono kompendium informacji z tego zakresu ze szczególnym uwypukleniem tego, co należy wiedzieć o uregulowaniach prawnych z zakresu kształcenia zawodowego z uwzględnieniem kształcenia modułowego. Dopełnienie stanowi wykaz obowiązujących aktów prawnych załączony w załączniku nr Odniesienie do zapisów w ustawach W polskim systemie oświatowym kształcenie zawodowe zajmuje ważne miejsce, o czym świadczą krajowe uregulowania prawne wpisane w przepisy unijne. Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie oświaty w Polsce jest Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity, Dz. U. z 004 r. Nr 57, poz. 57 z późniejszymi zmianami) [1]. Schemat 3 przedstawia katalog zagadnień, które powinny być zagwarantowane przez nasz system oświaty. Ustawa o systemie oświaty określa również typy szkół publicznych i niepublicznych w polskim systemie oświaty. W art. 9 ust. 1 znajduje się katalog obowiązujących w chwili obecnej typów szkół. Z kolei art. ust. 3a cytowanej ustawy wymienia również placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego.

19 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Aktem wykonawczym do tego artykułu jest Rozporządzenie MEN z dnia 15 czerwca 009 r. w sprawie publicznych placówek kształcenia ustawicznego, publicznych placówek kształcenia praktycznego oraz publicznych ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego (Dz. U. Nr 99, poz. 88) [11]. Zgodnie z 13 ust. 3 pkt 1 do zadań centrum kształcenia praktycznego należy: 1) prowadzenie zajęć praktycznych dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe, w zakresie całego lub części programu nauczania dla danego zawodu, w tym modułowego programu nauczania dla danego zawodu. Art. 64 ust. 1 ustawy określa, że Podstawowymi formami działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły są: 1) obowiązkowe zajęcia edukacyjne, ) dodatkowe zajęcia edukacyjne, 3) zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze i specjalizacyjne organizowane dla uczniów mających trudności w nauce [...], 5) w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe praktyczna nauka zawodu. Schemat 3. Wybrane zapisy z Ustawy o systemie oświaty Ustawa o systemie oświaty 1. Przepisy ogólne;. Wychowanie przedszkolne, obowiązek szkolny i obowiązek nauki; 3. Zarządzanie szkołami i placówkami publicznymi; 4. Społeczne organy w systemie oświaty; 5. Organizacja kształcenia, wychowania w szkołach i placówkach publicznych; 6. Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli; 7. Finansowanie szkół i placówek publicznych; 8. Szkoły i placówki niepubliczne; 8a. Pomoc materialna dla uczniów; 9. Przepisy szczególne; 10. Zmiany w przepisach obowiązujących; 11. Przepisy przejściowe i końcowe Zapewnia (art. 1) m.in.: 11) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasobach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali: X lokalnej, X krajowej, X globalnej, 13) dostosowanie warunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy, 13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym, 14) przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia Określa typy szkół publicznych i niepublicznych (art. 9 ust. 1) m.in. ponadgimnazjalne: X zasadnicze szkoły zawodowe, X trzyletnie licea ogólnokształcące, X dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące, X trzyletnie licea profilowane, X czteroletnie technika, X trzyletnie technika uzupełniające, X trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy, X szkoły policealne Minister właściwy ds. oświaty i wychowania określa w drodze rozporządzenia m.in.: (art. ust. ) X ramowe plany nauczania, X podstawy programowe, X warunki i sposób oceniania, klasyfikowania i promowania oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, X rodzaj i sposób prowadzenia przez szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, X warunki prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez szkoły i placówki, X organizację roku szkolnego, X organizację oraz sposób przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad, X standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, X zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- -pedagogicznej, (art. 4 ust. 1) X klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego, z uwzględnieniem klasyfikacji zawodów i specjalności występujących w gospodarce narodowej, X szczegółowe warunki i tryb przyznawania i cofania akredytacji (art. 68b ust. 9) Określa: X skład i kompetencje stanowiące rady pedagogicznej (art. 40; art. 41), X organizację kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych (rozdział 5), X dyrektor szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę i po zasięgnięciu opinii odpowiednio wojewódzkiej lub powiatowej rady zatrudnienia, ustala zawody, w których kształci szkoła (art. 39 ust. 5) Reguluje: X ogólne zasady odbywania praktycznej nauki zawodu (art. 70 i 70a), X ogólne zasady zatrudniania przez dyrektora w szkołach nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, posiadających przygotowanie uznane przez dyrektora za odpowiednie do prowadzenia zajęć (art. 7 ust. 1a-1d) Określa kompetencje i zadania: X Centralnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej (art. 9c), X organu nadzorującego, X organu prowadzącego, X organów szkół i placówek Źródło: opracowanie własne 19

20 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Ustawa o systemie oświaty przewiduje możliwość zatrudniania przez dyrektorów szkół na podstawie Kodeksu pracy za zgodą organu prowadzącego osób niebędących nauczycielami posiadających przygotowanie zawodowe odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego, (art. 7 ust. 1b) [1]. Istotą jest to, że dyrektor szkoły nie musi uzyskać zgody kuratora oświaty na zatrudnienie specjalisty oraz może ustalić wynagrodzenie nie wyższe niż jak dla nauczyciela dyplomowanego (dotychczas mógł ustalić wynagrodzenie na poziomie nauczyciela kontraktowego). Powstaje problem zatrudnionych nauczycieli realizujących kształcenie zawodowe w formie modułowej, przy realizacji art. 4c Ustawy z dnia 1 listopada 008 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela (Dz. U. z 009 r. Nr 1, poz. 1) []. Przepis precyzuje, że nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy. Propozycje rozwiązań tego problemu znajdujemy w art. 4 ust. 5b i 7 KN. Ust. 5b mówi, że Nauczyciel, który realizuje tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć zgodnie z ust. 3 i dla którego ustalony plan zajęć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego tego nauczyciela tygodniowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych, powinien nauczać odpowiednio większą liczbę godzin w innych okresach danego roku szkolnego. Praca wykonywana zgodnie z tak ustalonym planem zajęć nie jest pracą w godzinach ponadwymiarowych, nadliczbowych. Ust. 7 KN określa, że to Organ prowadzący szkołę lub placówkę ustala: 1) zasady rozliczenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielskich, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego..., 3) tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli... realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym wymiarze godzin. Akty wykonawcze powiązane z modułowym kształceniem zawodowym Szczegółowe zasady funkcjonowania systemu oświaty regulują wykonawcze akty prawne rozporządzenia wydane na podstawie delegacji wynikającej z obowiązujących ustaw. Na schemacie 4 zostały przedstawione podstawowe akty prawne związane z kształceniem zawodowym regulujące kształcenie modułowe. Warunki i zasady dopuszczania programu nauczania dla zawodu oraz programu nauczania dla profilu określa Rozporządzenie MEN z dnia 8 czerwca 009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, poz. 730) [8] (schemat 5). Wiele kontrowersji budzi rozbieżność między klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego a klasyfikacją zawodów i specjalności występujących w gospodarce narodowej określoną w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz jej stosowania (Dz. U. z 010 r. Nr 8, poz. 537) [4]. W chwili obecnej trwają prace nad ujednoliceniem klasyfikacji, ale nadal obowiązuje Rozporządzenie MEN w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z 007 r. Nr 14, poz. 860; wraz z rozporządzeniami zmieniającymi z 008 roku oraz ostatnią zmianą z 010 roku Dz. U. Nr 60, poz. 374) [3]. Powyższą klasyfikację należy powiązać z podstawami programowymi kształcenia w poszczególnych zawodach [5] określonych na podstawie art. ust. pkt lit. d ustawy [1] wraz z rozporządzeniami dotyczącymi poszczególnych zawodów. 0

21 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Schemat 4. Podstawowe akty wykonawcze powiązane z modułowym kształceniem zawodowym O systemie oświaty Ustawy Karta Nauczyciela Rozporządzenia Źródło: opracowanie własne Schemat 5. Podstawowe regulacje prawne związane z dopuszczaniem do użytku w danej szkole programu nauczania Rozporządzenie MEN z dnia 8 czerwca 009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 009 r. Nr 89, poz. 730) Określa: X szczegółowe warunki i tryb dopuszczania do użytku w danej szkole programów wychowania... oraz nauczania... ( 1 ust. 1), X warunki, jakie musi spełnić program nauczania dla zawodu oraz program nauczania dla profilu, by móc być dopuszczony do użytku w szkole ( 5), X warunki, jakie muszą spełniać dopuszczane do użytku szkolnego podręczniki ( 1 ust. ). Daje nauczycielowi możliwość proponowania programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania ogólnego, programu nauczania dla zawodu albo programu nauczania dla profilu. Programy te mogą być opracowane: X samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami, X przez innego autora (autorów), X przez innego autora (autorów) wraz z dokonanymi zmianami, który przedstawia dyrektorowi szkoły program wychowania przedszkolnego lub program nauczania ( ust. 3 i 4). Przekazuje dyrektorowi szkoły uprawnienia do dopuszczania programów do użytku w danej szkole oraz odpowiedzialność za realizację podstaw programowych. Program nauczania z zakresu kształcenia ogólnego, [...] program nauczania dla zawodu oraz program nauczania dla profilu dopuszcza do użytku w danej szkole dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela lub nauczycieli ( ust. ). Daje możliwość dyrektorowi (przed dopuszczeniem programu...) do zasięgnięcia opinii: X zespołu nauczycieli przedmiotów zawodowych właściwych dla danego zawodu lub profilu kształcenia, X konsultanta lub doradcy metodycznego lub X specjalistów z zakresu danego zawodu. Źródło: opracowanie własne 1

22 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E Każdemu nauczycielowi szkoły zawodowej powinno być znane Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 007 r. Nr 83, poz. 56 oraz Nr 130, poz. 906, Dz. U. z 009 r. Nr 141, poz. 1150, Dz. U. z 010 r. Nr 156, poz oraz Nr 8, poz. 1491, Dz. U. z 011 r. Nr 35, poz. 178) [9]. Rozporządzenie to i jego późniejsze zmiany wprowadziły regulacje prawne w zakresie oceniania i klasyfikowania w nauczaniu z wykorzystaniem modułowego programu nauczania dla zawodu. Dały też możliwość określenia ich szczegółowych warunków przez szkołę. Te nowe rozwiązania pokazuje schemat 6. Umożliwia to (w ramach zwiększającej się autonomii szkół) dostosowanie systemu oceniania do lokalnych warunków organizacyjnych (np. wynikających ze zmiany miejsca nauczania) oraz wymagań związanych ze zmieniającą się sytuacją na rynku pracy. Ocenianie w systemie modułowym odbywa się zgodnie z zaleceniami zawartymi w programie nauczania dla zawodu: powinno mieć charakter wewnętrznych cząstkowych egzaminów praktycznych ćwiczeń sprawdzających poziom opanowania wiadomości i umiejętności niezbędnych do wykonania jednego zadania zawodowego. Schemat 6. Podstawy regulacji prawnych w sprawie oceniania i promowania uczniów i słuchaczy Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 007 r. Nr 83, poz. 56 z późn. zm.) Określa, że w szkole prowadzącej kształcenie zawodowe na podstawie modułowego programu nauczania dla zawodu śródroczną i roczną (semestralną) ocenę klasyfikacyjną z danego modułu 14 ust. l ustala się według skali z 13 ust.. Określa zasadę wystawiania śródrocznej i rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z danego modułu poprzez uwzględnienie oceny uzyskanej przez ucznia ze wszystkich w pełni zrealizowanych w danym semestrze jednostek modułowych przynależnych do tego modułu. 14 ust.. Reguluje w szkołach dla dorosłych zasady: X zdawania egzaminów ze wszystkich w pełni zrealizowanych modułów 5 ust. 5, X zwolnienia słuchacza z obowiązku odbycia praktyki 30 ust., X oceniania i klasyfikowania 5 ust. 6. Przekazuje uprawnienia szkole w zakresie określenia szczegółowych warunków i sposobu ustalenia śródrocznej i rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z danego modułu poprzez możliwość uregulowania tych warunków w statucie szkolnym ( 13 ust. 3 i 5 ust. 7). Źródło: opracowanie własne Należy wskazać na kolejne uregulowania prawne z zakresu kształcenia zawodowego z uwzględnieniem kształcenia modułowego: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 marca 010 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz. U. z 010 r. Nr 103, poz. 65) [10]; Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz. U. z 006 r. Nr 31, poz. 16) [], które wskazuje, że dyrektor szkoły dla dorosłych prowadzącej kształcenie zawodowe zalicza wyniki kursu

23 CZĘŚĆ I. K S ZTA Ł CENIE ZAW O DO WE W O P A R CIU O P R O GR A M Y M O DUŁO W E na podstawie zaświadczenia ukończenia kursu zawodowego w zakresie odpowiadającym całości lub części zajęć edukacyjnych wynikających z realizowanego przez szkołę programu nauczania dla danego zawodu. Dyrektor szkoły zwalnia osobę, której zaliczył wyniki kursu zawodowego, z zajęć edukacyjnych odpowiednio w całości lub w części; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 maja 001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 001 r. Nr 61, poz. 64 z późniejszymi zmianami) [1] precyzuje obowiązujące elementy, które powinny być umieszczone w statucie szkoły lub placówki. I tak. 1. Statut szkoły określa w szczególności: 4) szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów Szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym określa arkusz organizacji szkoły opracowany przez dyrektora szkoły z uwzględnieniem szkolnego planu nauczania, o którym mowa w przepisach o ramowych planach nauczania..., Nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale tworzą zespół, którego zadaniem jest w szczególności ustalenie zestawu programów nauczania dla danego oddziału oraz jego modyfikowanie w miarę potrzeb..., ) Dyrektor szkoły może tworzyć zespoły wychowawcze, zespoły przedmiotowe lub inne zespoły problemowo-zadaniowe..., Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 lutego 00 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 137, poz z późniejszymi zmianami) [7] określa m.in. podział na grupy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z informatyki, elementów informatyki i technologii informacyjnej, języka obcego, zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, dla których treści programu nauczania wynikają z konieczności prowadzenia ćwiczeń, w tym laboratoryjnych, zajęć edukacyjnych Schemat 7. Rozporządzenie o ramowych planach nauczania Rozporządzenie MENiS z dnia 1 lutego 00 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 00 r. Nr 137, poz z późn. zmianami) Ramowy plan nauczania określa tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów nauczania o wyróżnionych celach stanowiących całość dydaktyczną, zwaną dalej etapami edukacyjnymi w [...] zasadniczej szkole zawodowej, trzyletnim liceum, liceum profilowanym, czteroletnim technikum, szkole policealnej [...] ( ust. 1): 1) obowiązkowych zajęć edukacyjnych o charakterze dydaktyczno-wychowawczym, w toku których odbywa się nauczanie przedmiotów, bloków przedmiotowych, o których mowa w 3 ust. 10, realizacja modułów, kształcenie zintegrowane [...], 6 ust. l i pkt 5 podział na grupy jest obowiązkowy: w przypadku realizacji w kształceniu zawodowym modułów, zgodnie z wymogami określonymi w modułowym programie nauczania dla zawodu. W klasach [...], zasadniczej szkole zawodowej, [...], trzyletnim liceum profilowanym, czteroletnim technikum, dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej, trzyletnim technikum uzupełniającym dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej i szkole policealnej o okresie nauczania nie dłuższym niż,5 roku podział na grupy jest obowiązkowy ( 6 ust. l pkt 5): w przypadku realizacji w kształceniu zawodowym modułów, zgodnie z wymogami określonymi w modułowym programie nauczania dla zawodu ( 6 ust. l pkt 5). Zgodnie z 3 ust. l ww. rozporządzenia dyrektorzy ponadgimuazjalnych szkół, prowadzących kształcenie zawodowe ustalają szkolne plany nauczania dla typów szkół, w których będzie realizowane kształcenie w danym zawodzie. Liczba godzin, przewidziana na kształcenie zawodowe w danym typie szkoły, powinna być zgodna z ramowym planem nauczania dla danego typu szkoły, w tym przyjętą formą z organizacyjną kształcenia. Źródło: opracowanie własne 3