JAK WDRA Ż AĆ KSZ TA ŁC E NI A Z AW O D O W E G O. Poradnik dla branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej

Transkrypt

1 JAK WDRA Ż AĆ MODUŁOWE PROGRAMY KSZ TA ŁC E NI A Z AW O D O W E G O Poradnik dla branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej

2 JAK WDRAŻAĆ MODUŁOWE PROGRAMY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Poradnik opracowany w ramach projektu Syste m wsparcia szkó ł i p laców e k oświa to wyc h wdrażającyc h moduło w e pr ogram y kształce nia za w odo w ego Anna Dudek-Janiszewska, Hanna Grządziel, Bogdan Kruszakin, Marek Olsza, Krzysztof Symela Grażyna Uhman Joanna Grygiel, Maria Krogulec-Sobowiec Elżbieta Gonciarz, Elżbieta Goźlińska Małgorzata Koroś

3 1. Prezentacja projektu Słownik pojęć Zastosowanie podejścia modułowego w kształceniu zawodowym Prawne aspekty zawodowego kształcenia modułowego Kształcenie modułowe a przedmiotowe Oferta programowa w modułowym kształceniu zawodowym Organizacja pracy Nauczyciel w modułowym kształceniu zawodowym Nadzór pedagogiczny Wprowadzenie Kompetencje nauczyciela w modułowym kształceniu zawodowym w branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej Organizacja pracy Wdrażanie kształcenia modułowego Wsparcie programowo-metodyczne w kształceniu modułowym Ocenianie i dokumentowanie osiągnięć uczniów/słuchaczy Promocja kształcenia modułowego Najczęściej zadawane pytania związane z wdrażaniem programów modułowych dla branży EET Załączniki Bibliografia Spis schematów, tabel i załączników

4

5 5

6 DYREKTOR KRAJOWEGO OŚRODKA WSPIERANIA EDUKACJI ZAWODOWEJ I USTAWICZNEJ

7

8

9 Projekt jest odpowiedzią na zgłaszane trudności organizacyjne, merytoryczne i metodyczne, jakie napotykają szkoły zawodowe, centra kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia praktycznego decydujące się na realizację modułowej oferty programowej. Przekazujemy Państwu kompendium informacji o projekcie systemowym Ministerstwa Edukacji Narodowej, realizowanym przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, z intencją ich wykorzystania w fazie przygotowania szkoły/placówki kształcenia zawodowego do wdrożenia modułowej oferty programowej. Projekt realizowany jest od maja 2009 do grudnia 2013 roku i zachęca do powszechnego korzystania z programów modułowych opracowanych w ramach projektu Przygotowanie innowacyjnych programów do kształcenia zawodowego ( , SPO RZL, Działanie 2.2). Szerzej rezultaty tego projektu są opisane w rozdziale 7. Podstawowe cele do osiągnięcia w projekcie System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego przedstawia schemat 1. Cele ogólne projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Wypracowanie systemu wsparcia szkół zawodowych przygotowujących się do kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe Utworzenie zintegrowanego systemu informatycznego ułatwiającego dostęp do bazy danych programów modułowych i pakietów edukacyjnych oraz informacji z zakresu kształcenia zawodowego Źródło: opracowanie własne Cele te wzajemnie się uzupełniają i są skierowane w szczególności do następujących grup docelowych: dyrektorów szkół zawodowych i placówek oświatowych (DSP), kierowników kształcenia praktycznego (KKP), przedstawicieli organów prowadzących (JST), przedstawicieli organów nadzorujących szkoły zawodowe (KO), 9

10 nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych kształcenia zawodowego (NKD), członków Polskiej Sieci Kształcenia Modułowego (PSKM) oraz uczniów/słuchaczy uczestniczących w kształceniu zawodowym. Natomiast kluczowe zadania i rezultaty projektu przedstawia schemat 2. Koncentrują się one na rozwiązaniach przydatnych do praktycznego wykorzystania na etapie przygotowań do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego w 256 szkołach/placówkach, które zostały zakwalifikowane do uczestnictwa w projekcie. Planowane zadania i rezultaty projektu 1. Przygotowanie ekspertów do wspierania organizacyjnego, merytorycznego i metodycznego szkół i placówek wdrażających programy modułowe 2. Przygotowanie poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego oraz produkcja 6 filmów 3. Organizacja konferencji wojewódzkich i regionalnych 4. Utworzenie i wdrożenie zintegrowanego systemu informatycznego wspierającego kształcenie zawodowe w oparciu o podejście modułowe Konsultacje ekspertów w szkołach i placówkach oświatowych Popularyzacja i wdrożenie poradników do praktyki szkolnej Organizacja 17 konferencji wojewódzkich otwierających projekt (1700 osób) Opracowanie koncepcji struktury i zawartości portalu 4 spotkania regionalne ekspertów i koordynatorów wojewódzkich Nagranie filmów służących jako przykłady dobrych praktyk wdrożenia kształcenia modułowego Organizacja 5 konferencji regionalnych podsumowujących projekt Stworzenie i instalacja portalu Źródło: opracowanie własne Oferowany w projekcie system wsparcia dla szkół i placówek kształcenia zawodowego przygotowujących się do wdrażania programów modułowych, zgodnie z nowymi kierunkami zmian w kształceniu zawodowym, uwzględnia następujące założenia: Wsparcie organizacyjne, metodyczne i merytoryczne uzyska łącznie 256 szkół/placówek w Polsce (średnio po 16 w każdym województwie), które zostaną zakwalifikowane do uczestnictwa w projekcie w charakterze beneficjenta ostatecznego. 10

11 Kwalifikacja szkół/placówek do projektu opiera się na przyjętych w każdym województwie kryteriach. Kryteria te są formułowane podczas prowadzonych przez KOWEZiU konferencji w 16 województwach z udziałem dyrektorów szkół, organów prowadzących, organów nadzorujących, kierowników kształcenia praktycznego, nauczycieli kształcenia zawodowego oraz nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych. Decyzja o zakwalifikowaniu szkoły/placówki do projektu uwzględnia opinię właściwego organu prowadzącego i organu nadzorującego. Sposób realizacji wsparcia polega na przypisaniu do danej szkoły/placówki wyszkolonego w projekcie eksperta kształcenia modułowego, który po przeprowadzeniu diagnozy potrzeb określi program działań i przeprowadzi łącznie 12 spotkań konsultacyjno-doradczych. Spotkania te mają w efekcie prowadzić do dostosowania infrastruktury technodydaktycznej, dokumentacji szkolnej oraz procesu kształcenia w szkole/placówce do wdrożenia modułowej oferty programowej w trakcie realizacji projektu lub tuż po jego zakończeniu. Eksperci będą służyć pomocą w znajdowaniu optymalnych rozwiązań organizacyjnych przy wdrażaniu kształcenia modułowego, z wykorzystaniem 21 poradników opracowanych w projekcie oraz 6 filmów ilustrujących przykłady dobrych praktyk kształcenia modułowego w Polsce. Oprócz wsparcia realizowanego bezpośrednio w szkołach/placówkach zapewnione zostanie również wsparcie realizowane na odległość, poprzez zasoby udostępnione wraz z wdrożeniem zintegrowanego systemu informatycznego. Projekt oferuje 21 poradników, których zadaniem jest udzielanie wskazówek, porad i dostarczanie przykładowych rozwiązań z ukierunkowaniem na pomoc Do dyspozycji jest: 5 poradników kierowanych do środowisk kluczowych dla wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego, tj. dyrektorów szkół i placówek oświatowych, kierowników kształcenia praktycznego, przedstawicieli organu prowadzącego, przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny, nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych. 16 poradników kierowanych do kadry dydaktycznej szkół i placówek oświatowych w branżach zawodowych, w których kształcenie modułowe dotychczas jest najbardziej spopularyzowane. Szkoły powinny korzystać z tych poradników branżowych, które są zgodne z zawodami przypisanymi do danej branży. Więcej informacji dostępnych jest w poradnikach branżowych, które stanowią oddzielne opracowanie. Wszystkie poradniki posiadają identyczną część wspólną (Część I), która koncentruje się na zagadnieniach fundamentalnych dla wdrażania kształcenia zawodowego w systemie szkolnym, oraz część specyficzną dla danego poradnika. Taki podział treści w poradnikach pozwala na samodzielne funkcjonowanie każdego z nich, jako niezależnego poradnika dla określonego beneficjenta. 11

12 Przygotowany w projekcie portal informatyczny integruje najważniejsze zasoby informacji, wiedzy i rozwiązań aplikacyjnych związanych z kształceniem modułowym w Polsce. Portal stanowi oryginalne rozwiązanie w skali kraju i UE pod względem funkcjonalności i struktury. System informatyczny ma strukturę modułową, w której przewiduje się następujące zasoby: Moduł 1 Strona główna Moduł 2 Baza wiedzy o kształceniu modułowym Moduł 3 Baza instytucji (wdrażających programy modułowe i uczestniczących w projekcie) Moduł 4 Baza ekspertów (trenerzy, eksperci kształcenia modułowego wyszkoleni w projekcie) Moduł 5 Baza modułowych programów kształcenia zawodowego Moduł 6 Baza pakietów edukacyjnych Moduł 7 Baza oferty szkoleniowej Moduł 8 Baza promocji kształcenia modułowego Moduł 9 Baza seminariów i konferencji Moduł 10 Forum dyskusyjne Modułowe kształcenie zawodowe. Portal zostanie wdrożony w końcowym etapie realizacji i udostępniony wszystkim zainteresowanym. Efektywne komunikowanie się osób uczestniczących we wdrażaniu w szkołach i placówkach oświatowych modułowych programów nauczania wymaga posługiwania się wspólnym dla wszystkich zestawem pojęć. Dlatego też w słowniku umieszczone zostały definicje celowo dobranych pojęć powiązanych z modułowym kształceniem zawodowym (pojęcia od 1 do 7), które są stosowane w regulacjach prawnych i materiałach metodycznych przyjętych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Dopełnieniem tego zestawu są podstawowe pojęcia zawodoznawcze (pojęcia od 8 do 11), które należy traktować jako robocze, z uwagi na trwające obecnie w Polsce działania związane z opracowaniem i wdrożeniem Krajowych Ramowych Kwalifikacji oraz Strategii uczenia się przez całe życie. Oficjalnie przyjęte w tych dokumentach definicje pojęć będą obligatoryjne również dla kształcenia zawodowego. W przytoczonych materiałach źródłowych mogą Państwo odnaleźć obszerniejszy kontekst interpretacyjny oraz rozszerzenie poniższego zestawu pojęć. Zbiór usystematyzowanych, celowych układów umiejętności i treści nauczania, ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie, określonych odpowiednio w przepisach w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach wraz ze wskazówkami dotyczącymi realizacji procesu kształcenia i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia, poprawnych pod względem merytorycznym 1 (Dz. U. Nr 89, poz. 730). 12

13 i dydaktycznym. Program zawiera programy nauczania poszczególnych przedmiotów zawodowych, bloków tematycznych, lub innych układów treści, obejmujące: szczegółowe cele kształcenia określające wiadomości i umiejętności, które powinny być opanowane przez ucznia, treści kształcenia w formie haseł programowych, powiązane ze szczegółowymi celami kształcenia, wskazówki metodyczne dotyczące realizacji programu, propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia. Zestaw modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umożliwiających zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. Wyodrębniony element programu nauczania, odnoszący się do określonej grupy treści programowych: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podstawowych dla zawodu, specjalizacyjnych, realizowanych w procesie kształcenia zawodowego w formie jednostek modułowych. Część modułu kształcenia w zawodzie, obejmująca logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega zwykle dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. Graficzny obraz korelacji między modułami i jednostkami modułowymi wyodrębnionymi w programie nauczania dla zawodu. Zbiór materiałów do nauczania i uczenia się, który stanowi obudowę dydaktyczną jednostki modułowej wyodrębnionej w programie nauczania. Treść pakietu edukacyjnego ściśle koreluje z programem modułu i jednostki modułowej, dla której został opracowany. Pakiet edukacyjny składa się z poradnika dla ucznia oraz poradnika dla nauczyciela. Sposób organizacji procesu dydaktycznego nakierowany na osiąganie mierzalnych efektów uczenia się, oparty na modułowym programie nauczania dla zawodu integrującym teorię z praktyką i treści kształcenia z różnych dziedzin wiedzy. 2 MENiS-DKZiU, Warszawa 24 kwietnia Ibidem. 4 Ibidem. 5, praca pod kierunkiem K. Symeli, KOWEZ, Warszawa , KOWEZiU, Warszawa Na podstawie: T. W. Nowacki,, Instytut Technologii Eksploatacji, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Radom 2004 oraz K. Symela (red.),, ITeE, Radom

14 Zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych. Logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu, o wyraźnie określonym początku i końcu, wyodrębniony ze względu na rodzaj lub sposób wykonywania czynności zawodowych powiązanych jednym celem, kończący się produktem, usługą lub decyzją. Układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu. Zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie kwalifikacja rozumiana jest jako dyplom, świadectwo, certyfikat lub inny dokument, wydany przez uprawnioną instytucję, stwierdzający, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodnie z odpowiednimi wymaganiami 11. Uprawnienia do działania w określonym obszarze zawodowym na podstawie uzyskanych kwalifikacji, pozwalających na właściwe wykonywanie zadań zawodowych. Uprawnienia te są stwierdzone w odpowiednim dokumencie kwalifikacyjnym, określającym ewentualnie tytuł i stopień zawodowy. W pojęciu tym mieści się również zdolność do stosowania umiejętności i wiedzy w nowych sytuacjach w ramach obszaru zawodowego i poza zasadniczymi zajęciami. Jest to zatem posiadanie i rozwijanie odpowiednich umiejętności, wiedzy, właściwych postaw i doświadczeń w celu pomyślnego wypełniania funkcji zawodowych. W dokumencie Perspektywa uczenia się przez całe życie kompetencja oznacza wszystko to, co dana osoba wie, rozumie i potrafi wykonać odpowiednio do sytuacji. 8 S. M. Kwiatkowski, K. Symela,, IBE, Warszawa Ibidem. 10 Ibidem. 11, Warszawa 4 lutego 2011 r. Projekt dokumentu strategicznego opracowany przez Międzyresortowy Zespół do spraw uczenia się przez całe życie, w tym Krajowych Ram Kwalifikacji, działający na podstawie Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nr 13 z dnia 17 lutego 2010 r. 12 T. W. Nowacki, K. Korabiewska-Nowacka, B. Baraniak,, WSP TWP, Warszawa

15 Kształcenie modułowe w większości krajów Unii Europejskiej jest powszechną praktyką, a jego korzenie datuje się na początek XX wieku. Do systemu kształcenia i szkolenia zawodowego w Polsce zawitało dopiero w końcu XX wieku. Oferujemy Państwu kompendium wiedzy o genezie, rozwoju i doświadczeniach wdrażania koncepcji kształcenia modułowego, które pomoże w podejmowaniu merytorycznej dyskusji i wskazaniu realnych przykładów praktycznej użyteczności tego podejścia w usługach kształcenia i szkolenia zawodowego. Zachęcamy również do skorzystania z materiałów źródłowych (będą dostępne na portalu internetowym), aby uczyć się na doświadczeniach tych krajów i instytucji, które są liderami we wdrażaniu koncepcji kształcenia modułowego. Termin moduł wywodzi się z produkcji technologicznej, a modularyzacja jest pojęciem używanym do opisania procesu, który pozwala na łatwiejsze i bardziej efektywne kosztowo wytworzenie produktów finalnych. Na teren edukacji idea modularyzacji została przeniesiona ponad sto lat temu w Stanach Zjednoczonych przez Johna Deweya, twórcę koncepcji Szkoły pracy i zwolennika uczenia się przez działanie. Te cechy nadal posiada współcześnie postrzegane modułowe kształcenie zawodowe. Początki zmodularyzowanego układu treści kształcenia odnaleźć możemy w koncepcji edukacyjnej Uniwersytetu Harwardzkiego, zmieniającej jednolity, sztywny program kształcenia na swobodę wyboru indywidualnego programu kursu, szkolenia. Były to początki filozofii edukacji zorientowanej na ucznia. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku system kształcenia modułowego stosowano w szkoleniu pilotów amerykańskich, a następnie znalazł on szerokie wykorzystanie w edukacji zawodowej, poszukującej nowych możliwości skutecznego przystosowania kwalifikacji do zmian w środowisku pracy 13. Koncepcję kształcenia modułowego wdrażają, począwszy od lat siedemdziesiątych XX wieku, kraje, w których system przygotowania kwalifikowanych robotników opierał się na nowocześnie pojętym terminatorstwie ( w Niemczech, Szwajcarii, Holandii, Danii, praktyka w USA i Wielkiej Brytanii). Kształcenie modułowe wzbudziło zainteresowanie również w krajach, w których głównym nurtem przygotowania zawodowego jest szkolnictwo. Przykładem może tu być Szwecja i Francja. Koncepcje modułowe zostały wprowadzone w Słowenii, na Węgrzech oraz w dwóch krajach bałtyckich w Estonii i na Litwie. Z powodu swojej silnej orientacji gospodarczej Estonia skoncentrowała się na relatywnie wąskich modułach, bardzo dobrze dopasowanych do obecnych potrzeb przedsiębiorstw. Z kolei Republika Czeska widzi w podejściu modułowym szansę na spełnienie określonych, specjalistycznych wymagań lokalnych i oczekiwań przedsiębiorstw poprzez zdefiniowanie i oferowanie różnych modułów w sposób zdecentralizowany, obok obowiązkowego podstawowego programu nauczania G. Rogala,, [w:], ZG ZZDZ, Warszawa K. Symela, L. Łopacińska, N. Lloyd, M. Jacyniuk-Lloyd (edit.),, Institute for Sustainable Technologies National Research Institute, Poland, Radom

16 Znaczący wkład w rozwój modułowej koncepcji kształcenia zawodowego wniosła Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. ILO) w wyniku badań o zasięgu światowym, prowadzonych na początku lat siedemdziesiątych XX wieku. W efekcie ILO zaproponowała koncepcję przygotowania zawodowego nazwaną Moduły umiejętności zawodowych (ang. MES). W koncepcji tej podstawę wyodrębniania modułów stanowi analiza pracy i zadań zawodowych oraz umiejętności wymaganych do ich realizacji. Dotychczasowe doświadczenia ILO wskazują, że procesowi kształcenia prowadzonemu w oparciu o koncepcję MES przypisuje się wysoką efektywność i przydatność. Znajduje ona zastosowanie zwłaszcza tam, gdzie istnieje potrzeba indywidualizacji, wyboru i różnicowania treści szkoleniowych, gdzie niezbędna jest elastyczność i szybka, efektywna technika zmiany kwalifikacji 15. Warto podkreślić, że koncepcja MES ma walory uniwersalności, dlatego też została wykorzystana w tworzeniu systemowych rozwiązań kształcenia modułowego w wielu krajach, w tym również i w Polsce. Aktualnie ILO rozwija w szkoleniach modułowych dla rynku pracy nowe podejście oparte na kompetencjach, w ramach koncepcji nazwanej CBT (ang. ). Podstawa teoretyczna tej koncepcji osadzona jest w modelu brytyjskim. Model brytyjski (Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia) wykorzystuje analizę funkcjonalną do wyodrębniania modułów w ramach usankcjonowanych prawnie Krajowych Kwalifikacji Zawodowych (ang. NVQ). Kwalifikacje te oparte są na Krajowych Standardach Zawodowych (ang. NOS). Stanowią one definicję tego, co dana osoba kompetentna w określonej dziedzinie powinna potrafić wykonać. Kursy modułowe obejmują krótkie wycinki procesu uczenia się, które są oddzielnie oceniane i certyfikowane, i mogą być, po pewnym czasie, łączone w większe kursy lub całe (pełne) kwalifikacje. Obecnie system NVQ jest najważniejszym motorem ruchu w kierunku modularyzacji kształcenia i szkolenia zawodowego. W Polsce pierwsze próby (początek lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku) eksperymentowania z wdrażaniem koncepcji kształcenia modułowego były dziełem uczelni wyższych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i Uniwersytetu Warszawskiego. Próby te jednak nie zostały na tyle spopularyzowane, aby można było przenieść te doświadczenia na grunt szkolnictwa zawodowego. Dopiero za sprawą projektu realizowanego w latach przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (projekt TOR#9 Szkolenie dorosłych ) została zaadaptowana i wdrożona polska metodologia szkoleń modułowych dla rynku pracy oparta na fundamencie koncepcji MES. Opracowano także programy szkolenia dla 21 obszarów zawodowych, obejmujących łącznie prawie 1000 jednostek modułowych 16. Druga faza (lata ) rozwoju modułowych szkoleń zawodowych prowadzona była przez MPiPS w projekcie Phare 2000 Krajowy system szkolenia zawodowego, w którym opracowano 90 modułowych programów szkoleniowych oraz przeszkolono 600 specjalistów do wdrażania tych programów. Powstała również informatyczna baza danych o modułowych szkoleniach zawodowych, która jest systematycznie rozwijana E. Chrosciel, W. Plumbridge,, MPiPS, MOP, Warszawa Genewa A. Brejnak,, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa K. Symela,, Projekt Phare 2000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego, ITeE-PIB, Radom

17 Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło również działania, aby w systemie szkolnym rozwijać modułowe programy kształcenia zawodowego stanowiące alternatywę dla programów o strukturze przedmiotowej powszechnie stosowanej. W latach prowadzony był eksperyment pedagogiczny MEN polegający na wdrażaniu w szkołach 27 programów nauczania o budowie modułowej, które opracowane zostały w programie Phare UPET/IMPROVE 18. Kluczowym wsparciem dla wprowadzenia do systemu szkolnictwa zawodowego programów nauczania o strukturze modułowej była realizacja w latach , w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego SPO RZL Przygotowanie innowacyjnych programów nauczania do kształcenia zawodowego. Projekt koordynowany był przez KOWEZiU i bezpośrednio realizowany przez Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy (ITeE-PIB) w Radomiu w kooperacji z wiodącymi szkołami i placówkami kształcenia zawodowego. W ramach projektu prowadzona była promocja kształcenia modułowego, powstało 131 programów modułowych i około 3500 pakietów edukacyjnych, które aktualnie są powszechnie dostępne dla szkół i placówek decydujących się na podjęcie kształcenia modułowego 19. Punktem zwrotnym dla rozwoju modułowego kształcenia zawodowego w Polsce było zharmonizowanie koncepcji szkolenia modułowego rekomendowanego przez MPiPS z koncepcją kształcenia modułowego zalecaną dla systemu szkolnego przez MEN. Harmonizacja ta osadzona została na wspólnej definicji jednostki modułowej. Zaowocowało to przygotowaniem oryginalnej metodyki opracowania modułowego programu nauczania dla zawodu oraz pakietów edukacyjnych 20. Podział treści kształcenia na moduły i jednostki modułowe występuje zarówno w programach modułowych rekomendowanych do użytku szkolnego przez MEN (zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego), jak i w programach szkoleniowych rekomendowanych przez MPiPS (zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy). Różnice występują w sposobie ich opisywania, co wynika z przyjętej metodologii opracowywania programów dla kształcenia i szkolenia zawodowego. W przypadku modułowych programów szkoleniowych występuje trzeci poziom podziału treści kształcenia na jednostki szkoleniowe, które stanowią kompleksową technologię nauczania i uczenia się. Natomiast w modułowych programach kształcenia zawodowego funkcję jednostek szkoleniowych przejmują pakiety edukacyjne (odnoszące się do jednostek modułowych), które przygotowywane są w formie poradników dla ucznia i dla nauczyciela. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że modułowy program kształcenia zawodowego dotyczy całego zawodu szkolnego, gdy tymczasem modułowy program szkolenia zawodowego może odnosić się do fragmentu tego zawodu (określonego wycinka pracy czy też wyodrębnionej kwalifikacji) lub zadań zawodowych należących do różnych zawodów. 18 J. Figurski, K. Symela, 19 K. Symela, 20, MEN ITeE, Radom 2001., KOWEZiU, Warszawa

18 Na podkreślenie zasługuje również fakt, że zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym, programy modułowe stanowią alternatywną ofertę kształcenia/szkolenia zawodowego dla tradycyjnych programów. Aktualnie dostępna (bez ponoszenia kosztów) oferta modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego, wzajemnie się uzupełnia i może być wymiennie wykorzystywana przez kadrę dydaktyczną w systemie szkolnym i pozaszkolnym. Więcej informacji zawiera podrozdział 7. Na funkcjonowanie programów modułowych w kształceniu zawodowym można spojrzeć przez pryzmat typu szkół, które podjęły się ich wdrażania. Najbardziej aktywne w tym zakresie są szkoły policealne i technika, a mniej szkoły zasadnicze, CKU i CKP. Praktyka pokazuje, że wdrażanie programów modułowych sprawia najmniej problemów pod względem organizacyjnym w szkołach policealnych. Proces kształcenia może tam przybrać formę kursów, na wzór szkoleń modułowych dla rynku pracy. Realizacja kształcenia zawodowego musi być zgodna z regulacjami prawnymi obowiązującymi (ustawy i akty wykonawcze do nich) w Polsce. W tej części poradnika przedstawiono kompendium informacji z tego zakresu ze szczególnym uwypukleniem tego, co należy wiedzieć o uregulowaniach prawnych z zakresu kształcenia zawodowego z uwzględnieniem kształcenia modułowego. Dopełnienie stanowi wykaz obowiązujących aktów prawnych załączony w załączniku nr 1. W polskim systemie oświatowym kształcenie zawodowe zajmuje ważne miejsce, o czym świadczą krajowe uregulowania prawne wpisane w przepisy unijne. Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie oświaty w Polsce jest Ustawa z dnia 7 września 1991 r. (tekst jednolity, Dz. U. z 2004 r. Nr 257, poz z późniejszymi zmianami) [1]. Schemat 3 przedstawia katalog zagadnień, które powinny być zagwarantowane przez nasz system oświaty. Ustawa o systemie oświaty określa również typy szkół publicznych i niepublicznych w polskim systemie oświaty. W art. 9 ust. 1 znajduje się katalog obowiązujących w chwili obecnej typów szkół. Z kolei art. 2 ust. 3a cytowanej ustawy wymienia również placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego. 18

19 Aktem wykonawczym do tego artykułu jest Rozporządzenie MEN z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie publicznych placówek kształcenia ustawicznego, publicznych placówek kształcenia praktycznego oraz publicznych ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego (Dz. U. Nr 99, poz. 828) [11]. Zgodnie z 13 ust. 3 pkt 1 do zadań centrum kształcenia praktycznego należy: 1) prowadzenie zajęć praktycznych dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe, w zakresie całego lub części programu nauczania dla danego zawodu, w tym modułowego programu nauczania dla danego zawodu. Art. 64 ust. 1 ustawy określa, że Podstawowymi formami działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły są: 1) obowiązkowe zajęcia edukacyjne; 2) dodatkowe zajęcia edukacyjne; 3) zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze i specjalizacyjne organizowane dla uczniów mających trudności w nauce [...]; 5) w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe praktyczna nauka zawodu. Wybrane zapisy z ustawy o systemie oświaty 1. Przepisy ogólne; 2. Wychowanie przedszkolne, obowiązek szkolny i obowiązek nauki; 3. Zarządzanie szkołami i placówkami publicznymi; 4. Społeczne organy w systemie oświaty; 5. Organizacja kształcenia, wychowania w szkołach i placówkach publicznych; 6. Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli; 7. Finansowanie szkół i placówek publicznych; 8. Szkoły i placówki niepubliczne; 8a. Pomoc materialna dla uczniów; 9. Przepisy szczególne; 10. Zmiany w przepisach obowiązujących; 11. Przepisy przejściowe i końcowe 11) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasobach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali: X X X 13) dostosowanie warunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy, 13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym, 14) przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia X, X trzyletnie licea ogólnokształcące, X dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące, X trzyletnie licea profilowane, X X X trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy, X X ramowe plany nauczania, X podstawy programowe, X warunki i sposób oceniania, klasyfikowania i promowania oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, X rodzaj i sposób prowadzenia przez szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, X warunki prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez szkoły i placówki, X organizację roku szkolnego, X organizację oraz sposób przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad, X standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, X zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- -pedagogicznej, X klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego, z uwzględnieniem klasyfikacji zawodów i specjalności występujących w gospodarce narodowej, X szczegółowe warunki i tryb przyznawania i cofania akredytacji X skład i kompetencje stanowiące rady pedagogicznej X organizację kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych, X dyrektor szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę i po zasięgnięciu opinii odpowiednio wojewódzkiej lub powiatowej rady zatrudnienia, ustala zawody, w których kształci szkoła X ogólne zasady odbywania praktycznej nauki zawodu, X ogólne zasady zatrudniania przez dyrektora w szkołach nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, posiadających przygotowanie uznane przez dyrektora za odpowiednie do prowadzenia zajęć X Centralnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej X organu nadzorującego, X organu prowadzącego, X organów szkół i placówek Źródło: opracowanie własne 19

20 Ustawa o systemie oświaty przewiduje możliwość zatrudniania przez dyrektorów szkół na podstawie Kodeksu pracy za zgodą organu prowadzącego osób niebędących nauczycielami posiadających przygotowanie zawodowe odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego, (art. 7 ust. 1b) [1]. Istotą jest to, że dyrektor szkoły oraz może ustalić wynagrodzenie nie wyższe niż jak dla nauczyciela dyplomowanego (dotychczas mógł ustalić wynagrodzenie na poziomie nauczyciela kontraktowego). Powstaje problem zatrudnionych nauczycieli realizujących kształcenie zawodowe w formie modułowej, przy realizacji art. 42c Ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 1) [2]. Przepis precyzuje, że nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy. Propozycje rozwiązań tego problemu znajdujemy w art. 42 ust. 5b i 7 KN. Ust. 5b mówi, że Nauczyciel, który realizuje tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć zgodnie z ust. 3 i dla którego ustalony plan zajęć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego tego nauczyciela tygodniowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych, powinien nauczać odpowiednio większą liczbę godzin w innych okresach danego roku szkolnego. Praca wykonywana zgodnie Ust. 7 KN określa, że to 1) zasady rozliczenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielskich, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego..., 3) tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli... realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym wymiarze godzin. Szczegółowe zasady funkcjonowania systemu oświaty regulują wykonawcze akty prawne rozporządzenia wydane na podstawie delegacji wynikającej z obowiązujących ustaw. Na schemacie 4 zostały przedstawione podstawowe akty prawne związane z kształceniem zawodowym regulujące kształcenie modułowe. Warunki i zasady dopuszczania programu nauczania dla zawodu oraz programu nauczania dla profilu określa Rozporządzenie MEN z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, poz. 730) [8] (schemat 5). Wiele kontrowersji budzi rozbieżność między klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego a klasyfikacją zawodów i specjalności występujących w gospodarce narodowej określoną w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz jej stosowania (Dz. U. z 2010 r. Nr 82, poz. 537) [4]. W chwili obecnej trwają prace nad ujednoliceniem klasyfikacji, ale nadal obowiązuje Rozporządzenie MEN w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z 2007 r. Nr 124, poz. 860; wraz z rozporządzeniami zmieniającymi z 2008 roku oraz ostatnią zmianą z 2010 roku Dz. U. Nr 60, poz. 374) [3]. Powyższą klasyfikację należy powiązać z podstawami programowymi kształcenia w poszczególnych zawodach [5] określonych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. d ustawy [1] wraz z rozporządzeniami dotyczącymi poszczególnych zawodów. 20

21 z dnia 8 czerwca 2009 r. Podstawowe akty wykonawcze powiązane z modułowym kształceniem zawodowym Źródło: opracowanie własne nauczania Podstawowe regulacje prawne związane z dopuszczaniem do użytku w danej szkole programu Określa: X szczegółowe warunki i tryb dopuszczania do użytku w danej szkole programów wychowania... oraz nauczania... X warunki, jakie musi spełnić program nauczania dla zawodu oraz program nauczania dla profilu, by móc być dopuszczony do użytku w szkole X warunki, jakie muszą spełniać dopuszczane do użytku szkolnego podręczniki Daje nauczycielowi możliwość proponowania programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania ogólnego, programu nauczania dla zawodu albo programu nauczania dla profilu. Programy te mogą być opracowane: X samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami X przez innego autora (autorów) X przez innego autora (autorów) wraz z dokonanymi zmianami, który przedstawia dyrektorowi szkoły program wychowania przedszkolnego lub program nauczania Przekazuje dyrektorowi szkoły uprawnienia do dopuszczania programów do użytku w danej szkole oraz odpowiedzialność za realizację podstaw programowych. Program nauczania z zakresu kształcenia ogólnego, [...] program nauczania dla zawodu oraz program nauczania dla profilu dopuszcza do użytku w danej szkole dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela lub nauczycieli. Daje możliwość dyrektorowi (przed dopuszczeniem programu...) do zasięgnięcia opinii: X zespołu nauczycieli przedmiotów zawodowych właściwych dla danego zawodu lub profilu kształcenia, X konsultanta lub doradcy metodycznego lub X specjalistów z zakresu danego zawodu Źródło: opracowanie własne 21

22 Każdemu nauczycielowi szkoły zawodowej powinno być znane Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562 oraz Nr 130, poz. 906, Dz. U. z 2009 r. Nr 141, poz. 1150, Dz. U. z 2010 r. Nr 156, poz oraz Nr 228, poz. 1491, Dz. U. z 2011 r. Nr 35, poz. 178) [9]. Rozporządzenie to i jego późniejsze zmiany wprowadziły regulacje prawne w zakresie oceniania i klasyfikowania w nauczaniu z wykorzystaniem modułowego programu nauczania dla zawodu. Dały też możliwość określenia ich szczegółowych warunków przez szkołę. Te nowe rozwiązania pokazuje schemat 6. Umożliwia to (w ramach zwiększającej się autonomii szkół) dostosowanie systemu oceniania do lokalnych warunków organizacyjnych (np. wynikających ze zmiany miejsca nauczania) oraz wymagań związanych ze zmieniającą się sytuacją na rynku pracy. Ocenianie w systemie modułowym odbywa się zgodnie z zaleceniami zawartymi w programie nauczania dla zawodu: powinno mieć charakter wewnętrznych cząstkowych egzaminów praktycznych ćwiczeń sprawdzających poziom opanowania wiadomości i umiejętności niezbędnych do wykonania jednego zadania zawodowego. Podstawy regulacji prawnych w sprawie oceniania i promowania uczniów i słuchaczy Określa, że w szkole prowadzącej kształcenie zawodowe na podstawie modułowego programu nauczania dla zawodu śródroczną i roczną (semestralną) ocenę klasyfikacyjną z danego modułu 14 ust. l ustala się według skali z 13 ust. 2 Określa zasadę wystawiania śródrocznej i rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z danego modułu poprzez uwzględnienie oceny uzyskanej przez ucznia ze wszystkich w pełni zrealizowanych w danym semestrze jednostek modułowych przynależnych do tego modułu 14 ust. 2 Reguluje w szkołach dla dorosłych zasady: X zdawania egzaminów ze wszystkich w pełni zrealizowanych modułów 25 ust. 5 X zwolnienia słuchacza z obowiązku odbycia praktyki 30 ust. 2 X oceniania i klasyfikowania 25 ust. 6 Przekazuje uprawnienia szkole w zakresie określenia szczegółowych warunków i sposobu ustalenia śródrocznej i rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z danego modułu poprzez możliwość uregulowania tych warunków w statucie szkolnym ( 13 ust. 3 i 25 ust. 7) Źródło: opracowanie własne Należy wskazać na kolejne uregulowania prawne z zakresu kształcenia zawodowego z uwzględnieniem kształcenia modułowego: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz. U. z 2010 r. Nr 103, poz. 652) [10]; 22 Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 31, poz. 216) [22], które wskazuje, że dyrektor szkoły dla dorosłych prowadzącej kształcenie zawodowe zalicza wyniki kursu

23 na podstawie zaświadczenia ukończenia kursu zawodowego w zakresie odpowiadającym całości lub części zajęć edukacyjnych wynikających z realizowanego przez szkołę programu nauczania dla danego zawodu. Dyrektor szkoły zwalnia osobę, której zaliczył wyniki kursu zawodowego, z zajęć edukacyjnych odpowiednio w całości lub w części; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 z późniejszymi zmianami) [12] precyzuje obowiązujące elementy, które powinny być umieszczone w statucie szkoły lub placówki. I tak Statut szkoły określa w szczególności: 4) szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów Szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym określa arkusz organizacji szkoły opracowany przez dyrektora szkoły z uwzględnieniem szkolnego planu nauczania, o którym mowa w przepisach o ramowych planach nauczania Nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale tworzą zespół, którego zadaniem jest w szczególności ustalenie zestawu programów nauczania dla danego oddziału oraz jego modyfikowanie w miarę potrzeb... 2) Dyrektor szkoły może tworzyć zespoły wychowawcze, zespoły przedmiotowe lub inne zespoły problemowo-zadaniowe...; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 137, poz z późniejszymi zmianami) [7] określa m.in. podział na grupy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z informatyki, elementów informatyki i technologii informacyjnej, języka obcego, zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, dla których treści programu nauczania wynikają z konieczności prowadzenia ćwiczeń, w tym laboratoryjnych, zajęć edukacyjnych Rozporządzenie o ramowych planach nauczania Ramowy plan nauczania określa tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów nauczania o wyróżnionych celach stanowiących całość dydaktyczną, zwaną dalej etapami edukacyjnymi w [...] zasadniczej szkole zawodowej, trzyletnim liceum, liceum profilowanym, czteroletnim technikum, szkole policealnej [...] : 1) obowiązkowych zajęć edukacyjnych o charakterze dydaktyczno-wychowawczym, w toku których odbywa się nauczanie przedmiotów, bloków przedmiotowych, o których mowa w 3 ust. 10, realizacja modułów, kształcenie zintegrowane [...], 6 ust. l i 2 pkt 5 podział na grupy jest obowiązkowy: w przypadku realizacji w kształceniu zawodowym modułów, zgodnie z wymogami określonymi w modułowym programie nauczania dla zawodu W klasach [...], zasadniczej szkole zawodowej, [...], trzyletnim liceum profilowanym, czteroletnim technikum, dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej, trzyletnim technikum uzupełniającym dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej i szkole policealnej o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku podział na grupy jest obowiązkowy w przypadku realizacji w kształceniu zawodowym modułów, zgodnie z wymogami określonymi w modułowym programie nauczania dla zawodu Zgodnie z 3 ust. l ww. rozporządzenia dyrektorzy ponadgimuazjalnych szkół, prowadzących kształcenie zawodowe ustalają szkolne plany nauczania dla typów szkół, w których będzie realizowane kształcenie w danym zawodzie. Liczba godzin, przewidziana na kształcenie zawodowe w danym typie szkoły, powinna być zgodna z ramowym planem nauczania dla danego typu szkoły, w tym przyjętą formą z organizacyjną kształcenia Źródło: opracowanie własne 23

24 z zakresu kształcenia w zawodzie lub z profilu kształcenia ogólnozawodowego, dla których treści programu nauczania wynikają z konieczności prowadzenia ćwiczeń, w tym laboratoryjnych, w przypadku realizacji w kształceniu zawodowym modułów zgodnie z wymogami określonymi w modułowym programie nauczania dla zawodu, na zajęciach praktycznej nauki zawodu (zgodnie z odrębnymi przepisami) i na zajęciach wychowania do życia w rodzinie. Ramowy plan nauczania zawiera tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów nauczania o wyróżnionych celach stanowiących całość dydaktyczną w szkole. Ramowe plany nauczania określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. Zgodnie z 3 ust. 1 ww. rozporządzenia dyrektorzy ponadgimnazjalnych szkół prowadzących kształcenie zawodowe ustalają szkolne plany nauczania dla typów szkół, w których będzie realizowane kształcenie w danym zawodzie. Liczba godzin, przewidziana na kształcenie zawodowe w danym typie szkoły, powinna być zgodna z ramowym planem nauczania dla danego typu szkoły, w tym przyjętą formą organizacyjną kształcenia. Na szkolnym planie nauczania oraz w programach nauczania należy zamieścić nazwę i symbol cyfrowy zawodu. W grupie przedmiotów (modułów) w planie nauczania wymienić trzeba nazwy wszystkich przedmiotów (modułów) zawodowych ujętych w programie nauczania dla zawodu. Ustalając wymiary godzin na realizację poszczególnych przedmiotów (modułów) zawodowych, dla każdej klasy-semestru, należy kierować się wymaganiami programowymi tych przedmiotów (modułów) w całym okresie kształcenia i korelacją międzyprzedmiotową, lub w przypadku programów o strukturze modułowej dydaktyczną mapą modułów. Praktyka zawodowa powinna być określona w wymiarze podanym w programie nauczania. Wprowadzenie i realizacja programów nauczania o strukturze modułowej pociąga za sobą konieczność dostosowania prawa wewnątrzszkolnego do nowych uwarunkowań dydaktycznych i organizacyjnych. Należy więc przeprowadzić analizę statutu szkolnego i innych dokumentów normujących funkcjonowanie szkoły. W statucie szkolnym ulegną zmianie zapisy dotyczące: organizacji funkcjonowania pracowni i laboratoriów, szczegółowych zasad wewnątrzszkolnego oceniania, zasad podziału na grupy podczas zajęć dydaktyczno-wychowawczych, zapewnienia bezpieczeństwa związanego ze zmianą organizacji zajęć i pracowni po wprowadzeniu kształcenia modułowego. Dodatkowo należy wprowadzić nowe regulacje dotyczące zasad pracy i oceny nauczycieli. Projekt Rozporządzenia 21 MEN z dnia 24 czerwca 2010 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół pozwoli na doprecyzowanie zapisów. Wprowadzenie rozporządzenia wpłynie na dostosowanie statutów do nowych podstaw programowych oraz ułatwi wprowadzenie zapisów, które uregulują stronę organizacyjną i dydaktyczną realizacji programów o strukturze modułowej. Pełen wykaz aktów prawnych, które wymagają analizy, znajduje się w załączniku projekty-aktow-prawnych&itemid=52. BiP MEN ( ). 24

25 Dokonując porównania kształcenia modułowego i przedmiotowego, określono elementy genezy programów modułowych nauczania dla zawodu, ich cechy charakterystyczne oraz przydatność w kształtowaniu oferty edukacyjnej współczesnych placówek oświatowych. Cechy charakterystyczne modułowych programów kształcenia zawodowego powstały w wyniku analizy pracy w danym zawodzie, proces dydaktyczny ukierunkowany jest na przygotowanie uczących się do realizacji typowych zadań zawodowych modułowe programy kształcenia zawodowego wraz ze standardami kwalifikacji zawodowych stanowią elementy kształtowania oferty edukacyjnej zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym integrują zawodowe kształcenie teoretyczne z kształceniem praktycznym zgodnie z zasadą: tyle teorii, ile jest niezbędne do wykonania zadań praktycznych są: łatwe do aktualizacji, przejrzyste, przydatne do realizacji idei uczenia się przez całe życie, stymulują rozwój kwalifikacji i kompetencji poprzez stopniowe zdobywanie kolejnych umiejętności, zapewniają większą efektywność procesu kształcenia Źródło: opracowanie własne Różnice między kształceniem przedmiotowym i modułowym przedstawiono, porównując: podstawowe założenia procesu dydaktycznego, strukturę programu, organizację procesu dydaktycznego, stosowane metody nauczania oraz podstawowe aspekty oceniania. Wyniki porównania ujęto w tabeli 1. 25

26 Porównanie modułowego i przedmiotowego kształcenia zawodowego Integracja kształcenia praktycznego i teoretycznego. Dominujące jest kształcenie praktyczne teoria i praktyka razem według zasady tyle teorii, ile jest niezbędne do wykonania zadań praktycznych (prymat umiejętności). Niezależne nauczanie teorii i praktyki. Dominujące jest nauczanie teoretyczne najpierw teoria, potem praktyka (prymat wiedzy). Podstawowe informacje na temat struktury programu prezentuje mapa dydaktyczna modułowego programu nauczania dla zawodu, przedstawiająca kolejność i powiązania pomiędzy podstawowymi elementami tego programu, tzn. modułami i jednostkami modułowymi, pokazując jednocześnie drogi dojścia do zdobycia określonych kwalifikacji zawodowych. Podział na moduły części programu doprowadzające uczących się do osiągnięcia kwalifikacji i kompetencji. Moduł zawodowy przygotowuje do wykonywania zadania zawodowego typowego dla danego zawodu. Moduły podzielone są na jednostki modułowe. Podstawowe informacje na temat struktury programu prezentuje zaproponowany w postaci tabeli plan nauczania, przedstawiającypropozycjękolejnościrealizacjiprzedmiotów oraz przeznaczoną na nie tygodniową liczbę godzin. Brak przejrzystej informacji na temat sposobu dojścia do uzyskania określonych kwalifikacji dla danego zawodu. Podział na przedmioty teoretyczne i praktyczne. Przedmioty teoretyczne wyprzedzają w czasie realizację przedmiotów praktycznych. W przedmiotach wydzielone są działy tematyczne. Wzwiązkuzcałkowitąintegracjąkształceniateoretycznego i praktycznego co do miejsca i czasu zajęcia odbywają się z podziałem klasy na grupy ćwiczeniowe i realizowane są w pracowniach zawodowych. Ze względu na integrację miejsca i czasu kształcenia teoretycznego i praktycznego uczniowie mogą w naturalny sposób od razu zastosować w praktyce poznaną wiedzę. Ponieważ ten sam nauczyciel prowadzi ucznia poprzez zdobywanie wiedzy i zastosowanie jej w praktycznym działaniu, może skutecznie unikać niepotrzebnych powtórzeń. W planie lekcji godziny przeznaczone na kształcenie zawodowe są zblokowane w poszczególnych dniach. Kształcenie teoretyczne odbywa się w ramach przedmiotów teoretycznych i dotyczy całej klasy. Kształcenie praktyczne realizowane jest w pracowniach zawodowych z podziałem na grupy ćwiczeniowe. Przedmioty teoretyczne zwykle realizowane są wcześniej, aby zapewnić przygotowanie do kształcenia umiejętności praktycznych. Czas, który upływa od poznania wiedzy dojejpraktycznegozastosowania,częstowynosikilkamiesięcy, a nawet cały rok. Często inny nauczyciel uczy przedmiotu teoretycznego, który stanowi przygotowanie do ćwiczeń realizowanych w ramach przedmiotu praktycznego powoduje to konieczność przed ćwiczeniem przypomnienia lub wyegzekwowania wcześniej zdobytej wiedzy. W planie lekcji godziny przeznaczone na przedmioty zawodowe są umieszczane dość dowolnie, często poprzedzielane przedmiotami ogólnokształcącymi. W planowaniu kształcenia modułowego uwzględnia się dłuższe jednostki metodyczne, co znacznie ułatwia stosowanie aktywnych metod nauczania/uczenia się. Stosowanie niektórych metod aktywnych jest utrudnione ze względu na rozbicie godzinowe zajęć w planie lekcyjnym. 26

27 Ocena wiedzy i umiejętności jej praktycznego wykorzystania wzajemnie się przenikają, dając uczniowi pełniejszą informację na temat jego przygotowania do zawodu i do sprostania wymaganiom egzaminu zewnętrznego. Ocenianie jest ukierunkowane na sprawdzanie umiejętności praktycznych poprzez zastosowanie różnych form testów (sprawdzianów) praktycznych. Informacja zawarta na świadectwie szkolnym (ocena modułu, np. Instalacja urządzeń elektronicznych) informuje o stopniu opanowania zadania zawodowego i jest bardziej czytelna dla potencjalnego pracodawcy. Oceniana jest wiedza (przedmioty teoretyczne) i umiejętności zawodowe (przedmioty praktyczne). Ze względu na większą liczbę przedmiotów teoretycznych dominującą wagę w procesie oceniania wewnątrzszkolnego ma ocena wiedzy. W ocenianiu dominują metody i formy sprawdzające wiedzę. Informacja na świadectwie szkolnym dotyczy przedmiotów formułowanych najczęściej w kategorii dziedzin wiedzy, np. Urządzenia elektroniczne. Źródło: opracowanie własne Odpowiedź na pytanie czy warto wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego zaprezentowano na poniższym schemacie. Powody, dla których warto wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego Dysponujemy bogatą ofertą modułowych programów nauczania dla zawodów zapewniających pełną korelację wiedzy i umiejętności praktycznych oraz wskazujących drogę dochodzenia do wybranych kwalifikacji zawodowych. Wraz z programem mamy do dyspozycji pełną obudowę dydaktyczną w postaci pakietów edukacyjnych składających się z poradników dla ucznia i dla nauczyciela. Szczególnie dla zawodów niszowych brak jest na rynku wydawniczym aktualnej oferty wspomagającej kształcenie zawodowe. Modułowe programy nauczania dla zawodu są elastyczne, łatwo zastosować je w kształceniu pozaszkolnym i dokształcaniu poprzez wydzielenie pewnych części programu zapewniających pożądany efekt końcowy w postaci kwalifikacji zawodowych. Pozwalają na indywidualizację procesu nauczania/uczenia się. Stwarzają środowisko dydaktyczne zbliżone do warunków wykonywania pracy w tym zawodzie. Ocena modułu zawodowego informuje o stopniu przygotowania do wykonywania zadania zawodowego typowego dla danego zawodu. Ułatwiona jest certyfikacja opanowanych umiejętności. Świadectwo ukończenia szkoły zawiera oceny modułów, informuje o przygotowaniu do wykonywania zawodu. Źródło: opracowanie własne 27

28 W kształceniu zawodowym programy nauczania są elementem, który ma decydujący wpływ na jakość i efekty pracy dydaktycznej. W szkole zawodowej coraz częściej, jako alternatywne dla programów nauczania o budowie przedmiotowej, stosowane są programy nauczania o strukturze modułowej, bowiem szybciej można je dopasować do dynamicznych zmian w gospodarce na rynku pracy. W tej części poradnika dowiecie się Państwo, w jaki sposób dotrzeć do rekomendowanych programów modułowych i pakietów edukacyjnych, jakie są potencjalne możliwości wykorzystania modułowej oferty programowej w kształceniu zawodowym i ustawicznym oraz z jakich źródeł informacji o kształceniu modułowym będzie można skorzystać na odległość poprzez łącza internetowe. Zachęcamy zatem do surfowania i sięgnięcia po materiały, za które nie trzeba płacić. Programy nauczania dla zawodów ujęte są w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Mogą one być stosowane we wszystkich typach szkół wskazanych w tej klasyfikacji. Od kilku lat, w corocznie publikowanym przez MEN wykazie programów nauczania dopuszczonych do użytku szkolnego w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe, oprócz programów nauczania o tradycyjnej strukturze przedmiotowej, są zamieszczane alternatywne programy nauczania zaprojektowane w konwencji modułowej. Wykaz programów nauczania dopuszczonych do użytku szkolnego w 2009/2010 zawiera, w tym. Programy modułowe na tej liście są oznakowane literą, np.: Zgodnie z obowiązującą sytuacją prawną wykaz programów dla zawodów dopuszczonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do użytku szkolnego na rok szkolny 2009/2010 posiada, do dnia 31 grudnia 2013 roku, status programu rekomendowanego przez Ministra Edukacji Narodowej (wykaz programów w załączniku). Na stronie internetowej KOWEZiU została zamieszczona elektroniczna (pliki w formacie pdf), nieodpłatna wersja modułowych programów nauczania i pakietów edukacyjnych opracowanych w ramach projektu Przygotowanie innowacyjnych programów nauczania do kształcenia zawodowego. Wszystkie zamieszczone programy zostały dopuszczone przez MEN do użytku szkolnego. Pozostałe programy opracowane w ramach projektu, po zatwierdzeniu przez Ministra Edukacji Narodowej, będą sukcesywnie zamieszczane na stronie KOWEZiU. Aktualnie udostępnionych jest 3438 pakietów edukacyjnych do 185 zawodów. Pakiety edukacyjne stanowią obudowę dydaktyczną programów jednostek modułowych wyodrębnionych 28

29 w modułowych programach nauczania. Każdy pakiet składa się z poradnika dla ucznia i poradnika dla nauczyciela. Stanowią one cenny materiał dydaktyczny przydatny w planowaniu i realizacji modułowej oferty programowej. Zgodnie z aktualną sytuacją prawną (patrz: Ustawa o systemie oświaty rozdział 5) nauczyciele szkół zawodowych mogą opracowywać i wdrażać własne modułowe programy nauczania, w oparciu o zatwierdzone przez MEN podstawy programowe kształcenia w zawodzie. Część szkół i placówek już takie programy przygotowuje i wdraża, ale dla większości jest to nowe wyzwanie, które musi być poprzedzone zgłębieniem zasad i procedur opracowania programów nauczania o modułowej strukturze treści kształcenia. Ta swoboda programowa jest bardzo pożądana, zwłaszcza w kształceniu zawodowym, w którym obserwujemy najbardziej dynamiczne zmiany w zakresie treści kształcenia. Konstrukcja modułowego programu znacząco ułatwia i przyspiesza proces dopasowania celów kształcenia i materiału nauczania do potrzeb rynku pracy. Jak pokazuje praktyka, większość szkół korzysta z programów o strukturze modułowej, które uzyskały status programu dopuszczonego do użytku szkolnego przez MEN. Jednakże celowe jest, aby szkoła (dyrektor, nauczyciel) dokonała analizy krytycznej programu, jakim jest zainteresowana, nim podejmie się jego wdrożenia. Bez uwzględnienia w programie regionalnych, lokalnych i indywidualnych uwarunkowań oraz oczekiwań i predyspozycji uczniów, bez sprawdzenia, czy zawarte treści spełniają wymagania podstawy programowej kształcenia w zawodzie, nie jest możliwe kształcenie na potrzeby rynku pracy. Podsumowując, szkoły i placówki kształcenia zawodowego mają kilka możliwości wykorzystania modułowej oferty programowej. Mogą: wybrać z ogólnodostępnych zbiorów i wdrażać bez wprowadzania zmian modułowe programy nauczania rekomendowane przez MEN, jeśli zidentyfikowane potrzeby kształcenia zawodowego są tożsame z celami i treściami kształcenia tych programów, zmodyfikować wybrane do wdrożenia programy o strukturze modułowej i dopasować je do własnych potrzeb, oczekiwań pracodawców i wymagań podstawy programowej kształcenia w zawodzie, opracowywać nowe, autorskie modułowe programy nauczania, zachowując obowiązującą strukturę tych dokumentów, wykorzystując jednostki modułowe z różnych zawodów, w zgodzie z wymaganiami podstawy programowej kształcenia w zawodzie, wykorzystać jednostki modułowe i pakiety edukacyjne z różnych zawodów do tworzenia własnej oferty szkoleniowej lub na zamówienie, pamiętając o zachowaniu praw autorskich do tych dokumentów. 29

30 Ponadto oferta modułowych programów kształcenia może być wykorzystywana przez dyrektorów i nauczycieli realizujących programy nauczania o strukturze przedmiotowej dla zawodów, żeby: dokonać aktualizacji treści kształcenia zawodowego, gdyż programy modułowe mają młodszy rodowód od programów o strukturze przedmiotowej, zaproponować realizację specjalizacji zawodowej na bazie specjalizacji oferowanych w programach modułowych, doskonalić kompetencje merytoryczne i dydaktyczne, korzystając z pakietów edukacyjnych i traktując je jako materiały do samokształcenia. strona: ww w.k o w eziu.edu.p l zakładka: Pr ogram y nauczania zakładka: Pr ogram y moduło w e i pakiety edukacyjne Nieodpłatne pobieranie wersji elektronicznych (pliki w formacie pdf) modułowych programów nauczania i pakietów edukacyjnych jest możliwe wyłącznie po wcześniejszej rejestracji. Rejestracja jest bezpłatna i polega na założeniu konta oraz wypełnieniu ankiety PEFS pod adresem Instytucje i osoby zainteresowane uzyskaniem wersji drukowanej programu modułowego powinny zajrzeć do sklepu internetowego dostępnego pod adresem Szkoły i placówki kształcenia zawodowego mogą korzystać bezpłatnie, po wcześniejszej rejestracji, z modułowych programów szkolenia zawodowego umieszczonych w bazie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pod adresem Zakładka: Baza danych o szkoleniach modułowych zawiera informacje dotyczące programów szkoleń modułowych opartych na koncepcji Międzynarodowej Organizacji Pracy, przeznaczonych do realizacji szkoleń dla 257 zakresów pracy, opracowanych w ramach projektów: Banku Światowego TOR#9 Szkolenie dorosłych, Phare 2000 Krajowy system szkolenia zawodowego, SPO RZL Opracowanie programów szkoleń modułowych dla kadr publicznych służb zatrudnienia, ProgramuWieloletniegoPW-004podnazwą Doskonaleniesystemówrozwojuinnowacyjności w produkcji i eksploatacji w latach realizowanego przez ITeE-PIB. 30

31 PSKM funkcjonuje od 2002 roku jako rezultat projektu Leonardo da Vinci. Stanowi ona dobrowolne porozumienie instytucji działających na rzecz promocji i rozwoju modułowej koncepcji kształcenia zawodowego dla krajowego i europejskiego rynku pracy. PSKM zapewnia pomoc metodyczną, doradczą, informacyjną, jak również świadczy usługi tzw. środowiskowej akredytacji modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego, akredytacji instytucji i personelu. Szczegółowe informacje są dostępne pod adresem 31

32

33

34

35 Wdrożenie kształcenia modułowego wiąże się ze zmianami organizacyjnymi w szkole. Dotyczą one między innymi rytmiczności pracy nauczycieli, ich zadań, obowiązków uczniów. Zatem może powodować nierównomierną rytmikę obciążenia nauczycieli zajęciami dydaktycznymi w skali okresu i roku szkolnego. Może się tak stać, gdy przydzieli się zajęcia danego modułu różnym nauczycielom. Trzeba bowiem wiedzieć, że każdą jednostkę modułową w obrębie modułu może realizować inny nauczyciel, a ponadto jedną jednostkę modułową może prowadzić więcej niż jeden nauczyciel. Czas trwania jednostek modułowych nie zawsze jest dostosowany do czasu trwania okresu czy roku szkolnego. Spora część jednostek modułowych kończy się, nim upłynie okres czy rok szkolny. Nie jest to trudność nie do rozwiązania, a już z pewnością nie należy traktować tego zjawiska jako niekorzystnego dla nauczycieli, zwłaszcza pod względem finansowym. Dziś w szkołach kończących się maturą stosuje się rozwiązanie średniego wynagrodzenia, które obliczane jest bez problemów. Można też uniknąć braku rytmiczności w obciążeniu nauczycieli zajęciami w ciągu roku. Doświadczenie pokazuje, że jest to możliwe, a nierytmiczność może być wyjątkiem dotyczącym pojedynczych osób. Prawo do modyfikacji programów modułowych daje możliwość zakończenia dużej liczby jednostek modułowych wraz z końcem okresu lub roku szkolnego. Należy przy tym pamiętać, że modyfikacji nie można podporządkować tylko temu celowi. Ponadto dobry podział treści na jednostki modułowe sprawia, że ich charakter jest wewnętrznie spójny pod względem rodzaju zadań i można przydzielić realizację danej jednostki modułowej, a nawet kilku kolejnych jednemu nauczycielowi. Taki przydział powinien zostać dokonany zgodnie z kwalifikacjami nauczyciela. Ponieważ w kształceniu modułowym zakłada się, że uczeń powinien opanować treści wszystkich jednostek modułowych i modułów, niezbędne jest zaplanowanie terminów odrobienia nieobecności i innych zaległości. To wymaga od nauczyciela wygospodarowania czasu na ten cel i dostosowania pracowni, a także zagospodarowania pozostałych uczniów. Czas na uzupełnienie zaległości jest wliczony do czasu realizacji jednostki modułowej. Terminy wyznaczone na odrabianie skracają czas przeznaczony na realizację treści jednostek modułowych (przyjmuje się na realizację treści 32 tygodnie rocznie). Odrabianie nie musi wystąpić natychmiast po realizacji każdej jednostki modułowej, można takie terminy ustalić dwa lub trzy razy w okresie/semestrze i to powinno wynikać z analizy programu. Wolno bowiem, mimo niezaliczenia przez uczniów jednostki modułowej, warunkowo dopuścić do realizacji następnej jednostki, by dotrwać do terminu odrabiania. Można taką decyzję podjąć, jeśli opanowanie poprzedniej jednostki modułowej nie warunkuje bezwzględnie możliwości realizacji następnej, a ponadto do terminu odrabiania jest już niedaleko. Z opisu tego problemu wynika, że takie zadania dotyczyły dotychczas tylko nauczycieli prowadzących zajęcia typu pracownia, a w kształceniu modułowym to dotyczyć może wszystkich. Wdrożenie kształcenia modułowego powoduje również zmianę stojących przed nauczycielami zadań lub ich zakresów. Wspomniana modyfikacja programu nauczania (jeśli korzysta się z gotowego programu) powinna być dokonana przez zespół nauczycieli, którzy będą go realizować. Może to być nowe zadanie dla tych, którzy nie znają programów modułowych. Modyfikacja programów skutkuje często potrzebą zmiany pakietów edukacyjnych. Niezależnie od konieczności modyfikacji występuje 35

36 potrzeba uzupełniania i unowocześniania pakietów. Częściej niż do tej pory trzeba będzie sporządzać instrukcje do ćwiczeń, gdyż każda jednostka metodyczna wymaga realizacji przynajmniej dwóch ćwiczeń (zdarza się, że mniej, gdy ćwiczenie jest czasochłonne). Trzeba będzie przygotowywać także nowoczesne narzędzia pomiaru dydaktycznego. Kształcenie modułowe może być realizowane w pracowniach pozostających w dyspozycji placówki lub poza nią. Problemy występujące podczas realizacji zajęć w macierzystej placówce zostały zasygnalizowane w poprzednim rozdziale. Realizacja zajęć z wykorzystaniem bazy zewnętrznej może odbywać się w innej szkole, w CKP lub u pracodawcy, możliwe jest także wykorzystanie wycieczek. Wszystkie te możliwości wiążą się z wyjściem uczniów z macierzystej placówki. Z wyjątkiem praktyki, w czasie realizacji zajęć u pracodawcy uczniom powinien towarzyszyć nauczyciel. Może mieć miejsce i taki przypadek, że powierza się pracodawcy samodzielną realizację części lub całości zajęć jednostki modułowej, gdyż ma on pełne uprawnienia pedagogiczne lub został zatrudniony przez szkołę jako specjalista. Takie zjawisko występuje jednak rzadko. Rozpowszechnienie kształcenia modułowego może te proporcje zmienić. Inaczej może być, gdy zajęcia realizowane są w innej szkole lub w CKP. Tam z reguły są prowadzone przez nauczyciela danej placówki, w której znajduje się pracownia, i nauczyciel macierzystej szkoły w nich nie uczestniczy, ale i w tym przypadku nie musi tak być zawsze. Można bowiem wynajmować pracownie. Trzeba się przy tym zgodzić, że taki wariant jest mało prawdopodobny, bo placówki niechętnie wynajmują pracownie o dobrym specjalistycznym wyposażeniu, rezygnując z udziału w zajęciach swojego pracownika. Ale są przecież wyjątki, jak długotrwała absencja opiekuna pracowni czy dobra współpraca, a co za tym idzie umowa między placówkami. Pozwoli to na realizację zajęć własnymi siłami pedagogicznymi. Możliwość zrealizowania części zajęć poza szkołą jest świetnym rozwiązaniem dla uczniów i jednym z wariantów poprawnej realizacji treści programowych, ale tworzy problem organizacyjny dla nauczycieli. Chodzi nie tylko o zmniejszenie liczby godzin do przeprowadzenia przez nauczycieli placówki prowadzącej kształcenie w danym zawodzie. Wyjście poza szkołę to również czas na dojście do nowego miejsca nauki. Nie jest to problem trudny do rozwiązania i niejedna szkoła, korzystając z różnej bazy, świetnie sobie z tym radzi. Zważywszy, że jednostka metodyczna w kształceniu modułowym trwa minimum cztery godziny lekcyjne, powinno udać się wygospodarowanie potrzebnego czasu na dojście i ewentualny powrót. Z powyższego można wnioskować, że najlepszym wariantem organizacyjnym jest dbanie, by zajęcia prowadzone były w całości lub w zdecydowanej większości przez nauczycieli danej szkoły, w której nauczany jest zawód. I z pewnością w wielu przypadkach tak jest. Ale równie korzystne, zwłaszcza dla ucznia i jego edukacji, może być dokonanie zmiany nauczyciela. Nauczyciele są różni, także z racji różnych miejsc pracy, i dobrze jest, jeśli uczeń z taką różnorodnością ma do czynienia. Oczywiście z zachowaniem umiaru. Poza tym nie zawsze nauczyciel w pełni potrafi obsłużyć maszynę lub urządzenie tak, jak to robi ktoś, kto pracuje na tym sprzęcie prawie codziennie i z tego też powodu sprawniej poprowadzi edukację uczniów. A dobra edukacja to także lepsze wyniki na egzaminie zewnętrznym. To jest przecież najważniejszy czynnik podnoszenia zarówno ilościowego, jak i jakościowego wskaźnika rekrutacji. W najbliższych latach będzie to niezwykle istotne dla każdej szkoły 36

37 zawodowej ze względu na niż demograficzny wchodzący właśnie do szkół ponadgimnazjalnych. Jest to ważne również ze względu na uczciwość edukacyjną, w ramach której należy wykorzystać wszelkie możliwości skutecznego nauczania, by absolwent miał jak najlepsze szanse na rynku pracy. W tej kategorii mieści się także dbałość o zadowolenie pracodawcy z poziomu wykształcenia nowych pracowników. Jak napisano wcześniej, kształcenie modułowe może być realizowane również we współpracy z pracodawcami. Dotyczy to nie tylko modułu praktyka, ale też innych modułów i jednostek modułowych. Jest dziś rzeczą oczywistą, że aby kształcić w zawodzie na wysokim poziomie, trzeba posiadać sprzęt wysokiej klasy o nowoczesnej technologii lub organizacji. Jest także oczywiste, że placówki kształcenia zawodowego nie będą dysponowały kompletem takiego sprzętu i informacji. Może z wyjątkiem placówek będących pod patronatem dużej firmy lub stowarzyszenia pracodawców. W naszej gospodarczo-edukacyjnej rzeczywistości stanowi to jeszcze rzadkość w odróżnieniu od naszego sąsiada Niemców, gdzie taka praktyka jest powszechna. Istnieje takie powiedzenie, że jeśli ktoś chce napić się piwa, nie musi kupować browaru. I z tej myśli można wyprowadzić uogólnienie. Nie należy całej nowoczesnej techniki, technologii czy organizacji sprowadzać do placówki kształcenia zawodowego, bo nie jest to możliwe technicznie i finansowo. Trzeba skierować się tam, gdzie ta nowoczesność jest i funkcjonuje w warunkach rzeczywistych. A zatem wyjść do firm, zakładów, warsztatów. To wymaga oczywiście nawiązania dobrych relacji i dalej współpracy z właścicielami odpowiednich podmiotów gospodarczych. Doświadczenie pokazuje, że taką współpracę zawiera się z dobrym skutkiem, jeśli kierownictwo placówki kształcenia zawodowego, ale też nauczyciele, wychodzą do pracodawców, nawiązują z nimi kontakty, proponują formy współpracy. Niestety, znane są również takie przykłady, że dyrektorzy i nauczyciele szkół zawodowych prawie nie znają zaplecza technicznego i organizacyjnego zakładów i firm funkcjonujących na ich terenie. Pracodawcy z racji swych obowiązków często nie mają czasu, ale i wiedzy o tym, jak nawiązać współpracę ze szkołami i innymi placówkami kształcenia zawodowego i na czym ona może polegać (z wyjątkiem tych podmiotów, które prowadzą praktyki uczniowskie i praktyczną naukę zawodu). Warto zatem podjąć się zadania nawiązania kontaktów z pracodawcami. Wspomniane wcześniej doświadczenie pokazuje także, że pracodawcy coraz częściej pozytywnie odpowiadają na propozycje współpracy ze strony placówek kształcenia zawodowego i nie tylko zawodowego. Czynią to nie zawsze dlatego, że widzą w tym dobrze rozumiany własny interes, ale również dlatego, że dostrzegają potrzebę inwestowania w środowisko, w którym funkcjonują, i wspierania młodego pokolenia w budowaniu jego przyszłości. Tak nowocześnie myślących pracodawców jest coraz więcej i doświadczenia z lat minionych, które dowodziły braku zainteresowania pracodawców wspieraniem kształcenia zawodowego lub wykorzystywania go w sposób nierzetelny, mogą być już nieaktualne. U pracodawcy najlepiej realizować te moduły i jednostki modułowe, które wymagają sprzętu, maszyn, najnowocześniejszych narzędzi, ale także nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych czy biurokratycznych. Wydaje się, że najlepiej, jeśli byłyby to jednostki modułowe z modułów zawodowych, a w szczególności z modułu typu specjalizacja. Nie jest powiedziane, że należy u pracodawcy realizować całe jednostki modułowe. Równie dobrze mogą być realizowane ich fragmenty, odpowiednio przeanalizowane i wybrane. Trzeba bowiem pamiętać, że czas pracodawcy, ale i nasz, jest cenny i wyjście poza szkołę powinno być bardzo starannie przemyślane i przygotowane, 37

38 by w pełni je wykorzystać. Nauczyciel musi znać uwarunkowania techniczne i organizacyjne pracodawców, u których uczeń odbywać będzie zajęcia czy praktykę. Pozwoli to lepiej przygotować go do takich wizyt i trafnie opracować ich scenariusz. Należy zatem wcześniej odwiedzić pracodawców i dobrze poznać ich możliwości zrealizowania zamierzeń edukacyjnych. Można nawet odbyć u pracodawców staż. O takiej formie aktywności coraz częściej mówi się w kontekście doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego. Wdrożenie kształcenia modułowego w placówce to rzeczywiście spore przedsięwzięcie. Dlatego trzeba wiedzieć, co świadczy o tym, że działania przygotowujące do wdrożenia zostały przeprowadzone właściwie, oraz jakimi posłużyć się kryteriami, by dokonać takiej oceny stanu przygotowań. Kryteria te powinny dotyczyć: związku placówki kształcenia zawodowego ze środowiskiem, stanu kadry dydaktycznej, infrastruktury technodydaktycznej, projektowania i modyfikacji modułowych programów kształcenia i pakietów edukacyjnych, dokumentacji szkolnej, organizacji procesu kształcenia/szkolenia modułowego, kondycji finansowej placówki. Szczegółowe kryteria można znaleźć w części III w rozdziale 4.3. poradnika branży mechanicznej. I rzecz najważniejsza, bez której spełnienie powyższych kryteriów na nic się zda. Tą sprawą jest nastawienie do przedsięwzięcia całej społeczności szkolnej. Entuzjazm przenosi góry i wyzwala powstawanie dobrych pomysłów i rozwiązań. Krótko mówiąc, kto chce szuka rozwiązań (i znajdzie, nawet jeśli to nie jest łatwe), kto zaś nie chce szuka powodów (i też znajdzie, będą nawet trudne do obalenia). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których możnazatrudnićnauczycieliniemającychwyższegowykształcenialubukończonegozakładukształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2009 r. Nr 50, poz. 400), do realizacji kształcenia w systemie modułowym przygotowani są nauczyciele z wykształceniem kierunkowym wyższym minimum licencjackim i przygotowaniem pedagogicznym, a także nauczyciele specjaliści, którzy legitymują się wykształceniem wyższym kierunkowym. Nauczyciele ci posiadają kwalifikacje do nauczania zarówno teoretycznych 38

39 przedmiotów zawodowych, jak i praktycznej nauki zawodu. W kształceniu modułowym konieczność łączenia teorii z praktyką wymaga od nauczycieli kwalifikacji i umiejętności w obu zakresach. Zatem takie kwalifikacje nie budzą wątpliwości w sytuacji powierzenia im prowadzenia zajęć w systemie modułowym. Inaczej jest w przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu i instruktorów kształcenia zawodowego. Tu fakt występowania kształcenia teoretycznego w procesie realizacji jednostki modułowej prawnie wyklucza możliwość zatrudniania tej grupy nauczycieli. Warto byłoby taką trudność prawną usunąć. Zwłaszcza, że struktura jednostki metodycznej praktycznej nauki zawodu z systemu przedmiotowego i struktura jednostki metodycznej praktycznej nauki zawodu z systemu modułowego są do siebie podobne i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, przede wszystkim w modułach zawodowych, mogą być cennymi realizatorami jednostek modułowych. Ponadto w rezultacie rozpowszechnienia się kształcenia modułowego, dotrze ono kiedyś do pracodawców, rzemieślników, a zatem do instruktorów kształcenia zawodowego i niepotrzebnie stanie się barierą jego wdrożenia. Należy zaproponować krótką formę doskonalenia lub dokształcania umożliwiającą tym nauczycielom udział w kształceniu w systemie modułowym. Analiza kwalifikacji i umiejętności kadry poprowadzona w ramach kryterialnej oceny stanu przygotowania szkoły do wdrożenia kształcenia modułowego otwiera obszar dla dokształcania i doskonalenia nauczycieli. Dotyczy to zarówno nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych, jak i praktycznej nauki zawodu. Nauczycielom teoretycznych przedmiotów zawodowych zapewne przydałaby się druga specjalność. Zwiększyłoby to elastyczność oferty edukacyjnej placówki, a także ich zatrudnienia. Kwalifikacje te można zdobyć jedynie, podejmując studia podyplomowe oferowane przez uczelnie. Doświadczenie ostatnich lat pokazuje, że uczelnie mają trudności z uruchomieniem takich studiów na niektórych kierunkach ze względu na brak odpowiedniej liczby chętnych. Wyjściem byłoby zamawianie na uczelniach odpowiedniej formy dokształcania, ale wymagałoby to porozumienia między różnymi organami prowadzącymi lub porozumienia z placówką doskonalenia nauczycieli, która ułatwiłaby kontakt między zainteresowanymi nauczycielami a uczelniami. Znaczącą rolę mogłyby odegrać kuratoria oświaty ze swymi możliwościami badania potrzeb edukacyjnych nauczycieli i docierania do nich. Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych będą prawdopodobnie potrzebować wsparcia w zakresie realizacji praktycznej części kształcenia modułowego. Prowadząc przez lata teoretyczne przedmioty zawodowe, mogli już zapomnieć, na czym polega uczenie praktyczne, nawet jeśli kiedyś pracowali poza szkołą, nabywając doświadczenia w zastosowaniu wiedzy w rzeczywistych warunkach pracy. W tej sytuacji formą doskonalenia dla tej grupy zawodowej mogłyby być staże i praktyki u pracodawców. Wydaje się, że ta forma doskonalenia stanie się dość powszechna w świetle zamierzeń MEN dotyczących reformy edukacji zawodowej. Nic nie stoi na przeszkodzie, by podejmować tę formę doskonalenia już dziś, nie czekając na reformy. Z pewnością podniesie to znacznie jakość kształcenia zawodowego w każdej placówce i niewątpliwie autorytet nauczyciela. Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy legitymujący się maturą, jeśli mają realizować kształcenie modułowe, muszą uzupełnić wykształcenie, podejmując studia. Problemy, jakie mogą się pojawić, są porównywalne do tych związanych ze studiami podyplomowymi dla nauczycieli 39

40 teoretycznych przedmiotów zawodowych i podobne są ich rozwiązania. Dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu, pracujących w warsztatach szkolnych, dobrą formą byłyby również staże i praktyki u pracodawców. Wiedza o rzeczywistych warunkach pracy, nowoczesnych technologiach i rozwiązaniach organizacyjnych dostępna jest bowiem tylko tam. Wszystkim zaś nauczycielom z pewnością przyniosą korzyść formy doskonalenia związane z aktualizacją wiedzy merytorycznej, metodycznej, doskonaleniem znajomości języka obcego, a także z nowoczesnymi technologiami informacyjnymi. Można tu wykorzystać różne formy doskonalenia, w tym wycieczki. Plan takiego doskonalenia zawarty jest w załączniku nr 1. Wydaje się, że kształcenie modułowe nie powinno nastręczać trudności w planowaniu i realizacji wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, bez względu na jego postać, która regulowana jest przez rozporządzenie wydane przez ministra edukacji narodowej. Dyrektor i kadra kierownicza realizująca nadzór będzie miała w odniesieniu do kształcenia modułowego te same zadania uzależnione jedynie od etapu realizacji kształcenia modułowego w placówce. Nadzór wewnętrzny obejmie każdy etap realizacji kształcenia modułowego. Przebiegać będzie od decyzji o wdrożeniu, podjętej przez społeczność szkolną, przez etap planowania działań i realizację, po badanie efektów. 1) Najpierw nadzór powinien przynieść pewność, że podjęcie decyzji o wdrożeniu w placówce kształcenia modułowego zostało przeprowadzone zgodnie z prawem i zasadami społecznymi. 2) Następnie, że zostało ono opisane w dokumentach dotyczących prawa wewnątrzszkolnego przede wszystkim w statucie, szkolnych planach nauczania, ale też może być potrzebne dokonanie zmian w programie wychowawczym (jeśli w placówce obowiązuje), regulaminie szkoły, procedurach regulujących różne obszary pracy szkoły i także trzeba to objąć nadzorem. 3) Kolejnym działaniem w ramach nadzoru będzie badanie stanu dokumentacji pedagogicznej, zwłaszcza po modyfikacjach programów (czy zachowana została zgodność programu nauczania z podstawą programową i czy nie utracił on cech programu nauczania?). Ponadto weryfikowane będzie, czy modyfikacje zostały opisane, by pozostawać w zgodzie z prawem autorskim? Podobne badania obowiązują w sytuacji opracowywania nowego programu. W tym przypadku nie trzeba opisywać modyfikacji, bo ich nie było. 4) Kolejnym działaniem w ramach nadzoru jest analiza projektu wdrożenia i sprawdzenie, czy zapewnia on prawidłową realizację nowego systemu kształcenia. Czy należycie opisano w nim działania, czy są w nim odpowiednie analizy i wynikające z nich wnioski (na przykład dotyczące kwalifikacji i umiejętności kadry, stanu wyposażenia placówki)? Czy ustalono, jaka będzie postać dokumentacji pedagogicznej nauczyciela (co z planem wynikowym, wymaganiami, przedmiotowym systemem oceniania)? Czy przypisano osoby odpowiedzialne i podano terminy realizacji, czy są one realne? 40

41 5) Nadzór nad realizacją kształcenia modułowego będzie dotyczył między innymi poprawności przebiegu jednostek metodycznych, w których zachowanie właściwej struktury jest ważne z punktu widzenia efektów kształcenia. Niezbędne jest zatem użycie obserwacji zajęć jako metody badania. Będzie to trudne wyzwanie dla nadzoru ze względu na konieczność częstego hospitowania zajęć w pierwszej fazie wdrożenia kształcenia modułowego i długość trwania jednostki metodycznej minimum 4 godziny lekcyjne oraz konieczność przygotowania odpowiedniego arkusza obserwacji. 6) W tym etapie nie mniej ważny będzie nadzór nad sporządzaniem dokumentacji przebiegu nauczania; warto przy motywowaniu i wspomaganiu nauczycieli pomyśleć o odpowiedniej procedurze i instrukcji. 7) W procesie monitorowania i ewaluacji przebiegu kształcenia warto rozważyć organizowanie regularnych spotkań analitycznych z udziałem wszystkich realizatorów kształcenia modułowego. Jest to też dobra okazja do doskonalenia wewnątrzszkolnego w tym zakresie. Godne polecenia są także wywiady i ankiety wśród uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczące postrzegania przez nich nowej formy kształcenia i analizowanie ich między innymi na wspomnianych spotkaniach. 8) W każdym planie nadzoru ważnym elementem jest badanie efektów edukacyjnych. I wydaje się zasadne, by nie czekać tylko na wyniki klasyfikacji i egzaminów zewnętrznych, a opracować lub dostosować już opracowane plany badania wyników kształcenia do faktu realizacji kształcenia modułowego. Można tu wykorzystać również obserwację, zwłaszcza w jednostkach modułowych kończących się próbą pracy, projektem lub symulacją egzaminu zewnętrznego. Można także rozważać publiczną realizację niektórych tego typu sprawdzianów z udziałem pracodawców, przedstawicieli organu prowadzącego, a przede wszystkim innych uczniów i rodziców. Zgodnie z obecnie obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324) dyrektor szkoły lub placówki publicznej opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, który przedstawia radzie pedagogicznej w terminie do dnia 15 września roku szkolnego, którego dotyczy plan. Plan nadzoru, o którym mowa, zawiera w szczególności: cele, przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz jej harmonogram; tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek; tematykę szkoleń i narad dla nauczycieli. Przez ewaluację wewnętrzną rozumie się praktyczne badanie oceniające prowadzone przez dyrektora szkoły lub placówki, a kontrola dotyczy oceny stanu przestrzegania przepisów prawa w placówce. Do dnia 31 sierpnia każdego roku dyrektor szkoły lub placówki publicznej przedstawia radzie pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Stanowią one jedną z ważniejszych podstaw budowania następnego planu nadzoru. Jest bezdyskusyjne, że za nadzór odpowiada dyrektor szkoły, ale nie jest w stanie go sprawować bez udziału nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych. Z tego powodu każdy pracownik pedagogiczny w placówce powinien czuć się zobowiązany pomóc dyrektorowi w sprawowaniu nadzoru pedagogicznego. A zatem dokumentacja, którą sporządza, powinna być w stanie i postaci umożliwiającej rozumienie i ocenę przez dyrektora, obojętnie, jaką specjalność kierunkową on reprezentuje. Każda obserwacja zapowiedziana powinna być przygotowana także w zakresie stosownej dokumentacji (powinna być zgodna z obowiązującym zwyczajem lub procedurą), 41

42 a jej zawartość czytelna dla dyrektora. Dobrą praktyką jest informowanie dyrektora o wynikach, sukcesach, wydarzeniach, efektach wyjazdów itp., bo nie jest on w stanie ogarnąć wszystkiego, co się w szkole dzieje, a wiedzę mieć powinien. Wszyscy w szkole pracują na jej sukces i fakt współpracy nauczycieli z dyrektorem i innymi osobami realizującymi nadzór w jego sprawowaniu także do tej filozofii należy. Sprawowanie nadzoru zewnętrznego w obszarze kształcenia modułowego wymaga od wizytatora wiedzy o tym systemie i dysponowania narzędziami zarówno kontroli, jak i ewaluacji zewnętrznej, odpowiednimi do tej specyfiki. Nadzór pedagogiczny, jak już wspomniano, reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z tym rozporządzeniem formami nadzoru pedagogicznego są: ewaluacja, kontrola, wspomaganie. Ewaluacja to praktyczne badanie oceniające przeprowadzane w szkole lub placówce. Ewaluacja zewnętrzna to ewaluacja przeprowadzana przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a ewaluacja wewnętrzna to ewaluacja przeprowadzana przez dyrektora szkoły lub placówki. Ewaluacja całościowa to ewaluacja zewnętrzna przeprowadzana w zakresie wszystkich obszarów, a ewaluacja problemowa to ewaluacja zewnętrzna przeprowadzana w zakresie wybranych problemów z obszarów. Kontrola z kolei to działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny prowadzone w szkole lub placówce w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek. Wspomaganie to działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny mające na celu inspirowanie i intensyfikowanie w szkołach i placówkach procesów służących poprawie i doskonaleniu ich pracy, ukierunkowanych na rozwój uczniów i wychowanków. Więcej na ten temat można znaleźć we wspomnianym rozporządzeniu i jego załącznikach. Interesująca, z punktu widzenia współpracy placówki z zewnętrznym nadzorem pedagogicznym, jest funkcja wspomagania, dzięki której można tak prowadzić planowanie i realizację wdrażania kształcenia modułowego, by kontrola czy ewaluacja wypadły pozytywnie. Zatem od początku działań związanych z wdrożeniem kształcenia modułowego warto nawiązać współpracę z wizytatorem i uzgadniać zarówno zapisy w dokumentacji, sposób sporządzania dokumentacji, jak i sposób sprawowania wewnętrznego nadzoru pedagogicznego. Warto współuczestniczyć w wypełnianiu arkuszy, ankiet ewaluacyjnych i kontrolnych wizytatora i spożytkować je (w postaci próby) do monitorowania działań związanych z wdrażaniem nowego systemu kształcenia. Wydaje się, że taka współpraca może przynieść obopólne korzyści. 42

43

44

45 Podstawowym zadaniem szkoły zawodowej jest przygotowanie absolwenta do ciągle zmieniającego się rynku pracy, czyli wykonania zadań zawodowych w przyszłej pracy, doskonalenia zawodowego w zakresie wykonywanego zawodu, efektywnego poszukiwania pracy, dokształcania i zmian kwalifikacji. Wpływ reform gospodarczych i ustrojowych zmusza do dostosowania metod i treści nauczania, tak aby absolwenci mogli znaleźć zatrudnienie oraz kontynuować własny rozwój zawodowy. Oczekiwania Unii Europejskiej są jednym z podstawowych wyznaczników przeobrażeń systemu edukacji w Polsce. Stworzenie w Polsce zintegrowanego systemu kształcenia zawodowego, nawiązującego do standardów Unii Europejskiej, umożliwiającego nabywanie i potwierdzanie kwalifikacji zawodowych na jednakowych zasadach w systemie szkolnym i pozaszkolnym, wpłynie na zwiększenie poziomu mobilności zawodowej Polaków oraz powiąże system kształcenia zawodowego z rynkiem pracy. Do typowych zadań branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej możemy zaliczyć: 1) wykonywanie badań i kontroli urządzeń elektronicznych, 2) dobieranie, użytkowanie, instalowanie i obsługiwanie maszyn i urządzeń elektronicznych oraz aparatury sterującej i pomiarowej, 3) planowanie i nadzorowanie pracy, 4) kalkulacje ekonomiczne wykonywanych prac, 5) organizowanie stanowisk pracy. Zawody wchodzące w skład branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej: 1) technik elektronik 311[07], 2) technik elektryk 311[08], 3) technik teleinformatyk 312[02], 4) technik telekomunikacji 311[37], 5) technik informatyk 312[01], 6) monter elektronik 725[01], 7) elektryk 724[01], 8) monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych 725[02], 9) elektromechanik 724[05], 10) technik elektroenergetyk transportu szynowego 311[47], 11) technik automatyk sterowania ruchem kolejowym 311[46], 12) technik awionik 314[06], 13) technik elektroniki medycznej 322[18], 14) technik urządzeń audiowizualnych 313[04]. Charakterystyka zawodów branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej znajduje się w załączniku nr 7. 45

46 Na kompetencje nauczyciela realizującego kształcenie modułowe należy spojrzeć jako na strukturę złożoną z jego umiejętności, wiedzy, dyspozycji i postaw, które są niezbędne dla skutecznej realizacji zadań wynikających z określonej koncepcji edukacyjnej 22 (w tym przypadku kształcenia modułowego dla zawodu). Wyodrębnić można trzy grupy kompetencji zawodowych nauczyciela: kompetencje specjalistyczne, dydaktyczne oraz psychologiczne. Kwalifikacje nauczyciela szkoły zawodowej na poziomie technikum i zasadniczej szkoły zawodowej opisane są w części II poradnika w podrozdziale Nauczyciel pracujący w szkole zawodowej o modułowym systemie kształcenia oprócz wykształcenia kierunkowego (minimum tytuł licencjata inż.) powinien posiadać różnorodne kompetencje, które można ogólnie podzielić na kompetencje związane z nauczanym zawodem oraz kompetencje pedagogiczno-wychowawcze. Zadania właściwe dla zawodów branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej mieszczą się w czterech kategoriach: 1) dotyczące metod działania, technologii wytwarzania, usług, wykonywania operacji, opracowywania projektów, badań itp. 2) dotyczące organizacji pracy, planowania na własnym stanowisku oraz organizacji pracy podległych pracowników (m.in. planowanie, sprawdzanie, kontrolowanie). 3) dotyczące współpracy z drugim pracownikiem, kierowanie zespołem i współpracy w ramach zespołu, współpracy z przełożonymi, kooperantami, otoczeniem przedsiębiorstwa. 4) dotyczą samokontroli wykonywanych prac lub świadczonych usług, kontrolowania pracy podległego personelu, oceny jakości wyrobów i usług, obowiązków związanych z procedurami systemu zapewniania jakości w przedsiębiorstwie. Aby nauczyciel mógł podołać stawianym mu powyższym zadaniom zawodowym, powinien posiadać aktualne uprawnienia i certyfikaty wymagane w danym zawodzie. Jest to szczególnie ważne dla nauczycieli prowadzących zajęcia modułów zawodowych i specjalizacyjnych. Tak więc np. nauczyciele uczący przyszłych elektryków, techników elektryków, elektromechaników, powinni legitymować się uprawnieniami: 1) (prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym), 22 E. Goźlińska, F. Szlosek,, Radom 1997, s

47 2) (kierowanie pracami w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym oraz sprawowanie nadzoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci). Dodatkowym atutem nauczyciela, jako wysoko wykwalifikowanego fachowca, są o specjalności instalacyjnej w zakresie: sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych w obiektach budowlanych lub kierowania robotami budowlanymi związanymi z sieciami, instalacjami i urządzeniami elektrycznymi oraz elektroenergetycznymi powiązanymi z budownictwem. Wskazane są też (do 1 kv), a także dla nauczycieli kształcących w zawodach: monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych oraz technik telekomunikacji, przynajmniej uprawnienia: 1) uprawnienia do projektowania w ograniczonym zakresie, 2) uprawnienia do kierowania robotami w ograniczonym zakresie. Obecnie w budownictwie fachowcy o specjalności telekomunikacyjnej wykorzystywani są na etapie projektowania obiektu budowlanego lub podczas kierowania robotami budowlanymi związanymi z telekomunikacją przewodową oraz radiową wraz z towarzyszącą jej infrastrukturą. (do 1 kv) powinni legitymować się nauczyciele kształcący przyszłych monterów elektroników i techników elektroników. Natomiast nauczyciele uczący w zawodzie technik elektroniki medycznej powinni posiadać (w tym międzynarodowych) z zakresu obsługi i naprawy specjalistycznych systemów, aparatów i urządzeń medycznych, a także (do 1 kv). Zawodu technik urządzeń audiowizualnych powinni uczyć nauczyciele legitymujący się głównych producentów urządzeń audiowizualnych, jak również (do 1 kv). ERTMS/ETCS, a ponadto powinni posiadać nauczyciele kształcący przyszłych techników automatyków sterowania ruchem kolejowym. powinny być dodatkowymi kwalifikacjami zawodowymi nauczycieli uczących zawodu technik elektroenergetyk transportu szynowego. Kształcenie w zawodzie technik awionik wymaga od nauczycieli posiadania nie tylko formalnych kwalifikacji kierunkowych, ale także dodatkowych certyfikatów, np. dokumentu Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego, który obowiązuje na terenie UE i państw stowarzyszonych, i nadaje status certyfikowanego personelu obsługi technicznej statków powietrznych. 47

48 Oprócz wymienionych przykładów kompetencji specjalistycznych, nauczyciele zawodowcy powinni posiadać kompetencje dydaktyczno-psychologiczne, które można podzielić na następujące obszary dotyczące: 23 1) (np. w zakresie kształtowania umiejętności związanych ze stymulowaniem rozwoju poznawczego uczniów, kierowania pracą zespołu klasowego), 2) (np. w zakresie modyfikowania modułowych programów dla zawodu, konstruowania modułowego systemu oceniania zgodnego ze szkolnym systemem oceniania, doboru metod ze względu na potrzeby programu i możliwości klasy), 3) (np. stosowanie metod nastawionych na indywidualizację, takich jak: projekt, WebQuest, portfolio), 4) (np. ewaluacja modułowego programu nauczania dla zawodu, ewaluacja własnej pracy z danym zespołem uczniów), 5) (np. współpraca z pracodawcami, przedstawicielami nauki, przemysłu, gospodarki, stowarzyszeń branżowych, np. SEP). i ich współpracy z nauczycielami przedmiotów ogólnokształcących, a także efektywnego funkcjonowania w rozmaitych rolach w zespole nauczycielskim. W takich też kategoriach należy rozpatrywać kompetencje nauczyciela uczącego w modułowym systemie kształcenia, jak również specjalisty z przemysłu. Po analizie kwalifikacji i kompetencji zawodowych kadry szkoły zawodowej, która planuje wdrożenie modułowego kształcenia zawodowego, dyrekcja tej szkoły powinna zaplanować kształcenie i doskonalenie nauczycieli. Część zapewne będzie skierowana na studia zaoczne lub studia podyplomowe, aby uzyskać uprawnienia do nauczania w nowym zawodzie oraz uaktualnić swoją wiedzę zawodową. Wskazane jest, aby nauczyciele brali udział w stażach zawodowych u pracodawców i w placówkach naukowo-badawczych, np. w ramach podpisanej umowy o współpracy, projektów realizowanych w POKL Priorytet IX, programu UE Uczenie się przez całe życie (program Leonardo da Vinci, Grundtvig, wizyty studyjne), a także w wycieczkach naukowo-metodycznych o tematyce związanej z nowymi technologiami w branży EET. Jeśli chodzi o przygotowanie organizacyjne i metodyczne szkoły zawodowej do wdrażania modułowego kształcenia zawodowego, to dyrekcja szkoły może zwrócić się o wsparcie w tym zakresie do wojewódzkiej lub lokalnej placówki doskonalenia nauczycieli. Każda z nich posiada informator form doskonalenia na dany rok szkolny i na pewno jest wśród nich oferta z obszaru modułowego kształcenia zawodowego. Oprócz tego ośrodek doskonalenia nauczycieli może ułożyć indywidualny program doskonalenia danej rady pedagogicznej na prośbę dyrekcji szkoły (załącznik nr 1). Szkolenie rady pedagogicznej 23 Na podstawie: M. Grondas,, [w:] 48

49 może mieć formę konferencji, kursów, warsztatów metodycznych, konsultacji grupowych i seminariów problemowych. Większość form powinno być realizowanych w szkole w ramach Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli (WDN) z udziałem konsultantów i doradców metodycznych specjalizujących się w kształceniu modułowym. Szkolenia te powinny być adresowane do: 1) całej rady pedagogicznej, 2) Komisji Przedmiotów Zawodowych, 3) Zespołu ds. Wdrożenia Kształcenia Modułowego, 4) kadry kierowniczej szkoły, 5) grupy nauczycieli modyfikujących program modułowy lub poradnik. Niezmiernie ważne jest, aby każde szkolenie rady pedagogicznej zakończyło się wykonaniem określonych produktów (np. instrukcji ćwiczeniowych, teoretycznych i praktycznych testów dydaktycznych, arkuszy obserwacji, scenariuszy zajęć, modułowego programu specjalizacji dla zawodu, zadań, planów wynikowych, prezentacji multimedialnych, materiałów dydaktycznych w ramach poradnika dla ucznia). Każdy nauczyciel przygotowujący się do wdrażania modułowego programu nauczania dla zawodu powinien dokonać autoanalizy swoich umiejętności w tym zakresie. Podczas realizacji modułowego programu nauczania dla zawodu przystosowanego do warunków lokalnego rynku pracy, nauczyciel potrzebuje nowoczesnego zaplecza technodydaktycznego i metodycznego. Będzie on wykorzystywać gotowe pakiety edukacyjne kompatybilne z danym programem modułowym, to jest: 1) dostosowany do potrzeb rynku pracy i możliwości uczniów (po dokładnej analizie treści poszczególnych jednostek modułowych najprawdopodobniej trzeba go będzie zmodernizować skonstruować nowe ćwiczenia, zadania, narzędzia pomiaru dydaktycznego), 2) komplementarny z (a więc trzeba go będzie również zmodernizować skonstruować scenariusze zajęć z wykorzystaniem nowych ćwiczeń, zadań, metod nauczania-uczenia się, narzędzi pomiaru dydaktycznego). Kształcenie modułowe w branży EET prowadzone jest w oparciu o pracownie adekwatnie wyposażone do wymagań bazy technodydaktycznej modułowego programu nauczania dla danego zawodu. Tak więc planując powyższe kształcenie, należy postarać się o środki finansowe na zakup potrzebnego specjalistycznego sprzętu, podręczników, poradników w wersji papierowej i elektronicznej, np. w ramach projektów ze środków UE i/lub organu prowadzącego, nawiązać współpracę z producentami maszyn i urządzeń (umowy leasingu), gromadzić materiały do tzw. niezbędnika fachowca, np. oferty handlowe firm i katalogi, artykuły prasowe, adresy internetowych stron związanych z zawodem, kontakty telefoniczne i mailowe z uczelniami, urzędami pracy i pracodawcami. Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela obejmuje wszystkie wymienione powyżej działania, które nauczyciel podejmuje sam, w zespole, bez wsparcia lub ze wsparciem eksperta zewnętrznego (np. konsultanta lub doradcy metodycznego, fachowca z przemysłu). 49

50 Wprowadzenie modułowego programu nauczania dla zawodu niesie ze sobą zmiany w statucie szkoły, wewnątrzszkolnym systemie oceniania, programie wychowawczym, programie profilaktyki oraz regulaminach pracowni. W statucie szkoły należy dokonać ogólnych zmian bez uwzględnienia branży elektryczno- -elektroniczno-teleinformatycznej. Zmiany dotyczą: 1) wprowadzenia kształcenia modułowego w zawodzie, 2) wyboru modułowych programów nauczania dla zawodu, 3) wyboru podręczników i pakietów edukacyjnych, 4) zatrudnienia nauczycieli i specjalistów, 5) wymiaru czasu pracy nauczycieli, 6) czasu trwania zajęć lekcyjnych oraz jednostek modułowych, 7) skali ocen dotyczącej kształcenia zawodowego według modułowych programów nauczania dla zawodu, 8) formy pracy szkoły, 9) staży dla nauczycieli. Przy dokonywaniu zmian w statucie szkoły należy zapoznać się z Projektem rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, rozporządzenie to ma wejść w życie z dniem 1 września 2010 roku. W systemie oceniania zmiany będą dotyczyły: 1) ocen śródrocznych i rocznych z danego modułu, według skali określonej w statucie szkoły, 2) kryteriów oceniania umiejętności na poszczególne oceny, 3) form sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych, 4) sposobu zapisu ocen w dzienniku lekcyjnym i arkuszach ocen. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych wymagań edukacyjnych na ocenę z danego modułu będą zapisane w modułowym systemie oceniania, opracowanym przez nauczyciela lub grupę nauczycieli uczących jednostek modułowych przynależnych do danego modułu. W modułowym systemie oceniania należy szczegółowo zapisać sposób poprawiania ocen bieżących, poprawiania ocen śródrocznych i rocznych danego modułu, sposobu sprawdzania osiągnięć edukacyjnych oraz odrabiania zajęć w sytuacjach: krótkotrwałej i długotrwałej choroby lub jednorazowej nieobecności. Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy zapoznać uczniów z regulaminem pracowni i przepisami bhp. W regulaminie pracowni należy uwzględnić: 1) podział grupy na zespoły do samodzielnego wykonywania ćwiczenia oraz wskazanie stanowiska pracy, 50

51 2) zasady zachowania w trakcie wykonywania ćwiczenia, dbałość o sprzęt pomiarowy i wyposażenie stanowiska, 3) sposób i formę prowadzenia notatek, 4) formę przebiegu ćwiczenia, 5) sposób zadawania pytań w trakcie realizacji zadania, 6) zasady odpracowywania nieobecności, 7) zasady włączania sprzętu i stanowiska (jeżeli takie wyposażenie jest na pracowni), 8) zasady używania telefonów komórkowych i sprzętu grającego w czasie trwania zajęć, 9) zasady zgłoszenia uszkodzenia sprzętu lub wyposażenia stanowiska. Ćwiczenia należy wykonywać, przestrzegając zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W regulaminie bhp należy uwzględnić: 1) zasady wykonywania pomiarów, 2) konieczność sprawdzenia przez prowadzącego zajęcia połączenia przed włączeniem zasilania, 3) zasady przenoszenia na inne stanowiska sprzętu pomiarowego lub wyposażenia stanowiska, 4) zmiany stanowiska przydzielonego na początku zajęć, 5) miejsce głównego wyłącznika napięcia (przy stanowisku pracy lub w sali, w której odbywają się ćwiczenia). Aby dokonać analizy porównawczej programów nauczania przedmiotowych i modułowych dla danego zawodu, należy wyłonić podstawowe różnice między tymi programami nauczania. W kształceniu przedmiotowym jest podział na zajęcia teoretyczne i praktyczne, przyswajanie wiadomości, nie grupuje się umiejętności według zadań, z którymi może spotkać się absolwent na stanowisku pracy. Program modułowy łączy teorię z praktyką, pozwala na nabycie kompetencji w zawodzie zarówno w systemie szkolnym i pozaszkolnym, elastyczne dostosowanie procesu kształcenia do indywidualnych potrzeb uczniów, łatwą adaptację do zmieniających się potrzeb rynku pracy. Przykładową analizę porównawczą przedmiotowego programu nauczania z modułowym programem branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej przeprowadzono dla zawodu technik telekomunikacji. Forma modułowego programu nauczania w zawodzie technik telekomunikacji w porównaniu z programem przedmiotowym jest bardzo zbliżona do zadania zawodowego na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Modułowy program nauczania w zawodzie można wykorzystywać w systemie szkolnym i pozaszkolnym, kształcąc młodzież, jak i dorosłych. Absolwent, który ukończył szkołę, niezależnie od jej typu i formy, w zawodzie technik telekomunikacji, osiągnie te same umiejętności, które ułatwią mu osiągnięcie sukcesu na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. 51

52 Analiza porównawcza (wycinka) programu przedmiotowego z modułowym programem nauczania dla zawodu technik telekomunikacji 24 1) Technologia i materiałoznawstwo elektryczne 2) Podstawy elektrotechniki i elektroniki 3) Pracownia elektryczna i elektroniczna 4) Pracownia telekomunikacyjna 5) Układy analogowe 6) Układy cyfrowe 7) Przyrządy pomiarowe 8) Układy mikroprocesorowe 9) Systemy komutacyjne 10) Systemy transmisyjne 11) Usługi telekomunikacyjne 12) Specjalizacja 13) Zajęcia praktyczne 14) Praktyka zawodowa 1) Badanie obwodów elektrycznych 311[37].O1 2) Pomiary parametrów elementów i układów elektronicznych 311[37].O2 3) Projektowanie prostych układów sterowania mikroprocesorowego 311[37].Z1 4) Montaż i eksploatacja sieci i urządzeń teletransmisyjnych 311[37].Z2 5) Eksploatacja systemów telekomutacyjnych 311[37].Z3 6) Montaż i eksploatacja systemów teleinformatycznych 7) Montaż i programowanie abonenckich central oraz urządzeń końcowych 311[37].Z5 8) Świadczenie usług telekomunikacyjnych 311[37].Z6 9) Praktyka zawodowa 311[37].Z7 (jednostki modułowe do wyboru) Moduły specjalizacji do wyboru: 1) Obsługa systemów telekomunikacyjnych 311[37].S1 2) Marketing usług telekomunikacyjnych 311[37].S2 Źródło: opracowanie własne Treści kształcenia w przedmiotowym programie nauczania dla zawodu technik telekomunikacji są podzielone na dziedziny wiedzy i przedmioty. Większość przedmiotów realizuje się w gabinetach przedmiotowych, co powoduje przekazywanie bardzo dużej wiedzy teoretycznej, która jest podparta ćwiczeniami rachunkowymi, pokazami, demonstrowaniem przyrządów lub układów. Jedynymi przedmiotami, które realizuje się w laboratorium szkolnym, są: pracownia elektryczna i elektroniczna oraz pracownia telekomunikacyjna. Na podstawie planu nauczania przygotowanego w Zespole Szkół Łączności w Szczecinie (w innych szkołach kształcących w tym zawodzie najczęściej podział wygląda tak samo), w czasie realizacji przedmiotowego programu nauczania Pracownia elektryczna i elektroniczna jest realizowany w klasie II i III (w czteroletnim cyklu kształcenia), zaś Pracownia telekomunikacyjna w klasie IV. W klasie I uczeń otrzymuje wielki worek wiedzy, która może go zniechęcić do dalszej nauki w wybranym zawodzie. W trakcie realizacji programu dokonuje się kontroli osiągnięć uczniów poprzez testy, sprawdziany, prace klasowe wcześniej zapowiedziane i poprzedzone zajęciami powtórzeniowymi oraz bieżącą odpowiedź ustną. Tylko na ćwiczeniach laboratoryjnych i zajęciach praktycznych dokonuje się podziału klasy na grupy! Liczba uczniów w grupie zależy od liczebności klasy lub liczby stanowisk ćwiczeniowych z wymaganym wyposażeniem. Podział klasy na grupy następuje na bardzo nielicznych zajęciach w przedmiotowym programie nauczania. Treści kształcenia w modułowym programie nauczania dostosowane są do wymagań stanowisk pracy, teoria i praktyka realizowana jest jednocześnie. Podstawą planowania procesu dydaktycznego 24 Ministerstwo Edukacji Narodowej,, s. 3. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,, s. 3, 4. 52

53 jest dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania. Wszystkie zajęcia w modułowym programie nauczania są prowadzone w grupach osobowych. Pierwszą jednostką modułową, która rozpoczyna kształcenie w zawodzie technik telekomunikacji, jest Przygotowanie do bezpiecznej pracy w module Badanie obwodów elektrycznych. Jednostka ta uświadamia uczniom wszelkiego rodzaju zagrożenia dla życia i zdrowia człowieka, jakie mogą pojawić się na stanowisku pracy. Każdy z uczniów dzięki metodom aktywizującym oraz ćwiczeniom praktycznym może wcielić się w rolę poszkodowanego lub ratującego zdrowie lub życie. W trakcie realizacji programu dokonuje się stałej kontroli: badanie diagnostyczne na początku cyklu kształcenia, badania kształtujące w trakcie realizacji programu (bieżąca informacja) i badania sumatywne po zakończeniu jednostki modułowej. Każda kontrola dotyczy wiadomości i umiejętności, np. ćwiczenie sprawdzające, które składa się z części pisemnej i praktycznej (część pisemna jest ściśle związana z wykonaniem zadania praktycznego). Modułowy program nauczania w zawodzie technik telekomunikacji przygotowuje specjalistów aktywnych, skutecznie poruszających się na rynku pracy, przygotowanych na dokształcenie i doskonalenie swoich umiejętności. Porównanie modułowych programów nauczania dla zawodów elektryk i monter elektronik. Wskazanie różnic i podobieństw w zawodach robotniczych w branży elektryczno- elektronicznoteleinformatycznej. Porównanie modułowych programów nauczania dla zawodów: elektryk i monter elektronik 25 Pogramy modułowe w zawodzie elektryk i monter elektronik składają się z: Wprowadzenia ogólne informacje dotyczące kształcenia modułowego. 1) Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie: a) Opis pracy w zawodzie, zadania i umiejętności zawodowe oraz krótka informacja, gdzie absolwent może podjąć pracę; b) Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego. Modułowy program nauczania w zawodzie elektryk i monter elektronik może być realizowany w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej i w szkole policealnej dla młodzieży i dorosłych, w formie stacjonarnej i zaocznej. Programy składają się z dwóch modułów ogólnozawodowych, z trzech modułów zawodowych i jednego specjalizacyjnego. Kształcenie specjalizacyjne powinno być dostosowane do potrzeb rynku pracy. Szkoła może skorzystać z propozycji modułu specjalizacyjnego zamieszczonej w programie nauczania lub opracować inny program uwzględniający aktualne wymagania lokalnego rynku pracy. c) Wykaz modułów i jednostek modułowych dla danego zawodu. d) Dydaktyczna mapa programu nauczania. Stanowi ona schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Zajęcia dydaktyczne należy realizować w grupie liczącej do 15 osób. Grupa 15-osobowa powinna być podzielona na 2 3-osobowe zespoły wykonujące ćwiczenia na wydzielonych stanowiskach. Zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowego należy umieszczać w szkolnym planie w blokach 2- lub 3-godzinnych, a z zakresu zawodowego w blokach 2 6-godzinnych. 15 osób z podziałem na zespoły 2-osobowe lub indywidualne. Zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowego należy umieszczać w szkolnym planie w blokach 2- oraz 4-godzinnych, zaś z zakresu zawodowego w blokach 3 6-godzinnych. 25 Ministerstwo Edukacji i Nauki, Ministerstwo Edukacji i Nauki 53

54 2) Plany nauczania a) zasadnicza szkoła zawodowa, podbudowa programowa: gimnazjum b) szkoła policealna, podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie 3) Moduły kształcenia w zawodzie Moduły ogólnozawodowe: a) Podstawy elektrotechniki i elektroniki 724[01].O1 b) Mechaniczne techniki wytwarzania 724[01].O2 Moduły zawodowe: a) System elektroenergetyczny 724[01].Z1 b) Aparaty i urządzenia w instalacjach elektrycznych 724[01].Z2 c) Maszyny elektryczne i układy napędowe 724[01].Z3 Moduł specjalizacyjny: a) Instalacje elektryczne 724[01].S1 Źródło: opracowanie własne Moduły ogólnozawodowe: a) Pomiary parametrów elementów i układów elektronicznych 725[01].O1 b) Proste prace montażowe 725[01].O1 Moduły zawodowe: a) Montaż układów elektronicznych 725[01].Z1 b) Montaż urządzeń elektronicznych 725[01].Z2 c) Instalacja urządzeń elektronicznych 725[01].Z3 Moduł specjalizacyjny: a) Samozatrudnienie w elektronicznych usługach monterskich 725[01].S1 Porównanie modułowych programów nauczania dla zawodu na poziomie technika w zawodach technik elektronik i technik teleinformatyk 26 Programy modułowe w zawodzie technik elektronik i technik teleinformatyk składają się z: Wprowadzenia ogólne informacje dotyczące kształcenia modułowego. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie: Opis pracy w zawodzie, typowe stanowiska pracy, zadania i umiejętności zawodowe, w zawodzie technik elektronik wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego. Proces kształcenia według modułowego programu nauczania w ww. zawodach może być realizowany w: Czteroletnim technikum dla młodzieży i dorosłych w formie stacjonarnej lub zaocznej oraz w szkole policealnej dla młodzieży i dorosłych w formie stacjonarnej lub zaocznej. Czteroletnim technikum dla młodzieży oraz dwuletniej szkole policealnej dla młodzieży na podbudowie szkoły dającej wykształcenie średnie. 1) Program składa się z: Dwóch modułów ogólnozawodowych (moduły te obejmują wiadomości i umiejętności stanowiące podstawę do dalszej nauki w branży elektronicznej), dziesięciu zawodowych (zadaniem ich jest przygotować absolwenta do realizacji zadań na typowych stanowiskach pracy i stanowią podbudowę do uzyskania specjalizacji) i jednego specjalizacyjnego (ma on na celu dostosować kwalifikacje zawodowe do zmieniających się potrzeb rynku pracy). Dwóch modułów ogólnozawodowych i pięciu zawodowych. Wykaz modułów i jednostek modułowych. Dydaktyczna mapa programu. Stanowi ona schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Zajęcia dydaktyczne należy realizować: W pracowniach systemem klasowo-lekcyjnym, w grupach liczących nie więcej niż 16 osób. Zajęcia laboratoryjne z podziałem na zespoły 2 4-osobowe, a podczas wykonywania ćwiczeń pomiarowych w grupach 10-osobowych z podziałem na 2-osobowe zespoły. W grupach do 15 osób, a w laboratorium sprzętu komputerowego i teleinformatycznego w grupie do 12 osób. Proponowane formy organizacyjne to praca w zespołach 2 3-osobowych oraz praca indywidualna Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwo Edukacji Narodowej,

55 2) Plany nauczania: Czteroletnie technikum, podbudowa programowa: gimnazjum. Szkoła policealna, podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie. Szkoła policealna, podbudowa programowa: liceum profilowane o profilu wywodzącym się z tej samej co zawód dziedziny gospodarki. Dla młodzieży i dorosłych Czteroletnie technikum, podbudowa programowa: gimnazjum. Szkoła policealna, podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie. Dla młodzieży 3) Moduły kształcenia w zawodzie Moduły ogólnozawodowe: a) Badanie obwodów elektrycznych 311[07].O1 b) Pomiary parametrów elementów i układów elektronicznych 311[07].O2 Moduły zawodowe: a) Badanie układów analogowych 311[07].Z1 b) Badanie układów cyfrowych 311[07].Z2 c) Badanie elementów i urządzeń automatyki 311[07].Z3 d) Badanie układów mikroprocesorowych 311[07].Z4 e) Eksploatowanie przyrządów pomiarowych 311[07].Z5 f) Montowanie i eksploatowanie urządzeń audiowizualnych 311[07].Z6 g) Montowanie i eksploatowanie układów automatyki elektronicznej 311[07].Z7 h) Montowanie i eksploatowanie urządzeń techniki komputerowej 311[07].Z8 i) Praktyka zawodowa 311[07].Z9 Moduł specjalizacyjny: a) Sieci przemysłowe układów automatyki 311[07].S1 Moduły ogólnozawodowe: a) Podstawy mechaniki i elektrotechniki 312[02].O1 b) Podstawy elektroniki analogowej i cyfrowej 312[02].O2 Moduły zawodowe: a) Urządzenia komputerowe 312[02].Z1 b) Urządzenia i systemy telekomunikacyjne 312[02].Z2 c) Sieci teleinformatyczne 312[02].Z3 d) Usługi teleinformatyczne 312[02].Z4 e) Praktyka zawodowa 312[02].Z5 Źródło: opracowanie własne Decyzję o wyborze programu nauczania dla kształcenia zawodowego podejmuje zespół nauczycieli, może on korzystać z: autorskich, przedmiotowych lub modułowych programów nauczania dla zawodu. Program może także zmodyfikować według własnej koncepcji. Należy zawsze pamiętać, że konsekwencje za wszystkie zmiany ponosi szkoła! W branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej mieszczą się zawody: technik elektronik, technik elektryk, technik teleinformatyk, technik telekomunikacji, technik informatyk, monter elektronik, elektryk, monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, dla których zostały opracowane modułowe programy nauczania dla zawodu. Nie ma więc konieczności tworzenia nowych programów w tej branży. Istniejące już modułowe programy nauczania dla zawodu można poddać modernizacji. Modernizacja modułowych programów nauczania dla wybranego zawodu może dotyczyć: 1) mapy dydaktycznej programu kolejności realizacji modułów lub jednostek modułowych, 2) zmiany liczby godzin przeznaczonych na realizację poszczególnych modułów lub jednostek modułowych przy zachowaniu ogólnej liczby godzin, 3) wprowadzenia ćwiczeń, 4) dopełnienia materiału nauczania w stosunku do zmieniającego się rynku pracy. 55

56 Modernizacja modułowych programów nauczania dla zawodu jest indywidualna dla każdej branży, placówki (baza technodydaktyczna) oraz zespołu nauczycieli, który dokonuje zmian. Pakiety edukacyjne składają się z dwóch części: i. Są one pomocnym materiałem dydaktycznym w realizacji modułowego programu nauczania dla zawodu, przede wszystkim tam, gdzie nie ma jednego podręcznika. Poradniki są dostępne w formie elektronicznej na stronie internetowej Modernizacji pakietów edukacyjnych można dokonać przy wdrażaniu kształcenia modułowego po dokładnej analizie wybranych przez szkołę modułowych programów nauczania dla zawodu w stosunku do posiadanej bazy technodydaktycznej oraz roboczej wersji dydaktycznej mapy programu. Modernizacja pakietów edukacyjnych może dotyczyć: 1) ciągle zmieniających się potrzeb lokalnego rynku pracy (współpraca z pracodawcami), 2) zmian w modułowych programach nauczania dla zawodu (zmian liczby godzin przypadających na daną jednostkę modułową), 3) zmian ćwiczeń pod kątem wyposażenia danej placówki, podziału klasy na zespoły do samodzielnego wykonania zadania, 4) czasu trwania jednostki metodycznej 5) uzupełnienia treści nauczania (materiału nauczania, podziału treści), 6) uzupełnienia lub zmiany testu sprawdzającego wiedzę danej jednostki modułowej (zmiana sprawdzanych treści nauczania), 7) opracowania ćwiczeń sprawdzających na zakończenie jednostki modułowej. W czasie korzystania z pakietów edukacyjnych należy dokonać dwóch ewaluacji formatywnej (bieżąca, kształtująca) i konkluzywnej (sumująca, końcowa). W należy na bieżąco dokonywać ewaluacji formatywnej, która wskaże informację pozwalającą na dokonanie zmian w trakcie korzystania z poradnika. Po zakończeniu całej jednostki modułowej należy dokonać ewaluacji końcowej, która uporządkuje wszystkie dotychczasowe zmiany, pozwoli spojrzeć na poradnik zupełnie inaczej. Wnioski z ewaluacji końcowej dopełnią i wzbogacą. należy poddać ewaluacji końcowej pod względem: 1) przydatności, 2) doboru treści nauczania, 3) trafności pytań sprawdzających, 4) doboru ćwiczeń, 5) sprawdzianu umiejętności. Wnioski z ewaluacji dopełnią. Każdy uczeń powinien otrzymać poradnik w formie elektronicznej, ułatwi to wprowadzanie na bieżąco zmian. Na zajęciach uczniowie powinni korzystać z formy papierowej. Poradnik nie jest podręcznikiem, ale zbiorem uporządkowanej, konkretnej i bardzo przydatnej wiedzy z danej dziedziny. 56

57 Struktura i Wprowadzenie 2. Wymagania wstępne 3. Cele kształcenia 4. Przykładowe scenariusze zajęć 5. Ćwiczenia 5.1. Podstawowe wielkości i jednostki elektryczne Ćwiczenia 5.2. Źródła prądu i napięcia stałego Ćwiczenia 5.3. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych w obwodach prądu stałego Ćwiczenia 5.4. Układy regulacji napięcia i prądu Ćwiczenia 5.5. Bilans mocy w obwodach prądu stałego Ćwiczenia 5.6. Oddziaływanie prądu na organizm ludzki Ćwiczenia 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 7. Literatura 1. Wprowadzenie 2. Wymagania wstępne 3. Cele kształcenia 4. Materiał nauczania 4.1. Podstawowe wielkości i jednostki elektryczne Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.2. Źródła prądu i napięcia stałego Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.3. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych w obwodach prądu stałego Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.4. Układy regulacji napięcia i prądu Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.5. Bilans mocy w obwodach prądu stałego Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.6. Oddziaływanie prądu na organizm ludzki Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć 6. Literatura Źródło: opracowanie własne 27 Ministerstwo Edukacji Narodowej, A. Bielawski, J. Mrówka,, Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

58 W branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej niezbędna jest korelacja między kształceniem zawodowym i ogólnokształcącym, i tak np. zawodzie technik telekomunikacji podstawa programowa jednoznacznie wskazuje przedmioty, bez których kształcenie zawodowe byłoby niemożliwe. W procesie kształcenia zawodowego niezbędna jest korelacja między przedmiotami ogólnokształcącymi i zawodowymi blokami programowymi. Dla osiągnięcia założonych celów kształcenia zawodowego niezbędne są następujące umiejętności ogólnokształcące: 1) Zmatematyki:uczeńmusiumiećwykorzystaćfunkcjetrygonometryczne,analizowaćprzebiegi funkcji liniowej i wykładniczej, wykorzystać funkcje eksponencjalne, wykonać działania na potęgach. Znajomość funkcji trygonometrycznych jest niezbędna do zrozumienia prądu sinusoidalnego zmiennego. Przy omawianiu stanów nieustalonych stosowana jest funkcja eksponencjalna, natomiast umiejętność wykonywania działań na potęgach wykorzystywana jest podczas przeliczania jednostek. 2) Z fizyki: uczeń musi umieć wykonać działania na wektorach, interpretować podstawowe prawa dotyczące elektrostatyki, prądu elektrycznego, magnetyzmu i elektromagnetyzmu, interpretować model atomu Bohra. Wskazane jest, by działy tematyczne dotyczące elektryczności i magnetyzmu omawiane były na zajęciach z fizyki w klasie pierwszej, gdyż niezbędna jest korelacja pomiędzy tym przedmiotem a treściami kształcenia zawartymi w bloku programowym. 3) Z chemii: uczeń musi umieć scharakteryzować reakcję utleniania i redukcji. W szkole policealnej realizacja działów tematycznych związanych z elektrycznością, elektrostatyką i magnetyzmem oraz półprzewodnikami winna bazować na wiadomościach i umiejętnościach wyniesionych z przedmiotu fizyka w liceum ogólnokształcącym. Nauczyciel elementów informatyki powinien ściśle współpracować z nauczycielami realizującymi treści kształcenia zawarte w bloku (projektowanie prostych płytek drukowanych i symulacja układów elektronicznych), m.in. przez odpowiednie rozszerzenie treści nauczanego przedmiotu. Nauczyciele przedmiotów przysposobienie obronne oraz ochrona i kształtowanie środowiska powinni nawiązywać w trakcie realizacji swoich treści kształcenia do specyficznych warunków pracy technika telekomunikacji (np. wpływ pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez różne źródła na organizm ludzki) 28. Ramowy plan nauczania określa tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów nauczania o wyróżnionych celach, stanowiących całość dydaktyczną 29. Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania dla wybranych przedmiotów ogólnokształcących: matematyka 9 godzin, fizyka 3 godziny, chemia 3+1 godziny. Przydzielenie tygodniowego wymiaru godzin w klasach (za co szkoła ponosi pełną odpowiedzialność) i ułożenie planu nauczania dla danego typu szkoły to zadanie dyrektora placówki. Przy układaniu 28 Ministerstwo Edukacji Narodowej,, s Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych z dnia 12 lutego 2002 r. ze zmianami. 58

59 planu nauczania należy pamiętać, że pewien aparat matematyczny, fizyczny i chemiczny jest niezbędny przy realizacji niektórych modułów i jednostek modułowych. Podstawowym dokumentem każdego nauczyciela, który porządkuje i uściśla pracę, jest plan pracy dydaktycznej nauczyciela. Może to być plan wynikowy, który zawiera: umiejętności finalne, składowe, tematy jednostki metodycznej, umiejętności operacyjne oraz metody i formy pracy. Przy układaniu planów wynikowych niezbędna jest współpraca nauczycieli przedmiotów zawodowych z nauczycielami uczącymi matematyki, fizyki i chemii. Realizacja jednostek modułowych jest ściśle powiązana z umiejętnościami ogólnokształcącymi, dotyczy to zmiany w miarę możliwości kolejności omawianych zagadnień. Przykład korelacji między przedmiotami ogólnokształcącymi a modułem 311[37].O1 Badanie obwodów elektrycznych w zawodzie technik telekomunikacji [37].O1.01 Przygotowanie do bezpiecznej pracy 1) Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi 2) Wpływ prądu, wibracji, hałasu na organizm ludzki 3) Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy 4) Środki ochrony przeciwpożarowej i środki ochrony indywidualnej 5) Zasady postępowania w razie pożaru lub wybuchu 6) Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 7) Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy 311[37].O1.02 Badanie obwodów prądu stałego 1) Materiały stosowane w elektrotechnice 2) Prąd elektryczny w różnych środowiskach 3) Podstawowe wielkości i jednostki elektryczne 4) Budowa, rodzaje i parametry elementów występujących w obwodach prądu stałego (źródła napięcia i źródła prądu, rezystory, termistory, warystory, wyłączniki, bezpieczniki) 5) Podstawowe prawa elektrotechniki 6) Połączenia elementów obwodów prądu stałego 7) Dzielniki napięcia 8) Układy regulacji napięcia i prądu 9) Bilans mocy w obwodach prądu stałego 10) Mierniki wykorzystywane w obwodach prądu stałego 11) Techniki i metody pomiarowe stosowane w obwodach prądu stałego 12) Oddziaływanie prądu stałego na organizm ludzki Przysposobienie obronne 1) Nawiązanie do specyficznych warunków pracy technika telekomunikacji 2) Wpływ pól wytwarzanych przez różne źródła na organizm człowieka 3) Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy Matematyka 1) Działania na potęgach 2) Przekształcanie wzorów 3) Działania na ułamkach zwykłych i dziesiętnych 4) Działania na procentach 5) Dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie Fizyka 1) Znajomość podstawowych praw dotyczących elektrostatyki, prądu elektrycznego, magnetyzmu i elektromagnetyzmu (np. prawo Coulomba, prawo Ohma) 2) Jednostki miar SI Chemia 1) Budowa materii, cząstki elementarne 2) Własności materii 30 Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 311[37]/T-4, SP/MENiS/ , 59

60 311[37].O1.03 Badanie obwodów prądu przemiennego 1) Pole elektryczne 2) Prąd przemienny jednofazowy 3) Rodzaje kondensatorów i ich podstawowe parametry 4) Łączenie kondensatorów 5) Pole magnetyczne i elektromagnetyczne 6) Właściwości magnetyczne materiałów 7) Podstawowe prawa dotyczące pola magnetycznego 8) Parametry cewek indukcyjnych i ich łączenie 8) Parametry cewek indukcyjnych i ich łączenie 9) Indukcyjność własna i wzajemna 10) Rezonans napięć i prądów 11) Bilans mocy 12) Filtry dolnoprzepustowe, górnoprzepustowe i środkowoprzepustowe 13) Transformatory 14) Prąd przemienny trójfazowy 15) Oddziaływanie prądu przemiennego na organizm ludzki 311[37].O1.04 Analizowanie działania oraz stosowanie podstawowych maszyn i urządzeń elektrycznych 1) Prądnice i silniki rodzaje, zasada działania, parametry, zastosowanie 2) Styczniki i przekaźniki rodzaje, parametry, zastosowanie 3) Instalacje elektryczne rodzaje, przewody i osprzęt instalacyjny 4) Zabezpieczenia instalacji elektrycznych 5) Środki ochrony przeciwporażeniowej 6) Metody pomiaru podstawowych parametrów maszyn i urządzeń elektrycznych Matematyka 1) Funkcje trygonometryczne 2) Przebiegi funkcji liniowej i wykładniczej Fizyka 1) Działania na wektorach Wyżej wymienione zagadnienia na pewno pomogą w realizacji jednostki modułowej Analizowanie działania oraz stosowanie podstawowych maszyn i urządzeń elektrycznych. Aparat matematyczny będzie niezbędny do realizacji tej jednostki modułowej przy pomiarach podstawowych parametrów. Źródło: opracowanie własne 60

61 Aby rozpocząć wdrażanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe w danej placówce oświatowej, najważniejsza jest przychylność i zrozumienie korzyści wynikających z wprowadzenia kształcenia modułowego przez organ prowadzący i nadzorujący oraz przekonanie dyrektora szkoły. Gdy już mamy to, co najważniejsze chęci i dobrą wolę ze strony decydentów i dyrekcji, możemy zabrać się do planowania kolejnych etapów wdrażania kształcenia modułowego. Co musimy zrobić, aby rozpocząć kształcenie modułowe w branży EET? Wybór zawodu, w którym będziemy wprowadzać kształcenie modułowe, po dokładnej analizie lokalnego rynku pracy, bazy technodydaktycznej i tendencji naboru uczniów. Przeprowadzenie w szkole wstępnego szkolenia na temat kształcenia modułowego i uzyskanie akceptacji grona pedagogicznego dla tej inicjatywy przede wszystkim nauczycieli przedmiotów zawodowych. Powołanie Zespołu ds. Wdrażania Kształcenia Modułowego (ZWKM), który opracuje koncepcję przygotowania szkoły do tej formy kształcenia. Dokładna analiza dydaktycznej mapy programu modułowego wstępne dopasowanie liczby godzin jednostek modułowych i modułów do jednostek dydaktycznych, dokonanie wstępnego podziału godzin na kształcenie ogólne i zawodowe w poszczególnych klasach. Ustalenie potrzeb w zakresie przygotowania szkoły nauczycieli i bazy, ze względu na zmianę funkcji i kompetencji nauczycieli, organizacji zajęć, metod nauczania. Sprawdzenie wyposażenia wszystkich dostępnych w szkole pracowni pod kątem możliwości prowadzenia zajęć w systemie modułowym. Sprawdzenie możliwości korzystania z bazy innych placówek oświatowych. Określenie rzeczywistych potrzeb. Analiza kosztów wprowadzenia nowej formy kształcenia (przed wprowadzeniem, po pierwszym roku, po całym cyklu kształcenia). Uzyskanie akceptacji, a co za tym idzie, wsparcia (szczególnie w pierwszym okresie) właściwego organu prowadzącego i innych sojuszników szkoły. 61

62 Nawiązanie współpracy z przedsiębiorcami, instytucjami pozarządowymi, uczelniami technicznymi odnośnie wdrażania kształcenia modułowego w danym zawodzie. Podjęcie decyzji o wprowadzeniu kształcenia modułowego. Ewentualna modyfikacja programu modułowego dla zawodu i (jeśli zajdzie taka potrzeba) mapy dydaktycznej. Uzupełnienie braków w zakresie bazy technodydaktycznej i kompetencjach nauczycieli. Opracowanie szkolnego planu nauczania na cały cykl kształcenia na podstawie analizy mapy dydaktycznej programu modułowego, harmonogramu zajęć z uwzględnieniem wykorzystania pracowni i kadry oraz przygotowanie danych do arkusza organizacyjnego. Opracowanie zasad oceniania i promowania w poszczególnych etapach kształcenia modułowego oraz wprowadzenie stosownych zmian w statucie szkoły WSO, nie zapominając o opracowaniu wymagań edukacyjnych. Monitorowanie procesu kształcenia modułowego i analiza uzyskanych efektów. Zespół ds. Wdrażania Kształcenia Modułowego wraz z dyrekcją szkoły powinien zapoznać się ze standardami wyposażenia dydaktycznego zamieszczonymi na stronie KOWEZiU 31, jak również z opisem wymagań dotyczących pomieszczeń dydaktycznych w programie modułowym dla wybranego zawodu. W skład wyposażenia dydaktycznego do wdrażania kształcenia modułowego wchodzi: 1) wyposażenie ogólnodydaktyczne pracowni (tablice rodzaj, środki audiowizualne, miejsca pracy koncepcyjnej dla uczniów i dla nauczycieli oraz dla egzaminatorów podczas egzaminu zawodowego), 2) pracownie kształcenia zawodowego właściwe dla zawodu wraz z infrastrukturą i wyposażeniem, 3) materiały dydaktyczne. Organizację pracowni kształcenia zawodowego należy rozpocząć od sporządzenia projektu organizacji pracowni, który zawiera 32 : 1) wykaz niezbędnych stanowisk dydaktycznych właściwych dla danej pracowni; 2) opisy infrastruktury poszczególnych stanowisk dydaktycznych zawierające: Na podstawie: 62

63 a) usytuowanie stanowiska (w budynku, kondygnacja, poza budynkiem, w zakładzie pracy, inne), b) wielkość i inne wymagania dotyczące pomieszczenia lub innego miejsca, w którym znajduje się stanowisko (sposób wykończenia podłóg, sufitów, ścian, okien, drzwi, inne), c) minimalną powierzchnię (kubaturę) niezbędną dla pojedynczego stanowiska, d) wyposażenie stanowiska w niezbędne media z określeniem ich parametrów (prąd elektryczny rodzaj, woda ciepła, zimna, gaz, sprężone powietrze, wentylacja, inne), 3) opisy wyposażenia stanowisk dydaktycznych zawierające: a) wykaz maszyn, urządzeń, aparatów, narzędzi i innego sprzętu właściwego dla zawodu, b) wykaz sprzętu/urządzeń pomiarowych, diagnostycznych, c) wykaz modeli, symulatorów, fantomów, d) wykaz materiałów, surowców, półfabrykatów i innych środków niezbędnych w procesie kształcenia oraz podczas egzaminu zawodowego, e) stanowisko (stanowiska) komputerowe z wykazem urządzeń peryferyjnych oraz programów właściwych dla danego zawodu/pracowni/stanowiska dydaktycznego i /lub tablicę interaktywną, f) biblioteczkę zawodową wyposażoną w dokumentację, instrukcje, normy, procedury, przewodniki, regulaminy, przepisy prawne właściwe dla danego zawodu/pracowni/ stanowiska, g) wykaz środków do udzielania pomocy przedmedycznej; h) wykaz środków zapewniających przestrzeganie zasad ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny (sprzęt ppoż., do ochrony przed działaniem urządzeń, materiałów i substancji niebezpiecznych, środki ochrony indywidualnej), 4) inne, szczególne wymagania dotyczące stanowiska, właściwe dla danego zawodu; 5) opis organizacji pracy na stanowiskach: a) sposób realizacji założonych ćwiczeń praca jednolita (wszyscy wykonują to samo ćwiczenie), praca zróżnicowana (w danym czasie zespoły uczniowskie wykonują różne ćwiczenia tzw. przejścia), b) liczba osób pracująca na stanowisku, c) możliwość ewentualnej modyfikacji stanowisk w zależności od ćwiczeń, 6) instrukcje opracowane przez prowadzącego w oparciu o ćwiczenia, między innymi zawarte w pakietach, z uwzględnieniem bhp, ppoż. i ochrony środowiska, 7) regulamin pracowni. Opracowanie projektu organizacji pracowni należy do obowiązków nauczycieli, którzy mogą konsultować się ze specjalistami z przemysłu lub innych szkół, które już wdrożyły kształcenie modułowe w danym zawodzie. W przypadku pracowni unikatowej i wysokospecjalistycznej jej projekt należy powierzyć specjalnej firmie konsultingowej. Jeżeli szkoła nie może zapewnić realizacji programu niektórych jednostek modułowych w oparciu o własną bazę, powinna powierzyć kształcenie placówkom dysponującym dobrą bazą techniczną i dydaktyczną, jak centra kształcenia praktycznego i centra kształcenia ustawicznego oraz przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe. 63

64 Następnym krokiem do organizowania pracowni kształcenia zawodowego jest sporządzenie kosztorysu koniecznych zakupów wyposażenia i ewentualnej modernizacji pomieszczeń. I tu najczęściej zaczynają się schody Nie zawsze organ prowadzący jest w stanie sfinansować wyposażenie pracowni w ramach bieżącego budżetu. Najczęściej należy sięgnąć po środki finansowe z Europejskiego Funduszu Społecznego, a więc aplikować o wsparcie do programów w ramach Narodowej Strategii Spójności. A oto programy pomocowe: 1) Program Infrastruktura i Środowisko, 2) Program Operacyjny Kapitał Ludzki POKL, 3) Program Innowacyjna Gospodarka, 4) Program Rozwój Polski Wschodniej, 5) Program Pomoc Techniczna , 6) Programy współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej. Oprócz wymienionych wyżej programów, każde województwo posiada własny regionalny program rozwoju (tzw Regionalny Program Operacyjny RPO), w ramach którego o dotacje z Unii Europejskiej mogą ubiegać się podmioty z danego województwa. Warto postarać się, by wdrażanie kształcenia modułowego wprowadzić do Regionalnej Strategii Innowacji (RSI), która opracowywana jest w każdym województwie, a dzięki temu korzystać z możliwości finansowych projektów systemowych (np. POKL VIII Priorytet). Szczegóły dotyczące funduszy strukturalnych i 16 programów regionalnych można znaleźć na stronie Możliwości finansowania wdrażania kształcenia modułowego: 1) środki organu prowadzącego, 2) aplikowanie o wsparcie do EFS tworzenie własnych projektów, 3) ubieganie się o środki do innych projektodawców, którzy otrzymali wsparcie z EFS udział w projekcie innego projektodawcy, 4) współpraca z pracodawcami darowizna lub leasing wyposażenia dla szkoły. Podjęcie decyzji o wprowadzeniu kształcenia modułowego w zawodach w branży EET jest trudnym i odpowiedzialnym zadaniem dla dyrekcji szkoły i organu prowadzącego (szczególnie, jeśli szkoła nie ma doświadczenia w tym zakresie). Dlatego zaleca się, aby dyrekcja szkoły wspólnie z organem prowadzącym dokonała analizy zasobów i możliwości na starcie, wypełniając kwestionariusz zamieszczony w tabeli 7, w którym uszczegółowiono kryteria oceny stanu przygotowania placówki. Dla wygody przedstawiono je w postaci pytań pozwalających ocenić stopień przygotowania placówki do wdrożenia kształcenia modułowego. Na szaro zaznaczono pytania, na które koniecznie trzeba odpowiedzieć twierdząco, by uznać, że szkoła/placówka jest dobrze przygotowana do wdrażania kształcenia modułowego. Gdyby okazało się, że w danym momencie szkoła nie spełnia kryteriów niezbędnych (lub kryteriów drugoplanowych) do wprowadzenia kształcenia modułowego, to wtedy kwestionariusz staje się listą zadań do wykonania i problemów do rozwiązania w procesie przygotowania i wdrażania nowego systemu kształcenia. 64

65 Kwestionariusz oceny stopnia przygotowania instytucji do wdrażania kształcenia modułowego 33 Czy zostały uwzględnione potrzeby edukacyjne rynku pracy przy sporządzaniu oferty szkoleniowej? Czy placówka zasięgnęła opinii pracodawców o swojej ofercie usług kształcenia i/lub szkolenia zawodowego? Czy placówka współpracuje z pracodawcami w realizacji i doskonaleniu treści kształcenia? Czy placówka wyjaśniła/wyjaśni kandydatom chcącym skorzystać z oferty usług kształcenia i/lub szkolenia zawodowego, na czym polega system modułowy? Czy placówka może uwzględnić potrzeby i oczekiwania klientów w zakresie treści kształcenia i ich realizacji? Czy kadra dydaktyczna placówki posiada niezbędne kwalifikacje merytoryczne do prowadzenia oferowanych usług edukacyjnych, w tym modułowych? Czy kadra dydaktyczna posiada przygotowanie metodyczne do prowadzenia kształcenia zawodowego w systemie modułowym? Czy placówka zapewniła sobie możliwość pozyskania specjalistów? Czy w instytucji przeprowadzono analizę potrzeb w zakresie rozwoju zawodowego pracowników? Czy przeanalizowano potrzeby placówki wdrażającej kształcenie modułowe w zakresie kompetencji kadry? Czy w instytucji opracowano plan doskonalenia kadry dydaktycznej uwzględniający ww. potrzeby? Czy instytucja/kierownictwo udziela wsparcia pracownikom w zakresie dokształcania i doskonalenia zawodowego? Czy kadrze dydaktycznej stworzono warunki do wymiany doświadczeń i korzystania z przykładów dobrych praktyk kształcenia modułowego? Czy baza lokalowa instytucji zapewnia realizację programów modułowych objętych ofertą edukacyjną i planem realizacji? Czy wyposażenie technodydaktyczne umożliwia realizację zintegrowanych (łączenie teorii z praktyką) zajęć w konwencji modułowej zgodnie z programem i planem realizacji? Czy zaplanowano organizację wykorzystania bazy zewnętrznej? Czy wypracowano możliwość unowocześniania bazy technodydaktycznej? Czy klienci usług edukacyjnych mają możliwość korzystania z technologii informatycznych, w tym z sieci Internet w placówce? Czy technologie informacyjne są stosowane do wspomagania organizacji i realizacji kształcenia/szkolenia modułowego? 33 Na podstawie: Polska Sieć Kształcenia Modułowego,, program Leonardo da Vinci, PL/05/B/F/PP/ EMCET-2. 65

66 Czy do modułowych programów kształcenia/szkolenia są przygotowane materiały dydaktyczne dla uczących się? Czy przewidziano, w jakiej postaci uczący się otrzyma materiały dydaktyczne? Czy materiały dydaktyczne są zaktualizowane i adekwatne do zmodyfikowanych programów? Czy zasoby biblioteczne uwzględniają potrzeby uczestników kształcenia/szkolenia modułowego? Czy modułowe programy kształcenia/szkolenia zawodowego są zgodne z uznanymi metodologiami? Czy zmodyfikowano programy, dostosowując je do warunków placówki, aktualnej wiedzy merytorycznej i metodycznej oraz oczekiwań rynku? Czy zmodyfikowane programy kształcenia/szkolenia modułowego uzyskały pozytywną opinię (merytoryczną i metodyczną) specjalistów zewnętrznych? Czy oferta usług kształcenia/szkolenia modułowego jest promowana w środowisku? Czy informacje o modułowych programach kształcenia/szkolenia (objętych ofertą usług) są ogólnodostępne dla potencjalnych klientów? Czy kadra dydaktyczna ma pełny dostęp do dokumentacji programowej (drukowanej i elektronicznej)? Czy w instytucji został zaprojektowany system monitorowania realizacji i ewaluacji modułowych programów kształcenia/szkolenia zawodowego i pakietów edukacyjnych? Czy została zaprojektowana procedura wykorzystania rezultatów monitoringu i ewaluacji modułowych programów do doskonalenia treści kształcenia? Czy przygotowanie i realizacja modułowego programu kształcenia/ szkolenia jest udokumentowane zgodnie z przyjętym w instytucji systemem i przepisami prawa? Czy placówka zaplanowała wydawanie dodatkowych zaświadczeń, certyfikatów? Czy stan wiedzy i/lub umiejętności uczących się będzie diagnozowany na wejściu? Czy placówka posiada bank zadań egzaminacyjnych i/lub testowych stosowanych do oceny przyrostu wiedzy i/lub umiejętności uczących się? Czy system oceniania wiedzy i umiejętności stosowany w instytucji jest dostosowany do specyfiki kształcenia modułowego? Czy instytucja prowadzi cykliczne badania losów absolwentów? Czy w instytucji zaplanowano sposób badania przydatności zawodowej absolwentów z udziałem pracodawców? Czy instytucja utrzymuje kontakty z klientami, dla których świadczyła usługi edukacyjne? Czy w instytucji opracowano procedurę wykorzystania wyników badania efektywności kształcenia do doskonalenia jakości oferty kształcenia/szkolenia modułowego? 66

67 Czy w instytucji jest powołany zespół odpowiedzialny za planowanie, wdrożenie i zapewnienie jakości usług edukacyjnych? Czy w placówce wypracowano program i harmonogram badań jakości kształcenia? Czy w placówce opracowano sposób wykorzystania wniosków z badań jakości do doskonalenia oferty? Czy placówka uzyskała zgodę organu prowadzącego na realizację kształcenia modułowego? Czy rada pedagogiczna pozytywnie zaopiniowała przyjęcie systemu kształcenia modułowego? Czy powołano zespół do spraw wdrażania kształcenia modułowego? Czy placówka ma zagwarantowane finanse na wdrożenie kształcenia modułowego? Czy placówka dysponuje możliwościami pozyskiwania środków finansowych? Czy zdecydowana większość nauczycieli jest przekonana do potrzeby wdrażania kształcenia modułowego w placówce? Czy kadra zarządzająca jest przekonana do potrzeby wdrażania kształcenia modułowego w placówce? Czy włączono wszystkich chętnych do pracy nad wdrażaniem kształcenia modułowego? Czy nauczyciele mają realny wpływ na proces wdrażania kształcenia modułowego? Źródło: opracowanie własne Lista zidentyfikowanych problemów Źródło: opracowanie własne Brak pieniędzy na sprzęt pomiarowy, trenażery, oprogramowanie (szczególnie dla technika informatyka), przy tak szybkim postępie technicznym w naszej branży następuje szybka ich dezaktualizacja, brak dostępności pakietów dla ucznia i nauczyciela w formie papierowej, konieczność poszukania pracodawców, którzy pomogą w procesie kształcenia zawodowego Brak poparcia do wprowadzenia zajęć w innej formie, która wymaga od nauczyciela bardzo dużego zaangażowania i przekonania, pracodawcy niechętnie przyjmują na staże nauczycieli, zwiększenie zakresu obowiązków nauczyciela uczącego w modułowym systemie kształcenia za to samo wynagrodzenie Konieczność konstruowania ćwiczeń, narzędzi pomiaru dydaktycznego i innych materiałów, zorganizowanie nowych pracowni na podstawie starych, konieczność pogodzenia kształcenia modułowego i przedmiotowego w jednej szkole, wprowadzenie zmian w dokumentacji i prawie szkoły Niechęć do zmian bardziej skomplikowany arkusz organizacyjny szkoły z kształceniem modułowym, potrzeba więcej środków na płace dla nauczycieli i doposażenie szkoły, konieczność aplikowania o środki EFS 67

68 Metodyka nauczania w modułowym kształceniu zawodowym branży EET opiera się głównie na strategii problemowej, praktycznej i programowanej. Stosowanie tradycyjnych metod podających powinno być zredukowane do minimum na korzyść metod aktywizujących, praktycznych oraz z wykorzystaniem komputera. Metody nauczania/uczenia się najczęściej stosowane w ww. branży i polecane przez specjalistów ekspertów kształcenia modułowego to: 1) metoda projektów, 2) metoda przewodniego tekstu 34, 3) metoda przypadków, 4) pokaz z instruktażem, 5) praca ucznia i nauczyciela z wykorzystaniem portfolio, 6) ćwiczenia przedmiotowe, laboratoryjne i praktyczne, 7) wycieczki edukacyjne, 8) metody z wykorzystaniem technologii informacyjnej. Metoda projektów, jak żadna inna, umożliwia kształtowanie wszystkich kompetencji kluczowych i zawodowych. Projekt edukacyjny realizowany metodą projektów jest wspólną pracą uczącego się i nauczyciela (nauczycieli), ukierunkowaną na produkt końcowy. Wg M. Szymańskiego istota projektu edukacyjnego tkwi w: problemie, który należy rozwiązać, współdziałaniu w jego rozwiązywaniu, samodzielności realizujących projekt, interdyscyplinarności oraz związku z realnym światem 35. Jak zauważył M. Knoll: Z projektem mamy do czynienia zawsze, kiedy tylko uczeń podejmuje dowolne działanie z pewnym zamiarem, w pewnym celu. Jeśli zniknie zamiar; a nauczyciel mimo to nadal będzie nalegał na dokończenie tego, co zostało rozpoczęte, to projekt stanie się zadaniem wysiłkiem i pracą jedynie Metoda została zastosowana w scenariuszu zajęć dla zawodu elektromechanik załącznik nr M. S. Szymański, Wydaw. Akademickie Żak, Warszawa 2000.

69 Fazy metody projektów wg W. Emera i K. D. Lenzena 36 wymyślić temat zdefiniować role znaleźć inicjatorów zastanowić się nad działaniami inicjującymi poznać szczegóły zbudować zespół i opracować zasady pracy w zespole przedstawić temat sformułować i podpisać kontrakt sprecyzować temat i jego aspekty ustalić, co będzie produktem projektu ustalić adresatów określić metody i miejsca pracy określić role i przyjąć je zrobić harmonogram i zapotrzebowanie materiałów wykonać plan projektu postarać się o materiały i dokonać ich analizy dokonać selekcji materiałów i przetworzyć je wykonać to, co zostało ustalone jako produkt projektu koordynować i objaśniać zadania prezentować rezultat pracy zespołów ( produkt projektu) dokonać reklamy produktu projektu prowadzić mediacje odnośnie rezultatu pracy zespołowej oceniać produkt projektu opiniować działanie oceniać proces dokumentować projekt kontynuować projekt myślenie twórcze poszukiwanie informacji tworzenie zespołu roboczego planowanie podejmowanie decyzji określanie i przyjmowanie ról rozwiązywanie problemów kształtowanie informacji praca w zespole rozwiązywanie konfliktów organizowanie i zarządzanie prezentowanie pracy zespołowej komunikacja interpersonalna opiniowanie samoocena dokumentowanie odpowiedzialność wytrwałość Zanim nauczyciel zaproponuje uczniom realizację projektu edukacyjnego metodą projektów w ramach danej jednostki modułowej, powinien sam przygotować się do tego przedsięwzięcia zapoznać się z literaturą na ten temat (np. a następnie starannie przemyśleć jego organizację. Jako pomoc może służyć poniższa gwiazda pytań : 1) Po co potrzebna mi teraz w procesie dydaktycznym metoda projektów? 2) Co będzie tematem projektu i jego produktem? 3) Kto będzie współpracował z uczniami i kto będzie odbiorcą projektu? 4) Gdzie będzie wykonywany projekt? 5) W jaki sposób zorganizuję pracę uczniów? 6) Kiedy rozpocznę projekt razem z uczniami i kiedy go zakończę? Dzięki ww. metodzie nauczyciele poprzez monitorowanie pracy uczniów mogą śledzić rozwój ich umiejętności zawodowych i ponadzawodowych. 36 Tłumaczenie i opracowanie M. Krogulec-Sobowiec na podstawie: W. Emer, K. D. Lenzen,, s. 227, [w:] J. Bastian, H. Gudjons, J. Schnack, M. Speth (red.), Hamburg

70 Nauczyciel powinien stosować metodę projektów, aby jego uczniowie: 1) w ciekawy sposób nabyli umiejętności zawodowe i ponadzawodowe, 2) uczyli się w taki sam sposób, jak ich koledzy z USA i krajów UE, 3) scalili swoją wiedzę wokół np. pojęcia, prawa, problemu z dziedziny techniki, wynalazku, 4) odkrywali wiedzę poprzez praktykę, 5) zapamiętali na długo jego lekcje, 6) nie nudzili się w szkole. samodzielnego łowienia ryb. stosować metodę projektów, aby dać uczniom wędkę w celu Istota tej metody polega na analizie i dyskusji na temat zdarzenia zaprezentowanego przez nauczyciela na piśmie, w postaci dźwięku lub wideo i znalezienie odpowiedzi na pytania typu: 1) Jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu? 2) Co należy zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło, aby zapobiec zaistniałym skutkom? 3) Jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku? Nie podajemy nowego materiału, lecz przedstawiamy sytuację problemową w taki sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. O sukcesie tej metody, oprócz dobrego opisu przypadku, decydować będzie dokładne zapoznanie uczniów z elementami pracy, jak i czuwanie nad sprawnym przebiegiem dyskusji. Przebieg zajęć z wykorzystaniem metody przypadków: 1) Poznanie opisu przypadku. 2) Zadawanie pytań dotyczących przypadku. 3) Analiza opisu zdarzenia (zastosowanie piramidy priorytetów). 4) Znalezienie optymalnych sposobów rozwiązania problemu (istota polega na zgłaszaniu przez uczniów propozycji rozwiązań problemu wraz z ich uzasadnieniem, na podstawie wcześniej zebranych informacji analizuje się różne rozwiązania problemu i wybiera najlepsze w tej części zajęć dochodzi do myślenia problemowego i ścierania się poglądów). 5) Ocena przebiegu zajęć. Metoda przypadków daje uczniom możliwość rozwoju umiejętności kluczowych, takich jak: umiejętności czytania ze zrozumieniem, stawiania jasnych, precyzyjnych pytań i twórczego myślenia, twórczego poszukiwania optymalnych rozwiązań, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, szukania potrzebnych informacji w różnych źródłach, obrony własnego zdania, podejmowania trafnych decyzji. Metoda ta najlepiej sprawdza się w kształceniu modułowym na zajęciach związanych z bhp oraz diagnostyką uszkodzeń różnych typów maszyn, urządzeń, aparatów, sieci i systemów. Proces nauczania/uczenia się w kształceniu modułowym można wzbogacić o pracę samodzielną ucznia z zastosowaniem portfolio, które może być rozumiane dwojako: 1) Jako teczka prac ucznia. W tym przypadku portfolio jest zbiorem najlepszych prac ucznia i innych dowodów jego osiągnięć w wybranym zakresie programowym, nagromadzonych w dłuższym okresie (np. w ciągu modułu) i prowadzonym indywidualnie przez każdego ucznia. 37 Może mieć formę skoroszytu, segregatora 37 Ibidem, s

71 lub teczki, w których uczeń gromadzi informacje dotyczące jego postępów nauce i rozwoju osobowego w kolejnych etapach kształcenia zawodowego. 2) Jako teczka prac ucznia charakteryzująca dany problem, np. dobór środków ochrony przeciwporażeniowej i przepięciowej w budynkach mieszkalnych. W tym przypadku portfolio jest uporządkowanym zbiorem dokumentów zebranych lub wytworzonych przez ucznia. a) dokumentacji przebiegu kształcenia, zawierającej np. notatki z lekcji, opisy przebiegu ćwiczeń, eseje i blogi na tematy związane z daną jednostką modułową, b) dokumentacji przeprowadzonego sprawdzania i oceniania wiadomości i umiejętności, np. sprawdziany, testy, projekty, opracowania, referaty, opisy i listy kontrolne przeprowadzanych ocen umiejętności, oceny i opinie z przebiegu praktyk, WebQuesty, c) dokumentacji uzupełniającej, dotyczącej np. pracy w kółkach zainteresowań, klubach, organizacjach, świadectwa podejmowanej dodatkowej pracy własnej, zbiory samodzielnie wykonanych ćwiczeń, wypełnionych arkuszy ćwiczeniowych, recenzje i streszczenia przeczytanych artykułów na tematy związane z problematyką modułu 38. W kształceniu modułowym najważniejszy dla uczniów jest, jak wiadomo, kontakt z nowymi technologiami i ćwiczenia praktyczne, dlatego nauczyciele powinni tak organizować sytuacje dydaktyczne, aby uczniowie ocierali się jak najczęściej o zawodową rzeczywistość. Dobrą okazją do tego są wycieczki dydaktyczne (np. na targi związane z branżą lub zawodem, do firm, instytutów badawczych, na uczelnie techniczne) i wizyty studyjne (w kraju i za granicą). W organizację tych przedsięwzięć powinni być włączeni uczniowie od ich zainicjowania do zakończenia i podsumowania efektów. Warto wykorzystać cykliczne programy ogólnopolskie związane z poznawaniem stanowisk pracy oraz firm, w których mogą być zatrudnieni absolwenci szkoły. Szczególnie ważnym programem jest Dzień Przedsiębiorczości 39, podczas którego uczeń od 4 do 5 godzin towarzyszy wybranemu pracownikowi przy jego zadaniach zawodowych (jest tzw. cieniem pracownika) oraz wykonuje ewentualnie mniej skomplikowane zadania (na miarę swoich umiejętności zawodowych). Światowy Tydzień Przedsiębiorczości 40 daje możliwość zaproszenia do szkoły przedsiębiorców branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej na zajęcia w ramach tzw. biznesu przy tablicy. Wcześniej oczywiście należy dokładnie zaplanować i przygotować to spotkanie zarówno z przedsiębiorcą, jak i z uczniami. Spotkania tego typu są często dla uczniów motorem napędowym i motywacją do systematycznej nauki, w celu uzyskania umiejętności przydatnych przyszłemu przedsiębiorcy. Wycieczki dydaktyczne w ramach kształcenia modułowego powinny być uwzględnione w organizacji zajęć i zaplanowane z dużym wyprzedzeniem czasowym. Mogą być one działaniem zaplanowanym podczas realizacji projektu edukacyjnego o tematyce związanej z danym modułem. Wycieczka dydaktyczna to zajęcia edukacyjne odbywane w terenie, tak więc trzeba również opracować do niej scenariusz, który będzie zawierał szczegółowy harmonogram i arkusze obserwacji dla uczniów. 38 Na podstawie materiału szkoleniowego J. Cichego opracowanego po wizycie studyjnej w Wielkiej Brytanii. 39 Więcej na 40 Więcej na 71

72 Bardzo ważną rolę w modułowym kształceniu zawodowym branży elektryczno-elektroniczno- -teleinformatycznej odgrywają techniki komputerowe. Kształcenie w każdym z zawodów tej branży powinno być wspomagane przez: 1) programy komputerowe do symulacji obwodów elektrycznych, elektronicznych, energoelektronicznych, automatycznych (np. oprogramowanie Sim Tel, EWB, Elektrosym, PSIM, TCaD), 2) specjalistyczne programy komputerowe do projektowania różnorodnych systemów, sieci, instalacji elektrycznych, układów oraz urządzeń elektronicznych (np. free CAD, PRETQ4, ELsoftCAD, Electronic Workbench, Eagle, CrocodileClips), 3) trenażery przyrządowo-narzędziowe, 4) zestawy edukacyjne (np. DSP). Techniki komputerowe to oczywiście także Internet, który otwiera przed kształceniem modułowym w branży EET nieograniczone możliwości nie tylko jako źródło informacji, ale także jako szkoła otwarta przez całą dobę. E-learning nauczanie na odległość to nowa jakość kształcenia zawodowego w systemie modułowym w szkołach branży EET. Poprzez wdrożenie innowacyjnego kształcenia mieszanego, tj. stacjonarnego i na odległość (blended-learning), szkoła podnosi swój poziom kształcenia i wychodzi także naprzeciw uczniom nieuczestniczącym w zajęciach z przyczyn od nich niezależnych, np. choroba, niepełnosprawność. Oczywiście szkoła powinna umożliwić dostęp do Internetu w godzinach poza obowiązującymi zajęciami uczniom, którzy nie mogą korzystać z niego w domu. Na platformie nauczyciele mogą umieszczać pakiety edukacyjne, dodatkowe zadania dla poszczególnych uczniów, karty pracy, testy (w wersji uczącej i egzaminacyjnej) oraz inne materiały edukacyjne wspomagające przygotowanie uczniów do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Platforma umożliwia nauczycielom stały monitoring działań edukacyjnych uczniów, obserwację uczenia się uczniów na ich własnych błędach, indywidualny kontakt i konsultacje, a przez to wspieranie rozwoju edukacyjnego uczniów i przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym. Uczniowie zaś poprzez platformę e-learningową mają stworzone warunki do wirtualnej współpracy i wymiany doświadczeń, a także do podnoszenia poziomu umiejętności informatycznych. jest jedną z najnowszych metod pracy, która pozwala na efektywne wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie dydaktycznym, a jednocześnie łączy teorię z rzeczywistością, tak więc jest szczególnie polecana. Metoda WebQuestu daje możliwości konstruktywistycznego zastosowania technologii informatycznych w kształceniu stacjonarnym i na odległość, wykorzystującym Internet i jego zasoby. Można ją także stosować w kształceniu modułowym w pracy zespołowej w klasie lub samokształceniu Na podstawie: D. Kwiatkowska, M. Lewandowska,, Gazeta IT, ,

73 Projekt zbudowany w oparciu o metodę WebQuest powinien składać się z następujących części: 1) jego celem jest wprowadzenie uczniów w tematykę zadania i zainteresowanie ich zagadnieniem. Jeżeli w zadaniu przewidziano określony scenariusz i/lub podział na role, należy właśnie w tym miejscu zarysować akcję (np. itp.). Jest to również miejsce, w którym nauczyciel określa problem zadaje pytanie, wokół którego będzie koncentrowało się całe zadanie. 2) krótki i klarowny opis rezultatu, jaki mają osiągnąć uczniowie. 3) element zadania zawierający: a) szczegółowy opis kolejnych kroków, jakie uczniowie mają wykonać, aby zrealizować projekt, b) zasady podziału ról i zadań dla poszczególnych członków zespołu; c) wyszczególnienie źródeł internetowych, z jakich mogą korzystać uczniowie podczas pracy nad zadaniem (ten element bywa opisywany osobno, najczęściej pod nazwą Źródła, Zasoby ), d) ewentualne wskazówki odnośnie sposobów gromadzenia i porządkowania informacji. 4) ten element projektu powinien zawierać jasne informacje odnośnie tego, jakie są kryteria oceny realizowanego przez uczniów zadania. Opracowane kryteria oceny nauczyciel zapisuje w tabeli. Czas realizacji zadania zbudowanego w oparciu o tę metodę waha się od jednej godziny lekcyjnej do miesiąca. Celem WebQuestu jest jak najlepsze wykorzystanie czasu ucznia poprzez promowanie celowej i zorganizowanej pracy z Internetem. WebQuesty są efektywniejsze w nauczaniu od tradycyjnych metod, ponieważ zawierają wiele czynników motywujących do uczenia się, m.in. poprzez możliwość wcielania się przez uczących w różne role (np. naukowców, detektywów, reporterów) oraz tworzenia własnych prezentacji multimedialnych zamieszczanych na stronach internetowych. 73

74 Potwierdzenie kwalifikacji zawodowych można zdobyć na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, zwanym Jest on formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu, ustalonych w standardach wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe 42. Modułowy program nauczania dla zawodu dzięki swoim założeniom bardziej przygotowuje do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Przygotowanie ucznia odbywa się głównie poprzez realizację zadań zbliżonych do tych, które wykonuje się na stanowisku pracy. Egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe składa się z: 1) etapu pisemnego, 2) etapu praktycznego. Zadanie praktyczne obejmuje umiejętności z zakresu kwalifikacji w zawodzie monter elektronik: 1) montaż, uruchomienie i przeprowadzenie pomiarów podstawowych parametrów wskazanego układu lub urządzenia elektronicznego zgodnie z dokumentacją, 2) wykonanie instalacji określonego urządzenia elektronicznego, uruchomienie i sprawdzenie poprawności działania zgodnie z dokumentacją. Chcąc uzyskać odpowiedź, czy modułowy program nauczania w zawodzie monter elektronik przygotowuje do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, dokonam analizy przykładowego zadania z etapu praktycznego w zawodzie monter elektronik. Z zakresu: montażu, uruchomienia i przeprowadzenia pomiarów podstawowych parametrów wskazanego układu lub urządzenia elektronicznego zgodnie z dokumentacją. Wykonaj i uruchom zasilacz stabilizowany napięcia stałego 9 V/0,5 A zasilany z sieci 230 V/50 Hz zgodnie z załączoną dokumentacją. Oblicz wartość rezystancji R w obwodzie diody D5 dla prądu przewodzenia I = 2 ma i wybierz z szeregu E24 (10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91) odpowiednią dla niej wartość liczbową. W obrębie płytki drukowanej zastosuj technikę montażu przewlekanego. Połączenie elektryczne płytki drukowanej z transformatorem wykonaj jednobarwną wiązką dwuprzewodową. Napięcie wyjściowe zasilacza wyprowadź przewodem dwużyłowym zakończonym stykami rurkowymi styk wewnętrzny przyjmij jako biegun dodatni. Uruchom zasilacz przez podłączenie go do gniazda sieciowego 230 V. Zmierz wartości napięcia wyjściowego bez obciążenia oraz przy znanych rezystancjach obciążenia: R01= 90 Ω, R02= 36 Ω i R03 = 18 Ω. Wartości zmierzonych napięć zapisz w tabeli wyników pomiaru. W module 725[01].Z1 Montaż układów elektronicznych zawarte są dwie jednostki modułowe: 725[01].Z1.01 Wykonywanie montażu elementów i podzespołów układów elektronicznych i 725[01].Z1.02 Projektowanie i wykonanie prostych obwodów drukowanych. 42 Centralna Komisja Egzaminacyjna,, 43, Warszawa 2004, s

75 W czasie realizacji modułowego programu nauczania w zawodzie monter elektronik zadanie egzaminacyjne jest niemalże takie samo, jak przykładowe zadanie w jednostce modułowej 725[01]. Z1.01 Wykonywanie montażu elementów i podzespołów układów elektronicznych. 44 : Zamontuj elementy i podzespoły elektroniczne na płytce drukowanej, zgodnie z założeniami dokumentacji wybranego urządzenia do samodzielnego montażu. Dokonaj uruchomienia tego układu i zaprezentuj wyniki swojej pracy. Szczegółowe cele kształcenia w jednostce modułowej 725[01].Z1.01 Wykonywanie montażu elementów i podzespołów układów elektronicznych 45 : 1) rozpoznawać elementy i podzespoły na podstawie wyglądu oraz symboli, 2) odczytać instrukcje obsługi i eksploatacji urządzeń elektronicznych, 3) odczytać schematy montażowe i ideowe, 4) dobrać narzędzia potrzebne do montażu, 5) dobrać przyrządy pomiarowe do sprawdzania elementów i podzespołów oraz uruchomienia układu, 6) sporządzić wykaz narzędzi i materiałów, elementów, podzespołów i przyrządów pomiarowych, 7) przygotować stanowisko do prac montażowych, 8) zinterpretować wyniki pomiarów oraz sformułować wnioski praktyczne, 9) wykonać montaż elementów i podzespołów na płytce drukowanej, 10) zdemontować układ (wylutować elementy), 11) zademonstrować poprawność wykonania montażu, 12) ocenić jakość i estetykę wykonanej pracy, 13) uporządkować stanowisko pracy, 14) wybrać elementy i podzespoły do montażu na podstawie danych katalogowych lub innych źródeł, 15) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, 16) przewidzieć zagrożenia dla życia i zdrowia w pracy z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń elektrycznych. 44 Ministerstwo Edukacji i Nauki, 725[01]/ZSZ-3, SP-1/MEiN/ ,, s Ministerstwo Edukacji i Nauki, 725[01]/ZSZ-3, SP-1/MEiN/ , s

76 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia według modułowego programu nauczania w zawodzie technik teleinformatyk dla modułu: 312[02].O2 Podstawy elektroniki analogowej i cyfrowej. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych 46 Badanie elektronicznych układów analogowych 312[02].O2.01 Badanie elektronicznych układów cyfrowych 312[02].O2.02 Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie określonych kryteriów. Opracowując kryteria oceniania, należy uwzględnić poziom i zakres opanowania wiadomości i umiejętności uczniów wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Ocena powinna stymulować aktywność ucznia i zapewnić mu poczucie satysfakcji na każdym etapie kształcenia. Przed rozpoczęciem realizacji programu jednostki proponuje się przeprowadzenie testu diagnostycznego pisemnego w celu sprawdzenia wiadomości i umiejętności uczniów, w tym szczególnie umiejętności: stosowania w praktyce podstawowych praw elektrotechniki, posługiwania się podstawowymi miernikami, prawidłowego wykonywania i dokumentowania pomiarów oraz interpretowania otrzymanych wyników. W trakcie realizacji programu jednostki modułowej należy oceniać osiągnięcia uczniów na podstawie: sprawdzianów ustnych i pisemnych, ukierunkowanej obserwacji czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń i prezentacji projektów, a także pisemnych prac projektowych. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności ucznia podczas samodzielnego wykonywania pomiarów i prezentację właściwości badanego układu. Oprócz oceniania pracy uczniów wykonujących ćwiczenia nauczyciel na bieżąco powinien kontrolować przebieg prac nad projektami, uwzględniając: planowanie, podział i systematyczność pracy w grupie, jak również walory użytkowe i jakość wykonania końcowego produktu. Po zakończeniu realizacji programu jednostki proponuje się zastosować test pisemny i test praktyczny. Zadania testowe pisemne powinny obejmować identyfikowanie podstawowych elementów i układów elektronicznych analogowych, określanie ich parametrów, interpretowanie charakterystyk, analizowanie sposobu działania tych układów oraz odczytywanie schematów ideowych. Test praktyczny powinien dotyczyć zmontowania, uruchomienia i zbadania lub zaprojektowania określonego układu elektronicznego. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych oraz obserwacji uczniów podczas wykonywania ćwiczeń. Nauczyciel prowadzący zajęcia powinien na bieżąco oceniać jakość wykonanych przez uczniów zadań teoretycznych i ćwiczeń laboratoryjnych, a także obserwować ucznia podczas wykonywania tych zadań. Podczas sprawdzania i oceniania projektów proponuje się zwrócić uwagę na: wybór tematu, stopień realizacji zamierzonych celów, korzystanie z nowoczesnych źródeł informacji, pomysłowość i kreatywność, stopień zaangażowania uczestników w realizację projektu, wykonanie i prezentację projektu. Na zakończenie realizacji programu jednostki zaleca się przeprowadzenie testu pisemnego i testu praktycznego. Zadania w teście pisemnym powinny obejmować identyfikowanie podstawowych elementów oraz układów cyfrowych, określanie ich parametrów, analizowanie sposobu działania tych układów oraz interpretowanie ich schematów ideowych i logicznych. Test praktyczny powinien dotyczyć montażu, uruchomienia i zbadania lub zaprojektowania określonego układu elektronicznego. 46 Ministerstwo Edukacji Narodowej, 312[02]/T, SP/MEN/ , 76

77 W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela, poziom wykonania ćwiczeń oraz wykonanie i prezentację projektu. Ocena końcowa po zakończeniu realizacji programu nauczania powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. Przykład: Propozycja oceniania w czasie procesu nauczania w zawodzie technik teleinformatyk na podstawie modułu 312[02].O2 Podstawy elektroniki analogowej i cyfrowej. Wskazane jest każdą jednostkę modułową poprzedzić badaniami diagnostycznymi, w czasie realizacji dokonywać badań kształtujących, a zakończyć badaniem sumatywnym. W skład modułu 312[02].O2 Podstawy elektroniki analogowej i cyfrowej wchodzą dwie jednostki modułowe: 312[02].O2.01 i 312[02].O2.02. Przystępując do realizacji tych dwóch jednostek modułowych, które w programie modułowym mogą być realizowane równolegle, uczeń powinien umieć 47 : 1) przeliczać jednostki wielkości elektrycznych w układzie SI, 2) rozróżniać elementy obwodu elektrycznego, 3) odczytywać schematy prostych układów elektrycznych i elektronicznych, 4) rozróżniać podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki, 5) stosować podstawowe prawa elektrotechniki do analizy obwodów elektrycznych, 6) charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektrycznych, 7) łączyć układy elektryczne i elektroniczne zgodnie ze schematem, 8) posługiwać się podstawowymi miernikami wielkości elektrycznych i oscyloskopem, 9) wyjaśniać działanie prostych układów elektronicznych na podstawie ich schematów, 10) lokalizować usterki w prostych obwodach elektrycznych, 11) korzystać z różnych źródeł informacji, 12) obsługiwać komputer, 13) współpracować w grupie. Na początku zajęć można dokonać diagnozy wstępnej (test pisemny i praktyczny) opanowanych wiadomości i umiejętności. Diagnoza ta uświadomi każdemu ewentualne braki, które należy nadrobić w jak najszybszym czasie. Każda jednostka modułowa powinna zakończyć się oceną, która da uczniowi informację, nad jakimi zagadnieniami należy jeszcze popracować. Ocena w zależności od metody prowadzenia zajęć może być z: 1) odpowiedzi ustnej, 2) obserwacji w czasie realizacji ćwiczenia i sposobu dokumentowania (przejrzystość dokumentacji pomiarów, prawidłowość wyciągniętych wniosków), 3) sprawdzianu pisemnego diagnozującego przygotowanie do zajęć lub sprawdzającego umiejętności nabyte w trakcie zajęć. Obecność i realizacja wszystkich ćwiczeń oraz zaliczenie testów pisemnych i praktycznych jest warunkiem otrzymania pozytywnej oceny za realizowany moduł. Ocena za moduł powinna uwzględniać wszystkie stosowane sposoby sprawdzania osiągnięć ucznia. Proponuję przypisanie 47 Ministerstwo Edukacji Narodowej, 312[02]/T, SP/MEN/ , 77

78 punktów do wszystkich form sprawdzania w danej jednostce modułowej. Na początku roku szkolnego należy zaplanować w każdej jednostce modułowej dokładną liczbę testów pisemnych i praktycznych i przypisać im punkty. Np. jednostka modułowa Badanie elektronicznych układów cyfrowych (108 godzin/4 godziny tygodniowo) w I semestrze: ocena za każde zajęcia informacja dla ucznia, na co należy położyć nacisk, jeden test pisemny i podsumowanie semestru test pisemny i praktyczny; II semestr ocena za każde zajęcia, projekt i test pisemny (można skorzystać z testu zamieszczonego w pakietach edukacyjnych ) i praktyczny (będzie obejmowała wybrane elementy ćwiczeń realizowanych w jednostce modułowej) badanie sumatywne. Ocena za moduł będzie wystawiona na podstawie punktów uzyskanych w obu jednostkach modułowych. Nieobecność ucznia na zajęciach musi być odrobiona w wyznaczonym przez nauczyciela terminie. Nauczyciel na początku roku szkolnego powinien ustalić terminy zajęć dodatkowych propozycja: raz w miesiącu. Na zajęcia dodatkowe mogą się zgłaszać także uczniowie, którzy chcą doskonalić swoje umiejętności w zakresie ujętym materiałem. Uczeń ma prawo do poprawy każdej niesatysfakcjonującej go oceny. W przypadku otrzymania oceny niedostatecznej z testów pisemnych lub praktycznych uczeń jest zobowiązany do poprawy zaległości w dodatkowym terminie. Uczeń, który nie uczestniczył w zajęciach, ma obowiązek odrobić je w terminie uzgodnionym z nauczycielem. Sprawdzanie i dokumentowanie osiągnięć edukacyjnych uczniów/słuchaczy powinno odbywać się ciągle i systematycznie. Podstawowym dokumentem wszystkich osiągnięć edukacyjnych w szkole jest dziennik lekcyjny, gdzie znajdują się wszystkie oceny cząstkowe, oraz arkusz ocen, gdzie zapisane są oceny końcoworoczne, a w przypadku kształcenia modułowego będą tam oceny za moduł. Dodatkowo do arkusza ocen może być dołączona karta, w której zapisane są wszystkie jednostki modułowe wraz z oceną. Propozycja dokumentów osiągnięć edukacyjnych uczniów/słuchaczy: 1) zeszyt znajduje się w nim ocena z przebiegu ćwiczenia oraz uwagi do wykonania ćwiczenia, 2) arkusz obserwacji należy go wypełnić w trakcie wykonania zadania praktycznego, 3) karta oceny testu pisemnego lub praktycznego do zestawu z testem powinna być dołączona karta oceny, która jest dokumentem ucznia, 4) karta oceny projektu składa się z trzech etapów: I. Planowanie, II. Realizacja, III. Prezentacja. W trakcie trwania projektu jest on oceniany na każdym etapie, 5) portfolio teczka (segregator) każdego ucznia, w której znajdują się kompletne prace mogące być podstawą do oceny umiejętności lub pliki zawierające przykłady. Można je przeglądać oraz oceniać po cyklu kształcenia. 78

79 Kształcenie zawodowe musi ulegać ciągłym zmianom w rytm uwarunkowań gospodarki światowej, europejskiej i polskiej. Dlatego też postulujmy do organów prowadzących i innych lokalnych decydentów (słowami Dyrektora Generalnego UNESCO Federico Mayora z konferencji, która odbyła się w Tallinie w 2001 r.): Musimy przemyśleć sposób organizowania wiedzy. Oznacza to zerwanie z tradycyjnymi barierami pomiędzy dyscyplinami i utworzenie nowych sposobów na ponowne powiązanie tego, co zostało rozdzielone. Musimy zaplanować od nowa (przeformułować) politykę edukacyjną i programy, a wdrażając te reformy, musimy cały czas pamiętać o długofalowości i naszej ogromnej odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń 48. Celem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie absolwenta aktywnego, mobilnego i skutecznie poruszającego się na rynku pracy. Osiągnięcie tego celu wymaga wyposażenia uczniów nie tylko w aktualną wiedzę i podstawowe umiejętności zawodowe, ale również przygotowania ich do ustawicznego kształcenia i doskonalenia się, poszerzania lub zmiany kwalifikacji, trafnej oceny własnych predyspozycji i możliwości oraz podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących własnego rozwoju 49. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych zapewnia ukształtowanie takiej sylwetki absolwenta. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowanie do kształcenia ustawicznego. Dyrektorze, nauczycielu szkoły zawodowej, nie wahaj się dłużej! Wybierz kształcenie modułowe dla swoich uczniów! Warto wdrożyć modułowe programy nauczania dla zawodu, ponieważ: 1) stwarzają środowisko dydaktyczne zbliżone do warunków wykonywania pracy w tym zawodzie, 2) zapewniają pełną korelację wiedzy i umiejętności praktycznych, 3) pozwalają na indywidualizację procesu nauczania/uczenia się, 4) ich struktura jest elastyczna poszczególne jednostki modułowe można wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy, 48 S. Linert, 49 J. Bogdan, K. Guja, M. Krogulec-Sobowiec, 79

80 5) zawarte w nich cele kształcenia i materiał nauczania wynikają z przyszłych zadań zawodowych, 6) łatwo zastosować je również w kształceniu pozaszkolnym i dokształcaniu poprzez wydzielenie pewnych części programu zapewniających pożądany efekt końcowy w postaci kwalifikacji zawodowych, 7) umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają możliwość wykonywania określonego zakresu pracy, 8) ocena modułu zawodowego informuje o stopniu przygotowania do wykonywania zadania zawodowego typowego dla danego zawodu, 9) struktura jednostki metodycznej zapewnia uczniowi samodzielną pracę zarówno nad materiałem teoretycznym, jak i ćwiczeniami, łącząc się ze sobą, co daje najwyższą skuteczność procesu uczenia się, 10) ułatwiają certyfikację opanowanych umiejętności, 11) wskazują drogę dochodzenia do wybranych kwalifikacji zawodowych, 12) towarzyszy im pełna obudowa dydaktyczna w postaci pakietów edukacyjnych składających się z poradników dla ucznia i dla nauczyciela, 13) świadectwo ukończenia szkoły zawiera oceny modułów. Uczniu gimnazjum wybierz zawód w modułowym systemie kształcenia. Zapewni Ci on: 1) najatrakcyjniejsze i bardziej świadome przygotowanie do zawodu, 2) najskuteczniejsze uczenie się w małych grupach poprzez działanie praktyczne, 3) nabycie kwalifikacji zawodowych zgodnych z potrzebami rynku pracy, 4) stopniowe nabywanie kwalifikacji zawodowych, 5) indywidualny tok pozyskiwania nowych umiejętności, 6) możliwość zdobycia dodatkowych kwalifikacji, 7) łatwiejsze uzyskanie uznania u pracodawcy, 8) świadectwo ukończenia szkoły, które będzie zawierać oceny z modułów, 9) przyjazną relację MISTRZ UCZEŃ. 50 Dla organu prowadzącego i pracodawców gwarantem wysokiej jakości kształcenia zawodowego w systemie modułowym jest (funkcjonująca od 2002 r. przy Instytucie Technologii Eksploatacji Państwowym Instytucie Badawczym) Polska Sieć Kształcenia Modułowego (PSKM), która skupia obecnie ponad 70 instytucji świadczących usługi edukacyjne w nurcie kształcenia formalnego (szkolnego) i pozaformalnego (kursowego), a także sieci regionalne (np. Śląska Regionalna Sieć Kształcenia Modułowego). W interesie pracodawców leży postulowanie wdrażania kształcenia modułowego w szkołach zawodowych branży elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej, ponieważ: 1) będą mieli znaczący wpływ na sposób kształcenia wykwalifikowanej kadry technicznej, 2) przychodzący do pracy absolwenci będą posiadali potwierdzone kwalifikacje zawodowe i nie będą potrzebne środki finansowe na przyuczanie do zawodu młodych pracowników, 3) współpraca z innowacyjnymi szkołami zawodowymi wdrażającymi kształcenie modułowe (czyli najlepsze z możliwych) wpływa bardzo korzystnie na wizerunek firmy. 50 Na podstawie: H. Grządziel, 80

81 Wyobraźmy sobie, że otwieramy w przyszłym roku szkolnym kształcenie modułowe w wybranym zawodzie. Dręczy nas wiele wątpliwości z tym związanych, a oto przykładowe: Czy mamy pewność, że zgłosi się odpowiednia liczba kandydatów do uruchomienia tego kierunku kształcenia? Jak przekonać uczniów rodziców, aby wybrali naszą szkołę i ten zawód? Po pierwsze należy zaplanować kampanię reklamową. Wszyscy zainteresowani ( wyjątkowej ofercie kształcenia modułowego. ) muszą się dowiedzieć o naszej Okazją do tego będą na pewno regionalne targi edukacyjne, a także Ogólnopolski Tydzień Kariery 51, podczas którego nauczyciele i uczniowie naszej szkoły mogą zaplanować dla uczniów z gimnazjum i szkoły podstawowej (bo trzeba sobie wychować przyszłych uczniów naszej szkoły) różne zawodoznawcze przedsięwzięcia mające na celu zapoznanie z kształceniem modułowym w danym zawodzie (zawodach). Działania marketingowe związane z kształceniem modułowym powinny mieć charakter ciągły, a nie incydentalny, dlatego też najlepszą bronią jest Internet (, np. instytucji i pracodawców współpracujących, organu prowadzącego), (prasa, telewizja regionalna), ulotki, rozdawane w gimnazjach i innych miejscach publicznych. Musimy zadbać także o to, aby było o nas głośno w lokalnych mediach z okazji różnych imprez i przedsięwzięć nie tylko o charakterze zawodowym (w ten sposób pracujemy na nasz wizerunek). Pamiętajmy, że pierwszą wizytówką szkoły/placówki jest strona internetowa. To tu tworzy się wyobrażenie o szkole, jej klimacie i metodach dydaktyczno-wychowawczych. 52 Treści przydatne dla potencjalnego klienta, np. opis kształcenia modułowego, korzyści z nauki w zawodzie w systemie modułowym: 1) opis działalności szkoły napisany przystępnym językiem, zapoznający potencjalnego klienta z kształceniem zawodowym w szkole (w tym należy szczególnie zwrócić uwagę na działania związane z kształceniem modułowym), 2) elementy poprawiające wizerunek szkoły i zwiększające zaufanie do niej (np. referencje, certyfikaty, nagrody kadry i uczniów, absolwentów), 3) dane adresowe pozwalające na bezpośredni kontakt (łatwe do wyszukania), a także newsletter, 4) łatwą do zapamiętania i użytkowania domenę ułatwiającą zapamiętanie strony. Pamiętajmy, aby każdy przekaz reklamowy opracować zgodnie z zasadą AIDA 53 (akronim składający się z czterech elementów): 1) Attention Odnosi się głównie do nagłówka i do pierwszego akapitu. 2) Interest Przekaż mu tyle informacji, ile mógłby chcieć. 51 Więcej na: 52 Na podstawie: J. Łożyński, / strona-internetowa-malej-firmy-jaka-powinna-byc/. 53 Na podstawie: 81

82 3) Desire. Zwykle wiąże się to z oferowaniem jakichś dodatkowych zachęt (np. promocja ograniczona czasowo lub ilościowo: Tylko do 25 czerwca możesz zapisać się do szkoły, Tylko nasza szkoła w powiecie prowadzi kształcenie modułowe w zawodzie elektromechanik ). 4) Action. Kluczowy element zasady. Bezpośrednia prośba o akcję Do rozmowy z organem prowadzącym trzeba się bardzo starannie przygotować, dokładnie przedstawić koszty wprowadzenia kształcenia modułowego, jak również realne pomysły na pozyskanie środków finansowych z UE, od sponsorów. Dobrze jest także pokazać przykład szkoły, która z powodzeniem wdrożyła kształcenie modułowe. Należy przekonać organ prowadzący, że nie zawsze co tanie jest dobre, najczęściej jest byle jakie (w tym wypadku niedoinwestowane kształcenie przedmiotowe). Trzeba zachęcić organ prowadzący, aby podjął się roli negocjatora podczas tworzenia koalicji na rzecz rozwoju kształcenia zawodowego w regionie skupiającej przedstawicieli edukacji, biznesu, organizacji pozarządowych. Po utworzeniu ww. koalicji będą możliwe różne przedsięwzięcia, które wcześniej się nie udały, np. koncentracja specjalistycznego wyposażenia w nowoczesnych CKP do ogólnego wykorzystania w regionie. Na zakończenie rozmowy należy także zwrócić uwagę, że dobrze wyedukowani fachowcy znajdą łatwiej zatrudnienie lub sami uruchomią działalność gospodarczą, przez co region będzie się rozwijał. Najczęściej opór powstaje z niewiedzy i niechęci do czegoś nowego, dlatego na początku należy wziąć udział w szkoleniu informacyjnym przybliżającym istotę kształcenia modułowego. Następnie trzeba popatrzeć pragmatycznie na przyszłość własnej szkoły poprzez zmniejszający się nabór uczniów do klas pierwszych. A może niektóre zawody w ogóle nie ruszą od września? W kształceniu modułowym można utworzyć klasę już z kilkunastoma uczniami. Wzrasta prestiż szkoły jako tej kształcącej nowocześnie, bo wdrażającej nowoczesne metody nauczania. Aby zobaczyć na własne oczy, że nie taki diabeł straszny, jak go malują, należy nawiązać kontakt ze szkołą, która z powodzeniem wdrożyła kształcenie modułowe i zorganizować wyjazd studyjny. Jest to sposób kształcenia zawodowego zorientowany na ucznia. Zdecydowanie skuteczniej niż w kształceniu przedmiotowym nauczyciel może dotrzeć do każdego i indywidualizować proces dydaktyczny. Edukacja zawodowa odbywa się w małych grupach, uczeń 82

83 nie ma czasu się nudzić, ponieważ zajęcia prowadzone są metodami aktywizującymi, które wymagają od niego ciągłej aktywności w łączeniu teorii z praktyką. Na pewno takie kształcenie zapewnia lepsze wyniki na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, a tym samym większe szanse na zawodowy sukces. Dla wszystkich zawodów branży elektryczno-elektroniczno- -teleinformatycznej są gotowe programy modułowe, więc nie ma konieczności ich konstruowania. Może się zdarzyć, że program modułowy należy zmodernizować, bo np. zdezaktualizowały się treści lub potrzebny jest moduł specjalizacyjny pod kątem lokalnego rynku pracy, wtedy zaistnieje konieczność dokonania zmian w programie i poradnikach. 83

84

85

86

87 Istota kształcenia modułowego, problemy wdrażania Czterogodzinna szkoleniowa rada pedagogiczna Wszyscy nauczyciele i kadra kierownicza placówki Wszyscy uczestnicy mają wiedzę o istocie kształcenia modułowego i mogą świadomie podejmować decyzję o wdrażaniu Przygotowanie szkoły/ placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego Czterogodzinne szkolenie (wykład i warsztaty) Nauczyciele kształcenia zawodowego i kadra kierownicza kształcenia zawodowego (kkkz) Wszyscy uczestnicy są świadomi, jakie działania musi podjąć szkoła, aby wdrożyć modułowe programy kształcenia zawodowego Tworzenie lokalnych partnerstw i porozumień z pracodawcami Czterogodzinne szkolenie (wykład i warsztaty) Wszyscy nauczyciele i kadra kierownicza placówki Uczestnicy potrafią zidentyfikować sojuszników szkoły i opracować porozumienia z sojusznikami (np. pracodawcami) Konstruowanie i modyfikowanie programów modułowych dla zawodu 30-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kadra kierownicza kształcenia zawodowego (kkkz) Uczestnicy skonstruują fragment programu, np. do specjalizacji, i zmodyfikują (na przykład dostosowując do warunków placówki) gotowy program, zachowując zasady modułowości Wykorzystanie pakietów edukacyjnych w procesie dydaktycznym Czterogodzinne szkolenie (wykład i warsztaty) Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy potrafią wykorzystać pakiety edukacyjne w procesie dydaktycznym Konstruowanie i modyfikowanie pakietów edukacyjnych Około 30-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kadra kierownicza kształcenia zawodowego (kkkz) Uczestnicy potrafią opracować i zmodyfikować pakiet edukacyjny dla wybranej jednostki modułowej Konstruowanie narzędzi pomiaru dydaktycznego w kształceniu modułowym: próba pracy, projekt, symulacja egzaminu. 24-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy potrafią skonstruować różne narzędzia sprawdzające odpowiednie dla kształcenia modułowego Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania Czterogodzinne szkolenie (wykład i warsztaty) Kadra kierownicza placówki, nauczyciele kształcenia zawodowego i kadra kierownicza kształcenia zawodowego (kkkz) Uczestnicy potrafią opracować wewnątrzszkolny system oceniania oraz zasad promowania 87

88 Metody nauczania. uczenia się w kształceniu modułowym 30-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy potrafią opracować scenariusze zajęć z wykorzystaniem poznanych metod nauczania-uczenia się i zastosować je w praktyce Projektowanie i organizowanie pracowni (wyposażenie, instrukcje bhp, stanowiskowe, regulamin pracowni) 12-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy zaprojektują wyposażenie i rozkład stanowisk w jednej pracowni do jednostki modułowej modułu zawodowego wraz z regulaminem pracowni i potrzebnymi instrukcjami Projektowanie wdrażania kształcenia modułowego w placówce 8-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy opracują projekt wdrażania kształcenia modułowego w danej placówce Dokumentacja pedagogiczna nauczyciela pracującego w systemie modułowym Kilkunastogodzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy sporządzą dokumentację pedagogiczną w oparciu o program modułowy i pakiety edukacyjne Motywowanie do nauki i kształtowanie etyki zawodowej ucznia szkoły zawodowej Kilkugodzinne szkolenie składające się z wykładu i warsztatów Nauczyciele kształcenia zawodowego i kadra kierownicza Uczestnicy zgromadzą i wypracują sposoby motywowania uczniów i kształtowania etyki zawodowej Kwalifikacje kierunkowe w zawodzie Studia podyplomowe, studia licencjackie i magisterskie Nauczyciele posiadający wykształcenie wyższe, nauczyciele praktycznej nauki zawodu z maturą Uczestnicy nabędą kwalifikacje do nauczania kolejnego kierunku. Nauczyciele praktycznej nauki zawodu zdobędą wyższe wykształcenie, co umożliwi im pracę w systemie modułowym Specjalistyczne uprawnienia zawodowe Kursy specjalistyczne w stowarzyszeniach technicznych Nauczyciele kształcenia zawodowego Uczestnicy nabędą specjalistyczne uprawnienia zawodowe właściwe dla danego zawodu Praktyczne wykonywanie ćwiczeń i zadań Staże i praktyki u pracodawców Nauczyciele kształcenia zawodowego Uczestnicy zdobędą lub usprawnią umiejętności praktyczne w zawodzie Współczesne problemy techniki Wycieczki/wizyty studyjne do nowoczesnych zakładów i placówek naukowo- -badawczych. Współpraca z placówkami badawczymi Nauczyciele kształcenia zawodowego Uczestnicy zdobędą wiedzę o nowościach technicznych, technologicznych i organizacyjnych oraz o problemach, które stoją przed współczesną techniką. Uczestnicy mogą współpracować przy ich rozwiązywaniu. Zastosowanie technologii komputerowej w zawodzie (projektowanie, symulacje, tablica interaktywna) 30-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i kkkz Uczestnicy nabędą umiejętności posługiwania się programami komputerowymi w wybranym zakresie (np. projektowanie, symulacje, tablica interaktywna) E-learning w szkole zawodowej wdrażającej kształcenie modułowe 30-godzinne warsztaty Nauczyciele kształcenia zawodowego i technologii informacyjnej oraz kkkz Uczestnicy nabędą umiejętności posługiwania się platformą e-learningową (np. Moodle) 88

89 54 1) (podział pracy na zadania, harmonogram realizacji zadań, forma graficznego opracowania, wstępny kosztorys). 2) 3) strona tytułowa, założenia (nota katalogowa wybranego układu umożliwiająca analizę jego pracy), wykaz działań wraz z harmonogramem, opis sposobów realizacji zaplanowanych prac w nawiązaniu do założeń i uzyskanych efektów, dokumentacja wykonanych prac schemat ideowy i schemat montażowy modelu praktycznego, wykaz części, kosztorys z uwzględnieniem pracy własnej, wnioski i ocena jakości, wskazania do eksploatacji wykonanego modelu praktycznego, bibliografia, załączniki skrócone notki katalogowe innych zastosowanych elementów i sprawozdanie. 4) automatyczny spis treści, ustawienia strony, zastosowanie edytora schematów, zastosowanie arkusza kalkulacyjnego do opracowania kosztorysu. 5) (maks. czas na prezentację: 10 minut) obejmuje analizę działania układu (symulacja pracy układu), przykłady zastosowań oraz ewentualnie pokaz działania modelu praktycznego i zastosowania wybranego układu. Projekt może być wykonywany przez ucznia indywidualnie lub w dwuosobowym zespole (jednak prezentacja i umiejętność montażu oceniana jest indywidualnie). Uczniowie realizujący projekt mogą zapoznać się ze szczegółowymi kryteriami oceny i jej uzasadnieniem na każdym etapie realizacji. Uczeń, który na pewnym etapie nie uczestniczy w realizacji projektu z przyczyn nieusprawiedliwionych, otrzymuje ocenę niedostateczną i wykonuje projekt dotyczący innego wskazanego przez koordynatora układu cyfrowego indywidualnie. W sprawach spornych uczeń ma prawo odwołać się do koordynatora. Odwołanie zawiera pisemne uzasadnienie i może być złożone w ciągu trzech dni od chwili zaistnienia sporu. 54 Zespół Szkół Łączności w Szczecinie,, materiały w rękopisie H. Grządziel, J. Grygiel, Szczecin 2009/

90 Etap II. Realizacja Etap I. Planowanie symbol katalogowy Wykonał/li plan pracy estetycznie i podpisał/li go Umieścił/li nazwę szkoły, klasę, imię i nazwisko realizatora/ów, temat projektu Zapisał/li co najmniej 7 czynności: 1) wybór układu, 2) odszukanie danych katalogowych wybranego układu, 3) analiza zasady działania układu, 4) przygotowanie symulacji pracy układu, 5) zakup niezbędnych elementów do wykonania modelu praktycznego, 6) montaż modelu, 7) uruchomienie, 8) opracowanie dokumentacji projektu, 9) przygotowanie i przeprowadzenie prezentacji. Ustalił/li termin/y realizacji poszczególnych etapów i osobę odpowiedzialną za ich realizację ustalone terminy są realne i podział obowiązków równomierny Oddał/li plan wraz ze wstępnym kosztorysem modelu kosztorys opracowują wyłącznie uczniowie zamierzający wykonać model praktyczny Uczeń otrzymuje 1 punkt, jeżeli: Opracował/li prezentację pracy wybranego układu w programie symulacyjnym Symulacja pracy układu przedstawia wszystkie możliwości wynikające z analizy pracy tego układu lub z tabeli działania W symulacji zastosowano generator stanów logicznych prawidłowo zaprogramowany W symulacji zastosowano oscyloskop wielokanałowy do prezentacji stanów na wejściach i wyjściach układu Opracował/li symulację zastosowania wybranego układu W symulacji zastosowania wykorzystano dwa inne typy układów Schematy ideowe i montażowe w dokumentacji opracowano, wykorzystując edytor schematów 90

91 Etap III. Prezentacja Etap II. Realizacja W dokumentacji zastosowano automatyczny spis treści i prawidłowe ustawienia strony Opracowana strona tytułowa dokumentacji zawiera: nazwę szkoły, klasę, temat projektu, imiona i nazwiska realizatorów, datę. Strona tytułowa opracowana jest estetycznie, informacje rozmieszczone są zgodnie z przyjętymi zasadami Dokumentacja zawiera prawidłowe założenia do projektu Opracowano kompletny wykaz czynności niezbędnych do realizacji projektu Opisano prawidłowo sposób realizacji zaplanowanych prac w nawiązaniu do założeń i uzyskanych efektów Dokumentacja zawiera notę katalogową umożliwiającą analizę pracy układu W nocie katalogowej zamieszczono tabelę działania układu i wykresy czasowe lub charakterystyki W dokumentacji zamieszczono wnioski oraz ewentualnie wskazania do eksploatacji modelu praktycznego Dokumentacja zawiera poprawnie zapisaną bibliografię W dokumentacji zamieszczono schemat ideowy i schemat montażowy modelu praktycznego Układ został poprawnie zmontowany (układ scalony jest na podstawce, układ jest wyposażony w wyprowadzenia umożliwiające podawanie sygnałów wejściowych i pomiar sygnałów wyjściowych) Uczeń/uczniowie zademonstrował/li umiejętność montażu elementów Prezentowany układ działa poprawnie W dokumentacji zamieszczono wykaz części i kosztorys z uwzględnieniem pracy własnej. Kosztorys zawiera ceny wszystkich elementów i materiałów niezbędnych do wykonania układu praktycznego Przykład zastosowania zawiera 2 inne typy układów cyfrowych Kosztorys opracowano w arkuszu kalkulacyjnym Uczeń/uczniowie opracował/li sprawozdanie z realizacji projektu Sprawozdanie ma właściwą dla tej formy wypowiedzi konstrukcję W czasie prezentacji: Zaprezentowano przygotowaną symulację pracy układu zgodnie z tabelą działania, wykresami czasowymi lub charakterystykami Wyjaśniono poprawnie i zrozumiale działanie układu Wyjaśniono zastosowanie układu Zaprezentowano model praktyczny poprawnie działający i omówiono jego zasadę działania Nie przekroczono czasu prezentacji Cel Bdb Db Dst Dop 0 14 Ndst Etap 1 Etap 2 Etap 3 Terminowość Ocena 91

92 1) Wykonaj niezbędne połączenia w układzie: a) Ustaw źródło napięcia stałego PS-1 równe 10 V. b) Zmieniaj potencjometr RV3, tak aby uzyskać napięcie U CE równe 5 V. c) Generator sygnałów sinusoidalnych ustaw tak, aby częstotliwość generowanego sygnału wynosiła 1000 Hz, a napięcie międzyszczytowe na wyjściu (U CE p-p) 6 V (mierzone oscyloskopem). d) Zmierz i zanotuj napięcie na wejściu. e) Nie zmieniając napięcia wejściowego, dokonaj regulacji częstotliwości sygnału wejściowego w przedziale od 100 Hz do 100 khz. W założonym przedziale częstotliwości wykonaj 10 pomiarów, notując w tabeli wartości napięcia wyjściowego. f) Na podstawie otrzymanych wyników oblicz wartość wzmocnienia napięciowego w każdym punkcie pomiarowym. g) Wykreśl charakterystykę częstotliwościową w skali półlogarytmicznej. h) Wyznacz pasmo przenoszenia. 2) Zapisz w formularzu Plan działania: a) Kolejność wykonywanych czynności. b) Listę niezbędnych przyrządów pomiarowych. 3) Po zakończeniu zadania zgłoś przez podniesienie ręki gotowość do prezentacji, w prezentacji udziel odpowiedzi na następujące pytania: a) Wyjaśnij, jaką rolę w układzie pełnią następujące elementy: R14, R13, R16 i C3. b) Określ rodzaj tego wzmacniacza ze względu na jego charakterystykę częstotliwościową Zespół Szkół Łączności w Szczecinie,, materiały w rękopisie A. Batruch, J. Grygiel, Szczecin 2009/2010.