Makroekonomia 1 dla MSEMen. Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 dla MSEMen Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 9 Specyfika modelu AD-AS Krzywa AD i jej własności Strona podażowa w gospodarce: powiązanie rynku dóbr i rynku czynników produkcji krzywa AS Rynek pracy i jego równowaga Mechanizm działania rynku pracy Stopa bezrobocia i stopa zatrudnienia w równowadze i jej determinanty Przebieg dostosowao rynku pracy (w krótkim i długim okresie) do zmian popytu 2

3 Konstrukcja modelu AD-AS Krzywa AD wynika z modelu ISLM, czyli jest pochodną wydatków zagregowanych Krzywa AS wynika z modelu rynku pracy Krzywa AD i AS razem obrazują warunki równowagi makroekonomicznej na rynku dóbr, pieniądza i czynników produkcji (pracy) 3

4 Dotychczasowa analiza Do tej pory zakładaliśmy, że producenci chcą i mogą dostarczad tyle produktów, ile nabywcy chcą ich kupid. To oznacza, że wówczas, kiedy powiększało się zapotrzebowanie na produkty, producenci bez przeszkód mogli: zaopatrzyd się w dodatkowe maszyny urządzenia, surowce, zatrudnid dodatkowych pracowników, pożyczyd kapitał potrzebny do tych zakupów i dodatkowego zatrudnienia i nie musieli za te operacje (kupno czynników produkcji) płacid więcej niż w poprzednich okresach (ceny tych czynników pozostawały stałe) A zarazem dodatkowe czynniki produkcji, które zakupili, by zwiększyd skalę produkcji, cechowały się taką samą efektywnością (każda dodatkowa porcja produktów wymagała takich samych nakładów, co taka sama porcja wytworzona wcześniej) Czyli wzrost produkcji nie wymagał wzrostu przeciętnych kosztów 4

5 Dotychczasowa analiza Brak wzrostu przeciętnych kosztów produkcji w miarę wzrostu jej skali Stałe koszty pozwalają utrzymywad stałe ceny produktów Analizowaliśmy modele, w których ceny były stałe Teraz urealnimy nasze podejście, ponieważ rzeczywistośd gospodarcza wygląda inaczej 5

6 Model AD-AS AD agregatowy popyt, czyli zależnośd gotowości do nabywania (kupowania) od poziomu cen AS agregatowa podaż, czyli gotowośd do produkowania (sprzedawania) zależna od poziomu cen Model AD AS: równoważenie agregatowych popytu i podaży z uwzględnieniem poziomu cen 6

7 Model AD AS: ceny Producenci chcą dostarczad tyle produktów, ile chcą zakupid nabywcy, ale muszą zakupid czynniki produkcji, których ceny są zmienne To powoduje zmiany kosztów produkowania w miarę zmian wielkości produkcji (a ta zależy od popytu) Zmiany kosztów wytwarzania wymuszają zmiany cen Ceny w modelu AD-AS są zmienne 7

8 Popyt agregatowy (globalny) 8

9 Zagregowany popyt (AD) p AD Y Agregatowy (globalny) popyt = zależnośd zakupów w skali całego kraju od ogólnego poziomu cen Wzrost cen przy danej wielkości dochodów powoduje spadek ich siły nabywczej tzw. dochodowy efekt zmiany poziomu cen. Odwrotnie: przy spadku ogólnego poziomu cen Skutek: w miarę wzrostu cen rozmiary zakupów są coraz mniejsze, mniej zatem producenci mogą sprzedad 9

10 Popyt agregatowy: wyprowadzenie graficzne r LM r 0 IS p Y 1 Y 0 Y p 1 p 0 AD Y 1 Y 0 Y 1 0

11 Popyt agregatowy : wyprowadzenie algebraiczne Przekształcając równanie modelu IS-LM Y M AE p gdzie mnożnik polityki fiskalnej mnożnik polityki monetarnej Otrzymujemy równanie krzywej AD p Y M AE 11

12 Co zmienia ceny przy danym PKB? AD ma kształt hiperboli Ceny rosną, kiedy: p Y M AE rośnie podaż pieniądza rośnie mnożnik polityki monetarnej rosną wydatki autonomiczne rośnie mnożnik polityki fiskalnej 1 2

13 Położenie AD p Y AE Krzywa AD ma kształt hiperboli postaci M Parametr "b" ustala położenie pionowej asymptoty wzrost "b" powoduje, że całą funkcja przesuwa się w prawo o zmianę "b" Wzrost "a" powoduje, że nowa funkcja leży w całości nad starą i jest bardziej stroma (mniej wypukła) y a x b 1 3

14 Położenie krzywej AD: przybliżenie liniowe p p AD 0 AD 1 Równoległe przesunięcie AD (w prawo): Zmiana (zwiększenie) wydatków agregatowych Wzrost mnożnika polityki fiskalnej β Y AD 0 AD 1 Przesunięcie połączone ze zmianą kąta nachylenia AD (bardziej stroma): Zmiana nominalnej ilości pieniądza (wzrost) Zmiana (zwiększenie) mnożnika polityki monetarnej γ Y 1 4

15 Wzrost AD pod wpływem czynników fiskalnych p p 0 Skutki: Y 0 AD 0 AD 1 zwiększenie cen przy danej produkcji zwiększenie produkcji przy danych cenach kombinacja powyższych obu efektów Y Wzrost AD powodowany przez: zwiększenie wydatków prywatnych np. wzrost eksportu, inwestycji, zakupów konsumpcyjnych ekspansywną politykę fiskalną (zwiększenie deficytu sektora rządowego W modelu IS-LM takiemu przesunięciu AD odpowiada przesunięcie IS w prawo (czyli następuje przy danym Y wzrost stóp procentowych r) 1 5

16 Wzrost AD pod wpływem czynników monetarnych Wzrost AD powodowany przez: zwiększenie podaży pieniądza (ekspansywna polityka monetarna) W modelu IS-LM takiemu przesunięciu AD odpowiada przesunięcie LM w prawo (czyli następuje przy danym Y spadek stóp procentowych r) p Skutki: AD 0 AD 1 zwiększenie cen przy danej produkcji zwiększenie produkcji przy danych cenach kombinacja powyższych obu efektów Y 1 6

17 Popyt zagregowany a popyt na czynniki produkcji 1 7

18 Zmiany wielkości produkcji a zmiany na rynkach czynników wytwórczych Żeby więcej produkowad, producenci potrzebują przy istniejącej technologii wytwarzania zwiększyd nakłady czynników wytwórczych Muszą zakupid dodatkowe surowce, urządzenia, środki transportu etc. (kapitał fizyczny) i pracę (opłacid dodatkowe godziny pracy lub zatrudnid dodatkowych pracowników) Kiedy rośnie popyt na produkty producenci ma rynku kapitału i na rynku pracy zgłaszają dodatkowy popyt 1 8

19 Popyt na czynniki produkcji jest pochodny względem popytu na produkty p AD 0 AD 1 r w Y KD KD 0 1 LD 0 LD 1 L Dostosowanie popytu na kapitał do popytu na produkty K Dostosowanie popytu na pracę do popytu na produkty

20 Zwiększenie agregatowego popytu a wzrost popytu na kapitał i pracę (ultrakrótki czas) W ultra-krótkim czasie możliwości wzrostu produkcji zależą od wolnych zasobów czynników wytwórczych ulokowanych w firmach, które firmy zaczynają intensywniej używad Może w nich byd nie w pełni wykorzystany majątek wytwórczy: z powodu tzw. niepełnej podzielności majątku wytwórczego (przykład: maszyna kserograficzna) lub nie w pełni wykorzystany czas pracy zatrudnionych osób to zjawisko ma małą skalę (praca jest bardziej podzielna od majątku) Zwykle kluczowi dla firmy pracownicy nie są zwalniani nawet wówczas, kiedy ich wykorzystanie nie jest pełne, bo bez nich firma w ogóle nie mogłaby funkcjonowad, a wynajmowanie na godziny takich pracowników nie jest możliwe 2 0

21 Zwiększenie agregatowego popytu a wzrost popytu na kapitał i pracę (krótki czas) W krótkim czasie traktujemy nakład kapitału fizycznego (majątku wytwórczego) jako dany. Poszukiwanie dróg zwiększenia produkcji polega intensywniejszym korzystaniu z tego majątku głównie poprzez wydłużenie czasu używania maszyn (np. na tzw. drugą zmianę) Ale to wymaga wzrostu użycia tzw. zmiennego czynnika produkcji czyli pracy. W krótkim czasie wzrost produkcji doprowadza więc do wzrostu zatrudnienia. 2 1

22 Zwiększenie agregatowego popytu a wzrost popytu na kapitał i pracę (długi czas) W długim czasie, kiedy nie można dostarczyd produkcji o rozmiarach oczekiwanych przez nabywców, mogą powstawad inwestycje (czyli zakup nowego majątku wytwórczego) Rośnie wtedy popyt na kapitał i pracę Skala wzrostu popytu na kapitał i pracę zależy od dostępnych technologii produkcji popyt na dany czynnik zależy od jego produktywności 2 2

23 Zwiększenie agregatowego popytu a wzrost popytu na kapitał i pracę (bardzo długi czas) W bardzo długim czasie dochodzi do wyboru technologii produkcji Wybór następuje pod wpływem wiedzy o produktywności kapitału i pracy oraz kosztów, które wiążą się z użyciem dodatkowych porcji kapitału i z zatrudnieniem dodatkowych pracowników. Ten koszt to: W przypadku kapitału stopa procentowa W przypadku pracy stawki wynagrodzeo za pracę Wybór optymalnej technologii: zrównanie relacji produktywności do kosztu różnych czynników produkcji 23

24 Wzrost popytu na kapitał i pracę - podsumowanie Żeby więcej wytwarzad producenci muszą: w krótkim czasie zatrudnid dodatkowych pracowników w długim czasie zakupid dodatkowy majątek wytwórczy (zainwestowad) lub/i zatrudnid dodatkowych pracowników Żeby więcej wytwarzad producenci muszą w krótkim czasie zwiększyd wielkośd popytu zgłaszanego na rynku pracy w długim czasie zwiększyd wielkośd popytu zgłaszanego na rynku kapitału i/lub na rynku pracy 2 4

25 Co się dzieje na rynku pracy, kiedy firmy chcą zatrudniad dodatkowych pracowników? To zależy od tego: Czy w gospodarce są wolne osoby chcący podjąd pracę (szukający pracy) czyli bezrobotni Czy są chętni do podjęcia pracy (i mogący pracowad zgodnie z istniejącymi ofertami pracy) przy danych stawkach płac Czy są chętni do podjęcia pracy ale z różnych przyczyn nie mogący podjąd pracy zgodnie z istniejącymi ofertami przy danych stawkach płac Czy osoby, które do tej pory nie szukały pracy okażą się zainteresowane jej podjęciem, jeśli płace się zwiększą Bezrobocie tzw. przymusowe Bezrobocie tzw. dobrowolne albo strukturalne Elastyczna podaż pracy (względem płac) 2 5

26 Elastyczna i nieelastyczna podaż pracy w LS w LS w 1 Δw w 1 w 0 w 0 W gospodarce, w której występuje dodatnia zależnośd między płacami a gotowością do podejmowania pracy: elastyczna podaż pracy 26 ΔL L L= const W gospodarce, w której wzrost płac nie powoduje zwiększenia liczby chętnych do pracy: nieelastyczna podaż pracy L

27 Zmiany popytu na rynku pracy, na którym nie ma bezrobocia w LS w LS w 1 Δw w 1 w 0 w 0 LD 0 LD 1 LD 0 LD 1 ΔL L L=const L Gdy elastyczna podaż pracy, to zwiększenie popytu na pracę powoduje wzrost płac i wzrost zatrudnienia Gdy nieelastyczna podaż pracy, to zwiększenie popytu na pracę powoduje tylko wzrost płac 27

28 Zmiany popytu na rynku pracy, na którym nie ma bezrobocia: skutki Jeśli rośnie popyt na pracę i nie ma bezrobocia, to: Przy nieelastycznej podaży pracy dochodzi tylko do zwiększenia płac zatrudnienie = const. i koszty pracy rosną produkcja = const. i ceny rosną Przy elastycznej podaży pracy dochodzi do zwiększenia płac i do pewnego wzrostu zatrudnienia zatrudnienie rośnie i koszty pracy rosną produkcja rośnie i ceny rosną 2 8

29 Wzrost agregatowego popytu w gospodarce, w której nie ma bezrobocia p AS p AS p 1 Δp p 0 p 1 p 0 AD 0 AD 1 AD 0 AD 1 ΔY Y Y=const Y Gdy elastyczna podaż pracy, to zwiększenie popytu na pracę powoduje wzrost płac i wzrost zatrudnienia Gdy nieelastyczna podaż pracy, to zwiększenie popytu na pracę powoduje tylko wzrost płac 29

30 Agregatowa podaż Agregatowa podaż = gotowośd produkcji (i dostaw na rynek) towarów i usług zależnie od ogólnego poziomu cen Wyższe ceny pozwalają pokryd wyższe koszty produkcji to pozwala zwiększyd produkcję w krótkim czasie, kiedy nie ma bezrobocia i podaż pracy jest elastyczna to jednak nie może doprowadzid do zwiększenia produkcji, jeśli mimo zwiększenia płac nie ma dodatkowych osób, gotowych się zatrudnid 3 0

31 Rynek pracy, bezrobocie i podaż agregatowa 3 1

32 Bezrobocie - składniki Bezrobocie dzielimy na kilka grup: Bezrobocie przymusowe, inaczej koniunkturalne: kiedy bezrobotnych można zatrudnid na takich samych zasadach i za te same płace, które otrzymują już pracujący a oni będą równie produktywnymi pracownikami Bezrobocie strukturalne, inaczej: dobrowolne : kiedy nie można zatrudnid bezrobotnych zachowując te samą produktywnośd i te same płace, które otrzymują pracujący. Składa się ono z: Bezrobocie frykcyjne, inaczej naturalne Bezrobocie niedopasowao strukturalnych Bezrobocie instytucjonalne 3 2

33 Bezrobocie - definicje Bezrobocie przymusowe, inaczej koniunkturalne Osoby bez pracy, które jej szukają, mogą ją podjąd i godzą się na oferowane warunki pracy (w tym płace) ale brakuje dla nich miejsc pracy Bezrobocie frykcyjne, inaczej naturalne Osoby bez pracy, które jej szukają, mogą ją podjąd i godzą się na oferowane warunki pracy (w tym płace) ale ich poszukiwania przez pewien czas trwają Bezrobocie niedopasowao strukturalnych Osoby bez pracy, które jej szukają, nie mogą jej podjąd ponieważ mają inne cechy niż cechy poszukiwane przez pracodawców Bezrobocie instytucjonalne Osoby bez pracy nie mogą jej podjąd ponieważ ich zatrudnienie nie jest możliwe ze względu na pewne normy (zasady działania firm lub przepisy prawa) np. są to osoby o niskiej produktywności i pracodawcy opłacałoby się je zatrudnid tylko za b. niską płacę, a na to nie pozwalają regulacje dot. płac minimalnych albo tzw. układy zbiorowe pracy 3 3

34 Jak powstaje bezrobocie koniunkturalne? w w 0 Δw w 1 ΔL= U poziomu 34 równowagi LS LD 1 LD 0 Bezrobocie to powstaje wskutek jednocześnie działających przyczyn: 1) spadku popytu na pracę LD 2) nieobniżania się płac do nowego L Jeśli spada popyt na pracę (LD 0 przesuwa się do LD 1 ) to przy wyjściowych płacach na poziomie w 0 na rynku pozostanie grupa osób, które zostaną zwolnione z pracy ΔL, które staną się bezrobotnymi U Gdyby płace obniżyły się do nowego poziomu równowagi w 1, to zmniejszyłoby koszty produkcji na tyle, że firmy nie zwolniłyby pracowników, zatrudnienie pozostałoby stałe a bezrobocia by nie było Problem: nieelastycznośd płac w dół w krótkim czasie

35 Jak można zlikwidowad bezrobocie koniunkturalne? w w 0 B LS A. Przez zwiększenie zdolności płac do obniżania się do poziomu równowagi np. usuwając regulacje dotyczące płacy minimalnej Δw w 1 A ΔL= U LD 1 LD 0 L B. Przez ponowne zwiększenie popytu na pracę, co może nastąpid, jeśli firmy zetkną się ze wzrostem popytu na swoje produkty, to zaś (jeśli mówimy o interwencji paostwa) może wynikad: albo ze zwiększenia wydatków (w tym ekspansywna polityka fiskalna) albo z ze zwiększenia podaży pieniądza (ekspansywna polityka monetarna) 35

36 Jak powstaje bezrobocie strukturalne? Bezrobocie strukturalne powstaje: Kiedy nie ma pełnej informacji o rynku pracy (wszystkich ofertach pracy i poszukujących pracy i ich cechach) i następują zmiany np. jedne osoby wchodzą na rynek pracy, inne z niego się wycofują, jedne firmy zmniejszają zatrudnienie, inne zwiększają etc. Kiedy miejsca pracy i poszukujący pracy są heterogeniczne tzn. różnią się i nie zawsze do siebie pasują Kiedy istnieją zasady działania przeszkadzające w zatrudnieniu każdego poszukującego pracy zgodnie z zasadami opłacalności stosowanymi przez firmy lub kiedy zatrudnienie się na warunkach opłacalnych dla firmy jest nieopłacalne dla poszukujących pracy, co jednak nie powoduje ich wycofania się z dalszych poszukiwao 3 6

37 Bezrobocie strukturalne w ujęciu graficznym w w 0 37 E JA L 0 U 0 LS LS LD 0 Przy istniejącym popycie na pracę (LD 0 ) i danych stawkach płac (w 0 ) zatrudnienie wynosi L 0, a na rynku są bezrobotni U 0. Równowagę wyznacza punkt E L Można z całkowitej podaży pracy (LS) wyodrębnid częśd (JA) w postaci osób, które dysponują wystarczającą informacją, żeby się zatrudnid, są dopasowane do miejsc pracy, godzą się na istniejące place i pracodawcy nie napotykają żadnych przeszkód, by przyjąd ich do pracy Te częśd (JA) można nazwad efektywną podażą pracy Efektywna podaż pracy rośnie w miarę wzrostu stawek płac, bo ubywa osób nie akceptujących / nie mogących się zatrudnid przy niższych płacach

38 Co się stanie z bezrobociem strukturalnym, kiedy popyt na pracę wzrośnie? w JA w U 1 1 w 0 38 E 1 E 0 L 0 L 1 U 0 LS LS LD 0 LD 1 Przy istniejącym popycie na pracę (LD 0 ) i danych stawkach płac (w 0 ) zatrudnienie wynosi L 0, a na rynku są bezrobotni U L Kiedy rośnie popyt na pracę stawki płac też muszą rosnąd, jeśli całe bezrobocie w punkcie wyjścia miało charakter strukturalny (nie ma dodatkowych osób, które można zatrudnid za płace w 0 ) Bezrobocie wówczas może zmniejszyd się tylko o tych bezrobotnych strukturalnie, którzy wskutek wyższych płac zatrudnią się (różnica miedzy U 0 i U 1 )

39 Jak usuwad bezrobocie strukturalne Jak wynika z poprzedniego slajdu, nie można usunąd bezrobocia strukturalnego za pomocą zwiększania agregatowego popytu Metody usuwania bezrobocia strukturalnego muszą odnosid się do przyczyn wskutek którego ono powstało Nie ma jednej uniwersalnej metody zmniejszania tego bezrobocia Ponieważ w różnych krajach różne przyczyny mają znaczenie w utrzymywaniu bezrobocia strukturalnego reformy usuwające te przyczyny powinny byd w tych krajach też różne, aczkolwiek w niektórych krajach istnieją podobne przyczyny i wówczas zaradcze środki też mogą byd podobne Większośd środków pozwalających zmniejszyd strukturalne bezrobocie należy do grupy czynników instytucjonalnych. Polegają one na zmianie zasad działania pewnych fragmentów rynku pracy i innych mechanizmów gospodarczych 3 9

40 Przykładowe metody usuwania bezrobocia strukturalnego Poprawa informacji o rynku pracy dla pracodawcach o osobach poszukujących pracy; dla pracowników o pracodawcach (rola sprawnego pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego) Ułatwienie zawierania umów o pracę i ich rozwiązywania Zmniejszenie znaczenia regulacji płac np. poprzez prawo o płacach minimalnych, o zbiorowych układach pracy Uelastycznienie dostosowao szkolnictwa do popytu na kwalifikacje Zmniejszanie kosztów migracji (za pracą) Eliminacja demotywującego oddziaływania świadczeo na decyzje o podejmowaniu pracy Zmniejszanie opodatkowania pracy (opodatkowanie czyni pracę kosztowniejszą dla pracodawcy i zmniejsza popyt na pracę przy danych stawkach płac wypłacanych pracownikom) 4 0

41 Co się stanie z bezrobociem strukturalnym, kiedy popyt na pracę spadnie? w w 0 w 1 41 L 1 U 1 E 0 E 1 JA U L E1 L 0 U 0 LS LS LD1 LD 0 Przy nowym, niższym popycie na pracę (LD 1 ) i danych stawkach płac (w 0 ) zatrudnienie wynosi L 1, a na rynku są bezrobotni U L Kiedy maleje popyt na pracę, stawki płac też musiałyby spaśd, żeby bezrobocie utrzymało się tylko na poziomie strukturalnym. Jeśli płace są nieelastyczne w dół, to bezrobocie wzrasta o częśd bezrobocia koniunkturalnego U 1. Łącznie bezrobocie wynosi U 0 +U 1 Czy można to bezrobocie zlikwidowad przez zwiększenie popytu? Tylko tę częśd, która ma charakter koniunkturalny (U 1 )

42 Co zatem się dzieje z wielkością produkcji jeśli rośnie wielkośd agregatowanego popyt? Jeśli w gospodarce występuje bezrobocie koniunkturalne wzrost popytu powoduje wzrost zatrudnienia bez konieczności zwiększania płac więc nie rosną ceny Jeśli w gospodarce jest równowaga tzn. występuje tylko bezrobocie strukturalne wzrost popytu powoduje pewien (raczej niewysoki) wzrost zatrudnienia oraz jednoczesny wzrost płac muszą więc rosnąd ceny 4 2

43 Skutki wzrostu agregatowego popytu w zależności od charakteru bezrobocia p 1 p p AD AD AD AD 0 p 1 AS p 0 AS p 0 ΔY Gdy wzrost agregatowego popytu pojawia się przy bezrobociu koniunkturalnym Y ΔY Gdy wzrost agregatowego popytu pojawia się przy bezrobociu strukturalnym Y 43

44 Czy zwiększenie agregatowego popytu może nie powodowad wzrostu cen? Bardzo rzadko zwiększenie popytu nie napotyka barier w podaży pracy, czyli rzadko zdarza się, by nie pojawiał się wzrost cen Nawet, jeśli jest bezrobocie koniunkturalne, to zwykle ożywienie popytu nie jest skierowane wyłącznie na osoby bezrobotne w taki sposób: globalny popyt też ma swoją strukturę (nie jest homogeniczny, tzn. jest ukierunkowany na określone dobra i usługi, te zaś wymagają określonych pracowników) Bezrobocie koniunkturalne długo trwające powoduje zmianę charakteru bezrobotnych: z bezrobotnych koniunkturalnie stają się bezrobotnymi strukturalnie, głównie dlatego, że: Adaptują się do nowych warunków, zdobywają różne uprawnienia socjalne, znajdują dorywcze zajęcia, oczekują więc wyższych płac Z czasem tracą cześd kwalifikacji, nie udoskonalają ich tak, jak to czynią pracownicy (nieustanny postęp stawia nowe wymagania) Częśd zniechęca się do szukania pracy 4 4

45 Koniec wykładu 9