Grażyna Boćko Nauczany przedmiot: biologia Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum nr 2 w Białymstoku. Scenariusz lekcji

Transkrypt

1 Grażyna Boćko Nauczany przedmiot: biologia Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum nr 2 w Białymstoku Scenariusz lekcji I. Przedmiot: biologia. Dział programowy: Funkcjonowanie człowieka i zwierząt. Klasa II gimnazjum, jedna jednostka lekcyjna. Temat: Podstawowe zasady żywienia. II. Cele lekcji: a) poznawcze: uczeń: - podaje zasady żywienia, - wymienia choroby powstające na skutek niedożywienia oraz choroby towarzyszące przejadaniu się, - podaje rolę błonnika w odżywianiu się, - podaje różne przyczyny otyłości, b) wychowawcze: uczeń: - zauważa konieczność właściwego żywienia w każdym okresie życia, - krytycznie analizuje własny jadłospis, c) praktyczne: uczeń: - dostrzega zależność między niewłaściwym odżywianiem się a powstawaniem chorób związanych ze złym odżywianiem się, - analizuje schematy, piramidę właściwego żywienia, własny jadłospis, - oblicza swój współczynnik masy ciała, - doskonali umiejętność pracy w zespole i grupie. III. Środki dydaktyczne: schematy, teksty z podręcznika, teksty przygotowane przez nauczyciela, tabela, loteryjki. IV. Metody: śniegowa kula, praca z tekstem, ćwiczenia. V. Formy: indywidualna, zespołowa, grupowa. VI. Przebieg lekcji: 1. Faza wstępna: a) podział klasy na grupy czteroosobowe, b) rozdanie pomocy ( schematy, tabela, loteryjki, teksty), c) uczeń wyjaśnia co to jest odżywianie ( dostarczenie pokarmu każdej żywej komórce organizmu), d) uczniowie dokonują podziału pokarmów- schemat do uzupełnienia (załącznik nr 1), każdy uczeń ma do uzupełnienia swój schemat, po uzupełnieniu schematu konsultuje się z kolegą z ławki, a następnie porównanie następuje w grupach czteroosobowych-

2 kula śniegowa, po ukończeniu pracy w grupach przedstawiciele grup przedstawiają schematy na tablicy. 2. Faza główna: a) uczniowie analizują tabelę przedstawiającą procent ludzi otyłych w wybranych krajach- załącznik nr 2 i podają: - na którym miejscu wśród wymienionych znajdują się Polki i Polacy, - w którym kraju z przedstawionych jest najwięcej (procentowo) ludzi otyłych, - prawdopodobne przyczyny otyłości w wymienionych krajach, b) uczniowie analizują piramidę zdrowego żywienia- załącznik nr 3, c) zastanawiają się co powinno się znaleźć na szczycie piramidy, d) na podstawie tekstu z podręcznika- załącznik nr 4 podają rolę błonnika (ułatwia utrzymanie właściwej masy ciała, poprawia pracę jelit), e) na podstawie tekstu załącznik nr 5 określają wpływ soli na organizm człowieka, f) na podstawie dostarczonego schematu- załącznik nr 6 wymieniają choroby towarzyszące otyłości, g) podają choroby związane z niedożywieniem oraz ich przyczyny lub objawy-układają loteryjkę- załącznik nr 7 ( śniegowa kula), h) podają przyczyny lub objawy chorób towarzyszących otyłości - układają loteryjkę- załącznik nr 8 (śniegowa kula), i) podają podstawowe zasady żywienia wybierają z podanych - załącznik nr 9 ( praca indywidualna i zespołowa- zespoły dwuosobowe), 3. Faza podsumowująca: a) utrwalenie wiadomości i ułożenie notatki: - podstawowe zasady żywienia, - choroby związane z niedożywieniem (próchnica zębów, krzywica, gruźlica, anemia), - choroby towarzyszące otyłości ( miażdżyca, niewydolność oddechowa, zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie, kamica żółciowa, cukrzyca, nadciśnienie, płaskostopie, nowotwory: jajnika, trzonu macicy, jelita grubego, prostaty), b) obliczają swój współczynnik masy ciała- na podstawie wzoru: masa ciała (kg) Współczynnik masy ciała = wzrost² (m) Uwaga: wiadomości o chorobach zostaną jeszcze raz utrwalone i poszerzone podczas omawiania układów narządów człowieka

3 c) uczniowie dokonują oceny własnego jadłospisu - wykonują zadanie 20 str. 20 w zeszycie ćwiczeń: Biologia XXI zadania dla ucznia część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego wydanego przez WSiP w 2000r. d) zadanie pracy domowej Praca domowa Poszerz wiadomości o chorobach związanych z nieprawidłowym odżywianiem analizując czasopisma dostępne w czytelni szkolnej ( Zdrowie, Ekoświat ). Wymień choroby związane ze złym odżywianiem o których nie mówiliśmy, podaj ich przyczyny i objawy oraz z jakiego źródła dowiedziałeś się o nich ( czasopismo, numer, tytuł artykułu). Wszystkie przedstawione niżej załączniki powinny być dostarczone każdemu uczniowi w klasie. Załącznik nr 1 Podział pokarmów budulcowe (?) regulujące energetyczne białka (?) tłuszcze (?) (?) (?) sole węglowodany witaminy sole mineralne mineralne pełnowartościowe (?) roślinne rozpuszczalne niepełnowartościowe (?) zwierzęce w tłuszczach (?) w wodzie W miejsce znaku? wpisują terminy umieszczone niżej. Załącznik nr 2 Procent ludzi cierpiących na otyłość w wybranych krajach w zależności od płci. Kraj Mężczyźni Kobiety Szwajcaria 6 5 Włochy 7 6 Austria 8 8 Holandia 8 9 Francja 9 11 Szwecja 10 12

4 Bułgaria Hiszpania Rosja Belgia Portugalia Dania Szkocja Czechy Słowacja Niemcy Anglia Finlandia USA Rumunia Kuwejt Polska Dane do tabeli zaczerpnięto z podręcznika Biologia XXI - część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000r. Piramida zdrowego żywienia. Załącznik nr 3 T tłuszcze, słodycze mleko, produkty mleczne, mięso, drób, jaja, wędliny, ryby warzywa owoce chleb, przetwory zbożowe, ryż

5 Załącznik nr 4 Rola błonnika W produktach pochodzenia roślinnego: surowych warzywach i owocach, dżemach oraz sokach przecierowych znajduje się duża ilość błonnika, czyli węglowodanu- celulozy. Błonnik, mimo że nie jest trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka, stanowi ważny składnik diety. Zjadany wraz z warzywami i owocami odgrywa dwojaką rolę: wypełnia żołądek, zwiększając uczucie sytości, i poprawia pracę jelita. Specjaliści-dietetycy uważają, że nie tylko sprzyja to leczeniu otyłości, ale także zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Tekst z podręcznika Biologia XXI - część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000 roku. Wpływ nadmiaru soli na organizm człowieka. Załącznik nr 5 Sól spożywcza to chlorek sodu, który jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania mięśni, nerek i układu nerwowego. Nadmiar soli w pokarmie może jednak powodować wzrost ciśnienia krwi. Osoby z wysokim ciśnieniem krwi są bardziej narażone na choroby serca, uszkodzenia nerek i oczu. Prawidłowe ciśnienie krwi u dorosłej osoby wynosi około 120/80 mm słupa rtęci. Ludzie młodzi mają przeważnie niskie ciśnienie krwi. Po 35 roku życia ciśnienie zwykle wzrasta. Ograniczenie spożycia soli pomaga utrzymać ciśnienie krwi w normie. Tekst z podręcznika Biologia XXI - część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000r. Załącznik nr 6

6 Choroby towarzyszące otyłości Choroby układu krążenia Nowotwory Choroby układu oddechowego cukrzyca miażdżyca niewydolność oddechowa piersi nadciśnienie jajnika trzonu macicy jelita grubego Załącznik nr 7 Choroby związane z niedożywieniem - loteryjka. Choroba Próchnica zębów Krzywica Gruźlica Anemia Objawy/przyczyny Powstaje na skutek działania kwasów na szkliwo zębów. Aby temu zapobiec należy myć zęby po każdym posiłku najlepiej pastą z fluorem. Zawarty w niej fluorek sodu reaguje ze szkliwem zębów, wzmacniając je i czyniąc bardziej odpornymi na działanie kwasów wydzielanych przez bakterie. Powstaje najczęściej na skutek braku w pożywieniu witaminy D, która powoduje odkładanie się węglanu i fosforanu wapnia w układzie kostnym. Wywołuje ją bakteria zwana prątkiem Kocha. Przyczyną tej choroby jest niedobór żelaza w pożywieniu. Nauczyciel przed lekcją wycina loteryjkę, uczniowie układają loteryjkę zgodnie z przedstawioną tabelą.

7 Załącznik nr 8 Objawy/ przyczyny chorób towarzyszących otyłości- loteryjka. Choroba Nadciśnienie Miażdżyca Niewydolność oddechowa Zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie. Objawy/przyczyny Chorobliwe podwyższenie ciśnienia krwi ponad normę spoczynkową, wynoszącą u dorosłego 140/90 mm Hg. Odkładanie się w ścianach tętnic złogów tłuszczu (cholesterolu) ulegających zwapnieniu i zwężających światło naczyń. Wpływ masy ciała na ruchy przepony. Powstają na skutek dużego obciążenia stawów i kręgów w kręgosłupie. Nieprawidłowa przemiana węglowodanów, podwyższony Cukrzyca poziom cukru we krwi, brak cukru w komórkach ciała. Powstawanie kamieni żółciowych, które mogą znajdować się w pęcherzyku żółciowym lub w przewodach Kamica żółciowa żółciowych (są to złogi cholesterolu wraz z barwnikami żółciowymi i wapniem). Nowotwory Nienaturalny rozrost tkanek. Przed lekcją nauczyciel wycina loteryjkę, podczas zajęć uczniowie układają loteryjkę zgodnie z przedstawioną tabelą (kolejność podawania chorób jest dowolna). Wybierz z podanych prawidłowe zasady żywienia. Załącznik nr 9 1. Należy spożywać tylko warzywa i owoce. 2. Należy spożywać pokarmy zróżnicowane, w tym dużo warzyw i owoców. 3. Należy ograniczać ilość błonnika w pożywieniu. 4. W pożywieniu powinny znaleźć się duże ilości błonnika. 5. W wieku młodzieńczym należy dbać o zaspokojenie odpowiedniej ilości białka, witamin i soli mineralnych. 6. Unikać należy dużej ilości tłuszczu oraz słodyczy. 7. Słodycze możemy jeść bez ograniczeń. 8. Potrawy należy mocno solić. 9. Należy ograniczyć spożycie soli. 10. Należy dbać o właściwą wagę ciała. 11. Należy ograniczać spożycie produktów zawierających konserwanty, sztuczne barwniki i przeciwutleniacze. Prawidłowe odpowiedzi: 2, 4, 5,6, 9,10,11. Grażyna Boćko

8 Grażyna Boćko Nauczany przedmiot: biologia. Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum nr 2 w Białymstoku. Scenariusz lekcji. I. Przedmiot: biologia. Dział programowy: Funkcjonowanie człowieka i zwierząt. Klasa II gimnazjum, 1 jednostka lekcyjna. Temat lekcji: Skład i rola krwi. II. Cele lekcji: a) poznawcze: uczeń: - wymienia składniki krwi, omawia ich budowę i rolę w organizmie, b) wychowawcze: uczeń: - omawia i rozumie rolę przetaczania krwi dla ratowania ludzkiego życia, - omawia rolę szczepień ochronnych w uzyskiwaniu odporności, d) praktyczne: uczeń: - prowadzi ukierunkowaną obserwację mikroskopową, - dokonuje porównań, - uzupełnia schemat, - układa loteryjkę i uzupełnia tabelę, - doskonali umiejętność pracy w zespole. III. Środki dydaktyczne: mikroskopy (najlepiej jeden na każdej ławce), preparaty mikroskopowe krwi człowieka i żaby, podręczniki, tablica poglądowa przedstawiająca budowę elementów krwi, schemat do uzupełnienia, tabela, loteryjka, zeszyt ucznia. IV. Metody: ćwiczenia, pogadanka, praca z podręcznikiem, elementy metody problemowej. V. Formy: indywidualna, zespołowa. VI. Przebieg lekcji: 1. Faza wstępna: a) uczeń przypomina: - co to jest oddychanie i odżywianie, - gdzie zachodzą powyższe procesy, - jakie substraty potrzebne są do przebiegu wymienionych procesów, - co się dzieje z produktami powstającymi w wyniku tych procesów, b) postawienie problemu: Jak sądzisz, dlaczego jedni ludzie często chorują, inni natomiast bardzo rzadko zapadają na choroby? 2. Faza główna: a) zapoznanie się z tekstem z podręcznika, może to być podręcznik

9 Biologia XXI - część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego, wydany przez WSiP w 2000 roku ( strona 53-55) lub Biologia część 1, autorstwa Waldemara Lewińskiego i Jana Prokopa, wydany przez wydawnictwo OPERON w 1999 roku (strona: 80-82) albo inny podręcznik biologii, w którym omawiana jest budowa i funkcja organizmu człowieka, zwracając uwagę tylko na rodzaje składników krwi, b) uczniowie wymieniają składniki krwi i uzupełniają schemat (wpisują w miejsce znaku? terminy, które są umieszczone niżej): Składniki krwi Płynne Stałe(morfotyczne)? erytrocyty leukocyty? osocze czerwone krwinki? trombocyty białe krwinki płytki krwi c) uczniowie w zespołach dwuosobowych dokonują obserwacji mikroskopowej preparatu trwałego krwi żaby i krwi człowieka, d) uczniowie wykonują rysunek spod mikroskopu, powinien on wyglądać w przybliżeniu następująco: jądro komórkowe Krwinki czerwone żaby

10 Krwinki czerwone (erytrocyty)człowieka. e) uczniowie na podstawie dokonanych obserwacji mikroskopowych dokonują porównania krwinek człowieka i żaby, uzupełniają tabelę: Cecha Krwinki człowieka Krwinki żaby Kształt koła elipsy Rozmiar mniejszy większy Obecność jądra brak występuje komórkowego Ilość w jednostce dużo mniej niż u człowieka objętości (Uwaga: uczniowie uzupełniają tabelę tylko na podstawie obserwacji mikroskopowych, uzupełnienie dotyczące rzeczywistego kształtu i ilości krwinek w jednostce objętości nastąpi w dalszej części lekcji.) f) uczniowie jeszcze raz dokonują wnikliwej obserwacji mikroskopowej, zwracając uwagę na być może widoczne inne rodzaje krwinek (uzależnione jest to od jakości preparatów i mikroskopów), następuje opis słowny i graficzny na tablicy zauważonych komórek, g) na podstawie tablicy poglądowej przedstawiającej budowę krwi uczniowie omawiają rzeczywiste kształty krwinek (erytrocytydwuwklęsłe krążki, leukocyty- posiadają różne kształty, posiadają jądro komórkowe, trombocyty- fragmenty dużej komórki szpiku kostnego megakariocytu, posiadają różne kształty, h) uczniowie na podstawie tekstu z podręcznika omawiają rolę poszczególnych składników krwi: - osocze: przenosi dwutlenek węgla, mocznik, pozostałe składniki krwi, hormony, sole mineralne, substancje odżywcze, ciała odpornościowe, bierze udział w termoregulacji, - erytrocyty: przenoszenie tlenu z płuc do komórek ciała (nietrwałe połączenie z hemoglobiną) i w niewielkim stopniu dwutlenku węgla, który rozpuszcza się w cytoplazmie krwinek czerwonych, - leukocyty: biorą udział w reakcjach odpornościowych: wchłaniają mikroorganizmy chorobotwórcze i rozkładają w swoim wnętrzu oraz rozpoznają ciała obce i produkują przeciwciała do osocza krwi (granulocyty wykrywają i pochłaniają bakterie i resztki obumarłych komórek w zainfekowanych tkankach, makrofagi pochłaniają w całości

11 i trawią bakterie oraz obumarłe komórki, limfocyty niszczą bezpośrednio drobnoustroje i komórki rakowe oraz niektóre z nich produkują przeciwciała), - trombocyty- biorą udział w procesie krzepnięcia krwi i wytwarzają substancje zapobiegające powstawaniu skrzepów wewnątrznaczyniowych (nauczyciel uzupełnia odpowiedzi uczniów), i) uczniowie uzupełniają schemat obrazujący istotę procesu krzepnięcia krwi: trombocyty serotonina (?) skurcz mięśniówki naczynia fibrynogen jony wapnia, witamina K (?) fibryna (włóknik) rozpuszczalny w osoczu nierozpuszczalna cienkie, splątane nici wyłapujące krwinki (?) skrzep j) przypomnienie postawionego problemu: Dlaczego jedni ludzie często chorują, inni rzadko zapadają na choroby? k) rozwiązanie problemu ( obecność białych krwinek, zdolność do szybkiego zwiększania ilości białych krwinek, zdolność do produkcji przeciwciał, obecność przeciwciał w organizmie- przy tym rola szczepień ochronnych oraz konieczność podawania w niektórych wypadkach surowicy).

12 4. Faza podsumowująca: a) uczniowie na podstawie uzyskanych na lekcji wiadomości w zespołach dwuosobowych układają loteryjkę: Składnik krwi Zawartość w 1µl Cecha krwi. osocze Jedyny płynny składnik krwi. Erytrocyty 4-5 x 10 6 Nie posiadają jądra komórkowego. Leukocyty 5-10 x 10³ Posiadają jądro komórkowe. Trombocyty 2-3 x 10 5 Są to fragmenty komórki szpiku kostnego megakariocytu. Rola Przenosi substancje odżywcze, pozostałe składniki krwi, hormony, ciała odpornościowe, dwutlenek węgla, bierze udział w termoregulacji. Przenoszą tlen i niewielką ilość dwutlenku węgla Biorą udział w reakcjach odpornościowych. Biorą udział w krzepnięciu krwi. b) zapisanie notatki- na podstawie ułożonej loteryjki, c) zadanie pracy domowej: Praca domowa Dowiedz się z encyklopedii co oznaczają terminy: odczyn Biernackiego (OB) i hematokryt (HCT). Grażyna Boćko