Redakcja i korekta: Beata Bińko. Projekt okładki: Katarzyna Juras. Recenzent: prof. dr hab. Katarzyna Żukrowska

Transkrypt

1

2

3

4

5 Redakcja i korekta: Beata Bińko Projekt okładki: Katarzyna Juras Recenzent: prof. dr hab. Katarzyna Żukrowska Copyright 2009 by Wydawnictwo Naukowe Scholar and Fundacja Studiów Międzynarodowych Foundation of International Studies, Warszawa ISBN ISBN Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, Warszawa tel./fax , , dział handlowy: jak wyżej, w. 105, info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski) Druk i oprawa: Paper & Tinta, Warszawa

6 Spis treści Spis wykresów, tabel i map Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1. Podstawy teorii usług Kwestie definicyjne Definicje usług Cechy usług Klasyfikacje usług Rynek usług i jego cechy Miejsce usług w historii myśli ekonomicznej Usługi w teorii ekonomii Usługi w koncepcjach strukturalnego rozwoju gospodarki Teoretyczne ujęcia międzynarodowej wymiany usług Pojęcie międzynarodowego handlu usługami Usługi w teoriach handlu międzynarodowego Usługi w teoriach migracji czynników wytwórczych Modele międzynarodowej wymiany usług Rozdział 2. Sektor usług w gospodarce narodowej i wymianie międzynarodowej Rola usług w rozwoju gospodarczym państwa Udział usług w tworzeniu PKB i zatrudnieniu Przyczyny wzrostu znaczenia usług w gospodarce Rozwój międzynarodowego handlu usługami Struktura geograficzna światowego handlu usługami Struktura rzeczowa międzynarodowej wymiany usług Specyfika międzynarodowych obrotów usługowych Międzynarodowy rynek usług Rozdział 3. Protekcjonizm i liberalizacja międzynarodowego handlu usługami Narzędzia polityki handlowej odnoszące się do sfery usług Bariery w handlu transgranicznym Bariery w zagranicznej konsumpcji usług

7 Bariery w świadczeniu usług w trybie obecności handlowej Bariery w migracji osób fizycznych świadczących usługi Rola państwa w procesie liberalizacji handlu usługami Między wolnym handlem a protekcjonizmem Podmioty wspierające liberalizację międzynarodowego handlu usługami Społeczny ruch sprzeciwu wobec liberalizacji międzynarodowego handlu usługami Argumenty na rzecz liberalizacji usług Podejście globalne i regionalne w likwidacji protekcjonizmu w handlu usługami Rozdział 4. Polityka liberalizacji handlu usługami w ramach GATT/WTO Geneza liberalizacji międzynarodowego handlu usługami Pierwsze regulacje międzynarodowych obrotów usługowych Problem włączenia usług do rokowań GATT Runda Urugwajska GATT Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS) Poziom zobowiązań liberalizacyjnych Dynamika procesu liberalizacji handlu usługami po zakończeniu Rundy Urugwajskiej GATT Porozumienie w sprawie usług telekomunikacji podstawowej Negocjacje w sprawie usług finansowych Obecność osób fizycznych świadczących usługi GATS Runda Doha konfrontacja zwolenników protekcjonizmu i liberalizacji handlu usługami Rozdział 5. Liberalizacja handlu usługami w układach regionalnych Liberalizacja handlu usługami w Unii Europejskiej Traktatowa swoboda świadczenia usług Usługi w procesie budowy jednolitego rynku wewnętrznego Dyrektywa o usługach na rynku wewnętrznym Proces liberalizacji handlu usługami na półkuli zachodniej Integracja gospodarcza państw Ameryki Północnej

8 Liberalizacja handlu usługami w latynoamerykańskich porozumieniach integracyjnych Strefa Wolnego Handlu Ameryk Liberalizacja handlu usługami w regionie Azji i Pacyfiku Ramowe porozumienie ASEAN w sprawie usług Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku Strefa Wolnego Handlu Australia Nowa Zelandia Liberalizacja handlu usługami w wybranych bilateralnych porozumieniach o wolnym handlu Strefa wolnego handlu Stany Zjednoczone Republika Korei Porozumienie o współpracy gospodarczej Indie Singapur Strefa wolnego handlu Japonia Malezja Rozdział 6. Znaczenie procesu liberalizacji międzynarodowych obrotów usługowych Efekty liberalizacji międzynarodowego sektora usług dla gospodarki światowej i narodowej Wpływ na wzrost gospodarczy Wpływ na dochód narodowy Oddziaływanie na przepływy czynników produkcji Efekty sektorowe Usługi finansowe Usługi telekomunikacyjne Usługi transportowe Zakończenie Ocena i perspektywy dalszej liberalizacji międzynarodowego handlu usługami Aneks Bibliografia

9 Spis wykresów Wykres 1. Struktura PKB według sektorów w 2006 roku Wykres 2. Udział usług w PKB według grup krajów w latach Wykres 3. Struktura zatrudnienia na świecie według płci w latach Wykres 4. Eksport i import usług w latach Wykres 5. Wzrost eksportu usług według grup krajów w latach Wykres 6. Udział grup krajów w światowym handlu usługami ( ) Wykres 7. Eksport usług rynkowych, udział procentowy według regionów ( ) Wykres 8. Światowy eksport usług rynkowych według kategorii ( ) Wykres 9. Struktura eksportu tzw. pozostałych usług komercyjnych w 2005 roku Wykres 10. Struktura eksportu usług w wybranych regionach świata w 2006 roku Wykres 11. Struktura importu usług w wybranych regionach świata w 2006 roku Wykres 12. Struktura eksportu usług państw rozwijających się według kategorii Wykres 13. Główni eksporterzy usług z państw rozwijających się w 2006 roku Wykres 14. Organizacja Rundy Urugwajskiej GATT (do kwietnia 1991 roku) Wykres 15. Zmiany zawartości list zobowiązań w zakresie wybranych usług telekomunikacyjnych w latach Wykres 16. Liberalizacja usług finansowych według dziedzin w latach Wykres 17. Korzyści z liberalizacji: stopa wzrostu w wybranych indyjskich sektorach usługowych w 1990 roku Wykres 18. Koszty rozmów międzynarodowych w latach Wykres 19. Rodzaje regulacji, które mogą oddziaływać na prowadzenie działalności przez usługodawców na poszczególnych etapach działalności

10 Spis tabel Tabela 1. Klasyfikacja usług w ramach Światowej Organizacji Handlu (GNS/W/120) Tabela 2. Specyficzne cechy usług Tabela 3. Klasyfikacja międzynarodowych przepływów usług według GATS Tabela 4. Struktura produktu krajowego brutto w wybranych krajach w latach 1990 i Tabela 5. Zatrudnienie według sektorów w układzie regionalnym w latach Tabela 6. Struktury zatrudnienia kobiet i mężczyzn w układzie regionalnym w latach Tabela 7. Główni eksporterzy i importerzy usług w 2006 roku Tabela 8. Eksport i import usług rynkowych, wartość według regionów ( ) Tabela 9. Bariery w handlu usługami Tabela 10. Wybrane organizacje pozarządowe krytycznie nastawione do GATS Tabela 11. Preferencyjne porozumienia handlowe regulujące handel usługami Tabela 12. Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS) struktura Tabela 13. Przykład listy szczegółowych zobowiązań Tabela 14. Schemat listy wyjątków od KNU (na podstawie zobowiązań państw UE) Tabela 15. Wyniki Rundy Urugwajskiej w sferze usług, liczba zobowiązań według grup krajów Tabela 16. Wyniki Rundy Urugwajskiej w sferze usług, sektory objęte liberalizacją (udział procentowy według grup krajów) Tabela 17. Liczba sektorów usługowych objętych liberalizacją przez strony GATS Tabela 18. Ograniczenia w zakresie dostępu do rynku i traktowania narodowego według grup krajów i sposobów świadczenia usług (% zobowiązań w sektorach usług objętych liberalizacją) Tabela 19. Zakres ograniczeń w poszczególnych sektorach usługowych (udział procentowy dla określonych kategorii usług) Tabela 20. Zobowiązania horyzontalne w zakresie dostępu do rynku dla trzeciego sposobu świadczenia usług (obecność handlowa). 186

11 Tabela 21. Zobowiązania horyzontalne w zakresie dostępu do rynku dla usług świadczonych w trybie obecności osób fizycznych świadczących usługi Tabela 22. Wyjątki od KNU ujęcie sektorowe Tabela 23. Wpływ eliminacji barier w zagranicznych obrotach towarami i usługami Tabela 24. Przewidywany wpływ eliminacji barier handlowych na dochód narodowy w wybranych krajach Tabela 25. Wpływ restrykcji na handel usługami inżynieryjnymi na przykładzie 20 gospodarek narodowych Tabela 26. Rodzaje definicji usług Tabela 27. Charakterystyka faz rozwoju ludzkości według Daniela Bella Tabela 28. Kryteria podziału gospodarki na sektory Tabela 29. Rola sektora usług w gospodarce Tabela 30. Zobowiązania w poszczególnych sektorach usług według grup krajów Tabela 31. Zobowiązania stron GATS w czwartym trybie świadczenia usług Tabela 32. Negocjacje GATS 2000 oferty liberalizacyjne uczestników rokowań Tabela 33. Regulacje wybranych sektorów usług w porozumieniach regionalnych na półkuli zachodniej Tabela 34. Porównanie zobowiązań Meksyku w sektorze usług finansowych w GATS i NAFTA Tabela 35. Porównanie zobowiązań Brazylii w GATS i MERCOSUR dla wybranych rodzajów usług Spis map Mapa 1. Zatrudnienie na świecie według dominującego sektora w 2006 roku

12 Wykaz skrótów AFAS AFTA APEC ASEAN ASR ATTAC BIZ B+R CARICOM CER CUSFTA EFTA EI ESF EWG FTAA FLG GATS GATT Ramowe porozumienie ASEAN w sprawie usług (ang. ASEAN Frame work Agreement on Services) Strefa Wolnego Handlu ASEAN (ang. ASEAN Free Trade Area) Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (ang. Asia Pacific Economic Cooperation) Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ang. Association of South-East Asia Nations) Australian Services Roundtable Obywatelska Inicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitałowego (fr. Association pour la Taxation des Transactions pour l Aide aux Citoyens) bezpośrednie inwestycje zagraniczne badania i rozwój Karaibska Wspólnota Gospodarcza (ang. Caribbean Community and Common Market) Strefa Wolnego Handlu Australia Nowa Zelandia (ang. Australia New Zealand Closer Economic Relations) Porozumienie o Wolnym Handlu Kanada Stany Zjednoczone (ang. Canada United States Free Trade Agreement) Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ang. European Free Trade Association) Education International Europejskie Forum Usługodawców (ang. European Services Forum) Europejska Wspólnota Gospodarcza Strefa Wolnego Handlu Ameryk (ang. Free Trade Area of Americas) Financial Leaders Group Układ ogólny w sprawie handlu usługami (ang. General Agreement on Trade in Services) Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (ang. General Agreement on Tariffs and Trade)

13 12 Wykaz skrótów GBT GNS GOS GSC GSN GTW HKCSI IFSL ILO INGOs ITU ITUC JSN KNU LDC MERCOSUR MFW NAFTA NGBT NGOs OECD PSI PW S2B SSC Grupa w sprawie telekomunikacji podstawowej (ang. Group on Basic Telecommunications) Grupa Negocjacyjna ds. Usług (ang. Group of Negotiations on Services) Grupa ds. Usług APEC (ang. APEC Group on Services) Global Services Coalition Global Services Network Global Trade Watch Hong Kong Coalition of Services Industries International Financial Services London Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization) międzynarodowe organizacje pozarządowe (ang. International Non-Governmental Organizations) Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ang. International Telecommunications Union) Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych (ang. International Trade Union Confederation) Japan Services Network klauzula największego uprzywilejowania państwa najmniej rozwinięte (ang. Least Developed Countries) Wspólny Rynek Południa (hiszp. Mercado Común del Sur) Międzynarodowy Fundusz Walutowy (ang. International Mo - netary Fund) Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (ang. North American Free Trade Agreement) Grupa negocjacyjna w sprawie usług telekomunikacji podstawowej (ang. Negotiating Group on Basic Telecommunications) organizacje pozarządowe (ang. Non-Governmental Organizations) Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organization for Economic Cooperation and Development) Public Service International Public World Seattle to Brussels Network narodowa lista szczegółowych zobowiązań (ang. Schedule of Specific Commitments)

14 Wykaz skrótów 13 UNCTAD UNCTC UNI USCSI USTR WDM WTTC WTO Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (ang. United Nations Conference on Trade and Development) Centrum Narodów Zjednoczonych ds. Korporacji Trans narodowych (ang. United Nations Centre on Transnational Corporation) Union Network International US Coalition of Services Industries US Trade Representative World Development Movement World Travel & Tourism Council Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization)

15

16 WSTĘP Usługi odgrywają coraz ważniejszą rolę w gospodarce światowej. Powszechnie obserwuje się wzrost udziału usług w tworzeniu produktu krajowego brutto, w zatrudnieniu oraz w wymianie międzynarodowej. Obecnie sfera usług przyczynia się do powstania ponad dwóch trzecich produktu światowego i stanowi dynamicznie rozwijający się komponent handlu światowego. Zmiany strukturalne zachodzące w ramach poszczególnych gospodarek narodowych i w handlu międzynarodowym skłoniły państwa do podjęcia działań na rzecz liberalizacji międzynarodowego handlu usługami. Dyscypliny służące wyeliminowaniu barier w międzynarodowej wymianie usług są nie tylko podstawowym komponentem wielostronnego systemu handlu międzynarodowego WTO, lecz również począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku stały się stałym elementem regionalnych i bilateralnych preferencyjnych porozumień handlowych. Mimo to w polskiej literaturze naukowej brak jest całościowej monografii poświęconej działaniom państw na rzecz liberalizacji międzynarodowego rynku usług. Zamierzeniem niniejszej publikacji jest próba wypełnienia tej luki. Tematem książki jest bowiem przedstawienie globalnych i regionalnych dyscyplin służących eliminacji barier w handlu usługami. Chcąc zanalizować politykę liberalizacji międzynarodowego handlu usługami, autorka skoncentrowała się na rokowaniach usługowych na forum Światowej Organizacji Handlu oraz działaniach państw w ramach ugrupowań integracyjnych w Europie, na półkuli zachodniej oraz w regionie Azji i Pacyfiku. Dla zrozumienia przyczyn rosnącego zainteresowania państw kwestią liberalizacji międzynarodowego sektora usług trzeba jednak omówić narzędzia polityki handlowej ograniczające przepływ usług w skali międzynarodowej i ich specyfikę. W pracy dużo uwagi poświęcono również dyskusji zwolenników protekcjonizmu i liberalizacji handlu usługami. Temat książki wydaje się istotny z kilku względów. Pierwszym i podstawowym powodem przeanalizowania działań państw zmierzających do uwolnienia międzynarodowych obrotów usługowych jest wspomniany już wzrost znaczenia sektora usług w gospodarce narodowej. Zjawisko to, określane mianem serwicyzacji 1 gospodarki, nieodłącznie towarzyszy procesowi rozwoju spo- 1 Więcej na temat pojęcia serwicyzacji zob. A. Sucholiński, Usługi a bezrobocie, Wiadomości Statystyczne 1994, nr 8, s. 8; C. Bywalec, Wzrost konsumpcji usług, czyli proces serwicyzacji konsumpcji w Polsce, Wiadomości Statystyczne 2003, nr 2, s. 1 3.

17 16 Wstęp łeczno-gospodarczego, jest efektem osiągania coraz wyższych szczebli w tym rozwoju. Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym rośnie bowiem znaczenie sektora usług w gospodarce narodowej, a sprawnie i nowocześnie funkcjonująca sfera działalności usługowej stanowi dowód zaawansowania rozwoju gospodarczego państwa. Jednym z przejawów procesu serwicyzacji jest również wzrost znaczenia międzynarodowych obrotów usługowych. Dynamicznie rozwijający się handel usługami ograniczają jednak liczne bariery, które z uwagi na często mało przejrzysty charakter są dotkliwiej odczuwane przez przedsiębiorstwa aniżeli utrudnienia w handlu towarami. Po drugie, widoczny jest wzrost zapotrzebowania na wieloaspektowe analizy i badania zagadnień liberalizacji międzynarodowego handlu usługami, zgłaszanego zarówno przez państwa, jak i same przedsiębiorstwa. Świadczą o tym liczne międzynarodowe i narodowe projekty badawcze oraz instytucje powołane do analizy tego zagadnienia. Konieczność tego typu opracowań wynika z faktu, że rozpoczęta w latach siedemdziesiątych XX wieku międzynarodowa debata dotycząca zasadności podjęcia problemu liberalizacji handlu usługami dotychczas jednoznacznie nie wykazała, iż wszystkie państwa staną się beneficjentami tego procesu, a potencjalne korzyści przewyższą koszty dostosowawcze z niego wynikające. Pełna liberalizacja międzynarodowego sektora usług jest zadaniem z odległą perspektywą realizacji. Wydaje się zatem, że w nadchodzących latach zagadnienie to będzie musiało być nadal tematem poważnych rozważań, a impulsem skłaniającym do jego podjęcia mogą być kolejne rundy wielostronnych negocjacji handlowych toczone w ramach WTO lub dalsze działania liberalizacyjne w regionalnych ugrupowaniach integracyjnych. Dodatkowo asumpt do dyskusji i analiz będą stanowiły skutki implementacji dotychczas przyjętych porozumień w tym zakresie. Zastanawiając się nad potrzebą prowadzenia badań dotyczących międzynarodowych obrotów usługowych i efektów eliminacji restrykcji ich dotyczących należy zwrócić uwagę, że handel usługami to dziedzina z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych stosunkowo słabo zbadana. Ekonomiści analizowali do niedawna głównie przepływy towarowe ze względu na to, że mają one najdłuższą historię i zawsze dominowały w handlu międzynarodowym. Międzynarodowe przepływy usług są natomiast nową formą powiązań, których intensywny rozwój przypada na ostatnie dekady. W tym miejscu należy podkreślić, że zwłaszcza w polskich pracach naukowych z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych jak dotąd niewiele miejsca poświęcono problematyce handlu usługami. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy należy wskazać na utrzymujący się przez długi czas niewielki udział Polski w międzynarodowych obrotach usługowych. Dodatkowym argumentem, aby zająć się tą tematyką, było także to, że Polska od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku próbuje przezwyciężyć odziedziczone po syste-

18 Wstęp 17 mie gospodarki centralnie planowanej deformacje strukturalne, z których jedną był niski udział usług w tworzeniu dochodu narodowego i ogólnym zatrudnieniu w gospodarce. Znaczne zmiany w rozwoju tego sektora przyniósł okres transformacji, na który nałożył się proces stowarzyszania się ze Wspólnotami Europejskimi. W rezultacie już obecnie widać ogromne przemiany w polskim sektorze usług oraz wzrost możliwości udziału naszego kraju w międzynarodowym handlu usługami. Państwo polskie stało się zatem potencjalnym beneficjentem korzyści związanych z liberalizacją międzynarodowego sektora usług. Ponadto od dnia przystąpienia do Unii Europejskiej Polska jest związana postanowieniami prawa wspólnotowego, co w zakresie rynku wewnętrznego oznacza także obowiązek podejmowania wszelkich działań w celu zniesienia przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału. Pomimo różnych barier zawartych w przepisach krajowych porządków prawnych bądź wynikających z praktyki organów administracji publicznej pozostałych członków UE, możliwość korzystania z prawa prowadzenia działalności gospodarczej oraz swobody świadczenia usług spowodowała zwiększenie obecności aktywnych ekonomicznie obywateli polskich na rynku wewnętrznym. Rozdział 1 książki stanowi ogólne wprowadzenie do problematyki usług. Zaprezentowano w nim zagadnienia teoretyczne i definicyjne, przedstawiono terminologię, która nastręcza wielu problemów. Omówione zostały poglądy różnych autorów i szkół na istotę usług i ich rolę w tworzeniu bogactwa narodowego. W tym rozdziale przeanalizowano również możliwość zastosowania tradycyjnych teorii handlu międzynarodowego oraz teorii migracji czynników wytwórczych w celu wyjaśnienia przepływu usług w skali międzynarodowej. Ostatnią kwestią, która pojawia się w pierwszym rozdziale, są wybrane modele międzynarodowej wymiany usług. Celem rozdziału 2 jest określenie roli sektora usług w gospodarce narodowej i wymianie międzynarodowej. Analiza obejmuje zmiany udziału usług w tworzeniu PKB i zatrudnieniu oraz wielkość, dynamikę i strukturę geograficzną i rzeczową międzynarodowego handlu usługami. Dla pełnego obrazu przedstawiono także przyczyny wzrostu znaczenia usług w gospodarce narodowej oraz specyfikę międzynarodowych obrotów usługowych. Rozdział 3 poświęcony jest analizie polityki protekcjonizmu i liberalizacji międzynarodowego handlu usługami. Dużo uwagi poświęcono w nim barierom stosowanym przez państwa w celu ochrony krajowych rynków usług. W rozdziale przedstawiono także główne tezy dyskusji zwolenników i przeciwników liberalizacji międzynarodowego sektora usług oraz globalne i regionalne podejście do likwidacji protekcjonizmu w handlu usługami. Rozdział 4 poświęcono w całości polityce liberalizacji handlu usługami na forum GATT/WTO. Omówiono genezę podjęcia kwestii handlu usługami przez strony Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (General Agreement

19 18 Wstęp on Tariffs and Trade GATT). Następnie przedstawiono przebieg negocjacji usługowych toczonych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT oraz strukturę Układu ogólnego w sprawie handlu usługami. Szczególną uwagę zwrócono na mechanizm liberalizacji usług w GATS oraz zakres przyjętych zobowiązań liberalizacyjnych. Ostatni punkt rozważań rozdziału 4 dotyczy rokowań usługowych prowadzonych w ramach utworzonej w 1995 roku Światowej Organizacji Handlu. W rozdziale 5 zaprezentowano działania podejmowane na rzecz liberalizacji międzynarodowych obrotów usługowych w ramach regionalnych ugrupowań integracyjnych. W pierwszej kolejności podjęto kwestię liberalizacji handlu usługami w procesie integracji europejskiej. Integracja rynku usług w krajach Unii Europejskiej w ramach budowy jednolitego rynku wewnętrznego jest bowiem przykładem najdalej posuniętej liberalizacji handlu usługami. Gruntownej analizie zostały poddane zwłaszcza postanowienia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady o usługach na rynku wewnętrznym, którą Parlament Europejski przyjął 15 listopada 2006 roku. Następnie zaprezentowano rozwiązania dotyczące eliminacji barier w obrotach usługowych w ugrupowaniach integracyjnych państw półkuli zachodniej. Punktem wyjścia dla tych rozważań było przybliżenie podejścia do liberalizacji usług przyjętego w ramach Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (North American Free Trade Agreement NAFTA) oraz jej pierwowzoru, jakim było zawarte w 1988 roku porozumienie o wolnym handlu między Stanami Zjednoczonymi i Kanadą. Dużo miejsca zajmują rozważania dotyczące latynoamerykańskich ugrupowań integracyjnych oraz modelu liberalizacji usług, na jaki zdecydowały się państwa tworzące konkretne struktury integracyjne (system oparty na tzw. listach pozytywnych bottom-up approach oraz system tzw. list negatywnych top- -down approach). Zwrócono również uwagę na wysiłek podjęty przez 34 państwa zachodniej półkuli, by doprowadzić do zawarcia porozumienia liberalizującego wymianę gospodarczą, w tym również przepływy usług w skali całego regionu. W dalszej kolejności zaprezentowane zostały rozwiązania w zakresie liberalizacji usług państw regionu Azji i Pacyfiku i w wybranych dwustronnych porozumieniach o wolnym handlu. W rozdziale 6 podjęto próbę oceny znaczenia procesu liberalizacji międzynarodowych obrotów usługowych. W tym celu zaprezentowano wyniki analiz ekonomicznych ukazujących potencjalne korzyści z liberalizacji międzynarodowego sektora usług dla gospodarki światowej i gospodarek narodowych. Znajomość wpływu liberalizacji usług na gospodarki poszczególnych państw, korzyści i kosztów, które generuje ten proces, jest bowiem niezwykle istotnym elementem oceny zasadności podejmowania zobowiązań liberalizacyjnych przez państwa na szczeblu globalnym lub regionalnym. Celem tego rozdziału jest przybliżenie ogólnogospodarczych efektów liberalizacji i reform w sek-

20 Wstęp 19 torze usługowym poszczególnych krajów. Omówiono również wyniki analiz badających korzyści i koszty liberalizacji usług w wybranych sektorach usługowych. W zakończeniu podsumowano przeprowadzone badania i zaprezentowano wynikające z nich wnioski. Finalny punkt rozważań to prognoza w zakresie perspektyw procesu dalszej liberalizacji międzynarodowego sektora usług. Podstawę prowadzonych badań stanowi analiza materiałów źródłowych i publikacji naukowych dotyczących roli usług w wymianie międzynarodowej, a także problemu liberalizacji międzynarodowego handlu usługami. Wśród analizowanych źródeł znalazły się dokumenty i oficjalne wydawnictwa organizacji i instytucji międzynarodowych oraz omawianych ugrupowań integracyjnych. Niezwykle pomocne okazały się publikacje i raporty Światowej Organizacji Handlu, Banku Światowego, Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju, Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz prace autorów związanych z tymi ośrodkami (m.in. Sherry M. Stephenson, Patrick A. Messerlin, Karl P. Sauvant, Christopher Findlay, Bernard Hoeckman, Richard Snape, Aaditya Mattoo, Carlos A. Primo Braga). Dużą wartość dla tematu książki miały również artykuły zamieszczane w czasopismach naukowych zajmujących się problemami gospodarki światowej Journal of Service Research, The Service Industrial Journal, The World Economy, Journal of World Trade, Aussenwirtschaft, Die Weltwirtschaft, Law and Policy in International Business, Journal of International Development, International Trade Forum, The George Washington Journal of International Law and Economics, Intereconomics, Review of International Political Economy, Global Economy Journal. Z literatury polskojęzycznej wykorzystane zostały opracowania dokumentów międzynarodowych oraz monografie i artykuły traktujące o zagadnieniach liberalizacji handlu, a handlu usługami w szczególności, globalizacji, miejsca usług w historii myśli ekonomicznej i gospodarce narodowej. Książka nie ukazałaby się jednak, gdyby nie pomoc i życzliwość wielu osób. W tym miejscu chciałabym szczególnie podziękować prof. dr. hab. Edwardowi Haliżakowi za pomoc i zaangażowanie przy jej powstaniu. Słowa wdzięczności za cenne uwagi i wskazówki pragnęłabym również przekazać prof. dr hab. Katarzynie Żukrowskiej i prof. dr. hab. Leszkowi Kasprzykowi.

21 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie