MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA

Transkrypt

1 MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA Cechą współczesnej gospodarki światowej są tendencje do międzynarodowej integracji gospodarczej, które wyrażają się w powstawaniu międzynarodowych ugrupowań integracyjnych, mających na ogół charakter regionalny. W gospodarce integracja jest rozumiana jako proces scalania (zespalania) różnych typów gospodarki krajowe, nie po to, aby dodać ale aby tworzyć nowe organizmy gospodarcze o możliwościach znacznie przekraczających sumę potencjałów narodowych. Integracja wynika z międzynarodowego podziału pracy, dotyczy mobilności towarów i/lub czynników wytwórczych oraz jest związana z dyskryminacją lub niedyskryminacją dóbr i czynników produkcji w sensie ich pochodzenia lub przeznaczenia. Integrację gospodarczą można definiować statycznie jako zniesienie części lub całości ograniczeń w obrocie gospodarczym pomiędzy krajami dynamicznie jako proces likwidowania barier gospodarczych 1

2 Międzynarodowa integracja gospodarcza to proces obejmujący odpowiednie zmiany w strukturach gospodarczych poszczególnych krajów w kierunku wytworzenia jednolitej struktury ekonomicznej i, opierającej się na niej, jednolitego organizmu gospodarczego. Procesy integracyjne występujące we współczesnej gospodarce światowej odbywają się pomiędzy krajami sąsiadującymi, o zbliżonej strukturze gospodarczej oraz o podobnym poziomie rozwoju gospodarczego. Powody, decydujące o integrowaniu się są różne i zależą od tego, z jakimi państwami mamy do czynienia. W krajach wysoko rozwiniętych ekonomiczne przyczyny integracji wynikają z kierunków rozwoju przemysłu, postępu, nauki i techniki. Rozwój współczesnych gałęzi przemysłu (maszynowy, elektroniczny, chemiczny, lotniczy itp.) wymagają rozwoju dziedzin uzupełniających, wytwarzających paliwa, energię, niezbędne półfabrykaty, maszyny i urządzenia. Rozwój nauki i techniki wymaga wysokich wydatków na badania i wdrożenia, wymusza produkcje na wielka skalę, która umożliwia opłacalne zastosowanie nowych technologii, co z kolei wymaga dużego i chłonnego rynku zbytu. 2

3 Inna przyczyną zwłaszcza w Europie Zachodniej jest chęć utrzymania wysokiego tempa rozwoju gospodarczego integrujących się państw, podniesienie ich poziomu konkurencyjności i innowacyjności w stosunku do innych wysoko rozwiniętych gospodarek świata (USA, Japonia). W krajach słabo rozwiniętych ekonomiczne przyczyny integracji wynikają z chęci wzbudzenia oraz przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego. Podejmowane są wspólne inwestycje w infrastrukturę, która daje podstawy do przyszłego rozwoju i wzajemnej wymiany handlowej. Praktyka integracji pokazuje, że niski poziom rozwoju oraz mały stopień komplementarności struktur gospodarczych tych krajów powodują, iż rzeczywiste procesy integracyjne przebiegają bardzo wolno i przynoszą słabe efekty. Trudna do przeprowadzenia jest integracja krajów wysoko i słabo rozwiniętych. Różnią się one poziomem rozwoju, potrzebami, strategiami i czynnikami wzrostu, chłonnością rynków, a niejednakowy stopień technizacji gospodarki dodatkowo uniemożliwia współpracę przemysłową. 3

4 Ogólnym celem integracji jest zespalanie narodów, państw, potencjałów gospodarczych, rynków i ludzi różnej narodowości. Celami szczegółowymi są: wzrost efektywności gospodarowania, mierzony przyrostem dochodu narodowego unowocześnienie gospodarki przez strukturalne zmiany w produkcji brak ograniczeń w przepływie towarów, usług, osób i kapitałów łatwy dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych, zwłaszcza surowców i wiedzy technicznej łatwy dostęp do rynków zagranicznych uzyskiwanie korzystnych cen w eksporcie i imporcie rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w sferze produkcji obniżka kosztów stosowanego postępu technicznego i zwiększenie jego tempa Z kolei przesłanki międzynarodowej integracji gospodarczej można podzielić na trzy grupy: polityczne jednolity ustrój państw, wola polityczna kierunku poszukiwania wspólnych rozwiązań, działań i polityk 4

5 społeczno-ekonomiczne chęć podniesienia poziomu dobrobytu, tempa wzrostu gospodarczego, przyczynienie się wzajemne do rozwoju, poprawa efektywności gospodarowania w poszczególnych krajach, dostosowania struktur gospodarczych, większe możliwości swobody przepływu towarów, usług, osób i kapitałów itp. inne np. tworzenie wspólnej infrastruktury (powietrznej, wodnej, lądowej), ochrona środowiska Przesłanki integracji nie rozstrzygają jednak o tym, czy kraje będą się integrować. Zaistnieć muszą po temu specjalne warunki. położenie geograficzne integrujące się kraje muszą leżeć względnie blisko siebie, co gwarantuje stosunkowo szybki i tani przepływ towarów i usług między krajami komplementarność struktur rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji między krajami wymaga, aby struktury wzajemnie się uzupełniały i były dopasowane (wewnątrz i między gałęziami) odpowiednia infrastruktura umożliwiająca swobodny przepływ towarów, osób, usług, informacji i kapitałów 5

6 sprzyjająca polityka ekonomiczna poszczególne integrujące się państwa muszą być gotowe na udzielanie sobie preferencji celnych, likwidowanie wzajemnych barier, utrudniających handel, liberalizację przepływów czynników produkcji Wyróżniamy dwa modele integracji Model międzynarodowej integracji gospodarczej (zwany modelem integracji nie regulowanej, liberalnej) polegający na tym, że wszystkie decyzje integracyjne są podejmowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich. Rola międzynarodowych ośrodków integracyjnych, podobnie jak państw członkowskich, jest mocno ograniczona. Państwo jest stróżem porządku w skali poszczególnych krajów, utrzymuje praworządność i porządek publiczny, chroni wolny rynek i wolną konkurencję, zaś ośrodki międzynarodowe czynią to samo w obrębie danego ugrupowania. Model ponadnarodowej integracji gospodarczej (zwany również modelem integracji regulowanej lub instytucjonalnej) polega na tym, że ośrodek ponadnarodowy oraz ośrodki narodowe uzyskują uprawnienia do oddziaływania na procesy integracyjne w obrębie danego ugrupowania. 6

7 Wszystkie decyzje integracyjne są podejmowane również na poziomie przedsiębiorstwa, ale rola państw członkowskich oraz ośrodka ponadnarodowego daleko wykracza poza funkcje stróża porządku. Państwa członkowskie mogą oddziaływać pośrednio na decyzje przedsiębiorstw za pomocą zagranicznej polityki ekonomicznej. Mechanizm integracji jest częścią modelu integracji i odnosi się do funkcjonowania rynku międzynarodowego w obrębie ugrupowania integracyjnego oraz jego związków z rynkami poszczególnych państw członkowskich. Rozróżniamy dwa mechanizmy integracji odpowiadające poszczególnym modelom: Mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu opiera się na założeniu, że podstawowymi podmiotami gospodarczymi są producenci i konsumenci, samodzielni, niezależni od nikogo, nie skrępowani ograniczeniami państwowymi w podejmowaniu decyzji a ceny krajowe i międzynarodowe, kursy walut, stopa procentowa itp. są ustalane na rynku w wyniku wolnej gry sił rynkowych Zasadniczą siłą kształtującą procesy integracyjne w tym mechanizmie jest niewidzialna ręka rynku 7

8 Mechanizm rynku regulowanego opiera się na interwencjonizmie państwowym. Integracyjne ośrodki narodowe i pozanarodowe zajmują się nie tylko liberalizacją przepływów towarów, usług oraz czynników produkcji, ale także harmonizacją celów, środków i narzędzi wewnętrznej oraz zagranicznej polityki ekonomicznej państw, biorących udział w integracji. Integracja ekonomiczna może przybierać różne formy, mniej lub bardziej rozwinięte, charakteryzujące się różnym stopniem nasilenia działań, zmierzających do zapewnienia swobody obrotu gospodarczego pomiędzy krajami. Strefa wolnego handlu ugrupowanie, w ramach którego zniesiono cła i inne ograniczenia ilościowe w handlu międzynarodowym, ale każdy kraj zachował prawo do narodowych taryf celnych oraz prowadzenia autonomicznej polityki handlowej wobec państw trzecich Unia celna członkowie unii znoszą bariery w przepływie towarów i ustanawiają wspólną taryfę celną oraz ujednolicają politykę handlową wobec partnerów zewnętrznych Wspólny rynek partnerzy zapewniają swobodę przepływu towarów, usług i czynników produkcji (kapitały i siła robocza) 8

9 Unia walutowa uczestnicy koordynują lub unifikują politykę walutową (ograniczają pasmo wahań kursów walutowych, bo wspólna jest polityka kursowa, wprowadzają wspólną walutę, prowadzą wspólną politykę pieniężną banku centralnego) Unia ekonomiczna polega na koordynacji lub unifikacji polityki gospodarczej,(harmonizacja polityk szczegółowych) w celu uniknięcia zaburzeń w konkurencyjności Unia polityczna integrujące się kraje prowadzą wspólną politykę zewnętrzną i politykę bezpieczeństwa. Pełna integracja gospodarcza oznacza dodatkowo, po osiągnięciu wcześniejszych etapów integracji, przekazanie uprawnień do prowadzenia wspólnej polityki monetarnej, fiskalnej, społecznej, stabilizacyjnej organom ponadnarodowym. Międzynarodowe ugrupowanie integracyjne to wyróżniający się, nowy organizm gospodarczy, powstały w wyniku procesów dostosowawczych, przy czym spoiwem łączącym kraje i ich gospodarki jest proces integracji gospodarczej, polegający na dostosowaniu się struktur gospodarczych. Ugrupowania integracyjne mają najczęściej charakter regionalny. 9

10 Ugrupowania integracyjne występujące w Europie Unia Europejska Europejskie Stowarzyszenie Wolnego handlu (EFTA) Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) Ugrupowania integracyjne w Ameryce Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA) Wspólny Rynek Ameryki Południowej (Mercosur) Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Łacińskiej (LAIA) powstałe z LAFTA Wspólny Rynek Andyjski (ANCOM) Wspólnota Karaibska (CARICOM) Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM) Ugrupowania integracyjne w Azji Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo- Wschodniej (ASEAN) Strefa Wolnego Handlu państw ASEAN (AFTA) Ugrupowania integracyjne w Afryce Południowoafrykańska Unia Celna (SACU) Wspólny Rynek dla Wschodniej i Południowej Afryki (COMESA) Wspólnota Gospodarcza Państw Zachodniej Afryki (ECOWAS) 10

11 Ugrupowania integracyjne w Australii i Oceanii Porozumienie Handlowe w Sprawie Bliższych Relacji Handlowych Między Australią i Nową Zelandią (ANZCERTA) Regionalna Umowa Południowego Pacyfiku w sprawie Handlu i Współpracy Gospodarczej (SPARTECA) Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter: formalny (zinstytucjonalizowany) przybierają wówczas postać międzynarodowego porozumienia lub organizacji gospodarczej wraz ze stosowanymi strukturami organizacji i organami, które mają w sposób instytucjonalny inicjować i sprzyjać procesom integracji (np. EWG, EFTA) nieformalny tworzą je grupy krajów lub kraje formalnie niezorganizowane, silnie jednakże powiązane międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, między którymi zachodzą procesy integracyjne (np. USA-Kanada przed stworzeniem NAFTA) Ugrupowania integracyjne są na wszystkich kontynentach, ale większość z nich ma charakter nie trwały lub nie oddziałuje znacząco na gospodarkę krajów je tworzących. 11