SIECI BIZNESOWE A PRZEWAGA KONKURENCYJNA PRZEDSIĘBIORSTW ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII NA RYNKACH ZAGRANICZNYCH

Transkrypt

1 Milena Ratajczak-Mrozek SIECI BIZNESOWE A PRZEWAGA KONKURENCYJNA PRZEDSIĘBIORSTW ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII NA RYNKACH ZAGRANICZNYCH WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W POZNANIU POZNAŃ 2010 SIECI BIZNESOWE A PRZEWAGA-TYT.indd :46:13

2 KOMITET REDAKCYJNY Elżbieta Gołembska, Danuta Krzemińska, Emil Panek, Marek Ratajczak, Jerzy Schroeder (sekretarz), Ryszard Zieliński, Maciej Żukowski (przewodniczący) RECENZENT Marian Gorynia PROJEKT OKŁADKI Magdalena Gyurkovich W projekcie wykorzystano ilustracje Corel Corporation REDAKCJA I KOREKTA Magdalena Kraszewska Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Poznań 2010 ISBN WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W POZNANIU ul. Powstańców Wielkopolskich 16, Poznań tel , , faks info@wydawnictwo-ue.pl Adres do korespondencji: al. Niepodległości 10, Poznań Druk: ZPW POZKAL 2

3 SPIS TREŚCI WSTĘP KONCEPCJA POWIĄZAŃ SIECIOWYCH I SIECI BIZNESOWYCH W PROCESIE INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTW Cechy powiązań sieciowych i definicja sieci biznesowej Podejście sieciowe do internacjonalizacji przedsiębiorstw SIECI BIZNESOWE JAKO DETERMINANTA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW NA RYNKACH ZAGRANICZNYCH Koncepcja przewagi konkurencyjnej a zmieniające się warunki funkcjonowania przedsiębiorstw Model mechanizmu kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych z wykorzystaniem powiązań sieciowych PRZEWAGA KONKURENCYJNA I PROCES INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTW ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII Specyfika przedsiębiorstw zaawansowanych technologii Proces internacjonalizacji z perspektywy przedsiębiorstw zaawansowanych technologii Model mechanizmu kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw zaawansowanych technologii z wykorzystaniem powiązań sieciowych Proces kształtowania przewagi konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw zaawansowanych technologii działających na rynkach zagranicznych podejście sieciowe (badania empiryczne) ZAKOŃCZENIE SPIS LITERATURY

4 4

5 WSTĘP W obliczu globalizacji, wzrostu znaczenia takich kategorii i pojęć, jak gospodarka oparta na wiedzy oraz gospodarka elektroniczna, a także rozwoju sektora zaawansowanych technologii (high-tech), pojawia się pytanie, jak dalece współczesne warunki działalności przedsiębiorstw wywierają wpływ na kształtowanie ich przewagi konkurencyjnej oraz w jakim stopniu w wyniku zmian otoczenia rynkowego i konkurencyjnego pojawiają się nowe potencjalne determinanty przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Szybkie tempo zmian i narastająca złożoność otoczenia znacznie ograniczają autonomię działań pojedynczych firm oraz zarządzających nimi menedżerów i wymuszają poszukiwanie źródeł przewagi konkurencyjnej poza wewnętrznymi granicami różnych struktur organizacyjnych, a także poza granicami pojedynczego kraju. Jednakże mimo podkreślania w literaturze przedmiotu wagi współpracy i powiązań między przedsiębiorstwami, podejście sieciowe (network approach) w bardzo małym stopniu jest wykorzystywane do wyjaśniania procesu kształtowania przewagi konkurencyjnej firm na rynkach zagranicznych. Dotychczasowe badania na ten temat charakteryzuje duża fragmentaryczność, a znaczna część literatury jest poświęcona badaniu przewagi konkurencyjnej całych sieci, klastrów i aliansów strategicznych, a nie pojedynczych przedsiębiorstw. Dewaluowanie w analizie roli pojedynczego przedsiębiorstwa nie jest właściwe. Dla danej firmy istotne są jej wyniki i cele, a sieć biznesowa wydaje się efektywnym środkiem do ich realizacji. Podejście sieciowe jako nowa koncepcja współpracy między podmiotami gospodarczymi powstało pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku. Eksponuje się w nim znaczenie całokształtu kontaktów firmy z otoczeniem, tworzących rozbudowaną sieć powiązań. Do tej pory można było zaobserwować niezależny rozwój dwóch nurtów badawczych. W pierwszej, reprezentowanej przez 5

6 Industrial Marketing and Purchasing Group (Grupę IMP), podkreśla się, że tworzenie powiązań sieciowych nie stanowi realizacji planu strategicznego jednego dominującego przedsiębiorstwa, a firma często staje się uczestnikiem sieci biernie, nieświadomie, w wyniku nawiązywanych transakcji. W drugim nurcie badań, podejściu strategicznym, podkreśla się aktywne i świadome kształtowanie sieci powiązań oraz występowanie jednego głównego podmiotu celowo kreującego sieć strategiczną. Obszar badawczy dotyczący podejścia sieciowego charakteryzuje brak spójnego aparatu pojęciowego. Brakuje wskazania cech wyraźnie odróżniających relacje sieciowe od innych związków transakcyjnych łączących przedsiębiorstwa. Ponadto nie ma jednej, jasno sformułowanej i powszechnie akceptowanej definicji sieci biznesowej. Dodatkowym problemem jest to, że w polskich opracowaniach naukowych analiza powiązań sieciowych dopiero się kształtuje i rozwija, natomiast w literaturze zagranicznej ta koncepcja przechodzi już kolejny etap rozwoju. W odpowiedzi na zidentyfikowaną lukę poznawczą, za problem badawczy w prezentowanej książce przyjęto powiązania sieciowe traktowane jako potencjalne źródło przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Sieci biznesowe i tworzące je powiązania sieciowe mogą stanowić źródło przewagi konkurencyjnej wszystkich firm, niezależnie od reprezentowanej przez nie branży lub stopnia zaawansowania technologicznego. Jednakże istotne jest, aby egzemplifikację sformułowanego problemu badawczego stanowiły przedsiębiorstwa, dla których internacjonalizacja działalności i współpraca są bardzo istotne. To kryterium spełniają firmy zaawansowanych technologii. Z jednej strony duże i stale rosnące znaczenie tej grupy przedsiębiorstw dla gospodarki czyni firmy high-tech interesującym i ważnym obiektem badań. Z drugiej strony jednak początkowy dopiero etap rozwoju tego sektora w Polsce wraz z niewielką liczbą opracowań na ten temat powodują, że ważne jest wskazanie rozwiązań i kierunków działań, które mogłyby zapewnić przedsiębiorstwom zaawansowanych technologii przewagę konkurencyjną na rynkach zagranicznych. Do tej pory mało jest analiz poświęconych specyfice samych firm high-tech, procesowi ich internacjonalizacji oraz innym, oprócz innowacyjności, źródłom ich przewagi konkurencyjnej. Tym bardziej nie ma opracowań o charakterze naukowym i systemowym. Przedmiotem rozważań w prezentowanej książce są zachowania przedsiębiorstw związane z wykorzystywaniem powiązań sieciowych w procesie internacjonalizacji i kształtowania przewagi konkurencyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw zaawansowanych technologii. Celem publikacji jest wyjaśnienie mechanizmu kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych z wykorzystaniem powiązań sieciowych 6

7 oraz ukazanie ich roli w badanym procesie na przykładzie przedsiębiorstw zaawansowanych technologii. Cel ten jest powiązany z hipotezą badawczą, zgodnie z którą szybkie tempo zmian i wzrastająca złożoność otoczenia powodują, że przedsiębiorstwa zaawansowanych technologii w celu osiągnięcia przewagi konkurencyjnej na rynkach zagranicznych aktywnie i świadomie kształtują swoje powiązania sieciowe. Książka ma charakter teoretyczno-empiryczny. Podstawą dla teoretycznych rozważań była krytyczna analiza polskiej i obcojęzycznej literatury naukowej oraz wyniki najnowszych badań dotyczących podejścia sieciowego i zagadnienia sieci biznesowych, problematyki kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw, teoretycznych ujęć procesu internacjonalizacji oraz tematyki firm zaawansowanych technologii. Natomiast w warstwie empirycznej książkę oparto na badaniach ankietowych przeprowadzonych w drugiej połowie 2007 roku. Do analizy wykorzystano dane dotyczące 74 przedsiębiorstw zaawansowanych technologii prowadzących działalność zagraniczną i zlokalizowanych w Polsce. Zgodnie z teoretycznym i empirycznym charakterem pracy oraz dla realizacji celu książka została podzielona na trzy rozdziały. W rozdziale pierwszym dokonano przeglądu i systematyzacji koncepcji powiązań sieciowych i sieci biznesowych oraz stworzono związany z tą tematyką spójny aparat pojęciowy. Wyznaczono w nim cechy powiązań sieciowych i przedstawiono propozycję definicji sieci biznesowej. Dodatkowo przeprowadzono analizę zależności i różnic występujących między zagadnieniem sieci biznesowych a łączącymi się na tym polu badawczym innymi koncepcjami (np. aliansów strategicznych, klastrów). Podjęto się także kompleksowej analizy podejścia sieciowego do internacjonalizacji, którą przeprowadzono z perspektywy uprzednio zdiagnozowanych cech powiązań sieciowych. W rozdziale drugim przedstawiono koncepcję przewagi konkurencyjnej w świetle zmieniających się warunków funkcjonowania przedsiębiorstw i zaprezentowano analizę wpływu sieci biznesowych i tworzących je powiązań sieciowych na przewagę konkurencyjną firm na rynkach zagranicznych. Istotę i konkluzję tego rozdziału stanowi propozycja modelu mechanizmu kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych z wykorzystaniem powiązań sieciowych. Rozdział trzeci zawiera próbę odniesienia zdiagnozowanych wcześniej zależności do specyfiki przedsiębiorstw zaawansowanych technologii. Usystematyzowano terminologię i rozważania dotyczące tej grupy firm, określono ich specyfikę i wyznaczono charakterystykę procesu internacjonalizacji. Dokonano również analizy procesu kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw zaawansowanych technologii na rynkach zagranicznych z wykorzystaniem powiązań sieciowych i sieci biznesowych. Posłużono się do tego modelem opracowanym w uprzednim rozdziale. Na zakończenie przedstawiono wyniki wery- 7

8 fikacji empirycznej zależności i mechanizmów dotyczących kształtowania przewagi konkurencyjnej na rynkach zagranicznych. Dokonano jej na przykładzie polskich przedsiębiorstw zaawansowanych technologii prowadzących działalność zagraniczną. Zbadano rolę powiązań sieciowych w procesie kształtowania przewagi konkurencyjnej firm high-tech na rynkach zagranicznych oraz świadomego i aktywnego kształtowania działań w tym zakresie. Na zakończenie autorka pragnie wyrazić podziękowanie promotorowi rozprawy doktorskiej, na której bazie powstała książka prof. dr. hab. Krzysztofowi Fonfarze, a także jej recenzentom prof. dr hab. Elżbiecie Duliniec oraz prof. dr. hab. Marianowi Goryni, który dodatkowe cenne uwagi zawarł w opinii wydawniczej. Wdzięczność należy się także członkom Kapituły Konkursu na najlepszą pracę doktorską przygotowaną i obronioną w roku akademickim 2007/2008, organizowanego przez Fundację Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, za umożliwienie ukazania się rozprawy drukiem. 8