CZTERDZIEŚCI LAT CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO

Transkrypt

1 Zygmunt Baranowski CZTERDZIEŚCI LAT CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO Już po raz czterdziesty drugi ludowe Wojsko Polskie obchodzi swoje święto. 12 października 1943 roku żołnierze 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki stoczyli pierwszą walkę ciężki bój pod Lenino. Tegoż dnia został rozpoczęty szlak bojowy, który wiódł żołnierzy polskich poprzez Warszawę, Wał Pomorski, Kołobrzeg i Budziszyn do Berlina i Mielnika. Dzień Wojska Polskiego jest zawsze świętem żołnierzy i pracowników cywilnych Centralnego Archiwum Wojskowego, które spełnia szczególnie wielką rolę w pielęgnowaniu tradycji Wojska Polskiego. Centralne Archiwum Wojskowe w dwa lata po bitwie pod Lenino zostało sformowane rozkazem NDWP 1 z zadaniem zabezpieczenia akt wytworzonych przez jednostki i instytucje Wojska Polskiego. W pierwszej kolejności należało przejąć i wstępnie uporządkować zgromadzone przez okupanta w Gdańsku-Oliwie archiwalia wojskowe przedwojennego Archiwum Wojskowego 2. Przystąpiono też od razu do gromadzenia i zabezpieczenia akt wytworzonych przez ludowe Wojsko Polskie w okresie maj 1943 grudzień 1945 rok. Przyjmowano w tym okresie zwłaszcza dokumentację jednostek bojowych i szpitali wojskowych. Pracownicy CAW mieli wówczas dwa podstawowe zadania: zapewnić odpowiednie warunki przechowywania 1 CAW, Spis 1545/73, t. 7 NDWP rozkaz organizacyjny nr 0194/org. z r. 2 W Gdańsku-Oliwie znajdowały się także akta wytworzone przez polskie jednostki wojskowe, których nie zdążono zniszczyć we wrześniu 1939 r.

2 cennych źródeł oraz, co łączy się z poprzednim, odciążyć jednostki z kłopotliwego bagażu, który nie zawsze był należycie zabezpieczany i chroniony. Już wówczas wyłaniała się konieczność przystąpienia do wstępnego opracowywania rosnącego zasobu. Archiwum przeniesiono w 1951 roku z Oliwy do Warszawy, gdzie zintensyfikowano prace porządkowe, przygotowując źródła do udostępniania badaczom i historykom wojskowości. Dziś, w czterdziestą drugą rocznicę bitwy pod Lenino baza źródłowa dla korzystających z zasobów CAW jest bardzo szeroka i dość dobrze przygotowana, a każdego roku powiększa się też baza informacji o źródłach. Zasób CAW w 1984 roku liczył ponad 11 tysięcy metrów bieżących akt, z tego 75% to archiwalia dotyczące ludowego Wojska Polskiego z okresu maj 1943 grudzień 1955 rok 3. Te bogate źródła do historii LWP są w pełni opracowane i udostępniane pracownikom naukowym oraz studentom uczelni wojskowych i cywilnych, specjalizującym się w tematyce militarnej. Wracając do spraw związanych z 40-leciem CAW pragniemy poinformować badaczy dziejów ludowego Wojska Polskiego, korzystających z archiwaliów z lat , iż zbiór akt dotyczących LWP w okresie II wojny światowej liczy około 7 tysięcy mb. i są to źródła obrazujące m.in. szlak bojowy oddziałów i związków taktycznych od Lenino do Berlina i Mielnika. Wielką wartość poznawczą mają źródła związane z pierwszymi bojami oraz z wyzwalaniem przez jednostki 1 armii Wojska Polskiego ziemi ojczystej w walkach o Warszawę, Wał Pomorski, Kołobrzeg oraz odnoszące się do forsowania Odry i szturmu Berlina. Ciekawym zbiorem źródłowym są również archiwalia wytworzone przez jednostki 2 armii Wojska Polskiego na Łużycach i ziemiach CSSR. Zgromadzono i opracowano materiały dotyczące poległych w bojach za wyzwolenie narodowe i w walkach o utrwalenie władzy ludowej 4. Opracowano także materiały ukazujące akcje rozminowywania kraju, udział jednostek wojskowych w odbudowie zniszczeń wojennych w przemyśle i komunikacji oraz 3 Akta LWP wytworzone po r. przechowywane są w archiwach OW i RSZ i są wykorzystywane tylko w obiegu służbowym. 4 Księga Poległych na Polu Chwały , Warszawa 1974; Polegli w walce o władzę ludową, Warszawa 1970.

3 zagospodarowywanie Ziem Zachodnich i Północnych. Zasób Centralnego Archiwum Wojskowego jest na tyle opracowany, iż z zespołów akt wytworzonych do 1950 roku można bez przeszkód korzystać. Niektóre zespoły posiadają odpowiednie pomoce ewidencyjne, umożliwiające dotarcie do źródeł; są to; inwentarze zespołów książkowe lub kartkowe, różne spisy, wykazy i kartoteki. Akta jednostek i instytucji ludowego Wojska Polskiego z lat wojny mają czterotomowy inwentarz książkowy obejmujący 525 zespołów akt ponad 35 tysięcy jednostek archiwalnych. Zasób Centralnego Archiwum Wojskowego był i jest szeroko udostępniany do badań i popularyzacji tradycji Wojska Polskiego. W 40-letnim okresie powojennej działalności archiwum z jego zasobów korzystało około 20 tysięcy osób, a z magazynów archiwalnych udostępniono jednostek archiwalnych. Tylko w jednym pięcioleciu , w oparciu m.in. o akta CAW napisano 819 rozpraw i prac naukowych; habilitacyjnych 16, rozpraw doktorskich 157, prac magisterskich 209, prac dyplomowych 131, monografii jednostek 184, do PSB 60 notek, a do sal tradycji w jednostkach i szkołach 62 pozycje. Wykorzystywanie materiałów CAW nie ogranicza się wyłącznie do badań naukowych w omawianym pięcioleciu CAW wydało ponad 100 tys. poświadczeń służby i pracy w Siłach Zbrojnych RP i PRL (dla celów emerytalnych i kombatanckich). W całym okresie CAW załatwiono i poświadczono 500 tys. osobom ich stosunek do służby w Wojsku Polskim. W celu popularyzacji historii wojskowości CAW stara się zbliżyć materiały archiwalne do szerokiego kręgu pracowników naukowo-badawczych, zajmujących się najnowszymi dziejami wojska. W tym celu CAW wydaje i inicjuje wydawnictwa

4 źródłowe 5. Pracownicy naukowi CAW publikują na łamach szeregu czasopism informacje omawiające zawartość zespołów akt lub ciekawszych dokumentów. Od 1969 roku wydawany jest rocznik pt. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej informujący o zasobie, metodach opracowywania i zasadach udostępniania akt. W czterdziestoleciu Centralnym Archiwum Wojskowym kierowali: ppłk dr Roch Morcinek rok ppłk Piotr Paweł Popławski rok płk Włodzimierz Dąbrowski rok płk Leszek Lewandowicz rok płk Ludwik Wojna rok Centralne Archiwum Wojskowe w latach podporządkowane było Szefowi GZP WP, zaś od roku 1951 Szefowi Sztabu Generalnego WP. * * * 1945 rok, sierpień 5, Mp. Rozkaz organizacyjny nr 0194/org. Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego o formowaniu Centralnego Archiwum Wojskowego. W celu przyjęcia wywiezionych przez okupanta aktów Wojska Polskiego znajdujących się tak w m. Oliwa, jak i innych miejscowościach, zabezpieczenia ich oraz dalszej konserwacji i umożliwienia korzystania z nich dla prac służbowych badawczo-naukowych i propagandowych ROZKAZUJĘ: 1. Szef Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego zorganizuje do dnia 30 sierpnia 1945 roku: Centralne Archiwum Wojskowe WP wg etatu nr 30/18 o składzie osobowym 37 wojskowych i 20 kontraktowych, które podporządkować czasowo organizacyjnie i służbowo Gł. Zarządowi Polit.-Wychow., zaś gospodarczo w okresie prac organizacyjnych do czasu przeniesienia do WARSZAWY Dowódcy Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach , Warszawa

5 O.W. POMORZE. 2. Szef Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego przekaże zabezpieczone i wydzielone przez siebie w m. OLIWA magazyny z aktami i sprzętem, Centralnemu Archiwum Wojskowemu. 3. Pierwszy Wiceminister O.N. oraz Szef Departamentu Personalnego WP uzupełnią formujące się Centralne Archiwum składem osobowym. 4. Trzeci Wiceminister: a) Zabezpieczy tymczasowo baraki w m. OLIWA, w których złożono akta, przeprowadzając konieczne prace remontowo-budowlane; b) Wydzieli w m.st. WARSZAWA odpowiedni dla Centralnego Archiwum Wojskowego budynek i dostosuje go do istotnych potrzeb; c) Przyjmie nowoformujące się Centralne Archiwum na wszystkie rodzaje zaopatrzenia i wyposaży w etatowy transport. 5. Szef Departamentu Zaopatrzenia Artyleryjskiego Ministerstwa Obrony Narodowej wyposaży formujące się Centralne Archiwum w uzbrojenie. 6. Szef Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego zamelduje mi wykonanie Rozkazu przez Oddział Org.-Mobilizacyjny Sztabu Generalnego WP do dnia 30 sierpnia 1945 roku. NACZELNY DOWÓDCA WOJSKA POLSKIEGO ( ) Michał Ż Y M I E R S K I Marszałek Polski SZEF SZTABU GENERALNEGO WP ( ) K O R C Z Y C Gen. Broni