AKTA BIURA PERSONALNEGO MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH Zarys organizacyjny

Transkrypt

1 Tadeusz Wawrzyński AKTA BIURA PERSONALNEGO MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH Zarys organizacyjny W dniu 17 lutego 1927 roku z rozkazu ministra Spraw Wojskowych został zlikwidowany Oddział V Personalny Sztabu Generalnego, a równocześnie zostało utworzone Biuro Personalne MSWojsk., jako centralny organ ministra Spraw Wojskowych dla spraw personalnych 1, mający na celu skoordynowanie oraz ujednostajnienie zarządzeń personalnych ministra Spraw Wojskowych odnośnie: wojska lądowego, marynarki wojennej, duchowieństwa wojskowego oraz pracowników cywilnych wojska. Szefem Biura Personalnego, bezpośrednio podległym ministrowi Spraw Wojskowych został wyznaczony gen. bryg. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Biuro Personalne składało się z 2 : Szefa biura oraz jego zastępcy Wydziału ogólnego 1 Zarz. B. Og. Org. MSWojsk. L. 2383/org. z r. CAW, I Początkowo istniał Departament Spraw Personalnych, który powstał przez wcielenie do MSWojsk. IX Oddziału Sztabu Gen. ND w marcu 1919 r. Dz. Rozk. nr 46/19, p Następnie powstał przez zmianę nazwy Departament IV Personalny (rozkazu brak). Dnia r. Rozk. Dep. I Mob. Org. nr 1792/org/2 Departament IV Personalny przemianowano na Oddz. V Personalny Sztabu MSWojsk. Dnia r. Rozk. Oddz. I Szt. Gen. nr 4900/org./4 Oddział V Szt. MSWojsk. przemianowano na Oddz. V Szt. Gen. 2 CAW, I

2 Wydziału wyższych dowództw Wydziału ewidencyjnego Samodzielnego referatu dla spraw szeregowych zawodowych i nadterminowych Samodzielnego referatu funkcjonariuszy cywilnych. Zakres działania Biura Personalnego obejmował 3 : 1. Opracowywanie wytycznych i ogólnych zarządzeń ministra Spraw Wojskowych w dziedzinie administracji personalnej. 2. Opracowywanie szczegółowych zarządzeń w sprawach personalnych oficerów na stanowiskach od dowódców pułków (równorzędnych) w górę na podstawie rozkazów generalnego inspektora sił zbrojnych, oficerów na stanowiskach zastępców dowódców pułków (równorzędnych) na podstawie wskazówek szefa Biura Personalnego i oficerów dyplomowanych na podstawie wniosków szefa Sztabu Generalnego, duchowieństwa wojskowego na podstawie wniosków biskupa polowego i szefa Biura Wyznań Niekatolickich oraz zarządzeń w sprawach personalnych szeregowych zawodowych, urzędników i niższych funkcjonariuszy, gdy przekraczały one zakres działania dowódców okręgów korpusów. 3. Uzgadnianie czynności referatów personalnych, względnie referentów do spraw personalnych w poszczególnych organach MSWojsk. 4. Redakcję dziennika personalnego. 5. Wydawanie rocznika oficerskiego. W styczniu 1930 roku nastąpiła reorganizacja Biura Personalnego, Wydziału Personalnego w Departamencie Piechoty, samodzielnych referatów personalnych względnie referatów personalnych oraz referentów personalnych w poszczególnych organach MSWojsk. 4. Szef Biura Personalnego był bezpośrednim pomocnikiem ministra Spraw Wojskowych w sprawach personalnych oficerów, duchownych wojskowych, podoficerów zawodowych, urzędników i niższych funkcjonariuszy i posiadał wyłączne prawo do referowania ministrowi względnie do wydawania w imieniu 3 Tamże. 4 Tamże.

3 ministra zarządzeń w powyższych sprawach. Organem pracy szefa Biura Personalnego było Biuro Personalne w następującym składzie: 1. Szef, zastępca szefa, kancelaria 2. Wydział spraw oficerskich 3. Wydział spraw podoficerskich i urzędników 4. Samodzielny referat rezerw (mobilizacyjny) 5. Wydzielony referat ogólno-organizacyjny 6. Wydzielony referat spraw karnych i honorowych. Zakres działania Biura Personalnego obejmował: 1. Opracowywanie wytycznych i ogólnych zarządzeń w sprawach personalnych oficerów, duchownych wojskowych, podoficerów zawodowych, urzędników i niższych funkcjonariuszy. 2. Opracowywanie szczegółowych zarządzeń: a) w sprawach personalnych oficerów na podstawie rozkazów ministra, generalnego inspektora sił zbrojnych i szefa Biura Personalnego oraz wniosków szefa Sztabu Głównego co do oficerów dyplomowanych, b) w sprawach personalnych duchownych wojskowych-na podstawie wniosków biskupa polowego i szefów głównych urzędów duszpasterskich wyznań niekatolickich, przedkładanych w drodze przez szefa Biura Wyznań Niekatolickich, c) w sprawach personalnych podoficerów zawodowych, urzędników i niższych funkcjonariuszy, gdy przekraczały zakres działania dowódców okręgów korpusów. 3. Koordynowanie prac Wydziału Personalnego w Departamencie Piechoty, samodzielnych referatów personalnych, względnie referatów personalnych oraz referentów personalnych w poszczególnych organach MSWojsk. Z dniem 1 lutego 1934 roku w organizacji Biura Personalnego zaszły zmiany wyrażające się utworzeniem Wydziału III rezerw w miejsce Samodzielnego referatu rezerw. W skład wydziału wchodziły dwa referaty (ofic. rez. i mob.) 5. 5 CAW, I

4 Zgodnie z zarządzeniem Biura Og. Org. Nr z dnia 26 października 1934 roku 6, w dniu 1 listopada tegoż roku wcielono do Biura Personalnego Wydział Personalny Departamentu Piechoty, a także samodzielne referaty personalne i referaty personalne w poszczególnych organach MSWojsk. Powyższe nie dotyczyło Kierownictwa Marynarki Wojennej oraz Departamentu Aeronautyki, których szefowie zachowali w sprawach personalnych dotychczasowe kompetencje. Współpracę szefów departamentów z szefem Biura Personalnego regulowały oddzielnie wydane wytyczne. W myśl wymienionego zarządzenia zatwierdzono nową obsadę Biura Personalnego MSWojsk, w którego skład wchodziły: Wydział I ogólny Wydział II oficerów zawodowych Wydział III rezerw Wydział IV podoficerów i funkcjonariuszy cywilnych. Ostateczną formę organizacyjną przyjęło Biuro Personalne po ukazaniu się w roku 1935 Instrukcji organizacyjnej Ministerstwa Spraw Wojskowych (tymczasowej). Zgodnie z regulaminem wewnętrznym Biura Personalnego MSWojsk. wydanym w marcu 1938 roku 7 szef Biura Personalnego był bezpośrednim pomocnikiem ministra Spraw Wojskowych w sprawach personalnych i podlegał mu bezpośrednio. Organem pracy szefa Biura Personalnego były: 1. Biuro Personalne, w skład którego weszły: zastępca szefa Biura Personalnego dla spraw rezerw Wydział I Ogólno-organizacyjny Wydział II Oficerów służby stałej Wydział III Rezerw Wydział IV Obsad sztabów i wyższych dowództw Samodzielny referat pracowników cywilnych Oficer do zleceń i sekretarz szefa Biura 6 Tamże. 7 CAW, I

5 2. Wydział Personalny Kierownictwa Marynarki Wojennej. 3. Wydział Personalny Dowództwa Lotnictwa. 4. Oficerski Trybunał Orzekający. Biuro Personalne było centralną instytucją Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawach personalnych wojska i marynarki wojennej. Do zakresu działania Biura Personalnego należała: administracja personalna oficerami służby stałej, stanu spoczynku, rezerwy, pospolitego ruszenia na czas wojny, w stopniach honorowych i kontraktowymi oraz duchownymi wojskowymi, administracja personalna funkcjonariuszami państwowymi oraz pracownikami kontraktowymi zatrudnionymi w administracji wojska i marynarki wojennej, administracja podoficerami zawodowymi w sprawach wychodzących poza kompetencje dowódców OK, organizacja personalna oficerów (podział na korpusy, grupy), ustawodawstwo, opracowywanie wytycznych i ogólnych zarządzeń w sprawach personalnych oficerów, podoficerów oraz funkcjonariuszy państwowych i pracowników kontraktowych administracji wojska i marynarki wojennej, przygotowanie obsad rezerw oficerskich i duchownych wojskowych, centralna ewidencja korpusu oficerskiego sił zbrojnych z wyjątkiem oficerów lotnictwa i marynarki wojennej, wydawanie Dziennika Personalnego oraz Rocznika Oficerów Rezerwy, wszelkie inne sprawy zlecone przez ministra spraw wojskowych. Celem dostosowania organizacji Biura Personalnego do potrzeb mobilizacji i wojny zarządzono z dniem 30 sierpnia 1939 roku reorganizację Biura w ramach dotychczasowych składów osobowych. Reorganizacja ta polegać miała na: utworzeniu Wydziału II Broni i Wydziału III Służb w miejsce dotychczasowych wydziałów II i III, połączeniu analogicznych referatów Wydziału II i III dla umożliwienia ścisłej współpracy przy zachowaniu dotychczasowej ilości referatów.

6 Organizacja powyższa miała wejść w życie z chwilą zarządzenia ewakuacji Biura Personalnego. W aktach Biura Personalnego brak jest danych potwierdzających wejście w życie tej organizacji. Charakterystyka akt Akta Biura Personalnego zawierają materiały wytworzone w latach i stanowią zespół prosty zamknięty. Po uporządkowaniu i opracowaniu zespół obejmuje 670 jednostek archiwalnych, które stanowią łącznie 23 mb. Stan ilościowy zachowanych akt w stosunku do wytworzonych można ocenić na około 50%. Całość zespołu akt Biura Personalnego została podzielona na 6 podstawowych grup spraw: 1) sprawy ogólnopaństwowe i społeczne, 2) organizacja, dyscyplina, biurowość, 3) wyszkolenie, wiedza, 4) personalne, sprawiedliwość, 5) gospodarka finansowa, raporty z kontroli, 6) wyposażenie ogólne, należności osobowe, transporty wojskowe, druki. Do pierwszej grupy włączono sprawy sejmu i senatu, rady ministrów oraz administracji ogólnej, a w tym ustawy i projekty ustaw oraz rozporządzeń dotyczących wojska. Dużo miejsca w tej grupie zajmują sprawy towarzystw i organizacji społecznych oraz uczestnictwa w nich oficerów. Znajdują się również statuty organizacyjne i inne dane związkowe, a także dotyczące działalności w organizacjach gospodarczych. W mniejszym stopniu zachowały się sprawy personalne duchowieństwa, a w tym również statystyczne. Z dziedziny przemysłu odnotować należy sprawy udziału oficerów w radach nadzorczych przedsiębiorstw przemysłowych. W grupie spraw dotyczących organizacji zebrane są przepisy służbowe, organizacja instytucji centralnych, w tym Biura Personalnego, a także sprawozdania i plany prac, zarządzenia organizacyjne dotyczące jednostek broni i służb, w tym

7 Korpusu Ochrony Pogranicza i Junackich Hufców Pracy. Część akt tej grupy dotyczy organizacji oficerskich korpusów osobowych, zestawienia składów, stanowisk oficerskich, plany produkcji i ubytku oficerów oraz kalkulacji stanów liczebnych oficerów. Rozkazy dzienne zachowały się w stanie niekompletnym. Niezbyt licznie reprezentowane są sprawy szkolenia obejmujące 7 teczek, wśród których znajdują się materiały dotyczące kursów, a także organizacji władz i jednostek wychowania fizycznego oraz przysposobienia wojskowego. Dominującą grupę akt w zespole stanowią sprawy personalne. W pierwszej części tej grupy znajdują się sprawy ogólne, takie jak materiały do dziennika personalnego z lat , dzienniki personalne ukazujące się w latach pod postacią dzienników rozkazów wojskowych, następnie dzienniki personalne jawne i tajne z lat Część akt oznaczona mianem rocznik oficerski zawiera oprócz samego rocznika oficerskiego z lat 1923, 1924, 1928 i 1932 spisy oficerów służących czynnie w poszczególnych latach. Obszerną część tej grupy wypełniają listy starszeństwa oficerów zawodowych i rezerwy uporządkowane w kolejności przyjętej dla poszczególnych broni i służb. W małej ilości występują sprawy nadawania orderów i odznaczeń oraz medali pamiątkowych własnych, a także cudzoziemskich. Największy dział akt w grupie spraw personalnych zajmują materiały dotyczące oficerów (około 50% całości zespołu). Na wstępie znajdują się zestawienia stanów liczebnych oficerów dla przeciętnej budżetów wojska i sprawy generałów, a w tym dane ewidencyjne, opinie i życiorysy. Reszta akt tej dużej grupy to wytyczne awansów i statystyka awansów oficerskich, sprawy selekcji i dyspozycji oficerów do DOK, instrukcje do prowadzenia ewidencji oficerów, statystyka z zakresu spraw personalnych oficerów zawodowych, a także ubytku oficerów zawodowych i rezerwy w poszczególnych latach. Dużo miejsca zajmują akta całkowitej obsady oficerskiej wojska z rozbiciem na poszczególne pułki według broni i służb, a także obsady instytucji wojskowych. Następnie występują przepisy i instrukcje opiniowania oficerów, a w szczególności listy zbiorowe z opiniami dowódców jednostek wojskowych.

8 Ruch personalny zwalniania ze stanowisk i przeniesienia służbowe oficerów, także poza resort MSWojsk., znajdują odzwierciedlenie w zarządzeniach personalnych. W dziale tym są również dane o polityce personalnej w stosunku do oficerów i przydziałach personalnych mob. Inne dane o ruchu personalnym znaleźć można w aktach dotyczących szkolenia i przydziału oficerów na kursy i do szkół, a w tym na studia i staże zagraniczne. Sprawy karne i honorowe oficerów znajdują odbicie w korespondencji zebranej na ten temat. W mniejszej ilości znajdują się akta dotyczące zawierania małżeństw przez oficerów, a więc zarządzenia i prośby w tej sprawie, materiały związane z przenoszeniem oficerów w stan spoczynku, jak również nominacje absolwentów szkół podchorążych na stopień podporucznika. Dość licznie reprezentowane są materiały archiwalne dotyczące oficerów rezerwy, w tym również podchorążych. Między innymi znajdują się listy oficerów i podchorążych rezerwy, korespondencja w tej sprawie oraz statystyka. Archiwalia dotyczące oficerów w stanie spoczynku i pospolitego ruszenia to głównie wykazy oficerów, statystyka i korespondencja z tym związana. Jedna teczka akt weteranów powstań narodowych zawiera listy imienne weteranów z terenu OK III i IX. W ostatniej teczce grupy akt oficerów znajdują się zarządzenia i korespondencja dotycząca oficerów kontraktowych. Sprawy podoficerów zawodowych i chorążych liczą 19 teczek. Znaleźć tu można projekty ustaw i rozporządzeń o służbie podoficerów zawodowych, zestawienia statystyczne podoficerów zawodowych i nadterminowych, listy imienne chorążych oraz korespondencję w tych sprawach. Ostatnie akta grupy spraw personalnych to sprawy pracowników cywilnych. W dziale tym znajdują się rozporządzenia i przepisy służbowe w sprawach osobowych pracowników cywilnych zatrudnionych w służbie państwowej, a także korespondencja w tych sprawach i wykazy pracowników. W drugiej części tego działu zgrupowane są wykazy statystyczne pracowników cywilnych. Grupę spraw personalnych zamykają trzy teczki akt z zestawieniami statystycznymi samobójstw i nieszczęśliwych wypadków w wojsku. Pozostałe grupy akt to sprawy budżetowe MSWojsk., raporty Korpusu

9 Kontrolerów i materiały dotyczące należności osobowych oficerów. * * * Akta Biura Personalnego MSWojsk., aczkolwiek niekompletne, mogą stanowić podstawę do badań nad zagadnieniami kadrowymi Wojska Polskiego w latach międzywojennych. Akta te są opracowane i w pełni dostępne do korzystania.