WERYFIKACJA KLAUZUL TAJNOŚCI DOKUMENTÓW ARCHIWALNYCH WOJSKA POLSKIEGO WYTWORZONYCH PRZED DNIEM 10 MAJA 1990 ROKU

Transkrypt

1 Bogusław Stachula WERYFIKACJA KLAUZUL TAJNOŚCI DOKUMENTÓW ARCHIWALNYCH WOJSKA POLSKIEGO WYTWORZONYCH PRZED DNIEM 10 MAJA 1990 ROKU Art. 21 ust. 1 oraz art. 86 ust. 2 ustawy z 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych nałożył obowiązek dokonania przez upoważnione osoby lub ich następców prawnych terminie 36 miesięcy przeglądu dokumentów zawierających wiadomości, stanowiące tajemnicę państwową, wytworzonych przed dniem 10 maja 1990 roku w celu dostosowania ich dotychczasowych klauzul do klauzul wynikających z ustawy. Pierwszym krokiem w procesie dostosowania klauzul, w resorcie obrony narodowej, było wejście w życie Decyzji Nr 109/ MON z dnia 21 czerwca 2000 roku w sprawie weryfikacji niejawnych dokumentów archiwalnych Wojska Polskiego wytworzonych przed 10 maja 1990 roku, zamienionej następnie w Decyzję Nr 168/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 września 2000 roku w sprawie przeglądu dokumentów zawierających informacje stanowiące tajemnicę państwową, wytworzonych przez jednostki organizacyjne resortu obrony narodowej przed dniem 10 maja 1990 roku. Powyższą decyzją powołano komisję w składzie: 1) przewodniczący I Zastępca Szefa Sztabu Generalnego WP, 2) zastępcy przewodniczącego: Dyrektor Gabinetu Politycznego Ministra Obrony Narodowej, Szef Wojskowych Służb Informacyjnych,

2 Dyrektor Biura Ochrony Informacji Niejawnych (Decyzją Nr 90/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 17 maja 2001 roku), 3) członkowie: Dowódca Marynarki Wojennej, Dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, Dowódca Marynarki Wojennej, Prezes Izby Wojskowej Sądu Najwyższego, Naczelny Prokurator Wojskowy, Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej, Komendant Akademii Obrony Narodowej, Komendant Wojskowej Akademii Technicznej, Komendant Wojskowej Akademii Medycznej, Przedstawiciel Dyrektora Generalnego, Dyrektor Departamentu Prawnego, Dyrektor Departamentu Kadr, Dyrektor Departamentu Budżetowego, Dyrektor Departamentu Kontroli, Dyrektor Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wojskowego, Dyrektor Departamentu Polityki Zbrojeniowej, Dyrektor Departamentu Infrastruktury, Dyrektor Departamentu Zaopatrywania Sił Zbrojnych, Dyrektor Departamentu Społeczno-Wychowawczego, Dyrektor Departamentu Spraw Socjalnych, Dyrektor Departamentu Systemu Obronnego, Dyrektor Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych, Dyrektor Departamentu Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 4) sekretarz Szef Centralnego Archiwum Wojskowego. Członkowie komisji mieli w podległych w komórkach organizacyjnych powołać zespoły robocze. W wyniku tych ustaleń w komórkach i jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej powstały zespoły robocze w: Gabinecie Politycznym MON, Sekretariacie MON, Departamencie Kadr, Departamencie

3 Budżetowym, Departamencie Kontroli, Departamencie Nauki i Szkolnictwa Wojskowego, Departamencie Polityki Zbrojeniowej, Departamencie Infrastruktury, Departamencie Zaopatrywania Sił Zbrojnych, Departamencie Społeczno- Wychowawczym, Departamencie Spraw Socjalnych, Departamencie Systemu Obronnego, Departamencie Wojskowych Spraw Zagranicznych, Departamencie Bezpieczeństwa Międzynarodowego, Generalnym Zarządzie Uzupełnień i Spraw Personalnych, Generalnym Zarządzie Rozpoznania Wojskowego, Generalnym Zarządzie Operacyjnym, Generalnym Zarządzie Logistyki, Generalnym Zarządzie Planowania Strategicznego, Generalnym Zarządzie Dowodzenia i Łączności, Zarządzie Obrony Terytorialnej, Wojskach Lądowych, Wojskach Lotniczych i Obrony Powietrznej, Marynarce Wojennej, Garnizonie Warszawa, Wojskowych Służbach Informacyjnych, Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego, Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, Żandarmerii Wojskowej, Akademii Obrony Narodowej, Wojskowej Akademii Technicznej, Wojskowej Akademii Medycznej. Zespoły robocze miały zgodnie z powyższą Decyzją w terminie do 31 października 2001 roku przeprowadzić przegląd dokumentów wytworzonych przez te komórki i jednostki organizacyjne, dla których są następcami prawnymi i dostosować ich klauzule do wymogów ustawy z 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych. W dniu 16 października 2000 roku został zaakceptowany przez Ministra Obrony Narodowej Harmonogramu przeprowadzenia przeglądu dokumentów archiwalnych przez Komisję powołaną Decyzją Nr 168/MON Ministra Obrony Narodowej, który określił szczegółowe zadania do zrealizowania, a mianowicie zalecił: 1. Przedstawianie do dnia 15 ostatniego miesiąca w kwartale przewodniczącemu komisji poprzez jej sekretarza: wykazów dokumentów (informacji ) wytworzonych przez zlikwidowane instytucje nie posiadające następców prawnych, dla potrzeb Wojskowych Służb Informacyjnych, wykazów dokumentów proponowanych do zmiany klauzuli tajności podpisanych przez Ministra Obrony Narodowej i Szefa Sztabu Generalnego WP,

4 sprawozdań o charakterze i ilości dokumentów, których klauzule zostały dostosowane do wymogów ustawy, wykazów informacji (dokumentów) niejawnych uzyskanych od innych państw lub organizacji międzynarodowych (art. 25. ust. 2 pkt. 3 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych). 2. Przekazywanie do wszystkich archiwów wojskowych, wykazów dokumentów, których klauzule zostały dostosowane do wymogów ustawy; 3. Dokonywanie w archiwach wojskowych na podstawie otrzymanych wykazów zmian klauzul tajności na dokumentach i urządzeniach ewidencyjnych. Nie wszystkie jednak powołane zespoły robocze przystąpiły w nakazanym terminie do pracy. Sytuacja taka związana była przede wszystkim z: nie posiadaniem przez wszystkich członków zespołów roboczych stosownych poświadczeń bezpieczeństwa; błędną interpretacją przepisów ustawy z dnia 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych, ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych oraz ustawy z dnia 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach; brakiem informacji o ilości i miejscu przechowywania dokumentacji archiwalnej oraz problemami z ustaleniem następców prawnych w wielu instytucjach i jednostkach wojskowych, sposobem wypełniania wykazów będących załącznikami do Harmonogramu przeprowadzenia przeglądu dokumentów archiwalnych przez Komisję powołaną Decyzją Nr 168/MON Ministra Obrony Narodowej. W związku z występującymi powyżej trudnościami, odpowiadając na zapotrzebowanie zespołów roboczych, osoby bezpośrednio odpowiedzialne za pracę komisji oraz pracownicy Centralnego Archiwum Wojskowego i archiwów Rodzajów Sił Zbrojnych udzielali wszechstronnej pomocy, poprzez m.in.: przekazywanie wszystkim zgłaszającym się zespołom roboczym dokładnej informacji dotyczącej ich zasobu (wykonano kserokopie spisów akt przekazanych do archiwum);

5 opracowanie Wykazu zlikwidowanych instytucji, dla których komórki organizacyjne Ministerstwa Obrony Narodowej są następcami prawnymi ; udzielenie szeregu konsultacji dotyczących prowadzenia prac weryfikacyjnych i omówienie zasad wypełniania wykazów proponowanych do zmiany klauzul tajności. Zgodnie ustawą z dnia 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych weryfikacją zostały objęte dokumenty niejawne wytworzone począwszy od 1950 roku, a stanowiące tajemnicę państwową i służbową o klauzulach Ściśle Tajne i Tajne przechowywane w instytucjach i jednostkach wojskowych oraz przede wszystkim w archiwach wojskowych. Ustalono też, iż ze względu na zbyt krótki okres przeprowadzenia przeglądu zostaną objęte weryfikacją w pierwszej kolejności dokumenty wytworzone najwcześniej. W stosunku do dokumentu o klauzuli Ściśle Tajne zespoły robocze mogły jedynie podjąć decyzje o: utrzymaniu dotychczasowej klauzuli, obniżeniu do klauzuli Tajne albo całkowitym odtajnieniu, natomiast w stosunku do dokumentów o klauzuli Tajne jedynie decyzję o: podwyższeniu dotychczasowych klauzul, ich utrzymaniu lub odtajnieniu. Dokumenty o klauzulach Poufne na mocy ustawy stały się automatycznie dokumentami jawnymi. W wyniku prac dokonanych w IV kwartale 2000 roku przez poszczególne zespoły robocze poddane zostało przeglądowi jednostki archiwalne zawierające informacje stanowiące tajemnicę państwową dotyczącą organizacji, dowodzenia, planowania i szkolenia wojsk. Przedstawiona ilość dokumentów poddanych przeglądowi wskazywała, iż tempo przeglądu jest zbyt wolne. Ten stan rzeczy nie wynikał z braku zaangażowania czy niechęci członków zespołów roboczych do wykonania tego zadania, lecz pochłaniająca dużo czasu skrupulatna procedura związana z wypełnianiem obowiązujących druków, gdzie w odpowiednie rubryki należało wpisywać pełne nazwy każdego dokumentu znajdującego się w danej jednostce archiwalnej oznaczonego klauzulą Ściśle Tajne i Tajne, w stosunku do którego została podjęta decyzja o zmianie klauzuli. W celu przyśpieszenia tempa prac weryfikacyjnych w dniu 15 lutego 2001 roku. Przewodniczący Komisji wprowadził do realizacji skrócone wzory wykazów. Praca na tych wykazach stanowiła duże

6 ułatwienie dla zespołów roboczych, ponieważ w stosunku do dokumentów o klauzulach Ściśle Tajne i Tajne do których została podjęta decyzja o utrzymaniu lub obniżeniu dotychczasowej klauzuli wpisywano tylko pełne dane tj. sygnaturę i tytulaturę jednostki archiwalnej, numery arkuszy, nazwę dokumentu niejawnego oraz proponowaną klauzulę. Natomiast w przypadku ich odtajnienia wpisywano skróconą wersję tj. sygnaturę i tytulaturę jednostki archiwalnej oraz numery arkuszy. Efekty tego rozwiązania były widoczne w kolejnych meldunkach kwartalnych składanych do Ministra Obrony Narodowej w roku 2001 i przedstawiały się następująco: w I kwartale poddano przeglądowi jednostki archiwalne; w II kwartale poddano przeglądowi jednostki archiwalne; w III kwartale poddano przeglądowi jednostki archiwalne; w IV kwartale poddano przeglądowi jednostki archiwalne. Komisja powołana Decyzją Nr 168/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 września 2000 roku, zakończyła 14 grudnia 2001 roku przegląd dokumentów zawierających informacje stanowiące tajemnicę państwową, wytworzonych w resorcie obrony narodowej przed dniem 10 maja 1990 roku. Szczegółowy meldunek o zakończeniu przeglądu złożył Ministrowi Obrony Narodowej Przewodniczący Komisji, z którego wynikało, iż kierownicy jednostek organizacyjnych, jako następcy prawni podjęli decyzję w stosunku do dokumentów stanowiących tajemnicę państwową, w wyniku którego: 1) znieśli klauzulę: a) dokumentów Ściśle tajnych, b) dokumentów Tajnych. 2) zachowali klauzulę: a) dokumentów Ściśle tajnych, b) dokumentów Tajnych. 3) obniżyli klauzulę: a) dokumentów Ściśle tajnych na Tajne. 4) podwyższyli klauzulę: a) 15 dokumentów Tajnych na Ściśle tajne.

7 Szczegółowe dane statystyczne dokonanego dotychczas przeglądu dokumentów niejawnych przedstawia tabela. Z przeprowadzonej analizy wyników prac zrealizowanych przez zespoły robocze w ramach przeglądu dokumentów zawierających informacje stanowiące tajemnicę państwową, wytworzonych przez jednostki organizacyjne resortu obrony narodowej przed dniem 10 maja 1990 roku należy stwierdzić, iż: pomimo tak krótkiego czasu (14 miesięcy ) założony cel został osiągnięty, udało się podjąć decyzję w stosunku do 75% ogólnej liczby dokumentów objętych weryfikacją, natomiast pozostała część dokumentacji nieobjętej weryfikacją zostanie odtajniona zgodnie z art. 86 ust.3 ustawy z 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych; opinia publiczna była informowana o zdjęciu klauzul tajności z dokumentów dotyczących bezpośredniego udziału wojska w wydarzeniach: Poznańskiego czerwca 1956 roku, marcowych 1968 roku, grudniowych 1970 roku oraz Sierpnia 80 ; odtajnione dokumenty pozwolą środowiskom naukowych w większym stopniu dotrzeć do materiałów źródłowych i posłużą do opracowania przez nich najnowszych dziejów Wojska Polskiego po 1945 roku.

8 Sprawozdanie statystyczne zespołów roboczych z dokonanego przeglądu dokumentów niejawnych w stosunku do których podjęto decyzję Lp. Charakter dokumentów (rodzaj) Liczba dokumentów poddanych przeglądowi Ściśle Tajne tajne Liczba dokumentów o klauzuli Ściśle tajne których klauzule: Liczba dokumentów o klauzuli Tajne których klauzule: zniesiono obniżono zachowano zniesiono zachowano normatywno-organizacyjne organizacyjno-ewidencyjne organów kolegialnych operacyjne T na ŚT 5 mobilizacyjne szkoleniowe planistyczno-sprawozdawcze statystyczne inspekcji i kontroli działalności kadrowej pracy partyjno-politycznej działalności naukowo-badawczej wynalazczości i nowatorstwa finansowe gospodarki sprzętowo-materiałowej inwestycyjne i eksploatacyjne współpracy krajowej i zagranicznej kancelaryjne i archiwalne historiograficzne i popularyzatorskie Uwagi

9 akta spraw karnych i sądowych rozkazy, zarządzenia, wytyczne logistyczne dokumentacja techniczna budownictwa wojskowego 24 szyfrogramy, telegramy, łączności ochrona tajemnicy dokumenty służby zdrowia inne dokumenty OGÓŁEM T na ŚT