MATERIAŁY ARCHIWALNE DOWÓDZTWA WOJSK PANCERNYCH I ZMOTORYZOWANYCH LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO Zarys organizacyjny

Transkrypt

1 Henryk Fabijański MATERIAŁY ARCHIWALNE DOWÓDZTWA WOJSK PANCERNYCH I ZMOTORYZOWANYCH LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO Zarys organizacyjny Powstanie Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP jest ściśle związane z rozbudową wojska w drugiej połowie 1944 roku. W ujęciu chronologicznym pierwszą jednostką pancerną w ludowym Wojsku Polskim był 1 pułk czołgów 1, na bazie którego sformowano 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte 2, W sierpniu 1944 roku sformowany został 1 korpus pancerny, który brał udział w operacji zaczepnej 2 armii WP 3. Obok związków pancernych powstały samodzielne jednostki, jak: 1 brygada pancerna, 4, 5 i 6 pułk czołgów ciężkich, 13 pułk artylerii Samochodowej oraz dywizjony artylerii samochodowej. W warunkach małej liczebnie armii mógł istnieć swego rodzaju stan decentralizacji również i w organizacji wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Z chwilą poważnej rozbudowy wojska nastąpił wzrost potrzeb i wymagań na wszystkich 1 Por. rozkaz nr 1 dowództwa 1 dywizji piechoty z dnia roku. CAW, III-7-14, k CAW, III-4-825, k. 13. Rozkazem 1 KPSZ w ZSRR nr 1 z dnia roku. 1 pułk czołgów podporządkowany został dowódcy brygady. Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach , t. 1, Warszawa 1958, s Bliższe szczegóły dotyczące spraw organizacyjnych korpusu zostały podane w Biuletynie Wojskowej Służby Archiwalnej nr 3, 1971, s. 126 i nast.

2 odcinkach; zaszła konieczność powołania instytucji ześrodkowujących kierownictwo wszystkimi sprawami związanymi z działalnością poszczególnych rodzajów wojsk. Osiągnięcie planowanych zamierzeń rozbudowy wojska do trzech armii stwarzało możliwość powstania Frontu Polskiego 4. Pod tym kątem rozpoczęto formowanie Naczelnego Dowództwa WP, tworzono wchodzące w jego skład dowództwa rodzajów wojsk i służb wszystko na bazie radzieckiego etatu Dowództwa Frontu. Jednakże narastające trudności na odcinku mobilizacji ludzi i środków materialnych, a szczególnie niemożliwy do natychmiastowego przezwyciężenia brak dostatecznej liczby odpowiednio wyszkolonej kadry oficerskiej, spowodowały zaniechanie organizowania 3 armii 5 oraz zmianę dotychczasowych koncepcji dalszego formowania ludowego Wojska Polskiego. Wpłynęło to również na uszczuplenie pierwotnych zadań i kompetencji instytucji centralnych, a w tym Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych. W początkowym okresie organizacji ludowego Wojska Polskiego jak już wspomniano nie było instytucji centralnej koordynującej działalność poszczególnych jednostek pancernych. Samo Dowództwo Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP sformowano dopiero później na podstawie rozkazu organizacyjnego NDWP nr 22 z dnia 10 września 1944 roku, w ramach etatu Dowództwa Frontu 6. Na stanowisko dowódcy został powołany gen. dyw. Dymitr Mostowienko, zaś na szefa sztabu płk Zygmunt Anichimowski 7. Dowództwu Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych podlegały pod względem operacyjnym, wyszkoleniowym i zaopatrzenia wszystkie jednostki pancerne, oddziały pancerne sztabów i związków taktycznych (łącznie z Dowództwem Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 1 oraz 2 armii), korpus pancerny i 1 Samodzielna Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte. Jak wynika z etatu w skład Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych wchodziły następujące komórki organizacyjne 8 : Dowództwo, 4 Plan rozbudowy Wojska Polskiego w drugiej połowie 1944 roku omawia W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja ludowego Wojska Polskiego ( ), Warszawa 1968, s. 86 i nast. 5 Rozkaz NDWP nr 59/org. z dnia roku w sprawie zaprzestania organizacji 3 armii. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s Por. też: W. J u r g i e l e w i c z, op. cit., s Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s Rozkaz personalny NDWP nr 2 z dnia roku. CAW, III , k Strukturę organizacyjną odtworzono na podstawie odpisu etatu Dowództwa Frontu nr 02/401. CAW,

3 Sztab, oddziały operacyjny, zwiadowczy, łączności, techniczny, personalny, eksploatacji i finansowy oraz wydział polityczno-wychowawczy i kancelaria. Dowództwo Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych formowano na terenie Lublina 9. W miarę przesuwania się frontu na zachód zmieniono dyslokację, przenosząc dowództwo w rejon Warszawy do m. Włochy, gdzie pozostawało do zakończenia wojny. Po zakończeniu wojny dokonana została gruntowna reorganizacja wojska. Ukazały się liczne zarządzenia Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, mające na celu reorganizację istniejących jednostek i instytucji bądź też powołanie nowych. I tak rozkaz nr 0144/org. Naczelnego Dowództwa z dnia 17 lipca 1945 roku zalecał między innymi przeniesienie Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP z etatu nr 02/401 na etat nr 1/43, o stanie liczebnym 73 osoby, z pozostaniem w dalszym ciągu w dyspozycji NDWP i miejscem postoju w Modlinie 10. W obrębie dokonywanych przejść wojska na etaty czasu pokojowego dążono do zmniejszenia liczebności siły zbrojnej. Naczelne Dowództwo wydało rozkaz nakazujący zmniejszenie stanów etatowych o 30 procent; dotyczyło to również Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 11. Z ważniejszych źródeł o charakterze organizacyjnym tego okresu, należy wymienić jeszcze rozkaz nr 0278/org. Naczelnego Dowództwa WP z dnia 9 października 1945 roku nakazujący rozformowanie 1 korpusu pancernego 12. W dyspozycji Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych polecono wówczas zostawić: Oficerską Szkołę Broni Pancernej, 3 szkolny pułk czołgów, 7 batalion remontu czołgów, Centralny Skład Sprzętu Pancernego i zakłady naprawy czołgów. Ponadto należy zaznaczyć, że po przeprowadzeniu zmian organizacyjnych i zmniejszeniu stanu etatowego wojska polecono włączyć w skład Departamentu Personalnego WP oddziały personalne niektórych instytucji centralnych (m.in. Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP). Kolekcja etatów. 9 Por. spis rozlokowania instytucji i jednostek wojsk pancernych według stanu na dzień roku. CAW, III-232-9, k CAW, III , k Rozkaz NDWP nr 0342/org. z dnia roku. CAW, Prot. 1101, t. 5, k CAW, III , k Por. też przyp. 3.

4 2. Dzieje akt Materiały archiwalne zespołu Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych zachowały się prawie w całości, mimo że napłynęły do Centralnego Archiwum Wojskowego dopiero po roku Przechowywane w CAW akta Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych z okresu wojny przyjęto na podstawie protokołów zdawczoodbiorczych, z następujących instytucji: Archiwum Głównego Zarządu Informacji ( ), Archiwum Głównego Zarządu Wyszkolenia ( ), Archiwum Sztabu Generalnego ( ), Zarządu Historycznego Sztabu Generalnego ( ), Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych ( ) oraz Departamentu Kadr Ministerstwa Obrony Narodowej ( ) 13. Przekazywanie akt do Centralnego Archiwum Wojskowego poprzedziły wydane w tym przedmiocie rozkazy ministra Obrony Narodowej 14. Jednak wykonywanie tych rozkazów nie wyglądało najlepiej i trzeba było przezwyciężyć duże trudności, szczególnie w czasie przejmowania akt bezpośrednio ze Sztabu Dowództwa. Odnosiło się to zwłaszcza do materiałów takich jak kroniki i dzienniki działań bojowych jednostek podległych, które dowództwo pragnęło zatrzymać we własnych kancelariach, ze względu na ich wartość pamiątkową. Trudności zarysowały się również przy realizacji zarządzenia w sprawie przekazywania akt do archiwów 15. Świadczy o tym pismo szefa Sztabu Generalnego z dnia 17 maja 1956 roku, w którym czytamy: Z meldunku szefa Oddziału Historycznego Sztabu Generalnego wynika, że pomimo moich kilkakrotnych rozkazów akta operacyjne 1 i 2 armii zostały zdane tylko częściowo [...]. W związku z tym proszę wszystkich dowódców okręgów wojskowych i dowódców broni, ażeby wydali jeszcze raz odpowiednie rozkazy do 13 Por. protokoły zdawczo-odbiorcze akt przekazywanych do CAW: nr 1/51, 8/52, 41/53, 61/53, 385/56, 386/56 i 395/ Por.: rozkaz MON nr 30 z dnia roku w sprawie niszczenia oraz przekazywania akt do archiwów; rozkaz MON nr 27 z dnia roku w sprawie samowolnego niszczenia akt w jednostkach. CAW, Kolekcja Dzienników Rozkazów MON. 15 Zarządzenie szefa Sztabu Generalnego nr 0107/sztab z dnia roku. Tamże.

5 wszystkich sztabów i oddziałów oraz by nakazali przeszukać ich archiwa i przekazać bezzwłocznie wszystkie dokumenty operacyjne z okresu minionej wojny do Archiwum Sztabu Generalnego. Celem kontroli wydanych rozkazów wysłać specjalne lotne komisje, celem stwierdzenia stanu faktycznego na miejscu w sztabach i oddziałach. W razie niewykonania rozkazu lub niedbałego wykonania rozkazu, proszę o pociągnięcie winnych do surowej odpowiedzialności 16. Należy jednak podkreślić, iż w dokonanym podsumowaniu przez szefa Sztabu Generalnego akcji zdawania akt z okresu wojny do archiwów, wojska pancerne otrzymały pozytywną ocenę. 3. Charakterystyka zawartości aktowej Akta Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych tworzą zespół złożony, w którym zachowało się 115 jednostek archiwalnych 17. Materiały te wytworzone zostały przez kancelarię typu rosyjskiego, o układzie chronologicznorzeczowym. Akta pisane były ręcznie i na maszynie, przeważnie w języku rosyjskim, na słabym papierze. W zespole Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych na czoło wysuwają się akta operacyjne, chociaż jest ich niewiele. Zawierają one przede wszystkim wiadomości o działaniach bojowych. Do tej grupy akt należą głównie rozkazy i meldunki (bojowe, dyslokacyjne) oraz zarządzenia i programy dotyczące szkolenia bojowego (III do 30). Na uwagę zasługują też meldunki zwiadowcze (III ). Wśród archiwaliów oddziału łączności wymienić należy zarządzenia specjalne, tabele sygnałów rozpoznawczych (III ), tabele kryptonimów (III ), meldunki o stanie osobowym oraz wykazy obsady oficerskiej (III ). Obok materiałów o charakterze operacyjnym jest kilka teczek akt dotyczących 16 CAW, Prot. 1394, poz. 275, k. 182 i nast. 17 Na wielu okładkach teczek akt z roku 1944 figurują odciski pieczątek z napisem Główny Inspektorat Broni Pancernej. Natomiast na aktach znajdują się pieczątki wpływu z prawidłową nazwą: Dowództwo Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP. Zespół akt tego dowództwa posiada inwentarz drukowany. Por. Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego z lat Jednostki bojowe, część 2, Warszawa 1961, s

6 działalności aparatu polityczno-wychowawczego. Są to rozkazy, instrukcje, meldunki o szkoleniu i stanie moralno-politycznym jednostek, w których można znaleźć też informacje o działaniach bojowych (III i 110). Najliczniejszą grupę stanowią akta oddziału technicznego. Wśród nich zachowały się zapotrzebowania na sprzęt bojowy (III ), protokoły zniszczenia sprzętu lub naprawy (III ), sprawozdania i meldunki o ilości i stanie technicznym maszyn (III i 52), adnotacje związane ze sprzętem uszkodzonym oraz korespondencja w tych sprawach. Stosunkowo liczną grupę stanowią materiały personalno-osobowe jak sprawozdania i meldunki o stanie ukompletowania (III do 98), meldunki o stanie i stratach stanu osobowego (III i 107), ewidencja oficerów, podoficerów i szeregowców jednostek pancernych i zmechanizowanych. Ponadto wymienić należy rozkazy personalne (III ), zarządzenia NDWP w sprawach dyscyplinarnych (III ), wykazy korpusu oficerskiego Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych (III ) oraz meldunki o wypadkach nadzwyczajnych (III ). W zespole znajdują się też akta oddziału łączności dotyczące ukompletowania obsady etatowej oraz wyposażenia w sprzęt tele- i radiofoniczny (5 jednostek archiwalnych). Akta oddziału eksploatacji informują o przychodzie i rozchodzie materiałów pędnych i smarów. Tam też występują wykazy trasy przebytej przez pojazdy mechaniczne i wozy bojowe, plany eksploatacji maszyn bojowych oraz korespondencja w sprawie sprzętu technicznego (III do 113). Z akt finansowych których zachowało się niewiele wymienić można preliminarze budżetowe na rok 1945 dla Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych, rozkazy i zarządzenia dotyczące prowadzenia gospodarki finansowej oraz wykazy oficerów finansowych podlegających demobilizacji (III i 115). *

7 Pełna baza źródłowa do poznania rozwoju jednostek broni pancernej LWP w latach , którą zgromadzono w Centralnym Archiwum Wojskowym ujęta jest w cztery podstawowe grupy: akta Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP (omówione wyżej), akta 1 korpusu pancernego i jego jednostek, akta dowództwa wojsk pancernych i zmotoryzowanych 1 armii WP i podległych jednostek oraz analogicznie 2 armii WP. Akta wszystkich tych czterech grup uzupełniają się wzajemnie, co też należy uwzględnić przy podejmowaniu prac badawczych. Na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych wydaje się możliwe opracowanie kilku istotnych zagadnień, jak: organizacja i szkolenie, działania bojowe oraz straty w ludziach i sprzęcie. O r g a n i z a c j a i s z k o l e n i e. Materiały do tych zagadnień zachowały się najliczniej w Dowództwie Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP oraz w dowództwach armii. W zasadzie jest wystarczająca ilość akt, chociaż badacz powinien sięgnąć również do odpowiednich materiałów Sztabu Głównego WP 18 oraz Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień 19. W zakresie organizacji wysuwają się na czoło dwa zasadnicze problemy: organizacji związków i oddziałów wojsk pancernych i zmotoryzowanych WP oraz zmian organizacyjnych w związkach i oddziałach przybyłych do WP z Armii Czerwonej. Z zagadnieniami organizacyjnymi wiąże się ściśle sprawa szkolenia wojsk. Interesująca jest zwłaszcza organizacja szkolenia załóg czołgowych, budowa prowizorycznych poligonów, pomysłowość w stosowaniu nowatorskich metod szkolenia, stosowanie oryginalnych pomocy naukowych. Sprawy te znajdują obszerne odzwierciedlenie zwłaszcza w materiałach archiwalnych wytworzonych przez jednostki niższego szczebla (pułki i bataliony). D z i a ł a n i a b o j o w e. Akta do tych zagadnień występują w zasadzie we wszystkich zespołach, chociaż w niektórych istnieją luki (1 korpus pancerny, 16 brygada pancerna). Ponieważ meldunki bojowe poszczególnych jednostek gromadzono na dwóch lub trzech szczeblach (np. meldunki bojowe samodzielnych oddziałów przesyłano do dowództw armii i Dowództwa Wojsk Pancernych i 18 Por. Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego..., część 1, s (zespół nr 1). 19 Tamże, część 4, Warszawa 1970, s (zespół nr 368).

8 Zmotoryzowanych WP), możliwe jest odtworzenie pełnego przebiegu działań, drogą odpowiednich uzupełnień. W aktach dotyczących przebiegu działań bojowych na czoło wysuwa się kwestia samodzielnego działania jednostek wojsk pancernych i zmotoryzowanych WP. Wydaje się możliwe opracowanie działań 1 brygady pancernej w bitwie pod Studziankami oraz działań 1 korpusu pancernego w operacjach: budziszyńskiej i praskiej. Szczególnie interesująco przedstawiają się zagadnienia związane ze zwrotem zaczepno-obronnym 1 korpusu pod Budziszynem, bojem spotkaniowym, wreszcie organizacją pościgu za nieprzyjacielem 20. Badacz powinien zwrócić uwagę również na sprawy dotyczące bezpośredniego wsparcia piechoty przez oddziały i związki pancerne. W tym przedmiocie, jak wskazują archiwalia, możliwe jest omówienie organizacji współdziałania oraz wykorzystania desantu czołgowego w walce i szkolenia desantu przed walką. S t r a t y s i ł y ż y w e j i s p r z ę t u. W oparciu o przekazy źródłowe CAW możliwe jest opracowanie szeregu problemów związanych ze współzależnością ponoszonych strat od charakteru działań bojowych, współdziałania z artylerią przeciwpancerną itp. Straty w sprzęcie mają swój związek z problematyką zaopatrzenia w wozy bojowe jednostek pancernych i zmotoryzowanych. Sprawy te znalazły szerokie odbicie w materiale aktowym, a zwłaszcza w zespole Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP. Tutaj właśnie znajduje się liczna korespondencja z radzieckimi organami zaopatrzenia, jak również meldunki i sprawozdania o stanie bojowym. * Poruszone zagadnienia nie są oczywiście jedynymi, jakie zawierają omawiane akta. Bardziej szczegółową zawartość aktową można zaprezentować poprzez 20 Wybrane zagadnienia z tym związane omówił już M. T a r n a w s k i, Działania 1 korpusu pancernego na kierunku Budziszyn Drezno, Przegląd Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych, nr 4, 1955.

9 omówienie poszczególnych zespołów archiwalnych. D o w ó d z t w o 1 k o r p u s u p a n c e r n e g o (zespół nr 233, jednostek archiwalnych 57). W zespole tym zachowały się komplety rozkazów i zarządzeń bojowych dowództw wyższych i własne, zarządzenia w sprawie szkolenia bojowego oraz dzienniki działań bojowych i kroniki jednostek korpusu. Brak jest meldunków bojowych; ich odpisy zawarte są natomiast w dziennikach i kronikach. Akta organizacyjne i kwatermistrzowskie są mniej liczne, w większości, występują w postaci rozkazów i zarządzeń. Uzupełnienie zespołu stanowią materiały o charakterze finansowym 21. Oprócz zespołu akt 1 korpusu pancernego, zachowały się archiwalia następujących jednostek wchodzących w jego skład: 1 brygady piechoty zmotoryzowanej, 2, 3 i 4 brygad pancernych, 2 pułku moździerzy, 1 dywizjonu artylerii rakietowej, 24, 25, 26 i 27 pułków artylerii ppanc., 6 batalionu łączności, 15 batalionu saperów, 10 kompanii obrony chemicznej, 7 batalionu sanitarnego, 14 i 15 polowych warsztatów remontowych, 17 warsztatu naprawy broni, 12 piekarni polowej oraz kompanii dowozu materiałów pędnych i smarów. Wszystkie te zespoły zawierają materiały dotyczące przebiegu działań bojowych. Ponadto są tam meldunki pionu polityczno-wychowawczego, materiały organizacyjne, kwatermistrzowskie oraz spora ilość ewidencji osobowej. Wyjątek stanowi zespół akt 26 pułku artylerii ppanc., gdzie zachowały się jedynie dzienniki działań bojowych i kronika (3 jednostki archiwalne). D o w ó d z t w o W o j s k P a n c e r n y c h i Z m o t o r y z o w a n y c h 1 a r m i i W P (poz. od 581 do 615 zespołu nr 4). Wśród materiałów archiwalnych wymienić należy rozkazy i zarządzenia bojowe oraz organizacyjne, jak też liczną korespondencję w sprawach technicznych. Zachowały się również komplety odpisów meldunków bojowych jednostek pancernych i zmotoryzowanych 1 armii WP oraz dzienniki działań bojowych tych jednostek. W kilku teczkach akt są materiały dotyczące przebiegu i wyników szkolenia bojowego. 1 b r y g a d a p a n c e r n a (zespół nr 253, jednostek archiwalnych 188). Na uwagę badacza zasługuje obszerny zestaw dokumentacji bojowej w postaci 21 Pełna charakterystyka zawartości zespołu akt 1 korpusu pancernego podana została w Biuletynie Wojskowej Służby Archiwalnej nr 3, 1971, s. 126 i nast.

10 rozkazów, meldunków i sprawozdań (5 jednostek archiwalnych w dowództwie i 20 w jednostkach podległych). Wyczerpująco zobrazowane są tam zagadnienia szkolenia bojowego i organizacyjne; ponadto występuje niemal w komplecie dokumentacja personalna. Zachowały się również materiały dotyczące zagadnień związanych z zabezpieczeniem. działań bojowych pod względem sprzętu i zaopatrzenia. Wśród akt jednostek podległych (trzy bataliony czołgów, batalion piechoty zmotoryzowanej, kompania sztabowa i kompania technicznego zaopatrzenia) znajdują się rozkazy personalne, meldunki o stanie osobowym, meldunki o stratach oraz księgi ewidencyjne. 4 p u ł k c z o ł g ó w c i ę ż k i c h (zespół 257, jednostek archiwalnych 32). Stwierdzić należy, że w zespole tym nie występują większe luki. Zachowała się niemal w komplecie dokumentacja bojowa z okresu walk pułku. Zespół zawiera również wszystkie rozkazy i zarządzenia Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP i 1 armii WP, a ponadto materiały aparatu politycznowychowawczego oraz ewidencję. 13 p u ł k a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 260, jednostek archiwalnych 111). Zespół ten zawiera pełną dokumentację z okresu wojny. Dotyczy to akt obrazujących przebieg działań bojowych (w tym bardzo szczegółowy dziennik działań bojowych), organizację i tok szkolenia, pracę zwiadu i sposób zaopatrywania. Ponadto występują sprawy personalne. Stan zachowanych materiałów pozwala na pełne odtworzenie działań jednostki oraz prześledzenia jej współdziałania z jednostkami piechoty. 7 d y w i z j o n a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 261, jednostek archiwalnych 21). Akta tego zespołu pozwalają na pełne poznanie życia i działalności bojowej dywizjonu w okresie wojny. Zachowały się bowiem komplety rozkazów i zarządzeń, meldunki oraz sprawozdania dotyczące organizacji, działań bojowych, szkolenia i zaopatrzenia. 1 s a m o d z i e l n y b a t a l i o n r o z p o z n a w c z y (zespół nr 262, jednostek archiwalnych 33). Wśród akt wytworzonych przez batalion wymienić należy rozkazy i meldunki bojowe oraz sprawozdania pionu politycznego. Zachowała się

11 również ewidencja, a ponadto rozkazy dzienne, akta gospodarcze i finansowe. D o w ó d z t w o W o j s k P a n c e r n y c h i Z m o t o r y z o w a n y c h 2 a r m i i W P (poz. od 367 do 399 zespołu nr 5). Akta zawarte w tej części zespołu dowództwa 2 armii WP są niezwykle wartościowe, z uwagi na to, że uzupełniają spore luki w materiale archiwalnym wszystkich jednostek pancernych wchodzących w skład armii. W dowództwie zachowały się komplety rozkazów organizacyjnych dotyczących omawianego rodzaju wojsk i kopie, lub oryginały meldunków bojowych podległych jednostek. Na uwagę zasługuje również liczna korespondencja dotycząca zaopatrzenia w sprzęt bojowy oraz jego eksploatacji. W mniejszym stopniu występują akta typu organizacyjnego; ich uzupełnieniem mogą być materiały samego dowództwa armii, na ogół zachowane w komplecie. 5 p u ł k c z o ł g ó w c i ę ż k i c h (zespół nr 258). Zespół ten reprezentowany jest zaledwie przez 9 jednostek archiwalnych. Zachowały się jedynie materiały ewidencyjne i rozkazy wyższych dowództw. Brak natomiast podstawowych materiałów, które obrazowały bezpośrednio działalność pułku. 28 p u ł k a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 331, jednostek archiwalnych 42). Na uwagę zasługują głównie materiały wytworzone przez pułk zaraz po zakończeniu wojny (rozkazy demobilizacyjne, zarządzenia oraz instrukcje pol-wych). W zespole tym występują też meldunki i sprawozdania o uzbrojeniu i sprzęcie bojowym. Ponadto wymienić można rozkazy i zarządzenia NDWP w sprawach organizacyjnych i porządkowych, wnioski awansowe, ewidencję bezpowrotnych strat oraz korespondencję w sprawach personalnych. Wśród wytworu kancelaryjnego brak jednak materiałów do przebiegu działań bojowych pułku. 4. Zakończenie Wojska pancerne, jeden z podstawowych rodzajów wojsk, stanowiły główną siłę uderzeniową LWP i były używane do wszelkich zadań bojowych. Prowadziły one walkę jako oddziały, związki taktyczne i operacyjne, w których podstawowym

12 uzbrojeniem były czołgi, działa pancerne, transportery opancerzone itp. Wojska te dysponowały dużą siłą ogniową, szybkim manewrem i dużymi możliwościami przerzutu w stosunkowo krótkim czasie. W okresie działań wojennych jednostkom pancernym wyznaczono zadania przełamywania obrony oraz prowadzenia działań pościgowych i oskrzydlających. Omówione akta są źródłem wiadomości historycznych w zakresie badań struktury oraz udziału jednostek pancernych i zmotoryzowanych Wojska Polskiego w walkach zbrojnych Jednak podkreślić należy, że badacz zainteresowany wszechstronną działalnością tego rodzaju wojska powinien sięgnąć również do innych zespołów archiwalnych, a głównie do akt dowództw ogólnowojskowych. Tam właśnie znalazły odbicie najważniejsze problemy organizacyjne siły zbrojnej, w tym też i jednostek pancernych.