Zintegrowane podejście do zagadnienia rewitalizacji na przykładzie projektu Nodus realizowanego przez Miasto Katowice w ramach programu Urbact II

Transkrypt

1 ZINTEGROWANE ZARZĄDZANIE W AGLOMERACJACH Kielce / Częstochowa, maja 2010 Zintegrowane podejście do zagadnienia rewitalizacji na przykładzie projektu Nodus realizowanego przez Miasto Katowice w ramach programu Urbact II PREZENTACJA komentarz SLAJD 1 SLAJD 2 URBACT II jest jednym z programów celu 3 polityki spójności: Europejska Współpraca Terytorialna na lata Program jest INSTRUMENTEM WSPIERANIA ZRÓWNOWAŻONEGO I ZINTEGROWANEGO ROZWOJU MIAST EUROPEJSKICH. Główną ideą Programu jest ORGANIZOWANIE SIECI WSPÓŁPRACY miast Europy w tym zakresie, z uwzględnieniem postanowień Strategii Lizbońskiej i Goeteborskiej. URBACT II opiera się na dwóch narzędziach: SIECI TEMATYCZNE I GRUPY ROBOCZE. Poprzez ich organizowanie, służy on UŁATWIANIU I FINANSOWANIU WYMIANY DOŚWIADCZEŃ i DOBRYCH PRAKTYK między miastami europejskimi oraz SZERZENIU WIEDZY w ZAKRESIE ZINTEGROWANEGO ZARZĄDZANIA MIEJSKIEGO. Jak już wcześniej wspomniano - w ramach Programu realizowane są głównie dwa rodzaje projektów: Sieci Tematyczne i Grupy Robocze. NODUS jest projektem realizowanym w ramach Grupy Roboczej. GR różni się od ST okresem funkcjonowania (GR 24 miesiące, ST 36 miesięcy) oraz składem (GR pozwala na szerszą gamę partnerów), a także przedmiotem prac (GR poświęcą mniej czasu na element wymiany doświadczeń w programie roboczym, a koncentrują się z pomocą ekspertów - na osiągnięciu wysokiej jakości rezultatów, które będą mogły być wykorzystywane przez odbiorców zewnętrznych). SLAJD 3 Projekt NODUS (Nodus Working Group) jest jedną z 7 grup roboczych ustanowionych dla URBACTU II. NODUS koncentruje się na zagadnieniach PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REGENERACJI PRZESTRZENI MIEJSKIEJ oraz znalezieniu wspólnych powiązań pomiędzy tymi dwiema politykami. Miasto Katowice przystąpiło do Projektu w lipcu 2008 roku. Pozostałymi partnerami są: Region Emilia - Romagna (Włochy), Województwo Mazowieckie (Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego), Międzykomunalne Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Alba Iulia (Rumunia), Miasto Amsterdam (Holandia) oraz miasto Dobrich (Bułgaria). LIDEREM Projektu jest Wspólnota Autonomiczna Katalonii - Departament Polityki Terytorialnej i Spraw Publicznych (Hiszpania). SLAJD 4 Partnerzy projektu NODUS reprezentują różne szczeble administracji lokalnej i regionalnej, co pozwoliło na szeroką diagnozę kompetencji w zakresie polityki planowania przestrzennego i polityki rewitalizacji. W ramach projektu partnerzy podjęli próbę ustalenia, w jaki sposób i w jakim stopniu planowanie przestrzenne jest uwzględniane w politykach rewitalizacji miejskiej i projektach rewitalizacyjnych.

2 SLAJD 5 Okres realizacji projektu wynosi 20 miesięcy. Oficjalne zakończenie projektu to 30 czerwca 2010 roku. Projekt jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Budżet całego projektu to ok. 1 mln zł, a udział Miasta Katowice to zł (z czego wkład własny stanowi zł, a dofinansowanie z EFRR zł). SLAJD 6 W celu umożliwienia skutecznego wpływu działań na politykę lokalną, każdy partner tworzy tzw. LOKALNĄ GRUPĘ WSPARCIA URBACT (URBACT Local Support Group). LGW skupia kluczowych partnerów lokalnych, jej członkowie (eksperci) mają reprezentować różne środowiska i dziedziny: nauki, polityki, biznesu, w zależności od istoty wymiany tematycznej. Produktem finalnym prac Grupy jest LOKALNY PLAN DZIAŁANIA opracowany w ściślej współpracy z lokalnymi zainteresowanymi stronami. Członkami LGW mogą być: - podmioty wpływające na lokalne procesy, liderzy lokalni - podmioty przedsiębiorcze, zdeterminowane, aktywne - eksperci reprezentujący różne środowiska i dziedziny nauki, polityki, biznesu Od LGW oczekuje się: - udziału w spotkaniach, warsztatach, konsultacjach - dzielenia się wiedzą, posiadanymi informacjami, udostępniania materiałów mogących pomóc w tworzeniu i ocenie powstających koncepcji rozwoju - promowania idei Lokalnej Grupy Wsparcia w swoim środowisku SLAJD 7 W przypadku Katowic Lokalną Grupę Wsparcia dla projektu NODUS tworzą przedstawiciele następujących instytucji: Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Biura Rozwoju Regionu Sp. z o.o., Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji, Instytutu Współczesnego Miasta, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Centrum Aktywności Lokalnej w Nikiszowcu oraz dr Jan Olbrycht poseł do Parlamentu Europejskiego. Dla realizacji projektu NODUS przez miasto Katowice powołano Zespół Roboczy. Tworzą go pracownicy Urzędu Miasta, zarówno przedstawiciele wydziałów merytorycznych (Wydział Rozwoju Miasta, Wydział Planowania Przestrzennego), jak i wydziałów zaangażowanych w celu właściwego zarządzania projektem (Biuro Funduszy Europejskich, Wydział Zagraniczny, Wydział Księgowo Rachunkowy, Wydział Budżetu Miasta). SLAJD 8 W ramach projektu NODUS analizowano 4 etapowe podejście do zintegrowanej rewitalizacji obszarów miejskich. Etap I dotyczył określenia administracyjnych i planistycznych uwarunkowań polityki rewitalizacji w krajach partnerów, a w tym wskazania najbardziej odpowiedniego ponadlokalnego poziomu administracji,

3 który skupiałby kompetencje w zakresie koordynacji pomiędzy planowaniem przestrzennym a rewitalizacją w danym regionie / obszarze metropolitalnym/. W ramach Etapu II partnerzy koncentrowali się na określeniu kryteriów i sposobów identyfikacji obszarów zdegradowanych w regionie. Następnie w Etapie III partnerzy projektu skupili się nad określeniem zakresu i charakteru interwencji koniecznych do podjęcia w wybranych obszarach zdegradowanych. Ostatni Etap IV poświęcony był z kolei systemowi monitorowania wdrożonych interwencji w obszarach zdegradowanych. SLAJD 9 Odnosząc się do Etapu I w Projekcie staraliśmy się określić i przeanalizować aktualny układ kompetencji w regionie, w zakresie polityk rewitalizacji oraz planowania strategicznego i przestrzennego. W ramach projektu zleciliśmy ekspertyzę pn. Analiza kompetencji poszczególnych poziomów administracji samorządowej w zakresie polityk planowania przestrzennego i rewitalizacji studium eksperckie do etapu I projektu NODUS realizowanego przez Miasto Katowice, współfinansowanego ze środków EFRR, która wskazała, że biorąc pod uwagę uwarunkowania przestrzenne oraz społeczno ekonomiczne, województwa śląskiego poziomem ponadlokalnym, który mógłby dać administracyjne podstawy dla integracji projektów rewitalizacji miejskiej z regionalnymi politykami planowania strategicznego i przestrzennego wydaje się być obszar metropolitalny w granicach co najmniej obecnej Metropolii Górnośląskiej (14 miast tworzących GZM). Do głównych zadań takiej jednostki ponadlokalnej należałoby m.in.: 1. unowocześnienie planowania przestrzennego: zintegrowanie terytorialne i problemowe planowania, ze szczególnym uwzględnieniem bieżącego monitorowania zjawisk społeczno-gospodarczych i wielopłaszczyznowej analityki opartej na współczesnej metodyce i narzędziach GIS, konsekwentnie budowanej bazie informacji i statystyki (mierniki, wskaźniki itp.), raporty, studia i koncepcje oraz formułowanie wytycznych lub założeń programowych dla formalnego planowania przestrzennego w jednostkach samorządowych OM i regionie; 2. zdynamizowanie odnowy miast (programów rewitalizacji): ocena i typologiczna klasyfikacja opracowanych i wdrażanych programów, analiza efektywności i skali oddziaływania programów (osiąganych, potencjalnych i pożądanych) w relacjach miejskich, między-gminnych, metropolitalnych i regionalnych, i na tej podstawie opracowywanie różnorodnych instrumentów interwencji, odpowiednich (użytecznych) dla miast, regionu lub sektora prywatnego, podejmowanie funkcji kierownika projektu na życzenie grupy miast (gmin) OM lub regionu, dla zarządzania procesem odnowy (programami rewitalizacji) lub wybranymi projektami takich programów. SLAJD 10 Jednym z wniosków wypływających z dokonanej w ramach projektu analizy, jest zauważalna potrzeba współpracy zarówno w układzie wertykalnym: pomiędzy poziomem ponadlokalnym i lokalnym (w przypadku woj. Śląskiego pomiędzy miastem a władzami regionu, subregionem centralnym, czy władzami metropolii), jak i w układzie horyzontalnym: pomiędzy poszczególnymi miastami aglomeracji. Koordynacja polityk planowania przestrzennego i rewitalizacji z poziomu ponadlokalnego zapewniłaby zintegrowane i zrównoważone planowanie i programowanie rozwoju miast, co jest szczególne istotne z punktu widzenia struktury organizmu jakim jest aglomeracja. SLAJD 11

4 W Etapie II realizacji Projektu, koncentrującym się na Identyfikacji obszarów zdegradowanych, próbowano określić czynniki, które w każdym przypadku determinują deprywację miejską i powstawanie obszarów zdegradowanych oraz analizowano mechanizmy i kryteria pozwalające zidentyfikować te obszary. Dyskutowano również nad zdolnością lokalnej/regionalnej władzy do dokonania takiej identyfikacji (od czego ta zdolność zależy, jakie są najczęściej napotykane bariery). Ze względu na brak danych statystycznych w szczegółowości pozwalającej na zdefiniowanie dowolnego obszaru w obrębie miasta, wykazującego cechy obszaru najbardziej zdegradowanego (uzasadnionego analizą wskaźnikową), Katowice w ramach Projektu podjęły próbę znalezienia alternatywnej metody identyfikacji obszaru wymagającego najpilniejszej interwencji spośród obszarów wskazanych do rewitalizacji. SLAJD 12 Za podstawę analizy posłużyły cztery obszary spośród wyznaczonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Katowice na lata obszarów. Są to: 1. Obszar Pawła Wodna Górnicza 2. Obszar Załęże 3. Obszar Nikiszowiec 4. Obszar Szopienice SLAJD 13 Obszary te rozpisano na ulice. Zespół Roboczy opracował zestaw kryteriów i wskaźników, według których przedmiotowe obszary poddano ocenie. Dobór wskaźników podyktowany był dostępnością danych statystycznych (w podziale na ulice) oraz możliwością opisowej oceny danego wskaźnika w danych obszarach przez wydziały Urzędu/ osoby kompetentne, zaznajomione z poszczególnymi zagadnieniami. Kryteria i wskaźniki pogrupowano w cztery kategorie reprezentujące poszczególne sfery/aspekty rewitalizacji: społeczny, ekonomiczny, przestrzenny, infrastrukturalny. Oceny przyznawane były w skali: 0 do 2, gdzie 0 oznaczało najmniejsze natężenie zjawiska/procesu w odniesieniu do średniej wartości dla 4 obszarów. Następnie biorąc pod uwagę wyniki analizy oraz pozostałe uwarunkowania takie jak: priorytety rozwoju, czy znaczenie obszaru z punktu widzenia ponadlokalnego i regionalnego, dokonano wyboru obszaru, który stanowić będzie przedmiot Lokalnego Planu Działania. SLAJD 14 Jeśli chodzi o Etap III, czyli: interwencje skierowane do obszarów zdegradowanych, zwrócono uwagę na konieczność zarówno wewnętrznej, jak i międzysektorowej integracji (rewitalizacja zarówno pod względem technicznym i estetycznym, jak i społeczno ekonomicznym). W ramach projektu opracowano zestaw potencjalnych interwencji, mających na celu zapobieżenie oraz rozwiązanie problemów zidentyfikowanych w 4 obszarach podczas dokonanej analizy. IV Etap poświęcony był monitoringowi i ewaluacji funkcjonowania stosowanych interwencji, mierzeniu konsekwencji zastosowanych interwencji w szerszym otoczeniu (np. konsekwencje interwencji dla obszaru

5 otaczającego obszar zdegradowany, problem relokacji deprywacji w wyniku zastosowanych interwencji), w szerszym kontekście (np. wpływ interwencji podjętych w sferze społecznej na procesy przestrzenne i ekonomiczne w obszarze i poza nim) i z poziomu regionalnego. SLAJD 15 Rezultatem prac w Projekcie jest wspólne opracowanie Raportu Finalnego przez partnerów oraz dodatkowo każdy z partnerów opracował swój Lokalny Plan Działania. Generalnym celem Lokalnego Planu Działania Miasta Katowice jest opracowanie pierwszego zintegrowanego i międzysektorowego programu rewitalizacji miejskiej dla obszaru zdegradowanego, na przykładzie Nikiszowca. Będzie to pierwszy zintegrowany program rewitalizacji przygotowany przy pełnym zaangażowaniu lokalnej społeczności, lokalnych partnerów i znaczącym włączeniu reprezentantów władzy regionalnej. Wypracowany ogólny model / podejście / schemat postępowania będzie mógł być wykorzystany przy opracowywaniu zintegrowanych programów dla pozostałych obszarów wskazanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Katowice na lata , z uwzględnieniem ich specyfiki. SLAJD 16 Kilka podstawowych informacji dotyczących obszaru osiedla robotniczego w Nikiszowcu. SLAJD 17 Osiedle Nikiszowiec jest unikatowym na skalę europejską zespołem zabudowy mieszkaniowej. Zbudowane zostało w pierwszej dekadzie XX wieku według projektu braci Zillmannów jako nowoczesne osiedle patronackie o zwartym, miejskim charakterze zabudowy i funkcjonalnym układzie przestrzennym, dla robotników kopalni 'Giesche' (obecnie 'Wieczorek'). W 1978 roku całość zabudowy osiedla została uznana za zabytkową i wpisana do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego. Spośród wielu tego typu osiedli Nikiszowiec wyróżnia się zarówno zastosowaną koncepcją urbanistyczną i architekturą, jak i bogatym zapleczem socjalno-kulturalno-usługowym. Jest odzwierciedleniem powszechnej na przełomie XIX i XX wieku tendencji do ścisłego związania pracownika z zakładem pracy. Nikiszowiec miał własną szkołę, kościół, szpital, posterunek policji z aresztem, aptekę, piekarnię, urząd pocztowy, pralnię z suszarnią i maglem, łaźnię z basenem, gospodę, a także bezpłatny system komunikacji wąskotorową pasażersko towarową kolejkę, zwaną 'Balkanem', przewożącą pracowników kopalni na długości 3.98 km do 1977 r. Obecnie dwa odrestaurowane wagony stoją na fragmencie torowiska w pobliżu szybu 'Pułaski'. Osiedle zostało wyposażone również w infrastrukturę: elektryczność oraz sieć wodnokanalizacyjną. SLAJD 18 Osiedle składa się z 9 kwartałów, poprzecinanych siecią ulic. Mimo że zastosowano tu jednorodny materiał elewacyjny surową cegłę, poszczególnym obiektom nadano indywidualny charakter poprzez zróżnicowany detal architektoniczny. Poszczególne kwartały połączone są ze sobą charakterystycznymi przewiązkami, dając wrażenie zwartości całego założenia. SLAJD 19 Wraz z upadkiem przemysłu ciężkiego pojawiło się jednak wiele problemów społecznych: wysoka stopa

6 bezrobocia, wysoki poziom ubóstwa i zagrożenie wykluczeniem społecznym. Bardzo negatywnym zjawiskiem jest również wysoki poziom przestępczości oraz brak poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców i odwiedzających, co ma niebagatelny wpływ na rozwój turystyki na tym obszarze. Nikiszowiec zarówno ze względu na walory samego osiedla, jak i na atrakcyjność przyrodniczą jego otoczenia, jest wybitnie predysponowany do rozwoju turystyki, zarówno miejskiej, industrialnej, jak i kulturowej. Sprzyja temu również położenie w pobliżu najważniejszych tras komunikacyjnych. SLAJD 20 Zintegrowany Program Rewitalizacji dla Nikiszowca ma być dokumentem opartym o szerokie konsultacje społeczne, partycypację zainteresowanych lokalnych partnerów oraz współpracę ze Śląskim Urzędem Marszałkowskim. SLAJD 21 Na spotkania warsztatowe w sprawie Lokalnego Planu Działania dodatkowo zaproszono przedstawicieli Nikiszowca (Stowarzyszenie Razem dla Nikiszowca, koordynatorów Centrum Aktywności Lokalnej, dziennikarza i administratora strony internetowej o Nikiszowcu, lokalnego przedsiębiorcę, mieszkańca). Na spotkaniach tych sformułowano kluczowe WARTOŚCI, które charakteryzują Nikiszowiec lub takie, które chcielibyśmy żeby go charakteryzowały, wartości kluczowe, które będą przyświecały budowaniu programu rewitalizacji Nikiszowca. Zastanawiano się także, które z wartości należy wzmacniać, które kontynuować, a które z nich dopiero wymagają zainicjowania. Dla każdej z wartości określono również hasła wywoławcze. SLAJD 22 Podczas warsztatowych spotkań podjęto także próbę określenia strategicznych obszarów rozwoju, w odniesieniu do pól strategicznych zdefiniowanych w Strategii Rozwoju Miasta Katowice. Są to: - metropolitalność - jakość życia - Centrum - przedsiębiorczość - transport i logistyka W ramach przedmiotowych pól strategicznych określono zagadnienia istotne z punktu widzenia Nikiszowca. SLAJD 23 Uczestnictwo w Projekcie Nodus pozwoliło zidentyfikować potrzebę bardziej zintegrowanego (horyzontalnego i wertykalnego) podejścia do procesów odnowy miast, a w szczególności wskazać na konieczność koordynacji zrównoważonego rozwoju miast z poziomu ponadlokalnego (co najmniej metropolitalnego, jeśli nie regionalnego). Bardzo istotnym elementem i cennym doświadczeniem było zorganizowanie w ramach prac projektowych Lokalnej Grupy Wsparcia, złożonej z ekspertów i praktyków dysponujących wiedzą i doświadczeniami z wielu dziedzin, prezentujących różne poglądy, punkty widzenia, priorytety.