ZMIANY W PRODUKCJI WARZYW GRUNTOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM CEBULI

Transkrypt

1 4 K. Juszczak STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt Ksenia Juszczak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ZMIANY W PRODUKCJI WARZYW GRUNTOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM CEBULI CHANGES IN PRODUCTION OF FIELD VEGETABLES IN EUROPEAN UNION WITH SPECIAL REGARD ONION S³owa kluczowe: warzywa gruntowe, cebula, Unia Europejska, produkcja Key words: field vegetables, onion, European Union, production Synopsis. Przeanalizowano zmiany w produkcji warzyw gruntowych i cebuli w Polsce w latach Na podstawie tej analizy oceniono konkurencyjnoœæ potencja³u produkcyjnego tego sektora w poszerzonej UE. Wstêp W produkcji roœlinnej w Polsce niezmiennie wa n¹ rolê odgrywa uprawa warzyw gruntowych charakteryzuj¹ca siê relatywnie wysok¹ towarowoœci¹. W 997 roku warzywa polowe w strukturze zasiewów stanowi³y,7%, zaœ w globalnej produkcji roœlinnej udzia³ ich wynosi³ %, a w produkcji towarowej a 0,7% [Cieœlak-Wojtaszek 000]. Nale y podkreœliæ, i znaczenie tej ga³êzi wzrasta w latach produkcja warzyw stanowi³a jedynie % towarowej produkcji roœlinnej [Jab³oñska, Juszczak 00]. Polskie warzywnictwo ma równie wysokie znaczenie na rynku Unii Europejskiej. Towarowa produkcja warzyw w naszym kraju, utrzymuj¹ca siê na poziomie oko³o 4000 tys. t rocznie, dawa³a nam w warzywnictwie UE-5 pi¹te-szóste miejsce, po: W³oszech, Hiszpanii, Francji, Grecji i tu przed Holandi¹ [Œwietlik 000]. Jednym z czo³owych produktów w polskiej gospodarce warzywniczej jest cebula. Nale y ona do szeœciu podstawowych warzyw stanowi¹cych ponad 80% w zbiorach warzyw ogó³em. Od dawna by³a wizytówk¹ polskiego warzywnictwa [Kobielska 000]. Produkcja cebuli na szerok¹ skalê prowadzona by³a ju w okresie miêdzywojennym. Wtedy te byliœmy ju eksporterem tego warzywa. W ostatnich latach w cebulowym handlu zagranicznym wystêpowa³y okresy wzlotów i upadków, jednak zawsze pozostawaliœmy w gronie licz¹cych siê w Europie producentów tego warzywa. Utrzymanie dotychczasowej pozycji zale y od tego czy polska cebula zdo³a zachowaæ konkurencyjnoœæ. Rozwa aj¹c ten problem oprócz analiz konkurencyjnoœci cenowej i jakoœciowej trzeba udzieliæ odpowiedzi, czy i w jakim stopniu jesteœmy konkurencyjni z punktu widzenia wielkoœci produkcji, a w tym aspekcie w stosunku, do których krajów [Jab³oñska 000]. St¹d te przedmiotem niniejszego opracowania jest przeœledzenie zmian jakie zasz³y w produkcji warzyw gruntowych ogó³em i cebuli w Polsce oraz w wybranych krajach UE w latach i na tej podstawie próba oceny w jakim stopniu nasz potencja³ produkcyjny pozwoli nam konkurowaæ na rynku poszerzonej UE.

2 Zmiany w produkcji warzyw gruntowych w Unii Europejskiej... 5 Materia³ i metody Badaniami objêto powierzchniê upraw i zbiory warzyw gruntowych ogó³em oraz cebuli w krajach Unii Europejskiej-5 w latach Materia³ wyjœciowy do badañ stanowi³y dane œwiatowej statystyki FAO, zaœ w przypadku Polski pos³u ono siê danymi statystycznymi GUS. Przystêpuj¹c do analizy dokonano na wstêpie oceny skali produkcji cebuli we wszystkich krajach UE-5 i na tej podstawie objêto szczegó³owymi analizami jedynie pañstwa znajduj¹ce siê w pierwszej dziesi¹tce najwiêkszych producentów cebuli w rozszerzonej UE. Okreœlono dla nich dynamikê zmian zachodz¹cych w powierzchni uprawy i zbiorach warzyw gruntowych ogó³em oraz cebuli, któr¹ analizowano w oparciu o wyznaczone linie tendencji dla wartoœci wzglêdnych i bezwzglêdnych. Wartoœci wzglêdne wyznaczono jako procent w stosunku do œredniej wielolecia Analiz¹ trendów pos³u ono siê równie w przypadku badania zmian w plonach cebuli. Z uwagi na zmiennoœæ plonów, ich wielkoœci absolutne przedstawiono jako œredni plon dla okresów -letnich. W celu pokazania jakie jest znaczenie naszego warzywnictwa na rynku unijnym dodatkowo przedstawiono produkcjê warzyw ogó³em oraz cebuli we wszystkich krajach UE-5, w przeliczeniu na mieszkañca. Zmiany w zbiorach warzyw ogó³em oraz cebuli na mieszkañca przeœledzono odnosz¹c œredni zbiór w latach do sta³ej podstawy, za któr¹ przyjêto œredni¹ z lat Powierzchnia uprawy cebuli oraz warzyw gruntowych ogó³em Pod wzglêdem powierzchni uprawy warzyw ogó³em plasuje siê w œcis³ej czo³ówce producentów unijnych. Œrednia powierzchnia uprawy warzyw polowych w naszym kraju w latach wynosi³a 4,9 tys. ha. Daje nam to czwarte miejsce po W³oszech, Francji i Hiszpanii, które w tym samym czasie pod produkcjê warzyw przeznaczy³y odpowiednio: 598,9; 469,6 i 40, tys. ha. W ca³ym badanym wieloleciu malej¹ca tendencja powierzchni uprawy warzyw mia³a miejsce w Wielkiej Brytanii, gdzie obni a³a siê œrednio rocznie o blisko % (4, tys. ha) (tab.). W 004 roku w stosunku do roku 990 area³ uprawy warzyw w tym kraju zmala³ o 0%. Spadek powierzchni ww. upraw odnotowano równie w Polsce, Hiszpanii i nieco mniejszy we W³oszech. Œwiadcz¹ o tym niskie wspó³czynniki kierunkowe, wynosz¹ce dla ca³ego badanego okresu odpowiednio,09;,8 i 0,9%. W ostatnim 5-leciu area³ uprawy warzyw obni y³ w Polsce siê z 54,6 do 88,5 tys. ha, czyli o 6%. Rosn¹c¹ dynamikê wzrostu powierzchni uprawy warzyw ogó³em odnotowano natomiast w Portugalii, Niemczech, Holandii oraz we Francji. Najwy szym tempem wzrostu, wynosz¹cym,45% rocznie w stosunku do œredniej z lat , odznacza³ siê area³ uprawy warzyw w Portugalii. W Polsce rosn¹c¹ dynamikê wzrostu wykazywa³a natomiast powierzchnia uprawy cebuli, choæ by³ to tylko wzrost na poziomie 0,% rocznie. W latach dynamika wzrostu by³a o wiele wy sza i wynosi³a,54% rocznie w stosunku do œredniej tego okresu [Jab³oñska, Juszczak 00]. Pod wzglêdem area³u uprawy jesteœmy najwiêkszym producentem cebuli wœród wszystkich krajów UE. W Polsce œrednia powierzchnia uprawy tego warzywa w latach wynosi³a,6 tys. ha, podczas gdy w Hiszpanii pod uprawê cebuli przeznaczano œrednio tylko 4,7 tys. ha. Jeszcze mniejsz¹ powierzchniê zajmowa³a uprawa cebuli w Holandii i we W³oszech, odpowiednio: 4, i 5,4 tys. ha, przy czym i, to kraje, w których zaobserwowano najwy sz¹ dynamikê wzrostu powierzchni uprawy cebuli w UE. W przypadku Holandii wzrost ten wynosi³ œrednio rocznie,87%, a w Portugalii a 6,05% w stosunku do œredniej z lat Tendencjê wzrostow¹ zaobserwowano tak e we Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii, gdzie area³ uprawy cebuli wzrasta³ rocznie odpowiednio o:,4;,46 i,56%. Malej¹c¹ tendencjê wykazywa³ natomiast obszar uprawy cebuli w Hiszpanii oraz we W³oszech. W ca³ym badanym wieloleciu obni a³ siê on œrednio rocznie odpowiednio o,5 i,94%. Spo-

3 6 K. Juszczak Tabela. Zmiany w powierzchni uprawy warzyw ogó³em oraz cebuli w latach Kraj W. Brytania powierzchnia uprawy [tys. ha] ,0 4,88 477,56 69, 09,5 80,7 69,89 70,9 46,9 56,87 ród³o: opracowania w³asne. Warzywa ogó³em ,88 7,87 78,6 78,66,65 8,6 587,44,9 06,44 86,07 wspó³czynnik [ tys. ha] [%] , 0,05 7,47 0,66,9 0,, 4,5,74 5,0 0,4 0,0,8 0,9,96,45 0,9,98,4,09 œród 0 krajów poddanych analizie najwy szy spadek powierzchni uprawy cebuli odnotowano na Wêgrzech, kraju który jest w Europie œrednim co do wielkoœci producentem tego warzywa. W latach area³ uprawy cebuli mala³ w rekordowym tempie, bo a o 6,% w stosunku do œredniej z tego okresu. Okazuje siê, e ostatnie 5-lecie przynios³o na Wêgrzech spadek nie tylko area³u uprawy cebuli, lecz równie powierzchni uprawy warzyw ogó³em. W stosunku do œredniej ca³ego okresu powierzchnia ta mala³a z roku na rok œrednio o,4% (,74 tys. ha). W rekordowym 990 roku pod uprawê warzyw przeznaczono tam 67,6 tys. ha, podczas gdy w roku 004 ju tylko 98,5 tys. ha. Zbiory warzyw, w tym cebuli powierzchnia uprawy [tys. ha] 7, 8,07 8,97, 5,6,90 7,5 7,45 9,8,7 Cebula ,5 7,8, 0,40 7,4 4,80,74 8,6 4,8, wspó³czynnik [ tys. ha] [%] 0,9 0,0 0,6 0,55 0,6 0, 0,0 0, 0,45 0,0,4 0,4,50,87,46 6,05,94,56 6, 0,0 Po w³¹czeniu dziesiêciu nowych krajów, w tym Polski, w struktury Unii Europejskiej zbiory warzyw gruntowych w UE-5 wzros³y o 846,7 tys. t (œrednia dla lat 00-00), z czego 55% przypada na nasz kraj. Jest to dowodem na to, e UE zdoby³a w nas nie tylko potencjalny rynek zbytu dla swoich produktów, lecz równie du ego producenta warzyw, a zw³aszcza cebuli. W latach œrednia produkcja warzyw w Polsce wynosi³a 45,6 tys. t, co wraz z W³ochami, Hiszpani¹ oraz Francj¹ stawia nas w œcis³ej czo³ówce najwiêkszych producentów warzyw na rynku unijnym. Spoœród dziesi¹tki nowych cz³onków UE znacz¹cym producentem warzyw obok Polski s¹ ze œredni¹ produkcj¹ w latach wynosz¹c¹ 60 tys. t. W globalnej produkcji cebuli w ca³ej UE-5 zajmujemy trzecie miejsce po Hiszpanii i Holandii, wyprzedzaj¹c tak du ych producentów warzyw, jak:, i. W ostatnim -leciu udzia³ zbiorów cebuli w zbiorach warzyw ogó³em w UE wyniós³ dla Hiszpanii %, Holandii 7,5% i Polski 4,5%. Do krajów, w których wystêpuje najwy sza dynamika wzrostu zbiorów cebuli nale ¹:,, oraz (tab.). W stosunku do œredniej 5-lecia objêtego analiz¹ wzrost ten z roku na rok wynosi³ we Francji 4,44%, w Grecji 4,6%, w Portugalii 4,5% i w Holandii 4% (tab. ). Tendencjê wzrostow¹ wykazywa³y równie zbiory cebuli w Wielkiej Brytanii (,0%), Niemczech (,%) oraz w Polsce (0,89%). Zaœ tendencjê malej¹c¹ zaobserwowano w zbiorach cebuli w Hiszpanii, na Wêgrzech oraz we W³oszech. Przy czym o ile w Hiszpanii spadek ten by³ nieznaczny (0,%), to na Wêgrzech zbiory cebuli z roku na rok mala³y a o,7% i dzia³o siê to w g³ównej mierze w wyniku spadku powierzchni uprawy przeznaczonej pod to warzywo.

4 7 Zmiany w produkcji warzyw gruntowych w Unii Europejskiej w latach cebuli warzyw ogó³em oraz w zbiorach Zmiany. Tabela raj K m ogó³e arzywa W a Cebul [tys. biory z k wspó³czynni [tys. biory z k wspó³czynni tys. [ ] % [ tys. [ ] [% W.Brytania 57,6 7 06,5 4 87, ,0 6,8 007,8 49, ,9 747,6 9,0 5 70,0 8 0, , 64, 60, 76, 4 75,4 898, 5,5 4 0,05,8 4,5,46 00,8,7 75,95 80,6 0,6 6,48,8 0,06, 0,04,77,00 0,5,97,07,50 4,00 5,95 046,70 509,50 89,6 57,0 47,9 50,5 7, 59, 98,4 0,00 0,97 8,7 8,40 0,00 7,45 46,7 0,00 67,07 4,59 6,90,6 6,7 8,00,80 4,6 9,6 4,6 5,89 4,44 4,6 0, 4,00, 4,5,6,0,7 0,89 w³asne. opracowanie ród³o: mieszna w przeliczeniu Europejskiej w Unii cebuli oraz warzyw gruntowych Zbiory. Tabela kañca raj K M warzyw na rodukcja P M na cebuli Produkcja kg] [ s indek = 00% kg] [ s indek = 00% Austraia Belgia Cypr Czeska Rep. Dania Estonia Finlandia Irlandia Litwa otwa Luxemburg Malta S³owacja S³owenia Szwecja Brytania W. 4, 64, 77,0 55,5 56,5 50,9 40,6,,7 97,9 69, 7, 54, 94,6 70, 7, 40,8 44, 5,8 0,0 9,4, 75,8 8,7 64, 66,5 79,6 87, 5,5 45,9 4, 44, 44, 44,8 67,8 9,8 56,9 58,7 75, 0, 5,9 4,5,7 9,9 8,8 66,6 7, 95,,5 47, ,5,8 6,7 8,5 5,7 0,5,6 4,,4, 6,6,7 8, 9,8,5 0, 7,5,8 5,5 5,8 8,0 4,6 6,5, 4,4,0,0 8,8 6, 5,5,0,5 6,8,4 8,8,, 6,9 5,6 7, 0,4 9, 49,6 6,6 0,9 5,5,8 5,0,9 5, rok za dane S³owacja i Czeska Republika 99; rok za dane S³owenia i otwa Litwa, Estonia, Uwaga: r. 000 za dane Luksemburg i Belgia 99; w³asne. opracowanie ród³o:

5 8 K. Juszczak Natomiast z analizy zbiorów przypadaj¹cych na mieszkañca wynika, e nie, lecz ze œredni¹ produkcj¹ 67,8 kg/m jest najwiêkszym producentem warzyw na rynku unijnym (tab.). zaœ pod wzglêdem produkcji warzyw na mieszkañca zajmuje jedenaste miejsce wœród 5 krajów UE i pi¹te w odniesieniu do produkcji cebuli. W ostatnich latach zbiory cebuli w przeliczeniu na mieszkañca wynosi³y u nas 6,6 kg i by³ to tylko wzrost o 7% w stosunku do œredniej z lat , podczas gdy w Holandii na mieszkañca przypada³o 49,6 kg cebuli, co w odniesieniu do pocz¹tku lat 90. jest wzrostem produkcji a o 47%. Znaczny spadek produkcji cebuli na M zaobserwowano na Wêgrzech, kraju który w latach produkowa³ wiêcej cebuli w przeliczeniu na mieszkañca ni. Plony cebuli W latach najbardziej dynamicznie ros³y plony cebuli w Grecji (œrednio rocznie o 4,4% w stosunku do œredniej tego okresu), w Hiszpanii (,7%) oraz na Wêgrzech (,90%), co w wartoœciach bezwzglêdnych oznacza œrednio roczny wzrost odpowiednio o 6, i 9,6 dt/ha (tab.4). Wysok¹ dynamik¹ plonów charakteryzowa³y siê równie Wielka Brytania oraz. W latach plony cebuli w tych krajach w stosunku do pocz¹tku lat 90. wzros³y o 6%. Malej¹c¹ tendencjê plonów cebuli w ca³ym badanym wieloleciu zaobserwowano jedynie w Portugalii, gdzie odnotowano wprawdzie wzrost zbiorów, ale jedynie w wyniku wzrostu area³u upraw, co dowodzi, e znaczenie cebuli w produkcji warzywniczej tego kraju jest coraz mniejsze. Podobn¹ sytuacjê dostrzega siê w Holandii oraz w Niemczech. Wzrost zbiorów jest w tych krajach wynikiem w g³ównej mierze wzrostu area³u uprawy cebuli, a nie wzrostu plonów. Z tabeli 4 wynika, e w Polsce produkcja cebuli charakteryzuje siê niskimi plonami. Pomimo, e wydajnoœæ cebuli z jednostki powierzchni w latach œrednio rocznie wzrasta³a o,7 dt/ha (0,86%), to jednak stawia to nasz kraj na ostatniej pozycji, wœród czo³owych producentów cebuli w UE. W ca³ym badanym wieloleciu rekordowe plony (,5 t/ha) osi¹gnêliœmy w 998 roku, podczas gdy plony cebuli w Holandii w tym samym roku wynosi³y 6, t/ha, w Niemczech 8 t/ha, zaœ w Wielkiej Brytanii 6 t/ha. Jest to dowód na to, e w krajach le ¹cych w tej samej strefie klimatycznej plony mog¹ byæ nawet -krotnie wy sze. Nie oznacza to jednak, e w naszym kraju w ogóle nie ma gospodarstw warzywniczych, w których plony cebuli s¹ na poziomie oko³o 60 t/ha, czyli wy sze nawet ni œredni plon w Holandii, czy Hiszpanii. Jednak ma³a skala produkcji wiêkszoœci gospodarstw, zbyt wolne wprowadzanie nowych technologii oraz brak œrodków finansowych ograniczaj¹ rozwój polskiej gospodarki warzywniczej. Dla porównania, œrednia powierzchnia uprawy cebuli w Holandii jest prawie szeœæ razy wiêksza ni w Polsce i wynosi 5,4 ha [Œwietlik 005]. Natomiast wyniki Powszechnego Spisu Rolnego GUS w 00 roku pokaza³y, e w Polsce œrednia powierzchnia gospodarstwa uprawiaj¹cego cebulê wynosi 0, ha. Tabela 4. Zmiany w plonach cebuli w latach K raj Œredni plon [dt/ha] W.Brytania Wspó³czynnik [ dt/ha] [%] 4,7 55,9 6,5 44, 40, 0, 45,4 69,4 87, 84, 6,9 7,6 57, 45,9 8,0 67,8 96,0 7, 5, 90,7 9,4 99, 98,9 569, 9, 54,4 5,5 85, 7,5 0,7 96,5 44,8 446,6 567, 405,6 7,0 4,0 0, 49,7 98,7 88,5 60,0 46,4 46,4 80,7 9, 40,6 7,, 09,8 4,4 9,0 9,59,4,06 5,8 4,94,06 6,4,70,8 4,4,7 0,50 0,8,5,8 0,8,90 0,86

6 Zmiany w produkcji warzyw gruntowych w Unii Europejskiej... 9 Wnioski W Polsce na tle pozosta³ych krajów UE wystêpuje du y potencja³ produkcyjny, tak w dziedzinie produkcji warzyw gruntowych ogó³em, jak i w produkcji cebuli. Przy czym trzecie miejsce w produkcji cebuli osi¹gamy drog¹ ekstensywn¹, tzn. przez du ¹ powierzchniê i niskie plony, co w porównaniu z takimi krajami jak, czy czyni nas ma³o konkurencyjnymi na rynku europejskim. Widoczna jest ju jednak powolna intensyfikacja produkcji. Jedynie w Polsce i w Grecji odnotowany wzrost produkcji wynika ze wzrostu plonów. Natomiast w takich krajach, jak:,,, i Wielka Brytania wzrost produkcji ma charakter ekstensywny, bêd¹cy skutkiem wzrostu area³u uprawy. Aby jednak dorównaæ przoduj¹cym krajom UE konieczne jest przyspieszenie procesu podnoszenia wydajnoœci plonowania cebuli, gdy to wp³ynie na wzrost naszej konkurencyjnoœci cenowej i jakoœciowej. Niezbêdne s¹ wiêc dzia³ania zmierzaj¹ce do wiêkszego wdra ania postêpu technologicznego, eliminowania b³êdów technologicznych oraz przede wszystkim specjalizacji i koncentracji produkcji. S¹ to dzia³ania wymagaj¹ce doœæ du ych nak³adów finansowych, na których brak narzeka wielu producentów. St¹d te pomocne mo e byæ skorzystanie ze œrodków pomocowych UE. Literatura Cieœlak-Wojtaszek W. 000: Zmiany w produkcji i rozmieszczeniu warzyw polowych w Polsce w latach Skierniewice. Jab³oñska L. 000: Konkurencyjnoœæ Polski jako producenta roœlin ozdobnych. Mat.konf.: Szanse i zagro- enia dla krajowego ogrodnictwa po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej, Lublin, Jab³oñska L., Juszczak K. 00: Tendencje rozwojowe produkcji warzyw gruntowych w Polsce w latach Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 4, Kobielska Z. 004: Królowa warzywnego eksportu. Boss Rolnictwo, nr 7, 6-8. Œwietlik J. 000: Szanse i zagro enia w produkcji owoców i warzyw, a integracja Polski z Uni¹ Europejsk¹. Mat.konf.: Szanse i zagro enia dla krajowego ogrodnictwa po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej, Lublin, Œwietlik J. 005: Konkurencyjnoœæ polskiej produkcji cebuli na wspólnym rynku nowej Unii Europejskiej. Nowoœci Warzywnicze, Skierniewice, 5-. Summary Since many years the cultivation of vegetables has been playing an important role in plant production in Poland, especially the cultivation of onions which is our leading export product. The main aim of this publication is the presentation of changes in onion production in Poland in the context of the data from the selected EU countries in the years , and indication of Polish production competitive potential on the market of the enlarged EU. Poland with the production level of tons is the third producer (after Spain and Holland) on EU-5 market. Poland achieves such a high production in extensive way through large area but low crops which makes us in comparison with countries such as Spain and Holland not very competitive on European market. Nevertheless the rise of production intensity is observed. Only in Poland and Greece the rise of production is the result of rise in crops. However in France, Holland, Germany, Portugal and Great Britain extensive rise of production is the effect of rise of the cultivation area. Adres do korespondencji mgr in. Ksenia Juszczak Samodzielna Pracownia Organizacji i Ekonomiki Ogrodnictwa SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 ) juszczak@alpha.sggw.waw.pl