POLAND AS A COMPETITOR ON THE GLOBAL MARKET OF ONION. Wstêp. Metodyka i Ÿród³a danych

Transkrypt

1 154 Ksenia Juszczak STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt 4 Ksenia Juszczak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie POLSKA JAKO KONKURENT NA ŒWIATOWYM RYNKU CEBULI POLAND AS A COMPETITOR ON THE GLOBAL MARKET OF ONION S³owa kluczowe: cebula, konkrencyjnoœæ Key words: onion, competition Synopsis. W opracowaniu dokonano oceny pozycji konkurencyjnej polskiego rynku cebuli na arenie miêdzynarodowej z punktu widzenia wielkoœci produkcji oraz jej udzia³u w obrotach œwiatowych. Przeprowadzone analizy wykaza³y, e nale y do grona najwiêkszych konkurentów na œwiatowym rynku cebuli, zarówno pod wzglêdem skali produkcji, jak i wzrastaj¹cego eksportu. Wstêp Z³o onoœæ i trudnoœæ metodyczna badania konkurencyjnoœci produktów ogrodniczych wynika z faktu, e decyduje o niej wieloœæ czynników, których wp³yw trudno œciœle skwantyfikowaæ [Kubiak i in. 2002]. Zdaniem Meredyka [2000] poziom konkurencyjnoœci okreœla siê udzia³em danego produktu lub podmiotu w rynku lokalnym, krajowym czy te œwiatowym. Na tej podstawie mo emy oceniæ konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa (gospodarstwa) lub te kraju z punktu widzenia wielkoœci produkcji. St¹d te w opracowaniu punktem wyjœcia do zbadania konkurencyjnoœci by³a wielkoœæ naszego potencja³u produkcyjnego cebuli oraz pozycja naszego kraju wœród jej eksporterów i importerów. Poniewa oceny pozycji konkurencyjnej danego kraju mo na dokonaæ jedynie przez porównanie do jakiejœ bazy, zmiany jakie zasz³y w produkcji cebuli oraz jej handlu zagranicznym w Polsce analizowano na tle wybranych krajów œwiata, bêd¹cych czo³owymi jej producentami oraz eksporterami i importerami. Na tej podstawie dokonano oceny w jakim stopniu nasz potencja³ produkcyjny pozwoli nam konkurowaæ na rynkach œwiatowych, co by³o celem pracy. Metodyka i Ÿród³a danych Badaniami objêto zmiany w poziomie produkcji cebuli na podstawie zmian w powierzchni uprawy oraz zbiorach (ogó³em i w przeliczeniu na 1 mieszkañca), zmiany w obrotach handlu zagranicznego cebul¹ obejmuj¹ce eksport i import ogó³em i w przeliczeniu na 1 mieszkañca oraz zmiany w produktywnoœci ziemi jako mierniku intensywnoœci produkcji. Badaniami objêto lata W analizach pos³ugiwano siê metod¹ pionowej i poziomej analizy porównawczej, w której zale nie od badanego zjawiska do porównañ z Polsk¹ wybrano ró ne kraje bêd¹ce czo³owymi producentami, eksporterami i importerami cebuli. Dodatkowo uwzglêdniono pañstwa nie nale ¹ce do œwiatowej czo³ówki, ale bêd¹ce znacz¹cymi partnerami Polski w handlu cebul¹ oraz te, w których wstêpne analizy wskazywa³y na bardzo istotne zmiany w postaci spadku lub wzrostu wielkoœci produkcji, eksportu lub importu. Te ostatnie s¹ potencjalnymi przysz³ymi konkurentami Polski na œwiatowym rynku lub te nowymi rynkami zbytu. Zmiany w powierzchni i zbiorach, poza ca³ym 35-leciem, analizowano w czterech podokresach obejmuj¹cych lata 1979 (10 lat), (10 lat), (10 lat) i (5 lat). W analizie plonów, z uwagi na ich du ¹ zmiennoœæ, wyznaczono okresy 5-letnie. Przedstawiono tak e relacje plonów cebuli w poszczególnych krajach do plonów w Polsce przyjêtych za 100%. Zmiany w zbiorach i handlu zagranicznym cebul¹ przeœledzono odnosz¹c œredni zbiór, a tak e wielkoœci eksportu i importu w latach do sta³ej podstawy, za któr¹ przyjêto œredni¹ z lat Kierunek i dynamikê zmian produkcji, zarówno w d³ugim okresie czasu, jaki w podokresach, okreœlono przy wykorzystaniu prostoliniowej linii tendencji wyznaczonej metod¹ najmniejszych kwadratów. Linie tendencji wyznaczono dla wartoœci wzglêdnych, obliczonych w stosunku do œredniej analizowanych okresów, co przy badaniu wielu czynników ró ni¹cych siê jednoczeœnie

2 jako konkurent na œwiatowym rynku cebuli 155 absolutnym poziomem w poszczególnych krajach, umo liwia dokonywanie wszelkich porównañ pionowych i poziomych. Podstaw¹ Ÿród³ow¹ analiz by³y dane G³ównego Urzêdu Statystycznego (GUS) pochodz¹ce z roczników statystycznych Rzeczpospolitej Polskiej, rolnictwa, handlu zagranicznego oraz demografii, statystyki FAO i Eurostat, opracowania Centralnego Oœrodka Badawczo-Rozwojowego Ogrodnictwa (COBRO) i Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej (IERiG ). Poza tym wykorzystano równie dane liczbowe z prac naukowych i popularno-naukowych, a tak e z prac magisterskich. Wyniki badañ Miejsce Polski wœród œwiatowych producentów cebuli nale y do grona najwiêkszych producentów na œwiatowym rynku cebuli. Znajdujemy siê na 14 miejscu w œwiecie pod wzglêdem zbiorów ogó³em i 9 pod wzglêdem zbiorów na 1 mieszkañca (tab.1). W Europie w obu przypadkach plasujemy siê na 3 miejscu, po Hiszpanii i Holandii, ale w znacznym stopniu zawdziêczamy je najwiêkszemu wœród krajów europejskich area³owi uprawy, wy szemu o 36% ni w Hiszpanii i o 153% ni w Holandii [Juszczak 2006]. Ta ostatnia jest œwiatowym liderem w produkcji na 1 mieszkañca wynosz¹cej 50,3 kg, a wiêc znacznie przekraczaj¹cej potrzeby rynku wewnêtrznego. W Hiszpanii jest to 24,7 kg/m, w Polsce 18,2 kg/m, a w Chinach i Indiach, bêd¹cych na pierwszym i drugim miejscu w zbiorach ogó³em, tylko 12,6 i 5,1 kg/m. Tabela 1. Najwiêksi œwiatowi producenci cebuli Œrednia roczna wielkoœæ zbiorów cebuli w latach Pakistan Rosja Iran Japonia Brazylia Korea Po³udniowa Indonezja tys. ton , , , , , , , , , ,4 874,9 804,0 791,9 701,7 666,3 ogó³em 554,4 275,2 238,4 323,0 656,7 530,6 117,9 382,8 109,7 854,1 220,1 411,9 201,5 116,4 udzia³ w œwiatowych zbiorach [%] 31,3 10,2 6,4 3,8 3,0 2,8 2,8 2,3 2,2 1,9 1,7 1,5 1,5 1,4 1,3 na 1 mieszkañca Zmiany w powierzchni uprawy cebuli w Polsce i wybranych krajach Spoœród 15 krajów poddanych szczegó³owej analizie, w ca³ym badanym wieloleciu najwy sz¹ dynamikê wzrostu powierzchni uprawy cebuli odnotowano w Chinach. Wzrasta³a ona œrednio rocznie w stosunku do œredniej 35-lecia o 5,44% (tab. 2). Rozpatruj¹c kolejne 10-lecia widaæ jednak, i wesz³y na drogê rozwoju dopiero w latach 80. odbudowuj¹c swoj¹ produkcjê cebuli po spadkowej tendencji lat 70. Najsilniejszy wzrost wyst¹pi³ w latach , kiedy to area³ uprawy wzrasta³ rocznie a o 10,10% w stosunku do œredniej tego okresu. W wielkoœciach absolutnych by³ to wzrost o 38,84 tys. ha œrednio rocznie, tj. prawie tyle, ile obecnie wynosi ca³a powierzchnia uprawy cebuli w Polsce. W ca³ym badanym wieloleciu bardzo dynamiczny wzrost powierzchni uprawy cebuli wyst¹pi³ równie w Indiach. Œrednio rocznie wzrasta³a ona o 3,58% w stosunku do œredniej z lat WyraŸn¹ tendencjê wzrostow¹ powierzchni uprawy cebuli, ale o znacznie mniejszej dynamice ni w przypadku Chin i Indii, odnotowano w Stanach Zjednoczonych, Argentynie, Turcji, Niemczech oraz w Polsce. W Polsce dynamika wzrostu wynosi³a œrednio 1,32% rocznie. kg/m 12,6 5,1 11,4 28,6 10,5 10,1 21,5 9,5 6,6 24,7 18,6 50,3 3,7 18,2 9,6 Uwaga: e uszeregowano wed³ug malej¹cych zbiorów w tonach w latach ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAO Yearbook Production i GUS 375,6 154,8 177,2 177,6 292,2 241,0 99,4 221,6 92,6 603,3 183,2 241,5 173,0 62,1

3 156 Ksenia Juszczak Tabela 2. Dynamika zmian powierzchni uprawy i zbiorów cebuli w wybranych krajach w latach 2004 (w wartoœciach wzglêdnych) Argentyna Niemcy Wêgry W³ochy Wielka Brytania Chile opracowanie ród³o: Landbowcijferes ,44 3,58 1,80 1,62 1,32 1,65 0,12 0,68 1,55 1,64 1,63 1,07 1,67 0,87 0,88 Powierzchnia uprawy 1979 podokresy Wspó³czynnik kierunkowy linii trendu 3,15 3,15 2,51 0,95 1,02 0,11 0,18 2,86 4,95 3,32 0,69 1,91 0,77 1,90 10,75 2,50 2,39 1,25 0,89 1,52 3,01 3,83 0,39 2,48 13,93 1,74 2,36 1,04 1,20 0,11 10,10 4,80 2,78 3,23 0,96 4,16 12,72 2,32 2,19 4,68 2,11 0,96 3,05 3,12 3,46 5,90 3,74 0,33 5,90 0,01 6,09 3,22 2,96 2,15 5,78 2,73 9,75 1,09 0,77 1,41 6,07 3,46 3,11 3,87 2,73 3,79 0,09 3,77 4,00 0,28 0,55 2,80 0,20 2,05 2, ,59 2,39 2,99 5,78 0,81 29,27 2,25 2,93 3,10 0,22 1,37 3,85 0,83 2,59 11,96 Zbiory podokresy ,83 1,94 3,47 4,04 5,54 5,63 1,21 4,86 6,40 5,69 1,32 0,25 1,11 2,52-0,36 w³asne na podstawie danych GUS, FAO Yearbook Production, Roczniki ,06 3,99 3,75 5,18 1,84 6,61 2,04 4,81 4,05-1,36-0,94 4,18-1,01 4,48 0, ,15 3,42 3,31 6,56 4,41 6,47 3,07 1,60 2,02 7,83 3,56 9,59 2,39 0,68 1,06 Przy podobnej w powy szych krajach dynamice wzrostu w d³ugim okresie czasu, analiza zmian w poszczególnych podokresach wskazuje na rosn¹ce znaczenie Argentyny jako producenta cebuli. W tym kraju w kolejnych dziesiêcioleciach wzrost powierzchni jej uprawy jest coraz szybszy. Z kolei coraz mniejsza jest dynamika wzrostu area³u uprawy cebuli w Niemczech. Podobne zjawisko wystêpuje równie w Polsce, choæ dopiero od lat 90. W latach , po spadkowej tendencji w poprzednim 10- leciu o 1,02% rocznie, powierzchnia uprawy w naszym kraju wzrasta³a w relatywnie szybkim tempie, bo œrednio rocznie o 1,52% w stosunku do œredniej tego okresu. W latach dynamika wzrostu obni y³a siê. Z kolei ostatnie 5-lecie charakteryzuje stabilizacja area³u uprawy cebuli. Na uwagê zas³uguje bardzo szybki wzrost w ostatnim 5-leciu powierzchni uprawy cebuli w Holandii (a o 9,75% w stosunku do œredniej z lat ). Jednak w ca³ym 35-leciu dynamika wzrostu area³u uprawy cebuli w Holandii by³a ni sza ni w omawianych wy ej krajach, w tym tak e w Polsce, gdy wynosi³a œrednio 1,07% rocznie. Tendencjê wzrostow¹ w d³ugim okresie czasu wykazywa³a równie powierzchnia uprawy cebuli we Francji, Wielkiej Brytanii i Chile. W pozosta³ych analizowanych krajach, to znaczy w Hiszpanii, na Wêgrzech, we W³oszech i w Egipcie zaobserwowano tendencjê malej¹c¹ w areale uprawy cebuli. Przy czym, o ile w Egipcie spadek ten by³ nieznaczny (rocznie o 0,12% w stosunku do œredniej wielolecia), to w Hiszpanii, na Wêgrzech oraz we W³oszech powierzchnia mala³a odpowiednio o 1,67, 1,64 i 1,63%. Œledz¹c zmiany obszaru uprawy w tych krajach w kolejnych podokresach mo na zauwa yæ, e we W³oszech powierzchnia uprawy maleje systematycznie i to z coraz wiêksz¹ dynamik¹, osi¹gaj¹c najwy szy spadek w ostatnim 5-leciu (wspó³. kierunkowy 2,73%). Podobna sytuacja jest na Wêgrzech i w Hiszpanii, przy czym o ile w Hiszpanii po 30 latach tendencji spadkowej w ostatnim 5-leciu nast¹pi³ wzrost powierzchni uprawy (o 1,09% œrednio rocznie), to na Wêgrzech powierzchnia stale mala³a, z wyj¹tkiem lat 80., osi¹gaj¹c najwy sz¹ dynamikê spadku w ostatnim przedziale czasowym (wspó³. kierunkowy 5,78%). Zmiany w zbiorach cebuli w Polsce i wybranych krajach Z przeprowadzonych badañ wynika, e w latach 2004 prawie we wszystkich krajach objêtych analiz¹, zbiory cebuli wykazywa³y tendencjê rosn¹c¹, choæ o ró nej dynamice wzrostu. Do krajów, w których w ostatnich 35 latach nastêpowa³ najszybszy wzrost zbiorów cebuli nale ¹ i Niemcy. W stosunku do œredniej ca³ego wielolecia, w Chinach wzrasta³y one œrednio z roku na rok o 6,07%, zaœ w Niemczech o 4% (tab. 2). W wielkoœciach bezwzglêdnych oznacza to œredni roczny wzrost odpowiednio o 397,47 i 7,08 tys. ton. Szczegó³owa analiza zmian zbiorów w poszczególnych

4 jako konkurent na œwiatowym rynku cebuli 157 podokresach wykazuje, e w Chinach w trzech pierwszych dziesiêcioleciach tempo wzrostu zbiorów by³o coraz szybsze. Najwy sz¹ dynamikê odnotowano w latach 90., kiedy zbiory wzrasta³y œrednio rocznie o 10,06%. Dopiero w ostatnim 5-leciu dynamika ta obni y³a siê do 6,16% rocznie. Z kolei w Niemczech najszybciej ros³y zbiory w latach 80. (œrednio rocznie o 6,40%). Lata 90. charakteryzuje spowolnienie dynamiki wzrostu do 4,05% œrednio rocznie, zaœ w ostatnim 5-leciu zbiory cebuli w Niemczech zaczê³y spadaæ. Relatywnie wysok¹ dynamikê wzrostu w badanym wieloleciu wykazuj¹ tak e zbiory cebuli w Turcji, Argentynie oraz we Francji i w Indiach, gdzie ros³y œrednio rocznie w stosunku do œredniej badanego okresu odpowiednio o 3,87, 3,79, 3,77 i 3,46% (tab. 2). Przy czym, o ile w Argentynie i Indiach wzrost zbiorów by³ systematyczny, z wyraÿnie rosn¹c¹ dynamik¹ w przypadku tej pierwszej, o tyle w Turcji i we Francji w ostatnim 5-leciu, po trzech dekadach szybkiego wzrostu, odnotowano spadek zbiorów cebuli odpowiednio o 6,56 i 1,60% œrednio rocznie. Tendencja wzrostowa zbiorów cebuli wystêpuje równie w Polsce. W latach 2004 ros³y one œrednio rocznie o 2,73% w stosunku do œredniej wielolecia i jak wynika z analizy porównawczej, by³a to dynamika nieznacznie ni sza ni w Holandii, gdzie œredni roczny wzrost wynosi³ 2,80%. Równoczeœnie wystêpuj¹ wyraÿne ró nice miêdzy obu krajami, je eli wzi¹æ pod uwagê zmiany w poszczególnych podokresach. W Polsce tendencja wzrostowa wystêpowa³a w ka dym dziesiêcioleciu badanego okresu, przy czym najwiêksz¹ dynamikê odnotowano w latach 80. O ile w latach 1979 zbiory cebuli ros³y œrednio tylko o 0,81% rocznie w stosunku do œredniej tego okresu, to w latach o 5,54%. Tak wysoki wskaÿnik dla drugiego dziesiêciolecia wynika z bardzo niskich zbiorów cebuli w roku Jak podaje Jab³oñska i Juszczak [2003] by³ to rok bardzo niskich zbiorów wszystkich warzyw i mo na uznaæ go za prze³omowy, gdy od tego roku polskie warzywnictwo wesz³o w okres o wyraÿnie wy szym ich poziomie. W przypadku cebuli œredni zbiór w latach wynosi³ 470,73 tys. ton, podczas gdy w latach 1979 tylko 353,52 tys. ton. W nastêpnym dziesiêcioleciu dynamika wzrostu zbiorów cebuli w Polsce by³a ju ni sza. W ostatnim 5-leciu zbiory ros³y œrednio rocznie w tempie 4,41%. W przypadku Holandii kolejne dziesiêciolecia, z wyj¹tkiem ostatniego podokresu, charakteryzowa³a odmienna dynamika zmian. W latach 1979 i zbiory cebuli ros³y z doœæ znaczn¹ dynamik¹, bo odpowiednio o 3,85 i 4,18% œrednio rocznie (tab. 2). By³y to dziesiêciolecia o niskiej dynamice zbiorów cebuli w Polsce. Z kolei w latach 80., kiedy w Polsce wystêpowa³ najsilniejszy wzrost zbiorów, w Holandii odnotowano tendencjê spadkow¹, choæ jedynie o 0,25% rocznie. W latach , podobnie jak w Polsce, zbiory cebuli ponownie ros³y szybciej, ale z dynamik¹ wy sz¹ ni w naszym kraju. Wynosi³a ona œrednio rocznie 9,59% w stosunku do œredniej tego okresu. Nieznaczn¹ jedynie tendencjê wzrostow¹ zbiorów cebuli odnotowano natomiast u najwiêkszego jej producenta w Europie, w Hiszpanii. W ca³ym badanym wieloleciu wzrasta³y one œrednio rocznie zaledwie o 0,20%. W latach 90. odnotowano nawet tendencjê malej¹c¹, co g³ównie by³o wynikiem spadku area³u uprawy. WyraŸny wzrost zbiorów cebuli w Hiszpanii wyst¹pi³ dopiero w latach , kiedy to ros³y z roku na rok o 2,39% w stosunku do œredniej tego okresu. Wœród analizowanych 15 krajów d³ugookresow¹ malej¹c¹ tendencj¹ charakteryzowa³y siê zbiory cebuli jedynie we W³oszech i na Wêgrzech. W ca³ym badanym wieloleciu obni a³y siê one odpowiednio o 0,55 i 0,28%. Spadek zbiorów we W³oszech wystêpuje ju od pocz¹tku lat 80. z najsilniejsz¹ dynamik¹ w latach , o czym œwiadcz¹ ujemne wspó³czynniki kierunkowe wynosz¹ce w kolejnych podokresach odpowiednio: 1,32, 0,94 i 3,56%. Z kolei na Wêgrzech spadek rozpocz¹³ siê w latach 90., po relatywnie wysokim ich wzroœcie wynosz¹cym œrednio rocznie 5,59% w latach O ile jednak, w dziesiêcioleciu zbiory cebuli z roku na rok mala³y o 1,36%, to w latach ich spadek osi¹gn¹³ rekordowe tempo wynosz¹ce œrednio rocznie 7,83% w stosunku do œredniej tego 5-lecia. W ci¹gu czterech lat zbiory cebuli obni y³y siê ze 175,33 (2001 rok) do 109,4 tys. ton (2004 rok). Zmiany w plonach cebuli w Polsce i wybranych krajach Wœród 15 najwiêkszych producentów, z wyj¹tkiem Indii, charakteryzuje siê w ca³ym badanym okresie najni szym poziomem produktywnoœci cebuli z 1 ha. W latach jej œredni plon wyniós³ 21 t/ha i by³ 2,7 razy ni szy ni w Holandii, 2,4 razy ni w USA i 2,2 razy ni w Hiszpanii (tab. 3). W porównaniu z Francj¹, Niemcami i Wielk¹ Brytani¹ osi¹gamy plony oko³o 1,9 razy ni sze. Tak znaczna ró nica wystêpuje pomimo wzrostu plonów cebuli w naszym kraju w

5 158 Ksenia Juszczak Tabela 3. Zmiany w plonach cebuli w wybranych krajach w latach Œredni plon [t/ha] ,93 14,88 15,71 19,14 18,57 19,78 21,06 Relacje plonów w poszczególnych krajach do plonów w Polsce (plony w Polsce = 100 %) Argentyna Niemcy Wêgry W³ochy Wielka Brytania Chile ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAO Yerbook Production i badanym okresie œredniorocznie o 1,4% [Juszczak 2006]. Ale a w 8 z badanych krajów wzrost ten by³ wy szy, czyli nasz dystans pog³êbia siê. Na przyk³ad we Francji i Niemczech wynosi³ 2,84 i 2,62%, a w Holandii 1,63%. Stawia to nas w gorszej pozycji konkurencyjnej. Wolniej ni w Polsce plony cebuli ros³y tylko w Wielkiej Brytanii i we W³oszech, czyli krajach wycofuj¹cych siê z jej produkcji oraz w Egipcie i Chinach. Handel zagraniczny cebul¹ w skali œwiata Wzrost eksportu cebuli z wiêksz¹ lub mniejsz¹ dynamik¹ wystêpuje we wszystkich krajach objêtych analiz¹, z wyj¹tkiem W³och. Najwiêkszym od lat eksporterem cebuli jest, dostarczaj¹ca co roku oko³o 16% œwiatowego eksportu i a 53% eksportu europejskiego. ten na eksport przeznacza œrednio 80-90% rocznych zbiorów cebuli [Juszczak 2006]. Drugim co do wielkoœci eksporterem s¹ z udzia³em 13,7% w œwiatowym eksporcie, trzecim zaœ z udzia³em 7,3% (tab. 4). Do czo³ówki najwiêkszych œwiatowych eksporterów nale ¹ równie, Meksyk,,, Nowa Zelandia i Argentyna. W ostatnich 5 latach eksport cebuli w tych krajach stanowi³ odpowiednio: 7,1, 5,8, 5,7, 4,8; 4,3 i 3,6% œwiatowego eksportu. jest drugim co do wielkoœci eksporterem w Europie z udzia³em na poziomie 16%. ten w latach wys³a³ na eksport 21,2% w³asnych zbiorów cebuli [Juszczak 2006]. z udzia³em 3,3% w œwiatowym i 11,2% w europejskim eksporcie zajmuje 10 miejsce na œwiecie i 3 w Europie, zaraz za Holandi¹ i Hiszpani¹. Eksport polskiej cebuli w latach wynosi³ 148,39 tys. t, co oznacza wzrost o 264% w stosunku do œredniej z lat 1974 (tab.4). W ostatnim 5-leciu przedmiotem naszego eksportu by³o œrednio 21,1% krajowych zbiorów cebuli, co œwiadczy o tym, e rola eksportu w zagospodarowaniu naszej cebuli wzrasta. W latach 1974 eksportowaliœmy 12,4% zbiorów, a w latach tylko 8,7-7,6% [Juszczak 2006]. zdobywa coraz wiêcej rynków zagranicznych. W latach 70. i 80. eksportowano cebulê do oko³o 20 pañstw i by³y to g³ównie kraje europejskie (najwa niejsze to RFN i Wielka Brytania) oraz ZSRR, zaœ pod koniec lat 90. a do oko³o pañstw po³o onych na ró nych kontynentach [Juszczak 2006]. Najwiêkszymi odbiorcami w ostatnim 10-leciu s¹:, by³e republiki ZSRR oraz Rosja ze œrednim udzia³em odpowiednio 21,2, 15,4 i 12,5%. Liderem w eksporcie cebuli na 1 mieszkañca jest Nowa Zelandia oraz, w których to wynosi on odpowiednio 50,3 i 44,2 kg/m (tab. 4). plasuje siê na 10 pozycji, podobnie jak pod wzglêdem eksportu cebuli ogó³em. W przeliczeniu na 1 mieszkañca wysy³aliœmy na rynki zagraniczne w ostatnim 5-leciu œrednio 2,9 kg GUS

6 jako konkurent na œwiatowym rynku cebuli 159 Tabela 4. Najwiêksi œwiatowi eksporterzy cebuli Œrednio roczna wielkoœæ eksportu cebuli w latach Meksyk Nowa Zelandia Argentyna Kazahstan Belgia Pakistan tys. ton 705,8 613,5 325,3 318,9 259,0 255,6 213,5 192,0 163,2 148,4 119,5 75,1 73,0 71,2 68,5 ogó³em udzia³ w œwiatowym eksporcie [%] 15,8 13,7 7,3 7,1 5,8 5,7 4,8 4,3 3,6 3,3 2,7 1,7 1,6 1,6 1,5 e uszeregowano wed³ug malej¹cego eksportu w tonach w latach ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAO i GUS. kg/1m 44,2 0,6 1,1 0,2 2,6 3,7 5,2 50,3 4,3 2,9 1,7 1,3 4,7 6,9 0,5 na 1 mieszkañca 194,3 430,1 355,0 610,5 444,0 133,9 115,3 1264,9 1251,4 226,7 4639,2 853,2 940,9 Jeœli chodzi o import cebuli, to liderem na œwiecie jest Rosja. Na kraj ten przypada³o w ostatnim badanym 5-leciu prawie 10% œwiatowego importu (tab. 5). Kolejni znacz¹cy importerzy to Stany Zjednoczone, Malezja i Niemcy z udzia³em w œwiatowym imporcie na poziomie 6,2-6,3% ka dy. Na pi¹tym miejscu znajduje siê Wielka Brytania, a zaraz za ni¹ Japonia, do których trafia³o w latach odpowiednio 5,6 i 5,4% œwiatowego importu. W porównaniu do tych krajów, importuje relatywnie niewielkie iloœci œwie ej cebuli. Nasz import w ostatnim 5-leciu stanowi³ tylko 0,9% œwiatowego importu, co stawia nas na 22 pozycji wœród najwiêkszych importerów. Bior¹c pod Tabela 5. Najwiêksi œwiatowi importerzy cebuli Œrednio roczna wielkoœæ importu cebuli w latach ogó³em na 1 mieszkañca Rosja Malezja Niemcy Wielka Brytania Japonia Arabia Saudyjska Bangladesz Kanada Zjednoczone Emiraty Arabskie Belgia Brazylia Sri Lanka tys. ton 432,1 275,8 273,1 272,2 248,5 240,1 173,5 164,5 152,9 152,6 144,7 131,4 125,8 116,1 92,6 41, udzia³ w œwiatowym imporcie [%] 9,8 6,3 6,2 6,2 5,6 5,4 3,9 3,7 3,5 3,5 3,3 3,0 2,9 2,6 2,1 0,9 e uszeregowano wed³ug malej¹cego eksportu w tonach w latach ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAO i GUS. kg/1m 3,0 1,0 11,6 3,3 4,2 1,9 7,6 1,2 4,9 53,0 14,1 0,8 6,7 1,9 5,8 0,

7 160 Ksenia Juszczak uwagê tylko kraje europejskie, wiêkszymi od Polski importerami cebuli, poza wspomnianymi Niemcami i Wielk¹ Brytani¹, jest Belgia, i. Rozpatruj¹c import cebuli w przeliczeniu na 1 mieszkañca, równie zajmuje odleg³e miejsce. W latach import ten wynosi³ œrednio 0,9 kg, podczas gdy na przyk³ad w Belgii 14,1 kg, Holandii 5,8 kg, Francji 1,9 kg. Jest on znikomy w porównaniu do takich krajów, jak Zjednoczone Emiraty Arabskie czy Malezja, które importowa³y w tym okresie odpowiednio 53kg/M i 11,6 kg/m. Cebula do Polski importowana jest g³ównie w okresie jej niedoboru na rynku (kwiecieñ, maj, czerwiec) i pozwala na w³aœciwe zaspokojenie popytu krajowego, ma wiêc charakter komplementarny, a nie konkurencyjny dla naszej produkcji. Wnioski 1. W Polsce i w wiêkszoœci badanych krajów w ca³ym analizowanym 35-leciu odnotowano tendencjê wzrostow¹ produkcji cebuli. W Polsce zbiory ogó³em wzrasta³y œredniorocznie o 2,73%, zaœ powierzchnia o 1,32% z wyraÿnie malej¹c¹ dynamik¹ w kolejnych podokresach. Wynika st¹d, i wzrost produkcji by³ efektem nie tylko wzrostu area³u uprawy, ale tak e zwiêkszenia produktywnoœci ziemi. Najwiêksz¹ d³ugookresow¹ tendencj¹ wzrostu charakteryzowa³y siê zbiory w Chinach i Niemczech. Szybciej ni w Polsce ros³y zbiory cebuli równie w Argentynie i Indiach oraz do koñca lat 90. w Turcji i Francji, zaœ w podobnym tempie w Holandii. Natomiast stopniowo z produkcji cebuli wycofuj¹ siê W³ochy, Wêgry, i Wielka Brytania. 2. jako eksporter cebuli zajmuje wysok¹ 10 pozycjê na œwiecie i 3 w Europie. Œrednio w latach z Polski wyeksportowano ponad 2-krotnie wiêcej cebuli ni na pocz¹tku lat 70. Spadek liczby mieszkañców i utrzymuj¹cy siê popyt na cebulê na sta³ym poziomie, spowoduje i dalszy wzrost jej produkcji uzale niony bêdzie w g³ównej mierze od eksportu. Nie bêdzie to ³atwe w sytuacji nasilaj¹cej siê konkurencji ze strony najwiêkszych europejskich eksporterów, czyli Holandii i Hiszpanii, jak równie krajów azjatyckich (, ) oraz Ameryki P³d. (Chile i Argentyna). 3. Przeprowadzone analizy wskazuj¹, e nale y do grona najwiêkszych konkurentów na œwiatowym rynku cebuli, zarówno pod wzglêdem skali jej produkcji, jak i eksportu. Jednak swój wysoki potencja³ produkcyjny zawdziêczmy wysokiej powierzchni uprawy, nie zaœ wysokim plonom, które w naszym kraju s¹ blisko 3-krotnie ni sze ni np. w Holandii, czy te Hiszpanii. Stawia to nas na gorszej pozycji konkurencyjnej. Literatura Jab³oñska L., Juszczak K. 2003: Tendencje rozwojowe produkcji warzyw gruntowych w Polsce w latach Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 4, Juszczak K. 2006: Konkurencyjnoœæ polskiego warzywnictwa na przyk³adzie cebuli przy wykorzystaniu metody Porter a. Praca doktorska. Samodzielna Pracownia Organizacji i Ekonomiki Ogrodnictwa, SGGW, Warszawa. Kubiak, Kogut W., ewski A., Maciejczyk-Kempiñska U., Mirowska Z., Nachtman G., Strojewska I. 2002: Konkurencyjnoœæ polskiego ogrodnictwa wzglêdem ogrodnictwa Unii Europejskiej. COBRO, Wy sza Szko³a Zarz¹dzania i Marketingu w Sochaczewie, Warszawa Sochaczew. Landen uinbouwcijfers Central buremu voor de Statistick. CBS. Meredyk K. 2000: Warunki konkurencyjnoœci rolnictwa polskiego. Mat. konf. Agrobiznes a rozwój wsi i rolnictwa w warunkach przygotowañ do przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej. L¹dek Zdrój lipca, Wydawnictwo Akademia Ekonomiczna, Wroc³aw, Roczniki Statystyczne Rolnictwa 2005: GUS, Warszawa. Summary In this study the analysis has been made on competitive position of the Polish onion market regarding scale of the production (area, crops, yields) and its share in the global market. The analysis indicates that Poland belongs to the biggest competitors in the onion worldwide market, both in the aspect of production scale and export. However our high production potential is based on large production area, not on high crop efficiency, which is almost three time lower than in the Netherlands or in Spain. That makes our competitive position worse. Decrease number of inhabitants and fixed demand on onion cause that the further increase of its production will depend mainly on export. That would not be easy taking into account the increase competition from the biggest European exporters such as the Netherlands and Spain, as well as Asian countries (China and India) and South America countries (Chile and Argentina). Adres do korespondencji: dr in. Ksenia Juszczak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Samodzielna Pracownia Organizacji i Ekonomiki Ogrodnictwa ul. Nowoursynowska 159, Warszawa tel. (0 22) , ksenia_juszczak@sggw.pl