Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości."

Władysław Milewski
6 lat temu
Przeglądów:

1 Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość. Moralna wartość zaufania nie jest samym zaufaniem. Ono jest tylko materią specyficznym i możliwym do ogólnego scharakteryzowania stosunkiem między osobą a osobą. Wartościowy charakter zaufania tym stosunkiem nie jest... Materia różnicuje świat aksjologiczny na poszczególne, odrębne wartości (zarówno na typy wartości, jak i na konkretne wartości występujące w ich zakresie). Wartościowy charakter nadaje tym materiom charakter aksjologiczny. To dopiero dzięki niemu mamy do czynienia z przedmiotami aksjologicznymi. Ten wartościowy charakter, podobnie jak materia wartości, różnicuje się w zależności od tego, o jaką wartość (jaki typ lub jaką wartość jednostkową) chodzi. Przykładem takiego zróżnicowania jest negatywny lub pozytywny rodzaj tej wartościowości oraz zróżnicowanie co do wysokości oraz co do mocy wartości. Wartości moralne są tylko jednym z rodzajów wartości. Stąd powstaje w etyce problem: jak usytuować wartości moralne względem innych typów wartości? Dietrich von Hildebrand: Hildebrand rozważa problem wartości w dwóch różnych kontekstach: (1) w kontekście motywacji ludzkiego działania, (2) niezależnie od takiego kontekstu jako przedmioty autonomiczne, niezależne w swojej cenności od roli spełnianej w motywacji. W kontekście motywacji ludzkiego postępowania, pojęciem szerszym od wartości jest dla Hildebranda znaczący charakter lub ważność. W kontekście motywacji Hildebrand wyróżnia więc trzy rodzaje ważności: (1) to, co subiektywnie zadowalające, (2) to, co jest dla osoby obiektywnym dobrem (3) wartości. Natomiast w obrębie samych wartości pojawia się u Hildebranda podział na: (1) wartości ontyczne; (2) wartości jakościowe; (3) ogólną wartość bytu.

2 Wartość ontyczną mamy na względzie, gdy mówimy o godności ludzkiej osoby, o cenności przysługującej istocie żywej, o wadze ludzkiej wolności, czy wreszcie o cenności ludzkich odpowiedzi uczuciowych. Wszystkie te przedmioty mają swoją cenność na gruncie swej wartości ontycznej. Ta wartość nie jest tożsama z wartościami jakościowymi, które rozpadają się tzw. aksjologiczne rodziny: np. wartości moralne, estetyczne, intelektualne, witalne. Jeżeli osoba jest cenna w sensie wartości ontycznej, to osobowość ma cenność w sensie wartości jakościowej. Różnica między wartościami ontycznymi i jakościowymi prezentuje się na kilku poziomach. W obrębie wartości jakościowych dla wartości pozytywnych istnieją przeciwieństwa czyli wartości negatywne: uczciwości odpowiada nieuczciwość, prawdomówności kłamstwo, skromności pycha. Inaczej w wypadku wartości ontycznych: o ile pozytywne wartości jakościowe mają swoje przeciwwagę w negatywnych wartościach jakościowych, o tyle wartości ontyczne są tylko pozytywne. Negatywne wartości ontyczne nie istnieją, a przeciwczłonem pozytywnej wartości ontycznej jest w ogóle brak jakiejkolwiek wartości ontycznej. W porównaniu z wartościami ontycznymi, wartości jakościowe są bardziej niezależne od swego nosiciela i postawy, w której się urzeczywistniają. Taką niezależność wartości jakościowych od nosiciela widać także w fakcie, że te same wartości mogą przysługiwać różnym nosicielom (np. spolegliwość różnym osobom), podczas gdy wartości ontyczne pozostają związane z jednym typem nosiciela (specyficzna osobowa godność przysługuje tylko człowiekowi). Inny jest typ postawy, jaką wobec obu rodzajów wartości przyjmuje człowiek. Hildebrand argumentuje odwołując się do pokory i skromności, którą człowiek winien przyjąć wobec faktu realizowania przez siebie wartości jakościowych głównie wartości moralnych. Tego typu postawa traci jednak zasadność względem wartości ontycznych związanych z osobowym charakterem człowieka. Wartości jakościowe można posiadać w większym lub mniejszym stopniu niż inni, a ponadto ich urzeczywistnianie jest zależne od odpowiednio ukierunkowanej woli. Wartości ontyczne są urzeczywistniane niezależnie od treści chcenia, a ponadto nie można ich posiadać w większym lub mniejszym stopniu w porównaniu z innymi. Godność osoby np. takiemu ustopniowaniu nie podlega. O ile wartości jakościowe są urzeczywistniane jako efekt chcenia, o tyle wartości ontyczne są związane z samym istnieniem swoistego dla nich obiektu. Wartości jakościowe można utracić, wartości ontycznych nie można.

3 Trzeci rodzaj wartości to dla Hildebranda tzw. ogólna wartość bytu. Przysługuje ona każdemu przedmiotowi jako czemuś istniejącemu. Można ją ująć, gdy czemuś rzeczywiście istniejącemu przeciwstawić przedmioty czysto fikcyjne. W tym sensie to, co rzeczywiście istnieje jest czymś cennym dlatego właśnie, że istnieje. Hildebrand nazywa taką wartość wartością formalną. Taka nazwa pozwala odróżnić ogólną wartość bytu od wartości ontycznych. O ile te ostatnie przysługują przedmiotowi ze względu na jego specyficzne uposażenie, o tyle ta pierwsza przysługuje mu tylko z racji jego rzeczywistego istnienia.

4 To, co subiektywnie zadowalające: to, co tylko subiektywnie zadowalające; to, co subiektywnie zadowalające Ustopniowanie pod względem intensywności, a nie wysokości To, co jest dla osoby obiektywnym dobrem (np. zdrowie) Porządek hierarchiczny wysokości Wartości ontyczne (np. wartość ludzkiej osoby, ludzka godność, cenność ludzkiej wolnej woli, cenność istoty żywej, cenność rozumu). Porządek hierarchiczny Ogólna wartość bytu jako czegoś istniejącego. Brak porządku hierarchicznego. Wartości jakościowe (rodziny wartości): wartości moralne (np. czystość, pokora, sprawiedliwość, miłość, spolegliwość, wielkoduszność) wartości witalne (np. ) wartości estetyczne (np. piękno, wspaniałość, wdzięk) wartości intelektualne (np. bystrość, duchowa głębia, dowcip, błyskotliwość) Porządek hierarchiczny panuje tu w obrębie poszczególnych rodzin, jak i pomiędzy nimi.

5 Nicolai Hartmann proponuje jako kryteria porządkujące porządek wartości dwie zasady: moc wartości i jej wysokość. Wartość jest tym mocniejsza, im większy sprzeciw i oburzenie wzbudza jej nierealizacja. Wartość jest tym wyższa, im większy zachwyt i podziw wzbudza jej realizacja. Jednorodne uporządkowanie świata aksjologicznego nie jest według Hartmanna możliwe. Sfera wartości jest na to zbyt złożona. Emocjonalne ujmowanie wartości obejmuje według Hartmanna trzy momenty strukturalne: 1) zajęcie określonej emocjonalnej postawy (oburzenie, zachwyt, aprobata, dezaprobata); 2) uświadomienie sobie tego, w stosunku do czego tę postawę się przyjmuje; 3) uświadomienie sobie określonego kryterium, ze względu na które zajmuje się tę postawę. Moment pierwszy nie posiada charakteru aktu poznawczego, mimo że cechuje go typowa dla takiego aktu transcendencja (jest bowiem w swej intencji nakierowany na coś względem świadomości zewnętrznego). Moment drugi i trzeci to już akty poznawcze. Różnicuje je jednak typ przedmiotu, który jest w nich poznawany. W momencie drugim przedmiotem tym jest określone realne zdarzenie, tzn. realne postępowanie osoby. Przedmiotem momentu trzeciego jest natomiast wartość, tj. twór należący zdaniem Hartmanna do sfery bytu idealnego. Po drugie, tylko pierwszy i trzeci moment ma charakter emocjonalny. Ten predykat stosuje Hartmann w obu wypadkach w dwóch różnych znaczeniach. W pierwszym momencie mamy bowiem do czynienia z właściwą reakcją uczuciową, tzn. ze stanem podmiotu, który powszechnie, zarówno w psychologii jak i poza nią, określany jest jako emocja.

Podobne dokumenty

Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY

Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY Duch Psychika Życie organiczne Materia nieożywiona Działanie celowe, determinacja aksjologiczna, samodeterminacja, tendencje