Kontekst: DĄŻENIA ZAWODOWE - CZYM SĄ? JAK JE BADAĆ? DECYZJE ZAWODOWE DECYZJE I WYBORY ZAWODOWE

Transkrypt

1 DĄŻENIA ZAWODOWE - CZYM SĄ? JAK JE BADAĆ? dr Henryk Jarosiewicz Uniwersytet Wrocławski N arodowe Forum Doradztwa Kariery Kontekst: DECYZJE I WYBORY ZAWODOWE DECYZJE ZAWODOWE Są to decyzje ryzykowne, do wyboru jest wiele możliwości (szkół, zawodów), a rezultaty tych wyborów są niejasne, co powoduje ryzyko niepowodzenia. Ponadto decyzje są podejmowane w sytuacji decyzyjnej otwartej, brak jest bowiem pełnej wiedzy o możliwościach działania (o rynku szkół i pracy) i o możliwych wynikach. Dodatkowo - jest to pewien czasem długi proces: wybór szkoły, studiów i w końcu pracy zawodowej, zmienianej zwykle w ciągu całego życia, co dodatkowo utrudnia kontrolę. (Czerwińska-Jasiewicz, 1997, str. 36). 1

2 DECYZJE ZAWODOWE, A SAMOWIEDZA Stąd naturalna jest sytuacja niezdecydowania (wręcz bezdecyzyjności), oraz duża zależność od sytuacji (environmentalizm) oraz od osób znaczących (rodziców, kolegów). Dlatego też pojawia się postulat, że właśnie w sytuacji decyzyjnej ryzykownej wiedza o sobie (o swoich cechach oraz pragnieniach i dążeniach) może mieć szczególnie duże znaczenie i może ułatwiać podjęcie decyzji. (Czerwińska-Jasiewicz, 1997, str. 36). DECYZJE, A PRAGNIENIA Kieruje to w stronę czynników subiektywnych, czyli ludzkich pragnień. Według Kozieleckiego celem decydenta jest znalezienie rozwiązania zadowalającego dobrego, a nie koniecznie optymalnego. Im bardziej złożona jest sytuacja decyzyjna, tym trudniej podjąć racjonalną decyzję i tym większą rolę odgrywają cechy osobowości człowieka. Stwierdzono, że w sytuacji ryzykownej otwartej ( ) największe znaczenie ma poziom aspiracji decydenta (Kozielecki 1975). A więc im sytuacja decyzyjna bardziej złożona i trudna, tym decyzja bardziej subiektywna. Duża rolę w takiej sytuacji wydaje się odgrywać samowiedza. (Czerwińska-Jasiewicz, 1997, str. 38) SAMOWIEDZA: Nasuwa się zasadnicze pytanie: na czym się oprzeć w sytuacji niepewności?! Zmienny rynek zmienne trendy zmienne zawody rozproszona tożsamość!! Na sobie! Poznaj samego siebie! Jakim dysponuję kapitałem kariery? Jak ten kapitał najlepiej zainwestować? Jak być aktywnym na rynku? 2

3 KAPITAŁ KARIERY Kapitał kariery rozumie się jako zakumulowane kompetencje, [które] jednostka uzyskuje w toku edukacji, pracy, doświadczenia życiowego, doświadczenia społecznego i kulturowego. (Bańka, 2007, str. 72) Na czym polega ta kumulacja doświadczenia? PODMIOT! Termin kapitał kariery oznacza: że działający ma własne zasilanie że czasami włącza się lampka kontrolna : Spada zasilanie! energia Własny napęd, czy reagowanie? Być pro-aktywnym! Termin podmiot to coś, co ma własne zasilanie (Definicja: osoba jako podmiot jest źródłem swego istnienia i działania) Podstawowe (zasilanie) Właściwe (kierunek) Pragnienia Orientacyjne Emocje (temperament) Decyzyjne Procesy organizowania siebie (charakter) Konstruowania programów Realizacji programów Kontroli i korekty 3

4 CELE ŻYCIOWE: NAMYSŁ I ROZWAGA Obranie i ustalenie jasnego celu, do którego mamy przez całe życie dążyć, wymaga dłuższego namysłu i gruntownej rozwagi. Trzeba zdać sobie sprawę ze swych skłonności, by potem nie doznać rozczarowania, by zaczętej pracy nie rzucać i nie marnować swoich sił, trzeba przez dłuższy czas się zastanowić, bo czas przynosi nowe oświetlenia i nowe punkty widzenia" (M. Kreutz, 2007, str. 55) MODEL PROCESU PODEJMOWANIA DECYZJI ZAWODOWEJ 2. Cel: Ideał Ja (aspiracje) rozwiązywanie problemu zawodowego 1. Upodobanie 4. Wybór roz-sądek temperament 3. Środki (zawody) rynek pracy PYTANIA I ODPOWIEDZI Co to są dążenia? Jak jest poznawać i zaspokajać? - Człowiek jako osoba, jako istota duchowa, nie tylko działa, ale przeżywa swą sytuację życiową, rozmyśla nad nią, waha się i próbuje sobie jakoś z nią radzić. - Często korzysta z pomocy doradców; różnych: rodziny, znajomych, i profesjonalistów. 4

5 FAZA PREPARACJI: CELE Dążenia a skłonności (cecha Ja ): - są określone przez wartości autoteliczne Jak powstaje skłonność? - odczucie obraz Ja : ideał Ja - jest to skłonność do wyboru celu jako wizji siebie - wybór celu jest wyrazem osoby (to ukierunkowanie dążeń) FAZA PREPARACJI: SPOSOBY Program rozwiązywania problemu : - cele dopełniają się przez sposoby - sposoby są to wartości instrumentalne - sposób to tyle, co zawód Jak określa się te zawody?: - zgodne z celami - adekwatne do możliwości rynku pracy FAZA KRYSTALIZACJI PROBLEMU Relacja zawodowa: - wymagania podmiotu zgodność z celem: kim być? - wymagania stanowiska pracy zadania: co robić? -Pojawia się kilka zawodów; grupa zawodów najbliższego zainteresowania (A. Biela) 5

6 FAZA WYBORU LOSU Jakość życia Zmiana Zadanie Zmiana sytuacji ma dwa wymiary: - zmiana w otoczeniu - zmiana w podmiocie: zmęczenie plus - zaspokojenie potrzeb (pieniądze), rozwój FAZA WYBORU: LOSU WYGRANA? Trafność Wybór zawodu Pragnienie Wybór: trafność podmiotowa - nie to co najsłuszniejsze - ale to, co najodpowiedniejsze - np. wpływ wad i zalet! FAZA WYBORU LOSU Trafność Zaspokojenie Pragnienie T e c h n i k a 6

7 TRAFNOŚĆ, A KOMPETENCJE Trzeba odróżnić świat ducha i kultury, oraz świat techniki. W każdym z nich wybór: Wybór celu jest wyrazem osoby: kim być? Wybór zawodu jako sposobu życia jest wyrazem kompromisu rynkowego. Wybór jako podjęcie zadań (działań) jest aktem woli początek nabywania kompetencji. Akt woli jest początkiem procesu integracji emocji i reaktywności ciała w obrębie chcenia. Powstaje jakiś charakter zawodowy. TRAFNOŚĆ, A SPRAWNOŚĆ Zadania mogą być realizowane bardziej lub mniej sprawnie (= kompetentnie): w aspekcie przedmiotowym (ocena zewnętrzna). w aspekcie podmiotowym (zadowolenie) W wymiarze podmiotowym sprawność jest to miara stopnia wykorzystania możliwości natury (talentów). Nie można działać poza swoimi zasobami!! Jak poznać charakter? Część III TEST OBRAZKOWY M. ACHTNICHA 7

8 TEST WIZUALNY Test wizualny sięga bezpośrednio sfery przeżyć i uczuć. Pozwala przez to ująć strukturę skłonności jako przekonanie (mniemanie), bez zafałszowania logicznymi abstrakcjami. Pojęcia są zawsze fragmentaryczne, podczas gdy mowa obrazów jest globalna. Jeden obraz za tysiąc słów! Przez zabieg wizualny sięgamy nie tylko bardziej lub mniej świadomych zainteresowań osoby, lecz również tych dziedzin osobowości, które są bardziej oddalone od centrum świadomości. Wychodząc od obrazu można przedstawić otoczenie zawodowe globalnie, podczas gdy w mowie koncepcyjnej potrzebne byłyby do tego liczne wyjaśnienia. ACHTNICH CEL I ZASADA TESTU Fotografie testu przedstawiają fachowców przy pracy. Osoba, która ma wybierać pośród tych obrazów identyfikuje się na krótko z przedstawionym pracownikiem i staje przed pytaniem: "Czy mógłbym, jak ten pracownik, wykonywać tę pracę, tymi narzędziami, materiałami, w tym środowisku zawodowym?" Przez identyfikację z pracownikiem, pobudzona jest struktura skłonności badanego. Na bazie swoich uczuć osoba dokonuje spontanicznego wyboru. Achtnich, BBT Obrazkowy test zawodów, r. Cel i zasada SKŁONNOŚCI ZAWODOWE W 8 OBSZARACH: SYMBOLE I KOLORY K+ Siła Z+ Ekspresja G+ Wyobraźnia O+ Towarzyskość W+ Wrażliwość S+ Jakość V+ Struktura M- Stabilność 8