Partycypacja obywatelska cele, efekty i zasady

Transkrypt

1 Partycypacja bywatelska cele, efekty i zasady Zielna wizja demkracji wspiera partycypację i stawia na aktywne spłeczeństw bywatelskie. Kultura zaangażwania w miejskie prcesy decyzyjne jest dziś kniecznścią. D prirytetów inkluzywnej plityki należą: realna mżliwść kształtwania miejskiej plityki przez mieszkańców i mieszkanki, spłeczny charakter prjektów, przejrzystść prcesów plitycznych raz gwarancja realizacji ich wyników. Dlaczeg? Ptrzeba partycypacji Wśród mieszkańców miast rśnie pczucie bezradnści i rzczarwanie prywatyzacją i zmniejszaniem się zakresu działania miejskich władz, szczególnie w gminach bliskich bankructwa. Spada frekwencja w lkalnych wybrach, zwłaszcza w niezamżnych dzielnicach miast. Publiczne inwestycje częst kncentrują się na dużych prjektach budwlanych, pdczas gdy zaniedbywane są mniejsze prjekty, takie jak remnty szkół, knserwacja dróg czy zakupy dla biblitek. Wiele bywateli i bywatelek ma wrażenie, że władze miast pdprządkwują miast/rzwój miasta interesm wielkich inwestrów bez wcześniejszeg przumienia się z bywatelkami dnśnie celów i spsbów rzwju bszarów miejskich.

2 Jak? Mbilizacja na rzecz zmian Craz liczniejsze grupy uczestniczą w prcesach plitycznych, zwłaszcza wtedy, gdy nie zgadzają się z plityką realizwaną przez władze. W każdym mieście znajdziemy dwdy na t, że decyzje pdejmwane za zamkniętymi drzwiami nie są już ptulnie przyjmwane d wiadmści, ale budzą sprzeciw, np. inicjatywa Kraków przeciw Igrzyskm czy prtesty przeciwk kpalni dkrywkwej w Wielkplsce. Inną znaką zwiększneg zaangażwania mieszkańców w sprawy publiczne jest rsnąca liczba inicjatyw bywatelskich i alternatywnych list wybrczych w wybrach samrządwych. P c? Cele i efekty zielnej plityki miejskiej 1. Partycypacja bywatelska pzwala pdejmwać lepsze decyzje! Działania lkalnych samrządów i administracji pwinny dpwiadać na rsnącą ptrzebę infrmacji, przejrzystści i bywatelskieg uczestnictwa w decyzjach plitycznych. Dbra partycypacja pzwala zapbiegać knfliktm i nieufnści między strnami raz gdzić rzmaite interesy w najlepszy mżliwy spsób. Wart, by ta klektywna wiedza była prduktywna jedncześnie w prcesach planwania i pdejmwania decyzji - w przeknaniu, że w ten spsób siągniemy lepiej przemyślane i szerzej akceptwane rzwiązania. Dbre mechanizmy partycypacji przyspieszają pdejmwanie decyzji i je legitymizują. Miejska spłecznść, plityka i administracja krzystają na pzytywnej i aktywnej kulturze partycypacji. 2. Władze wybrane w wybrach muszą na nw zdefiniwać swją rlę Zauważamy wzrst znaczenia prcesów bezpśredniej demkracji i niefrmalnych prcesów partycypacji bywatelskiej. Przedstawiciele wybrani w wybrach muszą się z tym zmierzyć i na nw uzasadnić swją rlę. Ich zadaniem jest takie kształtwanie miasta, gminy czy pwiatu zgdnie z ideą należytej reprezentacji interesu publiczneg i wypracwania mżliwie trwałych kmprmisów pmiędzy różnymi ugrupwaniami i żądaniami. T wymaga wzięcia pd uwagę głsów zarówn aktywnych mieszkańców, jak również uwzględnienie interesów grup, które same nie chcą alb nie mgą ich wyartykułwać. Wzmżne zaintereswanie partycypacją bywatelską niesie dla sprawujących mandat szansę wejścia na nwe ścieżki dialgu z bywatel(k)ami. T z klei znacza kniecznść zdefiniwania reguł i prcedur. Ważne jest również świadme wykrzystywanie instrumentów i ich ddziaływań. Plitycy i władze muszą rzróżniać pmiędzy prcesami demkracji bezpśredniej (referendum i inicjatywa bywatelska), jak również partycypacji zrientwanej na dialg i uwzględniać ich znaczenie dla różnych prjektów i knsultacji. Partycypacja zrientwana na dialg i demkracja bezpśrednia mają swje mcne i słabe strny, przy czym mają swje miejsce w demkracji przedstawicielskiej. Naszym celem jest kształtwanie i wykrzystywanie systemu parteg na współzależnści pmiędzy demkracją przedstawicielską, bezpśrednią i dialgiczną, który umcni prduktywnść prcesów decyzyjnych na szczeblu lkalnym. 3. Relacja pmiędzy frmami demkracji przedstawicielskiej i bezpśredniej W referendach bywatelki i bywatele mgą sami pdejmwać decyzje. Dzięki temu mają mżliwść krygwania pracy wybranych reprezentantów i władz miejskich w knkretnych przypadkach. Fakt, że w wielu krajach rśnie uczestnictw w referendach i craz więcej z nich kńczy się sukcesem świadczy rsnącej spłecznej akceptacji dla stswania mechanizmów demkracji bezpśredniej. Zielni pwiadają się za wzmacnianiem i

3 ulepszaniem teg instrumentu. Referenda mgą być również dbrym narzędziem na zażegnanie bądź przecięcie starych knfliktów. Generalnie, jak instrument ddlny są inicjwane przez mieszkańców, chciaż praw ich przeprwadzenia przysługuje również jednstkm samrządu terytrialneg. Referendum mże wspierać niefrmalne negcjacje i przyspieszać pdejmwanie decyzji przez władze, pnieważ stanwi rdzaj ptencjalnej presji ze strny mieszkańców i wymusza na władzach ich wysłuchanie. Referenda dtyczą z reguły pytania czy?, a nie jak?, c czyni je narzędziem dść sztywnym. Niefrmalne i zrientwane na dialg mechanizmy partycypacji, czy t zainicjwane przez bywatel(k)i czy przez władze, są bardziej elastyczne, ale mniej wiążące. Naszym celem jest praca nad większą wzajemną przekładalnścią mechanizmów demkracji bezpśredniej, przedstawicielskiej i niefrmalnej, jak również nad takim ukształtwaniem praktyk miejskiej demkracji bezpśredniej, aby w ich ramach mżliwe były efektywne prcesy negcjacyjne. 4. Związek pmiędzy demkracją przedstawicielską a prcesami knsultacyjnymi W statnich latach wiele dział się również bszarze niesfrmalizwanych prcesów dialgu pmiędzy władzami a mieszkańcami. Przykładem d naśladwania są te gminy, w których metdy partycypacji bywatelskiej zstały trwale wbudwane w praktykę zarządzania i rządzenia miastem. W ten spsób partycypacja nie musi pprzez craz t nwe knflikty być nieustannie wymuszana na władzach przez mieszkańców, ale stanwi kluczwy element przyjęteg stylu prwadzenia plityki zrientwaneg na dialg, rzszerzająceg i uzupełniająceg dtychczaswe mechanizmy reprezentacji i planwania dialg bywatelski. Zasady przewdnie zielnej plityki miejskiej: Dla zielnej plityki miejskiej isttne jest wczesne i szerkie angażwanie mieszkańców. Zielni radni pwinni kłaść nacisk na rzwijanie pzytywnej kultury bywatelskieg uczestnictwa i w ratuszu, i w spłecznściach mieszkańców. W tym celu wart przygtwać wiążące i zrzumiałe standardy pstępwania, np. w frmie wytycznych, które zstaną sprządzne z udziałem bywateli, przyjęte przez radę miasta i przestrzegane przez władze. Obywatelska partycypacja mże dtyczyć w zasadzie każdej kwestii, ale jest zdecydwanie zalecana w przypadku dużych inwestycji i takich przedsięwzięć, które są isttne dla wspólnty lub pszczególnych dzielnic, i głębk wpływają na jakść życia i kształt miejskieg tczenia. Dbrym rzwiązaniem jest zapytanie bywateli i bywatelek t, w jakich rdzajach prjektów i działań chcą współdecydwać. Odpwiedzialnścią wybranych d w rad jest ustrukturyzwanie prcesu decyzyjneg, staranne wyważenie różnych interesów (również tych grup, które nie chcą bądź nie mgą ich same zgłsić), a następnie gruntwne rzważenie zaleceń z prcesów partycypacji bywatelskiej, pdjęcie i głszenie statecznych decyzji. Aby móc zachwać równwagę pmiędzy pszczególnymi interesami knieczne jest zrzumienie spłecznych knfliktów, sprzecznych interesów, z których wynikają, raz mtywów, które za nimi stją. T w rzeczywistści trudniejsze niż się zdaje. Tylk ci, którzy zrzumieli knflikty i interesy, mgą prpnwać trafne pmysły d przedyskutwania, a dbrze zaprjektwane prpzycje pzwalają na siągnięcie szerk akceptwaneg kmprmisu, nawet wśród tych, których wniski nie zstały przyjęte. Takie pdejście d rzwiązywania knfliktów wymaga jednak szczególnych kwalifikacji i d urzędników, i d radnych.

4 Isttne jest dpwiedzialne pdejście d czekiwań, które bietnica partycypacji wzbudziła w bywatelach, stąd najpierw należy dpwiedzieć na pytanie, jakie frmy udziału w knkretnym przypadku mają sens i jasn kmunikwać się w tej kwestii z mieszkańcami: Gdzie chdzi tylk infrmację i przejrzystść? Kiedy i w jaki spsób prcesy pdejmwania decyzji pwinny dpuszczać mżliwść zgłaszania prpzycji przez bywateli? Dużym wyzwaniem jest ustalenie bszarów i zakresu partycypacji bywatelskiej, a następnie frmułwanie prjektów w taki spsób, żeby dpuszczały alternatywne rzwiązania. T uczestnictw bywateli zapewnia spłeczną akceptację dla decyzji, których wstępne załżenia zstały pracwane z ich udziałem. Nadużywanie narzędzi partycypacji i traktwanie ich jak kampanii wizerunkwych służących d egzekwwania decyzji władzy, rdzi frustrację i gniew, jest całkwitym zaprzeczeniem kultury bywatelskiej partycypacji, d jakiej dążymy. Dlateg ważną zasadą jest pważne traktwanie wyników prcesów partycypacji przez rady miast i gmin i szczegółwe pracwanie spsbów wykrzystania ich zaleceń. Odmwa zawsze musi być uzasadnina. Różnrdnść metd partycypacji stanwi dla nas isttną wartść, kładziemy również nacisk na t, aby grupy mniejszej sile artykulacji zstały usłyszane. Strnniczść niektórych metd (chdzi głównie fawryzwanie klasy średniej) trzeba zrównważyć pprzez dpwiednią kmbinację metd i aktywne dcieranie d ptencjalnych uczestników prcesów partycypacji. Duże prjekty należy uzupełnić ankiety (nline i ffline), aby zapewnić mżliwść wypwiedzenia się jak największej liczbie sób. Grupy, których decyzje bezpśredni dtyczą przykładw w edukacji czy służbie zdrwia pwinny mieć mżliwść uczestnictwa w dnśnych prcesach decyzyjnych. W kwestiach dtyczących dzieci i młdzieży należy stwrzyć narzędzia partycypacji dstswane d ptrzeb tych grup, c jest isttne również dlateg, że będą ne jedncześnie narzędziami służącymi d nauki demkracji. W przypadku dużych inwestycji budwlanych i infrastrukturalnych uczestnictw bywateli należy zacząć jak najwcześniej, tzn. już etapie kmunikwania planwanej inwestycji, a nie dpier wtedy, kiedy jest gtwy jej plan - p t, aby mżna był przedstawić i uwzględnić alternatywne rzwiązania. Praktyka realizwania dużych prjektów inwestycyjnych z pminięciem współpracy bywateli pwinna dejść d lamusa przynajmniej w tych bszarach praktyki samrządwej, na które mżemy wpływać. Miejscy plitycy i plityczki muszą ustalić, kiedy jakie frmy partycypacji będą najwłaściwsze i wpisać ją w prces decyzyjny na wszystkich jeg etapach zamiast traktwać jak jednrazwe zadanie. Włączenie mieszkańców w prcesy pdejmwania decyzji wymaga takieg prjektwania, które pzstawia miejsce dla alternatywnych rzwiązań, szczególnie, gdy zadecydwan przeprwadzeniu działań. T wszystk znacza również, że planwanie musi być bardziej szczegółwe i realistyczne, aby uniknąć nieprzyjemnych niespdzianek i rsnących ksztów. Partycypacja bywatelska znacza również, że bywatele i bywatelki działają samdzielnie. Wspieramy frmy partycypacji, w których dpwiedzialnść za kształtwanie miejskich prjektów alb zagspdarwanie wlnych przestrzeni zstaje delegwana spłeczeństwu. W ramach d dawna wypróbwanych praktyk rganizacje mieszkańców prwadzą instytucje kultury. Inicjatywy bywatelskie, spółdzielnie i grupy sampmcwe współtwrzą życie gmin. Aktualnym, innwacyjnym przykładem teg typu praktyk jest miejskie grdnictw. Miasta mgą również za niewielka płatą przekazywać d dyspzycji puststany i nieużytki na slidarnściwe prjekty mieszkaniwe, inicjatywy kulturalne, czy też prjekty slidarnej eknmii.

5 Ważnym zadaniem jest również wypracwanie frm współpracy z niezależnymi mediami lkalnymi, które dstrzegają i respektują znaczenie współuczestnictwa bywateli i bywatelek w pdejmwaniu decyzji. Przedstawiciele mediów pwinni być rzetelnie infrmwani i jedncześnie włączani w filzfię i kształtwanie ukierunkwanych na dialg prcesów partycypacji. Tutaj ptrzebna jest intuicja pzwalająca na rzpznanie dbrych rzwiązań. 5. Partycypacja bywatelska wymaga nakładów Kultura bywatelskieg uczestnictwa, w szczególnści w frmie zaprpnwanych ddlnie wytycznych dnśnie d regularnej partycypacji, wymaga silneg i wiarygdneg wsparcia plityczneg, w miarę mżliwści na szczycie plitycznej drabiny. Samrząd lkalny musi psiadać d teg mtywację, kwalifikacje i zasby kadrwe. Dtychczaswe dświadczenia pkazują, że wart ustanwić stanwisk dpwiedzialne za krdynację prcesów partycypacji; niezbędne są zaś szklenia i edukacja dla pracwników miejskiej administracji i człnków samrządu. Zrganizwane uczestnictw bywateli i wcna współpraca pmiędzy władzami miasta, radnymi i zaangażwanym spłeczeństwem bywatelskim wymaga czasu, energii i pieniędzy, jak również gtwści d ppełniania błędów i uczenia się na nich. Knieczne jest więc realistyczne szacwanie i zaplanwanie wykrzystania niezbędnych zasbów. 6. Silne uczestnictw mieszkańców w parze z silną władzą samrządwą Wraz z nwą kulturą partycypacji rśnie również pczucie dumy bywateli z dświadczenia nwej kultury demkracji. Obywatele, władze administracyjne i plitycy nabierają większeg zaufania d siebie nawzajem. W ten spsób demkracja parlamentarna się nie dewaluuje, ale wzmacnia. Silna partycypacja jest mżliwa tylk przy silnej władzy samrządwej. Rady miast muszą mieć wystarczające kmpetencje i mżliwści pdejmwania decyzji, aby móc się nimi w innwacyjny spsób dzielić z miejskim spłeczeństwem. Wypełnianie mandatu wybrczeg pwinn być traktwane jak zaszczyt, a mtywację pwinna stanwić szansa kształtwania plityki w spsób zakrzeniny w lkalnych uwarunkwaniach. Dlateg zakres decyzji przysługujący samrządm musi pzstać niezależny d władz wyższeg szczebla, pdbnie jak przysługujące im śrdki finanswe. Tylk tam, gdzie spłecznści lkalne mają zapewniną dpwiedni zakres swbdy decyzji, mże się rzwijać dbra kultura partycypacji. Silny samrząd jest pdstawą żywtnej demkracji lkalnej. Tekst pchdzi z manifestu 4. Federalneg Kngresu Plityki Kmunalnej Für eine grüne Kultur kmmunaler Bürgerbeteiligung!. Zawarte w tekście pglądy i knkluzje wyrażają pinie autrów i nie muszą dzwierciedlać ficjalneg stanwiska Fundacji im. Heinricha Bölla. Tłumaczenie: Maria Dębińska