Konkurencyjność polskiego sektora rolno-spożywczego na rynku nowych państw członkowskich Unii Europejskiej (UE-12)

Transkrypt

1 Iwona Szczepanak 1 Instytut Ekonomk Rolnctwa Gospodark Żywnoścowe Państwowy Instytut Badawczy Warszawa Konkurencyność polskego sektora rolno-spożywczego na rynku nowych państw członkowskch Un Europeske (UE-12) Compettveness of the Polsh agro-food sector n the new EU member states market (EU-12) Synopss. Po ntegrac Polsk z Uną Europeską zaznaczył sę nezwykle szybk wzrost obrotów handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym, zarówno eksportu, ak mportu. Rozwó wymany handlowe szczególne dotyczył kraów UE, w tym nowych państw członkowskch. W latach eksport produktów rolno-spożywczych do kraów UE-12 wzrósł o blsko 365%, a mport z tych kraów o 213%. W efekce saldo obrotów handlowych produktam rolno-spożywczym z kraam UE-12 zwększyło sę prawe sześcokrotne. Dane te śwadczą o konkurencynośc polskch producentów żywnośc na rynku kraów UE-12. Ocenę tę potwerdza analza wybranych wskaźnków konkurencynośc, t. wskaźnka uawnonych przewag komparatywnych w eksporce Balassy (RCA) wskaźnka Lafaya (LFI), a także wysoka ntensywność handlu wewnątrzgałęzowego, merzona wskaźnkem Grubela Lloyda (GL). Polske produkty rolno-spożywcze postrzegane są ako dobre relatywne nedroge, t. charakteryzuą sę wysoką akoścą, bezpeczeństwem zdrowotnym waloram smakowym, a ednocześne są atrakcyne cenowo dla zagrancznych konsumentów. Słowa kluczowe: konkurencyność, nowe państwa członkowske UE, sektor rolno-spożywczy. Abstract. After the Polsh ntegraton wth the European Unon has an extremely rapd growth of foregn trade n agro-food products been revealed, both n exports and mports. The trade development related manly to the EU countres, ncludng the new member states. In the perod agrofood exports to the EU-12 countres ncreased by almost 365%, whle mports from those countres rose by 213%. As a result, the trade balance n agro-food products to the EU-12 has ncreased almost sx-tme. These fgures ndcate a compettveness of Polsh food producers n the EU-12 market. Ths assessment s confrmed by an analyss of selected ndcators of compettveness,.e. the Balassa ndcator of revealed comparatve advantages n exports (RCA) and the Lafay ndex (LFI), and the hgh ntensty of ntra-ndustry trade, measured by the Grubel and Lloyd ndex (GL). Polsh agro-food products are perceved as good and relatvely nexpensve,.e. characterzed by hgh qualty, health safety and flavor values, at the same tme they are affordable to foregn consumers. Key words: compettveness, new members states of EU, agro-food sector. Przesłank, cel metodyka badań Rozszerzene Un Europeske spowodowało weśce dzesęcu (w dnu 1 maa 2004 roku), a następne kolenych dwóch (w dnu 1 styczna 2007 roku) nowych kraów do strefy wolnego handlu. Członkostwo w Un zasadnczo zmenło warunk ekonomczne funkconowana producentów tych kraów (UE-12) oraz nadało nowy, bardzo slny mpuls wymane handlowe produktam rolno-spożywczym. Lkwdaca wszystkch ogranczeń 1 Dr, e-mal: szczepanak@ergz.waw.pl. 125

2 we wzaemnym handlu produktam rolno-spożywczym zarówno ze starym, ak nowym członkam UE oznaczała, że produkty rolno-spożywcze wyprodukowane w kraach UE-12 mogą być bez ogranczeń eksportowane na rynk nnych państw członkowskch. Równocześne produkty pochodzące z kraów UE-15 mogą swobodne konkurować na rynkach nowych państw członkowskch UE z ch własnym produktam. Podstawowym problemem poszczególnych kraów UE-12 stała sę kwesta, czy neuchronna utrata częśc własnego rynku zostane zrekompensowana zwększonym zbytem na rynkach pozostałych państw członkowskch UE. Mnęło właśne sedem lat od przystąpenu Polsk do Un Europeske. Już teraz wdać wyraźne, że weśce w struktury Wspólnoty okazało sę dla polske gospodark żywnoścowe slnym mpulsem rozwou. Śwadczą o tym nalepe bardzo dobre wynk handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym. Potwerdzaą one przygotowane tego sektora do prowadzena dzałalnośc na Wspólnym Rynku Europeskm (WRE) na welu nnych rynkach. Producenc żywnośc skuteczne wykorzystuą przewag konkurencyne, główne o charakterze cenowym akoścowym. Nastąpł dynamczny wzrost eksportu polskch produktów rolno-spożywczych, szybszy przy tym nż wzrost mportu tych produktów. Polscy producenc żywnośc poprawl swoą pozycę na rynku rozszerzone Un. Powązana handlowe Polsk z zagrancą są asymetryczne, t. domnuącym partneram w te wymane cały czas pozostaą krae członkowske UE. Obroty handlowe produktam rolno-spożywczym z tym kraam wzrastały po akces znaczne szybce nż z kraam trzecm. Rozwó wymany handlowe z kraam Un dotyczył ne tylko kraów UE- 15, ale kraów UE-12. Członkostwo w Un Europeske nadało nowy, bardzo slny neoczekwany mpuls wymane handlowe polskm produktam rolno-spożywczym z nowym państwam członkowskm UE. Celem nneszego opracowana est przedstawene zman, ake zaszły w polskm handlu zagrancznym produktam rolno-spożywczym z nowym państwam członkowskm po rozszerzenu Un Europeske oraz ocena konkurencynośc polskego sektora rolnospożywczego na rynku państw UE-12. Ocenę konkurencynośc polskego sektora rolno-spożywczego na rynku nowych państw członkowskch przeprowadzono wykorzystuąc wybrane wskaźnk konkurencynośc, t. wskaźnk uawnonych przewag komparatywnych w eksporce B. Balassy (RCA) wskaźnk Lafaya (LFI). Badane uawnonych przewag komparatywnych według Balassy polega na ustalenu, czy udzał danego produktu w eksporce danego krau est wyższy czy nższy od udzału tego produktu w śwatowym eksporce na określony rynek. Produkt est konkurencyny, gdy udzał danego produktu w eksporce danego krau est wyższy od udzału tego produktu w śwatowym eksporce na ten rynek. Wskaźnk Lafaya est ednym z powszechne stosowanych wskaźnków konkurencynośc handlu zagrancznego. Bazue on na strumenach eksportu mportu danego krau. Nadwyżka w handlu danym produktem śwadczy o posadanu przewag komparatywnych w ego eksporce, natomast defcyt o braku takch przewag. Jako uzupełnene te analzy przedstawono wskaźnk ntensywnośc handlu wewnątrzgałęzowego zaproponowany przez H. Grubela L. Lloyda (GL). Wartość tego wskaźnka oznacza przyblżony udzał handlu wewnątrzgałęzowego w handlu ogółem (wewnątrz- mędzygałęzowym). Im est on wyższy, tym wększą część wymany handlowe można tłumaczyć rozwoem handlu wewnątrzgałęzowego, a m nższy, tym wększa est rola wymany mędzygałęzowe. 126

3 Ocenę konkurencynośc polskego sektora rolno-spożywczego na rynku nowych państw członkowskch UE poprzedzono krótką charakterystyką wynków polskego handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym, w tym zwłaszcza zwrócono uwagę na rozwó nasze wymany z kraam UE-12. W przeprowadzone analze handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym wykorzystano dane Centrum Analtycznego Admnstrac Celne (CAAC), które znaduą sę w zasobach IERGŻ-PIB. Ocenę wybranych wskaźnków konkurencynośc oparto na danych handlowych z bazy WITS (World Integrated Trade Soluton Comtrade, HS Harmonzed System, lata 2002 oraz 1996), do które uzyskano dostęp dzęk współpracy z Instytutem Badań Rynku, Konsumpc Konunktur w Warszawe. Przeprowadzona analza obemue na ogół lata , t. zarówno okres przed rozszerzenem UE, ak perwsze lata po ntegrac. W ogólne ocene naszych wynków handlowych sęgnęto równeż po wstępne dane za 2010 rok. Wynk handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym Ożywene w polskm handlu zagrancznym produktam rolno-spożywczym zaznaczyło sę uż bezpośredno po weścu do UE. W 2004 roku wartość eksportu produktów rolno-spożywczych w porównanu z rokem poprzednm zwększyła sę o blsko 31%, a mportu o prawe 24%. Tak szybk wzrost eksportu ne był ednorazowym skokem, spowodowanym ntegracą. W następnych latach wzrost wymany zagranczne produktam rolno-spożywczym był kontynuowany. W 2005 roku eksport zwększył sę o ponad 34%, a mport o blsko 22%; w 2006 roku odpowedno o 21% 19%. W 2007 roku następował dalszy rozwó naszych obrotów handlowych, ale po raz perwszy wyższe było tempo wzrostu mportu (25%) nż eksportu (18%). Relaca ta utrzymała sę w 2008 roku, a wskaźnk dynamk wzrostu eksportu mportu wynosły odpowedno 15% 27%. W zwązku z takm zmanam strumen handlowych saldo wymany poprawło sę w perwszych latach ntegrac (z 0,5 mld euro w 2003 r. do 2,1 mld euro w 2006 r.), a w kolenych obnżyło sę (do 1,3 mld euro w 2008 r.). Tendence te zmenły sę pod wpływem śwatowego kryzysu gospodarczego, którego skutkem w handlu żywnoścą było obnżene w 2009 roku wartośc eksportu o ponad 1%, mportu o prawe 10%, co w efekce przynosło ednak ponowną poprawę salda obrotów (do 2,2 mld euro; tabela 1) [Ocena 2009; Handel ; Szczepanak 2011]. Wstępne wynk handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym za 2010 rok nadal są bardzo dobre. Wartość obrotów handlowych żywnoścą zwększyła sę o ponad 17%, t. eksport wzrósł do rekordowego pozomu 13,3 mld euro, a mport do 10,7 mld euro. Nastąpła dalsza poprawa salda wymany tym produktam. W 2010 roku wynosło ono blsko 2,6 mld euro, co w porównanu z rokem poprzednm oznacza wzrost aż o prawe 19%. W całym okrese członkostwa Polsk we Wspólnoce eksport produktów rolno-spożywczych zwększył sę blsko trzypółkrotne, mport trzykrotne, a saldo handlu zagrancznego tym produktam ponad pęcopółkrotne. Powązana handlowe Polsk z zagrancą są nerównomerne, t. domnuącym partneram w te wymane pozostaą krae członkowske UE. Obroty handlowe produktam rolno-spożywczym z tym kraam wzrastały po akces do UE znaczne szybce nż z kraam trzecm. Dostawy żywnośc z Polsk do UE w latach zwększyły sę prawe trzypółkrotne, a przywóz do naszego krau wzrósł blsko trzykrotne. Dodatne 127

4 saldo wymany z tym kraam poprawło sę z 0,4 mld euro do 2,7 mld euro, a węc ponad sześcokrotne. Rok 2010 zaznaczył sę dalszym rozwoem nasze wymany handlowe z kraam Un. Wartość zarówno eksportu, ak mportu produktów rolno-spożywczych zwększyła sę o około 15%, a saldo handlu tym produktam wzrosło aż do 3,2 mld euro. Klkakrotne wolneszy był w tym okrese wzrost obrotów handlowych z nnym kraam. Całkowte saldo naszego handlu rolno-spożywczego z kraam ne będącym członkam UE od lat pozostae uemne. Tabela 1. Wynk handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym, mln euro Table 1. Polsh foregn trade n agro-food products, EUR mllon Rok 2010 Wynk handlu a 2003 Eksport produktów rolno-spożywczych 4 010, , , , ,1 330,7 w tym do UE 2 616, , , , ,3 399,9 z tego do UE , , , , ,6 381,7 z tego do UE-12 a 575, , , , ,7 464,7 Import produktów rolno-spożywczych 3 556, , , , ,3 300,6 w tym z UE 2 175, , , , ,6 334,5 z tego z UE , , , , ,8 338,3 z tego z UE ,4 450,2 862,8 871, ,8 312,7 Saldo handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym 453, , , , ,8 566,7 w tym z UE 440, , , , ,7 723,2 z tego z UE , , , , ,8 796,9 z tego z UE ,7 677, , , ,9 665,7 a dane wstępne Źródło: opracowane na podstawe nepublkowanych danych Centrum Analtycznego Admnstrac Celne (CAAC). W efekce asymetrycznych powązań handlowych Polsk z zagrancą wspólny rynek europesk uż w perwszym roku po akces stał sę dla polskego sektora rolnospożywczego domnuącym rynkem zaopatrzena zbytu. W kolenych latach naszego członkostwa szczególne szybko wzrastał udzał UE w eksporce te grupy towarów, z około 65% w 2003 roku do blsko 74% w 2005 roku aż do ponad 80% w latach Udzał Un w mporce produktów rolno-spożywczych był bardze stablny w latach wahał sę w grancach 61-63%, by dopero w 2007 roku przekroczyć 67%, a w latach zblżyć sę do 70%. Rok 2010 przynósł tylko newelk spadek udzału UE w naszym eksporce (do około 79%) w mporce (do 68%). Dane te śwadczą o bardzo slnym uzależnenu polskego handlu rolno-spożywczego od ednoltego rynku europeskego (rys. 1). Rozwó wymany handlowe z kraam Un dotyczył ne tylko kraów UE-15, ale nowych państw członkowskch. Członkostwo w UE nadało nowy, bardzo slny neoczekwany mpuls wymane handlowe polskm produktam rolno-spożywczym z 128

5 kraam UE-12. W latach eksport tych produktów do kraów UE-15 zwększył sę o 282%, a do kraów UE-12 aż o blsko 365%. W mporce produktów rolnospożywczych relaca była odwrotna: mport z UE-15 zwększył sę o ponad 238%, a z UE- 12 o prawe 213%. 100% 80% 60% 40% 20% 34,8 50,9 14,3 26,1 19,5 19,6 21,0 16,1 20,7 21,0 20,2 57,8 59,8 59,4 58,8 38,8 36,9 32,9 30,6 31,9 9,6 9,6 8,4 10,8 9,2 52,0 54,7 56,3 59,8 58,5 0% a a eksport mport UE-15 UE-12 Pozostałe a dane wstępne Rys. 1. Struktura geografczna eksportu mportu rolno-spożywczego, % Fg. 1. Geographcal dstrbuton of Polsh agro-food exports and mports, % Źródło: opracowane na podstawe nepublkowanych danych CAAC. a) z kraam UE-15 b) z kraam UE-12 c) z pozostałym kraam Saldo Eksport Import a w 2010 roku dane wstępne Rys. 2. Wynk handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym a, mln euro Fg. 2. Polsh foregn trade n agro-food products, EUR mllon Źródło: opracowane własne na podstawe nepublkowanych danych CAAC. Przeęta przez zagrancznych, w tym unnych, sprzedawców część polskego rynku żywnoścowego była znaczne mnesza nż zdobyta przez polskch sprzedawców część 129

6 rynku śwatowego unnego. W efekce, w latach znacząco poprawło sę saldo handlu zagrancznego produktam rolno-spożywczym: całkowte z 453,5 mln euro do 2 569,8 mln euro, z kraam UE-15 z 440,8 mln euro do 1 538,8mln euro, z kraam UE-12 z 247,7 mln euro do 1 648,9 mln euro (rys. 2.) Nadwyżka eksportu nad mportem te same grupy produktów est zawskem zdecydowane pozytywnym. Stopeń pokryca mportu dane grupy produktów ch eksportem, czyl relaca wartośc eksportu do wartośc mportu TC (Trade Coverage), est ednym z prostszych mernków przewag komparatywne. Wartość tego wskaźnka powyże eden oznacza, że kra posada specalzacę w produkc dane grupy produktów. Pozwala to równeż przypuszczać, że kra ten dysponue w tym zakrese przewagą komparatywną. Wskaźnk TC ponże ednośc śwadczy o defcyce w obrotach daną grupą towarową braku względne przewag [Ocena 2009; Nosecka Szczepanak 2010]. Wskaźnk pokryca mportu produktów rolno-spożywczych eksportem tych produktów w okrese naszego członkostwa w UE wykazywał wahana, ale we wszystkch latach ego pozom był wyższy od ednośc. W latach wskaźnk TC wzrósł z 1,13 do 1,24. Wskaźnk TC w handlu rolno-spożywczym z kraam UE-15 wzrastał nemal równe szybko, z 1,20 w 2003 roku do 1,25 w 2010 roku. Nawyższe wartośc cały czas przymował naszybce zwększał sę wskaźnk pokryca mportu produktów rolnospożywczych z nowych państw członkowskch UE eksportem tych produktów, 1,76 w 2003 roku do 2,61 w 2010 roku. Tak wysoke wartośc tego wskaźnka pozwalaą sądzć, że Polska posada przewag komparatywne w handlu zagrancznym produktam rolnospożywczym na rynku nowych państw członkowskch UE. Ocena wskaźnkowa konkurencynośc polskego sektora rolnospożywczego na rynku nowych państw członkowskch (UE-12) Jedną z mar pozomu konkurencynośc eksportu est wskaźnk uawnonych przewag komparatywnych B. Balassy (Revealed Comparatve AdventageRCA) 2. Jego stota polega na określenu, czy udzał danego produktu (grupy produktów) w eksporce danego krau est wyższy (nższy) od udzału tego produktu (grupy produktów) w śwatowym eksporce na określony rynek. Gdy wskaźnk RCA przymue wartośc wyższe od 1, t. udzał danego produktu czy grupy produktów w eksporce danego krau est wyższy od udzału tego produktu czy grupy produktów w śwatowym eksporce na określony rynek (np. śwatowy, unny), badany kra posada uawnone przewag komparatywne w 2 Wskaźnk RCA oblczono według następuącego wzoru: RCA X = : n n X X w X w = 1 = 1 gdze: X eksport -tego produktu przez kra na dany rynek m, X w eksport -tego produktu przez grupę kraów w na dany rynek m, n lczba produktów (sekc bądź dzałów Harmonsed System), może to być także ch lczba w całośc wymany handlowe danego krau (t. łączne artykuły rolno-spożywcze, mneralne przemysłowe). 130

7 eksporce na ten rynek. W przecwnym raze, gdy wskaźnk przymue wartośc nższe od 1 (udzał danego produktu w eksporce danego krau est nższy nż udzał tego produktu w śwatowym eksporce na określony rynek), badany kra ne posada uawnonych przewag komparatywnych w eksporce na ten rynek. Produkt est konkurencyny, gdy dany kra posada uawnone przewag komparatywne w ego eksporce na określony rynek, o czym śwadczy wyższy udzał dane grupy produktów w eksporce danego krau od udzału te grupy produktów w śwatowym eksporce na określony rynek [Ambrozak 2009; Ocena 2009]. W nneszym opracowanu skupono sę na analze wskaźnka uawnonych przewag komparatywnych RCA w eksporce rolno-spożywczym Polsk na rynek państw UE-12. Całkowty polsk eksport produktów rolno-spożywczych charakteryzue sę wskaźnkam uawnonych przewag komparatywnych RCA wyższym od ednośc, co oznacza, że nasz kra posada uawnone przewag komparatywne w eksporce te grupy produktów na rynek śwatowy. Jeśl chodz o poszczególne kerunk tego eksportu, to zdecydowane nawyższym wskaźnkam RCA charakteryzue sę eksport na rynek nowych państw członkowskch UE (w całym analzowanym okrese były one średno dwukrotne wyższe nż w eksporce na rynek kraów UE-15; rys. 3). Możemy zatem przypuszczać, że ten kerunek eksportu est dla naszego sektora rolno-spożywczego źródłem nawększych korzyśc z tytułu posadana przewag komparatywnych. 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,0 2,2 2,1 1,9 1,5 1,4 1,3 1,1 1,0 1,1 1,0 0, Ogółem UE-15 UE-12 Rys. 3. Wskaźnk uawnonych przewag komparatywnych (RCA) w eksporce rolno-spożywczym ogółem, do kraów UE-15 kraów UE-12 Fg. 3. Revealed Comparatve Advantage (RCA) n Polsh exports of agrcultural and food products; total exports, to EU-15 and EU-12 Źródło: oblczena na podstawe bazy WITS Comtrade. W polskm eksporce rolno-spożywczym na rynek nowych państw członkowskch UE nawyższe wskaźnk RCA charakteryzowały tytoń wyroby tytonowe (ndeks HS 24), produkty mleczarske (04), przetwory z męsa ryb (16), uboczne produkty roślnne (14) oraz męso podroby adalne (02), a także przetwory zbożowe peczywo cukerncze (19), przetwory z warzyw owoców (20) różne przetwory spożywcze (21) (tabela 2). Pozyca konkurencyna tych trzech ostatnch grup po akces do UE osłabła sę, a perwszych pęcu wyraźne umocnła. Szczególne duży wzrost przewag komparatywnych mał mesce w 131

8 eksporce tytonu wyrobów tytonowych. W 2009 roku udzał tych wyrobów w polskm eksporce na rynek państw UE-12 był aż sześcokrotne wyższy nż odpowedn udzał w śwatowym eksporce na te rynk. Nanższe wskaźnk RCA w polskm eksporce na rynek państw UE-12 występowały w przypadku zbóż (10), ubocznych produktów zwerzęcych (05), nason olestych (12) oraz ryb (03) pasz dla zwerząt (23). Tabela 2. Wskaźnk uawnonych przewag komparatywnych (RCA) w eksporce rolno-spożywczym na rynek nowych państw członkowskch (UE-12) Table 2. Revealed Comparatve Advantage (RCA) n Polsh exports of agrcultural and food products to the new member states market (EU-12) Rok zmana w latach Dzał HS Zwerzęta żywe 1,15 1,52 2,97 0,88-0,27 02 Męso podroby adalne 2,21 2,61 3,12 2,24 +0,03 03 Ryby, skorupak, męczak nne 0,86 0,28 0,28 0,43-0,44 04 Produkty mleczarske; aa; mód naturalny 3,79 5,21 4,03 4,73 +0,94 05 Produkty uboczne zwerzęce 0,20 0,44 0,36 0,30 +0,11 06 Drzewa nne roślny 0,40 0,34 0,39 0,30-0,09 07 Warzywa 4,67 2,63 2,28 1,61-3,06 08 Owoce orzechy adalne 1,44 1,10 1,22 0,57-0,87 09 Kawa, herbata przyprawy 2,04 2,27 1,19 1,75-0,29 10 Zboża 0,06 0,34 0,19 0,24 +0,18 11 Produkty młynarske, słód, skrobe 0,65 0,62 0,40 0,95 +0,30 12 Nasona owoce oleste 0,66 0,73 0,71 0,33-0,33 13 Ekstrakty roślnne 0,09 0,15 0,35 0,73 +0,64 14 Produkty uboczne roślnne 0,97 1,33 4,98 2,64 +1,68 15 Tłuszcze olee zwerzęce lub roślnne 0,54 0,86 1,25 1,90 +1,36 16 Przetwory z męsa ryb 2,79 2,86 2,91 3,13 +0,34 17 Cukry wyroby cukerncze 3,32 2,71 3,00 1,85-1,47 18 Kakao przetwory z kakao 3,00 2,84 1,96 1,73-1,27 19 Przetwory zbożowe peczywo cukerncze 5,32 4,84 4,11 3,09-2,23 20 Przetwory z warzyw owoców 3,79 3,42 2,59 2,44-1,34 21 Różne przetwory spożywcze 3,59 3,33 2,85 2,50-1,10 22 Napoe bezalkoholowe alkoholowe 0,33 1,73 1,18 1,38 +1,05 23 Odpady pasze dla zwerząt 0,43 0,63 0,84 0,52 +0,08 24 Tytoń wyroby tytonowe 0,86 1,91 4,07 5,14 +4,28 Ogółem produkty rolno-spożywcze 2,00 2,16 2,05 1,86-0,14 Źródło: oblczena na podstawe bazy WITS Comtrade. 132

9 Jednym z powszechne stosowanych wskaźnków konkurencynośc handlu zagrancznego est także wskaźnk Lafaya (Lafay s Index LFI) 3, będący edną z odman wskaźnka uawnonych przewag komparatywnych (RCA). Bazue on na strumenach eksportu mportu danego krau, a w szczególnośc na charakterze salda obrotów handlowych. Naogólne rzecz borąc nadwyżka w handlu danym produktem czy grupą produktów utożsamana est z posadanem przewag komparatywnych w eksporce danego produktu czy grupy produktów, natomast defcyt z brakem takch przewag. Wskaźnk ten nterpretue sę następuąco: gdy przymue on wartośc wyższe od zera, oznacza to, że badany kra ma względem zagrancy przewagę komparatywną w eksporce danego produktu czy grupy produktów. Natomast, eżel wartość oblczonego wskaźnka est nższa od zera, występue sytuaca odwrotna, t. badany kra ne ma przewag komparatywne względem zagrancy w eksporce danego produktu czy grupy produktów [Ambrozak 2009; Ocena 2009]. W nnesze analze wyznaczono wskaźnk Lafaya w handlu rolno-spożywczym Polsk z państwam UE-12. W 2009 roku nawyższe wskaźnk Lafaya cechowały naszą wymanę handlową z kraam UE-12 następuącym grupam produktów: męsem podrobam adalnym (02), produktam mleczarskm (04), tytonem wyrobam tytonowym (24), przetworam z męsa ryb (16), przetworam zbożowym peczywem cukernczym (19), a także różnym przetworam spożywczym, tłuszczam zwerzęcym roślnnym (15) oraz warzywam (07) (tabela 3). Odmenne były natomast kerunk zman pozomu konkurencynośc tych towarów. W latach pozyca konkurencyna Polsk w handlu męsem podrobam adalnym, produktam mleczarskm, tytonem wyrobam tytonowym, tłuszczam zwerzęcym roślnnym oraz przetworam z męsa ryb umocnła sę, a w handlu przetworam zbożowym, warzywam różnym przetworam spożywczym osłabła. Nasłabsza pozyca konkurencyna, mmo znacznego e umocnena po akces do UE, charakteryzowała handel produktam młynarskm (11), paszam dla zwerząt (23) oraz napoam bezalkoholowym alkoholowym (22). W podobne sytuac (brak przewag konkurencynych w 2009 roku mmo wzrostu wskaźnka po akces do UE) znalazły sę także ekstrakty roślnne (13) oraz kakao przetwory z kakao (18). Wyraźne spadk wskaźnka Lafaya odnośne nektórych grup towarów pogorszyły słabą pozycę konkurencyną sprzed akces do UE. W szczególnośc dotyczyło to następuących grup wyrobów: zboża (10), nasona oleste (12), żywec rzeźny (01), cukry wyroby cukerncze (17) oraz ryby (03). 3 Wskaźnk Lafaya oblczono według następuącego wzoru: LFI x m N ( x m ) N ( x + m ) ( x + m ) = 1 = 1 = N x m gdze: x eksport -tego produktu -tego krau, m mport -tego produktu -tego krau, N lczba produktów (sekc bądź dzałów HS). x = m

10 Tabela 3. Wskaźnk Lafaya w handlu zagrancznym produktam rolno-spożywczym na rynku nowych państw członkowskch (UE-12), % Table 3. Lafay Index for Polsh foregn trade of agrcultural and food products n new member states market (EU- 12), % Rok Zmana w latach Dzał HS Zwerzęta żywe -0,35-0,71-1,05-0,94-0,59 02 Męso podroby adalne 2,48 4,35 4,47 3,77 +1,29 03 Ryby, skorupak, męczak nne 0,38 0,01-0,07-0,01-0,38 04 Produkty mleczarske; aa; mód naturalny 1,73 3,36 1,41 3,31 +1,58 05 Produkty uboczne zwerzęce -0,10-0,03-0,07-0,10 0,00 06 Drzewa nne roślny -0,03-0,03 0,08 0,08 +0,11 07 Warzywa 3,31 1,05 1,33 0,77-2,54 08 Owoce orzechy adalne 1,25 0,57 0,63 0,32-0,92 09 Kawa, herbata przyprawy 0,96 0,86 0,38 0,73-0,23 10 Zboża -4,14-2,86-7,25-4,71-0,58 11 Produkty młynarske, słód, skrobe -5,77-4,11-3,65-4,10 +1,68 12 Nasona owoce oleste -2,21-1,50-1,48-2,71-0,50 13 Ekstrakty roślnne -0,15-0,09-0,03-0,02 +0,14 14 Produkty uboczne roślnne 0,00 0,01 0,03 0,01 +0,01 15 Tłuszcze olee zwerzęce lub roślnne -1,43-1,26 0,41 0,86 +2,30 16 Przetwory z męsa ryb 0,92 0,41 1,17 1,24 +0,31 17 Cukry wyroby cukerncze 1,49-1,43 0,00-0,79-2,28 18 Kakao przetwory z kakao -0,31 0,39 0,06-0,29 +0,02 19 Przetwory zbożowe peczywo cukerncze 4,07 2,16 2,05 1,23-2,84 20 Przetwory z warzyw owoców 0,70 0,54 0,16 0,26-0,44 21 Różne przetwory spożywcze 3,05 1,00 1,54 0,95-2,09 22 Napoe bezalkoholowe alkoholowe -2,59-0,94-1,65-0,71 +1,89 23 Odpady pasze dla zwerząt -4,17-2,67-1,36-2,40 +1,77 24 Tytoń wyroby tytonowe 0,91 0,94 2,89 3,23 +2,32 Źródło: oblczena na podstawe bazy WITS-Comtrade. Powszechne stosowanym mernkem ntensywnośc handlu wewnątrzgałęzowego est wskaźnk zaproponowany przez H. Grubela P. Lloyda (dale zwany ako wskaźnk GL) 4. Wartość danego wskaźnka oznacza w przyblżenu udzał handlu 4 Wskaźnk H. Grubela P. Lloyda oblczono według następuącego wzoru: GL = n ( X + M = 1 ( X ) = 1 = 1 n n + M X ) M

11 wewnątrzgałęzowego w handlu ogółem (łączne wewnątrzgałęzowym mędzygałęzowym). Im wartość ta est wększa, tym wększą część wymany handlowe można tłumaczyć rozwoem handlu wewnątrzgałęzowego, a m mnesza, tym wyższy est udzał wymany mędzygałęzowe [Ambrozak 2009; Ocena 2009]. W nnesze analze wyznaczono wskaźnk Grubela Lloyda w handlu rolno-spożywczym Polsk z państwam UE-12. W latach wskaźnk handlu wewnątrzgałęzowego produktam rolnospożywczym w Polsce systematyczne rosły, początkowo bardzo szybko, a od 2006 roku powol (rys. 3). W całym okrese naszego członkostwa w Un Europeske znaczene wymany wewnątrzgałęzowe w polskm handlu rolno-spożywczym wzrosło aż do blsko 45%, t. o 6 punktów procentowych. Nawyższy pozom ntensywnośc handlu wewnątrzgałęzowego po akces cechował obroty handlowe ze starym państwam członkowskm Un (UE-15). Jednocześne w perwszym okrese naszego członkostwa w UE znaczene tego charakteru wymany handlowe dość stotne wzrosło (o 10,3 punktu proc. w latach ). Pozom ntensywnośc wymany wewnątrzgałęzowe z państwam UE-12, równeż dość wysok, wzrastał do 2005 roku, ale w kolenych latach obnżył sę, osągaąc w 2009 roku pozom bezpośredno sprzed akces (30,5%) ,5 44,8 46,0 44,5 28,6 36,1 37,7 38,9 30,5 34,2 32,6 30, Ogółem UE-15 UE-12 Rys. 3. Wskaźnk Grubela-Lloyda handlu wewnątrzgałęzowego w handlu rolno-spożywczym Polsk ogółem, z kraam UE-15 kraam UE-12, % Fg. 3. Intra-ndustry trade Grubel-Lloyd ndex n Polsh agro-food trade, total, wth EU-15 and EU-12, % Źródło: oblczena na podstawe bazy WITS Comtrade. Intensywność handlu wewnątrzgałęzowego Polsk z pozostałym nowym państwam członkowskm UE w poszczególnych grupach produktów rolno-spożywczych była bardzo zróżncowana. W 2009 roku w nektórych grupach produktów ponad 40% obrotów handlowych mało charakter wewnątrzgałęzowy. Głównym przedmotem te gdze: GL wskaźnk handlu wewnątrzgałęzowego dla -te gałęz (w tym przypadku grupy produktów według czterocyfrowe klasyfkac HS), X eksport produktów -te gałęz z danego krau do nnego krau (grupy kraów), M mport produktów -te gałęz do danego krau z nnego krau (grupy kraów), n lczba gałęz przemysłu (tuta grup produktów rolno-spożywczych HS). 135

12 wymany były produkty zróżncowane, o relatywne wysokm stopnu przetworzena, ale równeż o nskm stopnu przetworzena. W szczególnośc były to uboczne produkty zwerzęce (05), pasze dla zwerząt (23), ekstrakty roślnne (13), cukry wyroby cukerncze (19), kakao przetwory z kakao (18), przetwory z warzyw owoców (20) oraz grupa tzw. różnych przetworów spożywczych (21) (tabela 4). Tabela 4. Wskaźnk Grubela-Lloyda handlu wewnątrzgałęzowego w handlu rolno-spożywczym Polsk z kraam UE-12, % Table 4. Intra-ndustry trade Grubel-Lloyd ndex n agro-food trade between Poland and EU-12, % Rok Zmana w latach Dzał HS Zwerzęta żywe 39,5 36,3 20,5 34,3-5,2 02 Męso podroby adalne 14,8 14,6 15,9 20,2 +5,4 03 Ryby, skorupak, męczak nne 14,3 32,0 33,9 25,1 +10,9 04 Produkty mleczarske; aa; mód naturalny 15,0 19,7 33,3 24,8 +9,8 05 Produkty uboczne zwerzęce 66,8 35,3 75,2 86,2 +19,4 06 Drzewa nne roślny 76,5 75,5 30,1 20,8-55,6 07 Warzywa 28,6 25,3 19,8 27,5-1,1 08 Owoce orzechy adalne 6,8 21,1 35,0 24,2 +17,4 09 Kawa, herbata przyprawy 33,7 24,9 34,0 24,6-9,1 10 Zboża 1,6 5,4 6,2 6,6 +5,1 11 Produkty młynarske, słód, skrobe 2,8 8,8 9,2 13,4 +10,6 12 Nasona owoce oleste 17,4 22,5 30,0 15,8-1,5 13 Ekstrakty roślnne 21,0 34,9 99,3 63,5 +42,5 14 Produkty uboczne roślnne 0,0 11,1 13,6 23,7 +23,7 15 Tłuszcze olee zwerzęce lub roślnne 10,1 38,8 38,4 29,6 +19,5 16 Przetwory z męsa ryb 24,5 45,1 18,5 18,9-5,6 17 Cukry wyroby cukerncze 35,8 66,8 46,3 51,3 +15,5 18 Kakao przetwory z kakao 53,6 46,3 49,0 48,8-4,8 19 Przetwory zbożowe peczywo cukerncze 32,9 34,9 31,0 36,9 +3,9 20 Przetwory z warzyw owoców 42,1 42,4 55,6 46,4 +4,2 21 Różne przetwory spożywcze 48,6 49,5 41,1 42,4-6,2 22 Napoe bezalkoholowe alkoholowe 24,6 24,8 51,6 31,6 +7,0 23 Odpady pasze dla zwerząt 44,3 77,2 69,3 69,5 +25,2 24 Tytoń wyroby tytonowe 6,2 24,9 15,4 18,1 +11,8 Ogółem produkty rolno-spożywcze 30,5 34,2 32,6 30,5 0,0 Źródło: oblczena na podstawe bazy WITS Comtrade. Do wzrostu ntensywnośc wymany wewnątrzgałęzowe produktam rolnospożywczym Polsk z kraam UE-12 przyczynły sę pełna lberalzaca handlu rolnospożywczego w ramach Wspólnoty, rosnący pozom dochodu na 1 meszkańca, a w rezultace wzrost sły nabywcze ludnośc e skłonnośc do różnorodnośc, a także 136

13 poszerzene asortymentu eksportowanych produktów, wskutek zrealzowanych nwestyc wdrożonych nnowac. Podsumowane Potrzeba oceny zdolnośc konkurowana polskch producentów żywnośc na rynkach zagrancznych, w tym na rynku nowych państw członkowskch Un Europeske, wynka z mędzynarodowego wymaru konkurencynośc polskego sektora rolnospożywczego. Budowane, wzmacnane utrzymane konkurencynośc mędzynarodowe est bowem szczególnym wyzwanem w warunkach ntegrac ze Wspólnotą Europeską. Analza konkurencynośc polskego sektora rolno-spożywczego na rynku kraów UE-12, dokonana za pomocą oceny wynków handlu zagrancznego produktam rolnospożywczym oraz wybranych wskaźnków konkurencynośc, t. wskaźnka uawnonych przewag komparatywnych w eksporce Balassy (RCA) wskaźnka Lafaya (LFI), a dodatkowo wskaźnka ntensywnośc wymany wewnątrzgałęzowe produktam rolnospożywczym Grubela Lloyda (GL) śwadczy o dość wysokm pozome konkurencynośc naszych producentów żywnośc na rynku nowych państw członkowskch UE. Jednocześne wskazue na wzrost przewag komparatywnych oraz poprawę pozyc konkurencyne naszych producentów w okrese członkostwa Polsk w Un Europeske. Lteratura Ambrozak Ł. [2009]: Analza zman w handlu artykułam rolno-spożywczym nowych państw członkowskch po akces do Un Europeske. [W:] Raport PW nr 130. I. Szczepanak, R. Urban (red.). IERGŻ-PIB, Warszawa. Handel zagranczny produktam rolno-spożywczym. Stan perspektywy. [ ]. Sera Analzy rynkowe, IERGŻ-PIB, ARR, MRRW, Warszawa. Nosecka B., Szczepanak I. [2010]: Handel zagranczny mędzynarodowa konkurencyność polskego sektora rolno-spożywczego. [W:] Analza produkcyno-ekonomczne sytuac rolnctwa gospodark żywnoścowe w 2009 roku. A. Kowalsk (red.). IERGŻ-PIB, Warszawa, ss Ocena konkurencynośc polskch producentów żywnośc po akces do Un Europeske (synteza). [2009]. Raport PW nr 150, I. Szczepanak (red.). IERGŻ-PIB, Warszawa. Szczepanak I. [2011]: Dynamczny rozwó eksportu. Analza handlu zagrancznego produktam rolnospożywczym. Bezpeczeństwo hgena żywnośc nr 3, ss