ROZMYCIA NA MODELU JAZU PRZEPUSZCZAJĄCEGO WODĘ POD I NAD ZASUWĄ. Szczepan Ludwik DĄBKOWSKI 1) Piotr SIWICKI 2) Janusz URBAŃSKI 2)

Transkrypt

1 ROZMYCIA NA MODELU JAZU PRZEPUSZCZAJĄCEGO WODĘ POD I NAD ZASUWĄ Szczepan Luwik DĄBKOWSKI 1) Piotr SIWICKI ) Janusz URBAŃSKI ) 1) Katera InŜynierii Wonej Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach ) Katera InŜynierii Wonej i Rekultywacji Śroowiska SGGW w Warszawie Streszczenie. W pracy omówiono wyniki oświaczeń przeprowazonych na moelu jazu o określonej geometrii, mających na celu rozpoznanie i porównanie procesu kształtowania się rozmyć na koryta poniŝej buowli gy woę przepuszcza się na lub po zasuwą. Doświaczenia wykonano la czterech natęŝeń przepływu i jenego materiału rozmywalnego w nie koryta za umocnieniami. W wyniku analiz stwierzono, Ŝe la baanego przypaku nieco korzystniejszy la bezpieczeństwa buowli jest sposób przepuszczania woy po zasuwą. Wystąpiły wówczas mniejsze głębokości rozmycia. Oległość o końca umocnień o miejsca wystąpienia największej głębokości wyboju była większa la przepływu woy na zamknięciem. Słowa kluczowe: buowla piętrząca, lokalne rozmycia, turbulencja strumienia WPROWADZENIE Na złoŝoność a przez to truności baań i analiz kształtowania się rozmyć koryt poniŝej buowli piętrzących wpływają zjawiska zachozące na wypazie i w korycie w olnym stanowisku buowli oraz hyrologia, geologia i morfologia koryta rzeki. Hyraulika strumienia na wypazie buowli jest związana z konstrukcją buowli. Kształtują ją teŝ: sposób przepuszczania woy przez buowlę, umocnienie koryta, powstający na wypazie oskok hyrauliczny o cechach zaleŝnych o rozaju i ziałania urzązenia o rozpraszania energii, głębokość woy w korycie rzeki za buowlą, rozaj materiału tworzącego no koryta oraz reŝim hyrologiczny rzeki. Postawowym parametrem charakteryzującym lokalne rozmycie koryta za buowlą jest jego maksymalna głębokość i jej oległość o funamentu buowli Dietz [1969]. Umiejętność przewiywania tych charakterystyk rozmycia zapewniałaby większe bezpieczeństwo i utrzymanie obiektu w naleŝytym stanie technicznym. Z tych powoów baania rozmiarów rozmyć koryt w olnych stanowiskach róŝnych typów buowli 1

2 piętrzących woę mają juŝ ługą historię i są naal prowazone w wielu ośrokach naukowych. Obszernego przegląu wzorów na głębokość lokalnego rozmycia na za buowlami piętrzącymi okonał śbikowski [Dąbkowski i inni 198], Schleiss i Whittaker [1984], Breusers i Raukivi [1991]. O lat stwierza się, Ŝe mimo opracowania licznych wzorów, projektanci mają truności z wyborem o praktycznych zastosowań takich, które ają wiarygone wyniki. Naal zaleca się prognozowanie głębokości rozmycia na postawie baań na moelach fizycznych. Niestety, wyniki takich baań przeliczone na naturę często znacznie obiegają o obserwowanych [Dąbkowski i in. 199]. RóŜnoroność buowli sprawia, Ŝe wyniki baań moelowych moŝna w zasazie stosować tylko o obiektów o poobnej geometrii i sposobie przepuszczania woy. W ostatnich ziesięcioleciach poejmowano liczne próby opisu procesu formowania się rozmyć poniŝej róŝnoronych buowli wonych. MoŜna je pozielić na empiryczne, teoretyczne i pośrenie, czyli takie, w których wzory analityczne są uzupełniane o współczynniki empiryczne umoŝliwiające uwzglęnienie czynników pomijanych w przyjmowanych schematach teoretycznych [Peiqing Liu 005]. Rozwój technik pomiarowych i baawczych umoŝliwia uwzglęnianie coraz to nowych i coraz więcej czynników kształtujących proces erozji koryta, w tym coraz częściej charakterystyk struktury strumienia w oskoku hyraulicznym lub w samym wyboju [Long i inni 1991, Dargahi 003], roli skali moelu w uzyskiwanych wynikach baań [Farhoui i Smith 198], turbulencji strumienia za oskokiem hyraulicznym i wpływu ługości umocnień na głębokość rozmycia koryta [Rozanov 1984, Long i in. 1990, Long i in. 1991]. W pracy przestawiono wyniki analiz porównawczych rozmyć na na moelu jazu o określonej geometrii w przypakach, gy woa przepuszczana jest na i po zasuwą. Baania rozmyć za jazem z przepływem na zasuwą, z krawęzią przelewową zaokrągloną promieniem R=0,041m prowaził Siwicki [00], a baania z przepływem po zasuwą z ostrą krawęzią - Urbański [003]. Uzyskane wyniki obrazują w pewnym stopniu rozwój i głębokości rozmyć za tym samym jazem zasuwowym z niecką wypaową gy zmieni się sposób przepuszczania woy. Oba przypaki baań otyczyły moelu jazu w skali geometrycznej 1: 30. METODYKA BADAŃ Doświaczenia, na stanowisku baawczym przestawionym schematycznie na rys. 1, prowazono w laboratorium hyraulicznym SGGW, na moelu jazu, la którego uprzenio baania rozmyć (w innej skali) prowaził śbikowski [1970] w laboratorium hyraulicznym

3 Politechniki Warszawskiej. Geometrię tego jazu, schematy hyrauliczne i parametry strumienia woy w obu analizowanych sposobach jej przepuszczania przestawiają schematy na rys WG WD 10 9 Rys.1. Schemat stanowiska baawczego: 1) Zbiornik górny, ) Zawór regulacyjny, 3) Kołowy przelew pomiarowy, 4) Moel zasuwy z niecką i umocnieniem, 5) Dno rozmywalne, 6) Dno nierozmywalne, 7) Osaniki, 8) Zastawki piętrzące, 9) Zbiornik olny, 10) Pompa Fig.1. Schema of investigate station: 1) upper reservoir, ) control valve, 3) controlle spillway, 4) moel of gate with stilling pool an protection, 5) eroe be, 6) noneroe be, 7) settler, 8)storage locks, 9) bottom reservoir, 10) pump. a) 1 Wymiar Dimension B L n L u l c D b P L r Długość Length [cm] ,3 50,0 4,3 11,1 5,6 6,8 3,0 40 P b D B b) H g H l R=41mm h L w WD c c) H g a L u L r 5mm 1mm h WD α hmax α hmax X max X max Rys.. Schemat jazu poanego baaniom: a) geometria jazu i jej parametry, b) i c) schematy hyrauliczne opowienio la przepływu na i po zasuwą (1-zasuwa piętrząca, - niecka, 3-umocnienia na, 4-no rozmywalne, 5-no nierozmywalne) Fig.. Schema of investigate am with to case of outflow: a) geometry of am, b) an c) hyraulic schema for outflow over an above gate (1- storage gate, - stilling pool, 3) be protection, 4- eroe be, 5- noneroe be. 3

4 Rozmycie formowane było przez strumień woy czystej tzn. bez przepływu materiału stałego z górnego o olnego stanowiska buowli. Część rozmywalna na koryta za umocnieniem miała ługość 4,5m i głębokość 0,8m. Wypełniał ją piasek sortowany o uziarnieniu i jego charakterystykach przestawionych w tab.1. Głównymi elementami moelu jazu były: ściana piętrząca płaskie zamknięcie zasuwowe, niecka wypaowa, ocinek na umocnionego oraz ocinek na rozmywalnego. Tab. 1. Charakterystyki uziarnienia piasku uŝytego na moelu Tab. 1. Characteristics iameters of san use on the moel Śrenice charakterystyczne Characteristic iameters Wartości Values [mm] 0,4 0,53 0,64 1,10 1,40,00,40,50 Bezwymiarowe charakterystyki uziarnienia Dimensionless characteristics of granulation u = m = i 100 p i c = σ g =,64 0,90 1,05 1,77 5, Doświaczenia przeprowazono la czterech natęŝeń przepływu, którym opowiaały określone napełnienia koryta w stanowisku górnym H g i olnym h (tab.). W oświaczeniach przyjęto, Ŝe wielkością ecyującą, wzglęem której analizowano głębokości rozmycia, jest połoŝenie zwierciała woy olnej (WD). Wynika ono bowiem z krzywej natęŝenia przepływu la koryta w olnym stanowisku jazu. W obu przypakach oświaczenia prowazono więc la tych samych natęŝeń przepływu całkowitego Q i przepływów jenostkowych (q=q/b) oraz przyporząkowanych im głębokości woy w stanowisku olnym h. PołoŜenie zwierciała woy górnej (WG) na przelewem kształtowało się swobonie w zaleŝności o zaanego natęŝenia przepływu woy. W przypaku strumienia przelewającego się na zasuwą poziom (WD) nie wpływał na poziom (WG), bo przelew był niezatopiony. W przypaku moelu z wypływem spo zasuwy ten sam poziom (WG) jak na przelewie osiągano regulując wysokość poniesienia zasuwy a. W oświaczeniach Siwickiego [00] (schemat na rys.b) poziom krawęzi przelewu czyli górnej krawęzi zasuwy był stały, a więc połoŝenie zwierciała WG ustalało się zgonie ze zmianą grubości warstwy przelewowej H, zaleŝnej o natęŝenia przepływu. Energia strumienia na nem niecki wypaowej wyraŝała się, zgonie ze schematem na rys. b równaniem: 4

5 w którym v o śrenia prękość woy opływającej o przelewu, α ovo E = P + b + H + (1) g H wysokość warstwy strumienia woy na krawęzią przelewu, α o współczynnik Saint Venanta w przekroju na opływie, P, b zgonie z oznaczeniami na rys. a, g przyśpieszenie ziemskie. Prękość strumienia opływającego obliczano z ilorazu natęŝenia i pola przekroju poprzecznego, a wartość współczynnika α w obu przypakach przyjmowano równą 1. Dla schematu jazu z wypływem strumienia spo zasuwy (Urbański 003) mamy: α ovo E = b + H g + () g gzie H g głębokość woy w górnym stanowisku jazu (rys. c) zaleŝna o wysokości poniesienia zasuwy a, natęŝenia przepływu Q i współczynnika wyatku otworu µ związanego z wartością Q/H g oraz o stopnia zatopienia otworu woą olną. Ze wzglęu na róŝne w obu przypakach straty energii strumienia woy na roze przepływu o górnego o olnego stanowiska jazu oczekiwać naleŝy róŝnych wartości głębokości sprzęŝonych h 1 i h oraz stopnia zatopienia oskoku obliczanego, tak jak najczęściej w praktyce [CBSiPWM. 1970], ze wzoru: w którym h + D + z σ = (3) z h z jest spiętrzeniem strumienia na wypływie z niecki obliczanym jako: vh v z =, gzie: v h i v są prękościami w przekrojach strumienia o głębokościach g opowienio h i h. Tab.. Parametry strumieni i oskoków hyraulicznych w baaniach Table. Hyraulic parameters of flow an hyraulic jump uring of investigation a) z przepływem woy na zamknięciem (outflow over gate) Q q H g h H E h 1 h σ z [m 3 /s] [m /s] [m] [m] [m] [m] [m] [m] [-] 0,04 0,04 0,384 0,09 0,064 0,45 0,013 0,090 1,63 0,049 0,049 0,417 0,133 0,097 0,486 0,04 0,13 1,43 0,073 0,073 0,445 0,165 0,15 0,515 0,034 0,161 1,37 0,1 0,1 0,479 0,15 0,159 0,551 0,048 0,7 1,0 5

6 b) z wypływem spo zamknięcia (outflow above gate) Q q H g h a E h 1 h σ z [m 3 /s] [m /s] [m] [m] [m] [m] [m] [m] [-] 0,04 0,04 0,384 0,09 0,016 0,45 0,010 0,109 1,36 0,049 0,049 0,417 0,133 0,033 0,486 0,00 0,157 1, 0,073 0,073 0,445 0,165 0,049 0,515 0,030 0,190 1,18 0,1 0,1 0,479 0,15 0,084 0,551 0,05 0,4 1,14 Dla przepływu po zasuwą głębokości sprzęŝone obliczano w sposób omówiony szczegółowo w pracy Dąbkowskiego i Urbańskiego [005]. Za pierwszą głębokość sprzęŝoną h 1 przyjęto najmniejszą głębokość strumienia za zasuwą nazywaną przez Čertousova [196] głębokością zławioną i obliczaną jako h 1 = εa, gzie ε jest współczynnikiem ławienia. Jego wartość zawarta w przeziale (0,615 0,69) uzaleŝniona jest przez śukowskiego [Kiselev 1974] o stosunku a/h. Drugą głębokość sprzęŝoną h obliczono z równania (4): h 1 q h = (4) 3 gh1 Dla przepływu na zasuwą, pierwszą głębokość sprzęŝoną h 1 obliczano z wysokości energii w przekroju jej wystąpienia, wyraŝonej wzorem: E o αm H = h1 + (5) ϕ h w którym: E o energia strumienia powyŝej przelewu, m współczynnik wyatku przelewu, ϕ - współczynnik prękości. Współczynnik m obliczono la kaŝego oświaczenia z równania (6) [OHPBW-M 1986], natomiast wartość współczynnika ϕ przyjęto równą 1,0. 3 H H H m = 0, , , (6) 3 R R R Eksperymenty na obu moelach przebiegały w następujących etapach: I przygotowanie moelu polegające na zagęszczeniu piasku i wyrównaniu powierzchni oraz powolnym nawonieniu i zalaniu moelu woą, II formowanie rozmycia przez strumień woy, trwające w obu przypakach 480 minut, III pomiar geometrii uformowanego ołu rozmycia. 3 o 1 ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ Analizie poano profile rozmyć pomierzone w osi koryta (rys.3) oraz wartości postawowych charakterystyk wyboju oznaczonych na ogólnym schemacie profilu rozmycia na (rys.4) i zestawione w tab.3. 6

7 5 0-5 x [cm] h r [cm] q = 0,04 m /s q = 0,049 m /s q = 0,073 m /s q = 0,1 m /s q = 0,04 m /s q = 0,049 m /s q = 0,073 m /s q = 0,1 m /s na zamknięciem over gate po zamknięciem above gate Rys. 3. Profile połuŝne rozmyć la wóch sposobów przepuszczania woy Fig. 3. Compare of longituinal sections of scour for two case of outflow h osypisko accumulation of seiment h s α h r max h l X max X r X l Rys. 4. Schemat i wielkości charakteryzujące profil na w końcu oświaczenia Fig. 4. Schema an values characterize be profile at the en of investigation. Tab. 3. Parametry rozmyć w oświaczeniach na moelach Tab. 3. Scour parameters of investigations on moels q h max X max tg α h s h s /h max X r k r h l X l k l V r V l V l /V r [m /s] [m] [m] [-] [m] [-] [m] [-] [m] [m] [-] [m 3 ] [m 3 ] [-] przepływ na zamknięciem (outflow over gate) 0,04 0,033 0,13 0,54 0,014 0,4 0,47 14, 0,015 0,39 6 0,0161 0,014 0,88 0,049 0,086 0,35 0,46 0,05 0,9 1,8 14,9 0,05 0, ,0950 0,0189 0,0 0,073 0,161 0,5 0,310 0,030 0,19 0,810 0,1 0,6 0,91 0,88 0,043 0,16 0,6411 śrenie mean 0,74 0,7 wypływ spo zamknięcia (outflow above gate) 0,04 0,04 0,10 0,40 0,006 0,5 0,30 1,5 0,019 0, ,01 0,0117 0,96 0,049 0,085 0,7 0,315 0,01 0,5 0,77 9,1 0,004 0, ,0638 0,019 0,30 0,073 0,156 0,50 0,31 0,038 0,4 0,159 0,1 0,37 0,88 0,69 0,060 0,5 0,5379 śrenie mean 0,84 0,5 Objaśnienia symboli nie występujących na rysunkach: k r =X r /h max, k l =X l /h l, V r objętość materiału wyeroowanego z wyboju, V l objętość osypiska Explanation of symbols not efine on the sketch: k r =X r /h max, k l =X l /h l, V r - volume of eroe material, V l volume of eposition. 7

8 Profil wyboju jest charakteryzowany jego głębokością maksymalną h max i jej oległością o krawęzi płyty umocnienia X max, oległością o krawęzi umocnienia o punktu przecięcia profilu wyboju z linią na pierwotnego (zerowa głębokośc rozmycia) X r, uskokiem na wyboju w pionowej płaszczyźnie krawęzi umocnienia h s, kątem α nachylenia o poziomu prostej łączącej krawęź umocnienia z najniŝszym punktem na wyboju. Wartości wymienionych wielkości ukształtowały się po czasie 480 min trwania przepływu jenakowym la wszystkich oświaczeń. Dla osypiska za wybojem, które powstało w oświaczeniach z woma mniejszymi przepływami woy, a la wóch większych natęŝeń przepływu nie wystąpiło, przyjęto następujące charakterystyki: objaśniona juŝ oległość X r, największa wysokość osypiska mierzona o poziomu na pierwotnego h l i całkowita ługość osypiska X l. Brak w tab.3 charakterystyk osypiska oznacza, Ŝe nie wystąpiło ono w anym oświaczeniu. Ogólna analiza uzyskanych wyników oświaczeń prowazi o stwierzeń, Ŝe: - we wszystkich oświaczeniach większe rozmycia powstały w przypaku przepuszczania woy na zamknięciem; były one zarówno głębsze jak i barziej rozległe, - maksymalna głębokość wyboju była we wszystkich oświaczeniach większa la przepływu na zamknięciem, przy czym róŝnica zmniejszała się ze wzrostem natęŝenia przepływu woy; la wóch przepływów mniejszych wynosiła opowienio 30% i 9,6%, a la wóch większych opowienio 4% i 3,4%, - maksymalna wysokość osypiska materiału wyeroowanego, tworzącego się za wybojem w oświaczeniach z mniejszymi przepływami, była mniejsza i było ono barziej wyłuŝone, - la obu sposobów przepuszczania woy i la wszystkich baanych przepływów powstałe rozmycia charakteryzowały się poobnym ukształtowaniem obniŝającego się stoku wyboju o strony umocnień; wznoszący się stok był łagoniej, korzystniej la płyty, nachylony w przypaku przepuszczania woy na zamknięciem, - w oświaczeniach z wypływem woy spo zasuwy wyboje ukształtowane przez mniejsze przepływy miały barziej zwarty kształt, o czym świaczą wartości współczynnika k r =X r /h max, - la obu sposobów przepuszczania woy maksymalna głębokość rozmycia h max rosła ze wzrostem natęŝenia przepływu (rys.5). 8

9 a) b) 0,5 0,0 0,15 0,10 h max [m] hh max =,10q R = 0,98 hh max = 1,94q R = 0,98 0,5 0,0 0,15 0,10 h max [m] h max =,47q h max =,47q + 1,9q R = = 0,99 po po zamknięciem above gate na na zamknięciem over gate 0,05 q [m /s] 0,00 0,00 0,0 0,04 0,06 0,08 0,10 0,1 0,14 0,05 max 0,1q h,04q max = 0,1q +,04q R = 0,98 0,00 0,00 0,0 0,04 0,06 0,08 0,10 0,1 0,14 q [m /s] Rys. 5. Maksymalne głębokości rozmyć w funkcji q a wyrównane prostą, b wyrównane parabolą rugiego stopnia Fig. 5. Maximum epth of scour in investigations. a linear regression, b parabolic regression. Wyniki pomiarów największych głębokości wyboju w funkcji natęŝenia przepływu jenostkowego woy q wyrównano: - liniami prostymi uzyskując la przeziału q w oświaczeniach równania poane na rys.5a o wysokich wartościach współczynników korelacji (R =0,98); ukła prostych regresji wskazuje, Ŝe większe głębokości rozmyć kształtowały się w oświaczeniach z przepływem woy na zamknięciem, - krzywą paraboliczną rugiego stopnia uzyskując równania poane na rys. 5b o wartościach R =0,98 0,99. Obliczono śrenie wartości tangensa kąta α, zawartego mięzy linią początkowego, poziomego na koryta a ocinkiem łączącym krawęź końca umocnień z miejscem występowania maksymalnej głębokości wyboju h max (rys.4) i wartości zamieszczono w tab.3. W oświaczeniach z przepływem woy na przelewem śrenia wartość tgα=0,74, wartości skrajne wynosiły 0,46 i 0,310. Dla wypływu spo zasuwy śrenia wartośc tgα=0,84, a wartości skrajne to 0,40 i 0,315. Wynika z tego, Ŝe większy kąt nachylenia skarpy ołu rozmycia o strony umocnień występuje w przypaku przepuszczania woy po zamknięciem. We wszystkich oświaczeniach w obu wariantach przepuszczania woy powstawało rozmycie krawęziowe h s. Na rys.6 przestawiono wielkości tego rozmycia, tzn. głębokości osłonięcia umocnień w zaleŝności o jenostkowego przepływu q. Wraz ze wzrostem przepływu rozmycie krawęziowe intensywniej rozwijało się na moelu z wypływem spo zasuwy, na co wskazują nachylenia wykresów. Śrenie wartości ilorazów h s /h max wynoszą w 9

10 przypaku przepuszczania woy na zamknięciem 0,7,a la wypływu spo zasuwy 0,5 (tab.3). 0,07 h s [m] 0,06 0,05 po po zamknięciem zamknięciem above gate 0,04 0,03 na na zamknięciem zamknięciem 0,0 over gate 0,01 0,00 0,00 0,0 0,04 0,06 0,08 0,10 0,1 0,14 q [m /s] Rys. 6. Głębokość rozmycia przy krawęzi umocnień la baanych przepływów Fig. 6. Depth of scour at the en of protection for investigate ischarge. Porównano równieŝ objętości V r materiału wyeroowanego z wyboju w obu przypakach (rys.7). ZauwaŜyć moŝna, Ŝe nieznacznie większe kubatury ołów rozmycia po jenakowym czasie wystąpiły w oświaczeniach z przepływem woy na zamknięciem. 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0, 0,1 V r [m 3 ] V r = 37,6q + 0,8q R = 0,98 V r = 36,q - 0,08q R = 0,98 0,0 0,00 0,0 0,04 0,06 0,08 0,10 0,1 0,14 q [m /s] po po zamknięciem zamknięciem above gate na zamknięciem over na gate zamknięciem Rys. 7. Objętości materiału wyeroowanego z wybojów w oświaczeniach Fig. 7. Capacity of eroe material from unermining in investigation. W oświaczeniach z przepływami q=0,04m /s i q=0,049m /s na obu moelach za wybojem kształtowały się osypiska materiału wyeroowanego. Były one mniejsze gy woa przepływała na zamknięciem. Oznacza to, Ŝe w tym przypaku na nie wyboju występowały większe prękości, o czym moŝe świaczyć teŝ głębsze rozmycie na. WiąŜe się to bez wątpienia z hyrauliką strumienia woy w niecce wypaowej i na płycie umocnienia zaleŝną o sposobu przepuszczania woy przez jaz. Obliczono objętość rumowiska wyniesionego przez strumień poza ół rozmycia V l (tab.) oraz stosunek V l /V r, którego wartość la przepływu q=0,04m /s wynosi około 0,88 0,96, a la q=0,049m /s 0,0 0,30. Zmniejszanie się objętości osypiska ze wzrostem 10

11 przepływu wynika z tego, Ŝe towarzyszący temu wzrost prękości przyśpiesza erozję osypiska. Tym teŝ moŝna tłumaczyć istnienie osypiska po tym samym czasie oświaczenia la mniejszych przepływów i jego brak (bo juŝ zostało rozmyte) la przepływów większych. Oznacza to zarazem, Ŝe czas trwania oświaczeń był zbyt krótki by ząŝyły uformować się ostateczne rozmiary wybojów. Tym nie mniej, oświaczenia wykazały, Ŝe tempo procesu rozmycia w obu baanych przypakach jest inne; szybsze gy woa przepływała na zamknięciem. WNIOSKI Wnioski z analizy wyników oświaczeń prowazonych w czasie 480 minut na moelu jazu o takiej samej geometrii, zbuowanym w korycie o takim samym materiale rozmywalnym na, bez przepływu rumowiska rzecznego z górnego o olnego stanowiska, sformułowano w poniŝszych punktach. 1) Na obu moelach głębokość maksymalnego rozmycia rosła ze wzrostem natęŝenia przepływu, przy czym większe głębokości i rozleglejsze rozmycia formowały się na moelu z przepływem woy na zasuwą. ) W oświaczeniach z mniejszymi natęŝeniami przepływu tworzyły się na moelu osypiska materiału wyeroowanego. Zmieniały one pola prękości i postęp erozji na. Doświaczenia trwały zbyt krótko aby moŝna było prześlezić alszy rozwój procesu rozmywania osypiska, co niewątpliwie występuje po łuŝszym czasie i wpływa na warunki hyrauliczne w ole rozmycia. 3) Głębokość osłonięcia h s krańca umocnień w wyniku rozmycia na koryta równieŝ wzrastała ze wzrostem natęŝenia przepływu. Nie następowało to jenak równomiernie w czasie, lecz na początku skokowo. Przy większych przepływach osłonięcia były większe. 4) Oległość największej głębokości rozmycia o krańca umocnień była większa (la większych przepływów) w przypaku przepuszczania woy na zamknięciem. PIŚMIENNICTWO Breusers H. N. C., Raukivi A. J., Scouring, IAHR, Hyraulic Structures Design Manual CBSiPWM Wytyczne instruktaŝowe projektowania buowli wono-melioracyjnych - jazy, Warszawa. Čertousov M. D Giravlika - specjalnyj kurs, Gosuarstvennoje Energetičeskoje Izatelstvo, Moskva, Leningra. 11

12 Dąbkowski Sz. L., Bajkowski S., Hajkiewicz J., 199. Rozmycia na koryta Narwi poniŝej jazów. Gospoarka Wona, Nr 8, s Dąbkowski Sz. L., Skibiński J., śbikowski A., 198. Hyrauliczne postawy projektów wonomelioracyjnych, Państwowe Wyawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. Dąbkowski Sz. L., Urbański J Długość oskoku hyraulicznego na wóch moelach jazu, Zeszyty Naukowe Akaemii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, nr 40, Zeszyt 6 Dietz J. W. 1969, Kolkbilung in feinen oer leichten Sohlmaterialien bei strömen em Abfluß. Mitteilungen es Theoor Rehbock Flußbaulaboratorium, Universität Friericiana Karlsuhe, Karlsruhe, Germany, Heft 155, 1-1. Farhoui J., Smith K. V. H Time scale for scour ownstream of hyraulic jump, Proceeings ASCE Journal of Hyraulic Engineering, HY, 10, 108, str Kiselev P. G Spravočnik po giravličeskim rasčetam, Energia, Moskva. Long D. i in LDA stuy of flow structure in submerge hyraulic jump, J. of Hyr. Res., Vol. 8, Nr 4, str Long D. i in Structure of flow in hyraulic jumps, Journal of Hyraulic Research, Vol. 9, No, str Obliczenia Hyrauliczne Przelewów Wono-Melioracyjnych, Państwowe Wyawnictwo Rolnicze i Leśne, Biblioteczki Wiaomości IMUZ. Peiqing Liu 005: A new metho for calculating epth of scour pit cause by overflow water jets. J. of Hyr. Res. Vol. 43, No 6 (005), ss Rozanov N. P. i in. (1984), Ustrojstva nižnego b efa voosbrosov, KOŁOS, Moskva. Schleiss A., Whittaker J. G., Scour relate to energy issipators for high hea structures, Mitteilungen er Versuchsanstalt für Wasserbau, Hyrologie un Glaziologie, Zürich. Siwicki P. 00. Analiza wpływu skali moelu i uziarnienia materiału ennego na kształtowanie się w warunkach laboratoryjnych rozmyć koryta poniŝej jazu, Rozprawa oktorska, maszynopis, Katera InŜynierii Wonej i Rekultywacji Śroowiska SGGW, Warszawa. Urbański J Mechanizm tworzenia się rozmyć za jazem w świetle eksperymentalnych baań moelowych, Rozprawa oktorska, Katera InŜynierii Wonej i Rekultywacji Śroowiska SGGW, Warszawa. śbikowski A Baania laboratoryjne zaleŝności głębokości rozmycia poniŝej przelewu o ługości umocnień i czasu trwania oświaczenia, Rozprawa oktorska, Politechnika Warszawska, Warszawa. 1

13 LOCAL SCOUR ON DAM MODELS WITH OUTFLOW OVER AND ABOVE GATE. Streszczenie. W pracy omówiono wyniki oświaczeń przeprowazonych na moelu jazu o określonej geometrii, mających na celu rozpoznanie i porównanie procesu kształtowania się rozmyć na koryta poniŝej buowli gy woę przepuszcza się na lub po zasuwą. Doświaczenia wykonano la czterech natęŝeń przepływu i jenego materiału rozmywalnego w nie koryta za umocnieniami. W wyniku analiz stwierzono, Ŝe la baanego przypaku nieco korzystniejszy la bezpieczeństwa buowli jest sposób przepuszczania woy po zasuwą. Wystąpiły wówczas mniejsze głębokości rozmycia. Oległość o końca umocnień o miejsca wystąpienia największej głębokości wyboju była większa la przepływu woy na zamknięciem. Abstract. The paper escribes a results of investigation carrie out on moel of am in orer to recognize an compare process of scouring below of the tire construction with outflow over an above gate. Investigations were conucte for four intensity of flow an use one kin of san in eroe area in ownstream. In results of analyses show that epths of scour are smaller for outflow above gate. Distance of occurrence maximum epth of scour from en of protection was larger for outflow over gate. Słowa kluczowe: buowla piętrząca, lokalne rozmycia, turbulencja strumienia Key wors: storage structure, local scour, turbulence of stream. 13