Jan Gwiazdomorski Odpowiedzialność za długi spadku obejmującego gospodarstwo rolne. Palestra 10/3-4(99-100), 8-16

Transkrypt

1 Jan Gwiazdomorski Odpowiedzialność za długi spadku obejmującego gospodarstwo rolne Palestra 10/3-4(99-100),

2 8 J a n G w i a z domorski N r 3 4 -( ) tów. Trzeba umieć podpowiedzieć tym, którzy nie wiedzą, do kogo się zwrócić jak znaleźć form y włączania się do działailności społecznej; dotyczy to zwłaszcza tych odcinków pracy, które nie są bezpośrednio związane z pracą zawodową adwokata, a o których m ówiło tu Wielu dyskutantów (szczególnie tow. Kąkol). Moim zdaniem dobrze by było, gdyby Palestra zajęła się sprawą działalności ośrodka radomskiego i spopularyzowała jego doświadczenia. Zadanie koordynacji pracy społecznej jest problemem trudnym, jednakże fakt wyznaczenia osób spośród członków rad wojewódzkich odpowiedzialnych za pracę społeczną jest swoistą formą koordynacji. Trzeba zrobić wszystko, aby wyniki dzisiejszej narady dotarły do zgromadzeń delegatów, a szczególnie do zespołów adwokackich. Na szczeblu powiatowym praca społeczna adwokatów jest pożądaną i niezbędna. Przy kom itetach powiatowych Partii działają komisje administracyjne, które spełniają również rolę koordynatora pracy organów ścigania i wym iaru sprawiedliwości. Należałoby z nimi nawiązać współpracę. Przeniesienie treści dzisiejszej narady, jej powagi i rzeczowości do wszystkich adwokatów sprawi, że o adwokaturze będzie sdę m ówiło coraz lepiej. Już dziś coraiz częściej słyszym y o pozytywnej stronie pracy adwokatury. Nie znaczy to, by słabe strony działalności adwokatury były przez krytykę pom ijane. * Adwokatura w pełni docenia walor uznania za pracę społeczną wyrażonego na naradzie i czuje się zobowiązana do potwierdzenia jego słuszności w swojej codziennej społecznej działalności. Przed Naczelną Radą Adwokacką i wojewódzkimi radami oraz przed aktywem społecznym i ogółem adwokatury stoją szerokie możliwości pracy sipołecznej, które pozwalają na ścisłe związanie się ze społeczeństwem, dają mu okazję do poznania walorów naszego środowiska zawodowego,, podnoszą do nas zaufanie, podnoszą autorytet adwokatury i rozszerzają jej horyzonty. JAN GWIAZDOMORSKI Odpowiedzialność za długi spadku gospodarstwo rolne obejmujqcego Zasady odpowiedzialności za długi spadkow e zaw arte w art k.c. nie znajdują w pełni zastosow ania, jeżeli do spadku należy gospodarstwo ro.ne. Przy takich spadkach odpowiedzialność za długi spadkowe ukształtow ana.iest odrębnie dla każdego z trzech różnych okresów. O kresy te są następujące: a) od otw arcia do przyjęcia spadku, b) od przyjęcia do działu spadku, c) po dziale spadku.

3 N r 3 4 (99 100) Odpowiedz, za długi spadku obejm ującego gospód, rolne ad a). Do chw ili przyjęcia spadku obejm ującego gospodarstw o rolne spadkobierca bądź spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkow e ta k sam o jak w w ypadku dziedziczenia spadku nie obejm ującego takiego gospodarstw a tylko ze spadku (art zd. 1 k.c.), i to niezależnie od tego, czy wszyscy spadkobiercy, czy też tylko niektórzy z nich dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a rolnego. Wszyscy przy tym wierzyciele spadku mogą prow adzić egzekucję ze w szystkich przedm iotów należących do spadku (art. 803 k.p.c.). W szczególności egzekucja z powodu długów nie związanych z prowadzeniem gospodarstw a rolnego może być prowadzona także z przedm iotów należących do tego gospodarstw a i n a odw rót: egzekucja z powodu długu zw iązanego z prow a dzeniem gospodarstw a rolnego może być prow adzona także z pozostałych spadkowych przedm iotów m ajątkow ych. ad b). Przepisy, które pozostają w zw iązku z ukształtow aniem odpow iedzialności spadkobierców za długi spadku, obejm ującego gospodarstwo rolne, w drugim okresie, nie są ujęte jasno. W ywołują naw et na pierwszy rzu t oka w rażenie, że istnieje m iędzy nim i nie dająca się usunąć sprzeczność. W zaw artych w kodeksie cywilnym przepisach szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych istnieje przepis art k.c., w którego zdaniu pierw szym powiedziano, że od chwili działu spadku odpowiedzialność za długi spadkow e związane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego ponosi spadkobierca, którem u to gospodarstw o przypadło, oraz spadkobiercy, którzy otrzym ują od niego spłaty. To zdanie pierw sze zachęca do w nioskow ania (arg. a contr.), że przed działem spadku wszyscy spadkobiercy odpow iadają za w szystkie długi spadkowe, że zatem także spadkobiercy, którzy nie dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a rolnego, odpow iadają za długi związane z prow adzeniem tego gospodarstwa. N atom iast w 2 ust. 1, 3 rozp. RM z dnia 28 listopada 1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304) powiedziano, że za gospodarstwo rolne uważa się należące do tej sam ej osoby lub tych sam ych osób, stanow iące lub mogące stanow ić zorganizow aną całość gospodarczą, nieruchom ości rolne w raz nie tylko z pewnym i przedm iotam i, ale i ze związanym i z prowadzeniem takiego gospodarstw a praw am i i obow iązkam i. Z tego określenia pojęcia gospodarstw a rolnego zdaje się w ynikać, że spadkobierca, który do dziedziczenia gospodarstw a rolnego nie dochodzi, nie w stępuje także w długi związane z prowadzeniem tego gospodarstwa, a zatem już i przed działem spadku nie ponosi za nie norm alnej odpowiedzialności. Ja k w ięc sprzeczność powyższą usunąć? W idzę tylko jedną możliwość. M ianowicie należy odrzucić arg. a contrario z art k.c. A rtykuł ten należy do zw artej grupy przepisów art k.c., dotyczących działu spadku obejm ującego gospodarstw o rolne. Przepisy te nie dotyczą natom iast zupełnie sytuacji praw nej istniejącej przed działem spadku. Toteż z tego, że w art k.c. ukształtow ana jest w pew ien sposób odpow iedzialność za długi spadkow e po dziale spadku, nie można w żaden sposób a już najm niej za pomocą arg. a contr. w nioskow ać o tym, jak ukształtowanajest odpow iedzialność za długi spadkow e przed działem sp a d k u.1 T ak w ięc p rzy i R o z u m o w a n ie p o d a n e w t e k ś c i e m ó g ł b y k t o ś m o ż e s t a r a ć s ię o d e p r z e ć z a p o m o c ą a r g u m e n t u n a s t ę p u j ą c e g o : S k o r o m o d y f i k a c j a o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a d ł u g i s p a d k o w e w p r z e p is a c h o d z i e d z ic z e n i u g o s p o d a r s t w r o l n y c h ( a r t k.c.) d o ty c z y t y l k o o k r e s u p o d z i a le s p a d k u, t o d o c z a s u d z i a ł u o d p o w ie d z ia ln o ś ć t a u k s z t a ł t o w a n a j e s t n a z a s a d a c h o g ó l n y c h. A r g u m e n t b y ł b y n i e w y s t a r c z a j ą c y, b o i s t n i e j ą p r z e p i s y 2 u s t. 1, 3 r o z p. z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 r., k t ó r e m o d y f i k u j ą z a s a d y o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a d łu g i s p a d k u, o b e j m u j ą c e g o g o s p o d a r s t w o r o l n e, t a k ż e c o d o o k r e s u p r z e d d z i a łe m s p a d k u.

4 10 J a n G w ł a z domorski N r 3 4 (99 100) jąć trzeba, że przepisam i, które norm ują ukształtow anie odpowiedzialności za długi spadku, obejm ującego gospodarstw o rolne, w okresie od przyjęcia do działu spadku, są ogólne przepisy o odpowiedzialności za długi spadkow e (art k.c.) z m odyfikacją w ynikającą z 2 ust. I, 3 rozp. RM z dnia 28 listopada 1964 r. M odyfikacja ta dotyczy zasady w yrażonej w art zd. 2 k.c. M ianow icie z jednej strony stw ierdzić trzeba, że spadkobierca, który nie dochodzi do dziedziczenia gospodarstw a rolnego, nie staje się dłużnikiem z długów zw iązanych z prow adzeniem tego gospodarstw a. Z drugiej stro ny nie ulega chyba w ą t pliwości. że także po przyjęciu spadku wszyscy w ierzyciele spadku m ogą prow adzić egzekucję ze w szystkich przedm iotów do spadku należących (art. 803 k.p.c.), poniew aż przyjęcie spadku n ie może ich tego up raw nien ia pozbawić. Ze zsum o w an ia powyższych dw óch zdań w ynika następujące ukształtow anie odpow iedzialności za długi spadku, obejm ującego gospodarstw o rolne, w okresie między przyjęciem a działem sipadiku: z pow odu długu zw iązanego z prow adzeniem gospodarstw a rolnego w ierzyciel może prowadzić egzekucję tak z przedm iotów należących do tego gospodarstw a, jak i z pozostałych spadkow ych przedm iotów m ajątkow ych. Poniew aż te spadkowe przedm ioty m ajątkow e nie wchodzące w skład gospodarstw a rolnego należą w odpowiednim ułam ku do spadkobiercy, k tó ry nie dziedziczy takiego gospodarstw a, przeto o takim spadkobiercy można powiedzieć, że jakkolw iek nie jest on dłużnikiem w zobow iązaniach zw iązanych z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, to jednak w pewnym, nieznacznym zresztą stopniu odpowiada za te zobowiązania. O dpowiedzialność ta nie obejm uje jednak w łasnego m ajątk u spadkobiercy, k tóry nie dziedziczy gospodarstw a rolnego, w skutek czego z powodu długów zw iązanych z prow adzeniem takiego gospodarstw a n ie m ożna prow adzić egzekucji z przedm iotów należących do własnego m ajątku takiego spadkobiercy. Z pow odu długów zw iązanych z prow adzeniem gospod arstw a rolnego m ożna natom iast prowadzić egzekucję z przedm iotów należących do w łasnych m ajątków spadkobierców, którzy dziedziczą tak ie gospodarstwo. W ydaje się, że powyższe zasady można zastosować przy ich odw róceniu -do w ypadków, w których pew ni spadkobiercy pow ołani są do dziedziczenia tylko gospodarstw a rolnego, ale nie dziedziczą pozostałych spadkow ych przedm iotów m ajątkow ych. W tych w ypadkach spadkobiercy, którzy dziedziczą tylko gospod arstw o rolne, nie sta ją się dłużmikami z zobowiązań nie zw iązanych z prow a d zeniem takiego gospodarstw a. Z powodu takich długów w ierzyciele m ogą p ro w adzić egzekucję ze w szystkich przedm iotów należących do spadku, a zatem także z przedm iotów wchodzących w skład gospodarstw a rolnego. O tyle więc można powiedzieć o spadkobiercach, którzy dziedziczą tylko gospodarstw o rolne, że oni ta k ż e odpow iadają w pew nym zresztą bardzo ograniczonym zakresie za długi I n n a p r ó b a o b a l e n ia r o z u m o w a n i a p o d a n e g o w t e k ś c i e m o g ł a b y p o le g a ć n a u ż y c i u a r g u m e n t a c j i n a s t ę p u j ą c e j : G d y b y z p r z e p i s u 2 u s t. 1, 3 r o z p. R M z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 x. m i a ło r z e c z y w iś c ie w y n i k a ć, ż e s p a d k o b i e r c y, k t ó r z y n i e d o c h o d z ą d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, w d łu g i z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m te g o g o s p o d a r s t w a w o g ó le n i e w s t ę p u j ą i w k o n s e k w e n c j i z a n i e n ie o d p o w i a d a j ą, to p r z e p i s a r t z d. 1 k.c., w y p o w i a d a j ą c y t ę z a s a d ę c o d o o k r e s u p o d z i a l e s p a d k u, b y łb y z b ę d n y, a je g o z a m ie s z c z e n i e w u s t a w i e n ie d a ł o b y s ię w y t ł u m a c z y ć. T a k ż e i t a a r g u m e n t a c j a n ie m o g ł a b y b y ć u z n a n a z a p r z e k o n u j ą c ą. M ia n o w ic ie z d a l s z y c h w y w o d ó w z a m ie s z c z o n y c h w t e k ś c i e w y n i k a, ż e s p a d k o b i e r c y, k t ó r z y n i e d o c h o d z ą d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, o d p o w i a d a j ą j e d n a k c h o ć w b a r d z o o g r a n i c z o n y m z a k r e s i e z a z o b o w ią z a n ia, z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m t a k i e g o g o s p o d a r s tw a, p r z e d d z i a łe m s p a d k u p o m i m o i s t n i e n i a p r z e p i s ó w 2 u s t. 1, 3 r a z p. R M z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 r. O tó ż a r t z d. l k.c. w y łą c z a, j e ś l i c h o d z i o o k r e s p o d z i a l e s p a d k u, 'w s z e l k ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć s p a d k o b i e r c ó w, k t ó r z y n i e d z i e d z ic z ą g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, z a d łu g i z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m t a k i e g o g o s p o d a r s tw a.

5 Jr 3 4 (99 100) Odpowiedz, za długi spadku obejm ującego gospod. rolne n nie zw iązane z prowadzeniem takiego gospodarstw a. Z powodu takich długów m ożna także prow adzić egzekucję z przedm iotów należących do w łasnych m a ją t ków spadkobierców, którzy gospodarstw a rolnego nie dziedziczą, natom iast nie m ożna prow adzić egzekucji z przedm iotów należących do w łasnych m ajątków spadkobierców, którzy dziedziczą tylko tak ie gospodarstwo. Jeżeli w czasie od otw arcia spadku do działu spadku niektóre długi spadkow e zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego zostały spłacane lub ściągnięte z pozostałych przedm iotów spadkow ych albo też jeżeli n a odw rót niektóre długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego zostały spłacone lub ściągnięte z należących do niego przedm iotów, to spadkobiercy będą m ogli podnosić między sobą odpowiednie roszczenia w yrów nawcze przy zastosow aniu art. 63C, G18 2, 3 k.p.c. Poza tym do odpowiedzialności za długi spadku, obejm ującego gospodarstwo rolne, w okresie między przyjęciem a działem spadku stosować należy odpowiednio ogólne zasady o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. ad ę). W przepisach ogólnych o odpow iedzialności spadkobierców za długi sp ad kow e istnieje tylko jeden, przepis dotyczący problem u ukształtow ania odpow iedzialności za długi spadkow e po dziale spadku. Jest nim art k.c., w edług którego od chw ili działu spadkobiercy odpow iadają za długi spadkowe podzielnie w stosunku do w ielkości ich udziałów (do chw ili działu spadku odpow iadali solid arn ie art k.c.). Nie jest dla m nie jasne, dlaczego pozbaw iono w ierzycieli spadkow ych korzyści, w ynikających z solidarnej odpow iedzialności spad kobierców, w łaśnie w odniesieniu do te j sytuacji (tzn. po dziale spadku), kiedy w istnieniu so lid arn ej odpowiedzialności spadkobierców w ierzyciele ci są n a jsiln iej zainteresow ani. Dalszy sk u tek działu spadku w zakresie odpowiedzialności za długi spadku to zm iana co do tego, czym każdy ze spadkobierców odpowiada. M ianowicie po dziale spad ku każdy spadkobierca odpow iada za długi spadkow e: 1) sw oim w łasnym m ajątkiem, jaki m a niezależnie od dziedziczenia; 2) przedm iotam i spadkowymi, które m u przypadły przy dziale spadku oczywiście dopóki przedm ioty te należą do jego m a jątk u (por. także art k.p.c.). Co do odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkow e po dziale spadku, w którego skład w chodzi gospodarstw o rolne, podane są dodatkow e zasady w p rz e pisie (chyba nie dość przem yślanym, a nadto niejasnym ) art k.c. Także w tym przepisie podzielono długi spadkow e n a dw ie kategorie, m ianow icie: a) na długi spadkow e zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, b) n a inne długi, tzn. długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego. Co do łcażdej z tych kategorii podane są w art k.c. odrębne zasady. Za długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego ponoszą odpow iedzialność wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych (art zd. 3 k.c.). Przepis ten m ożna rozum ieć w różny sposób: 1) N aprzód w ten sposób, że odpow iedzialność za długi należące do te j k a te gorii rozdziela się m iędzy w spółspadkobierców w częściach odpow iadających udziałom, w jakich poszczególni spadkobiercy pow ołani są do dziedziczenia całego sp ad k u niezależnie od tego, że niektórzy spadkobiercy nie dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a rolnego. Ten sposób rozdziału odpowiedzialności za długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego byłby najczęściej krzyw dzący xila tych spadkobierców, którzy gospodarstw a rolnego nie dziedziczyli.2 2 P r z y k ł a d : J e s t d w ó c h s p a d k o b ie r c ó w, A ł B, k t ó r z y d z i e d z ic z ą w c z ę ś c ia c h r ó w n y c h. «J e d n a k ż e d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s t w a r o ln e g o d o c h o d z i t y l k o A. W a r t o ś ć g o s p o d a r s t w a

6 12 J a n Gwiazdomorski N r 3 4 (99 100) 2) D rugi sposób rozum ienia art zd. 3 k.c. polegałby n a tym, że n ajp ierw należałoby określić w artość gospodarstw a rolnego oraz pozostałych przedm iotów spadkowych, obliczyć w ten sposób w artość całego spadku, oznaczyć w artość tego, do czego każdy ze spadkobierców jest powołany, a w końcu ustalić stosunek, w jakim pozostają w artości korzyści przypadających ze spadku dla poszczególnych spadkobierców do w artości całego sp ad k u i w tych ułam kach rozdzielić m iędzy poszczególnych spadkobierców odpow iedzialność za długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego.3 Ten sposób rozum ienia przepisu art zd. 3 k.c. m ógłby niejednokrotnie doprow adzić do w yników niekorzystnych dla spadkobiercy. któ ry dochodzi do dziedziczenia gospodarstw a rolnego.4 3) Poniew aż okazało się, że podane pod 1) i 2) sposoby w ykładni art zd. 3 k.c. prow adzą do w yników, które nie n ad ają się do przyjęcia, trzeba szukać trzeciego sposobu w ykładni tego przepisu. Może ten sposób polegać już ty lk o n a tym, żeby podział odpow iedzialności za nie zw iązane z prow adzeniem gospod arstw a rolnego długi spadkow e przeprow adzony został stosow nie do w artości przedm iotów spadkow ych, k tó re poszczególni spadkobiercy p rzy dziale spadkow ym w ostatecznym rezultacie otrzym ali.5 Także i ta w ykładnia nie jest w pełni zadow alająca, i to z dw óch powodów. N aprzód m ożna m ieć wątpliw ości, czy jest ona zupełnie zgodna z ustaw ą. M ianow icie w edług art zd. 3 k.c. odpow iedzialność za długi spadkow e nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a ro l nego ponoszą w szyscy spadkobiercy n a zasadach ogólnych, tzn. podział odpor o l n e g o w y n o s i z ł, w a r t o ś ć p o z o s ta ły c h p r z e d m i o t ó w s p a d k o w y c h z ł. P r z y d z i a le s p a d k u o t r z y m u j ą z a t e m p r z y w z ię c iu p o d u w a g ę a r t k.c. w w a r t o ś c i a c h : A z ł, a B z ł. C 7.y b y ło b y s p r a w i e d l i w e, ż e b y A i B o d p o w ia d a li z a d ł u g i s p a d k o w e, k t ó r e n i e s ą z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, p o p o ło w ie? 3 P r z y k ł a d : S t a n f a k t y c z n y j a k w p r z y k ł a d z i e p o p r z e d n i m. W a r t o ś ć c a łe g o s p a d k u z ł. S p a d k o b i e r c y A i B p o w o ł a n i s ą d o d z i e d z ic z e n i a c a łe g o s p a d k u p o p o ło w ie, w o b e c czeg o - p o w o ła n i s ą t a k ż e d o d z i e d z ic z e n i a p o p o ło w ie p r z e d m i o t ó w n i e n a l e ż ą c y c h d o g o s p o d a r s tw a r o ln e g o. N a k a ż d e g o z n i c h p r z y p a d a z a t e m k o r z y ś ć w y n o s z ą c a w w a r t o ś c i z ł. P o n a d t o t y l k o A o t r z y m a g o s p o d a r s t w o r o l n e. T a k w ię c A j e s t p o w o ła n y d o o tr z y m a n i a ł ą c z n i e k o r z y ś c i o w a r t o ś c i z ł, t z n. w u ł a m k u 21/22 c z ę ś c i, B z a ś p o w o ła n y J e s t d o o t r z y m a n i a k o r z y ś c i o w a r t o ś c i z ł, t z n. w u ła m k u 1/22 c z ę ś c i s p a d k u. W y n i k s tą d, ż e A m i a ł b y o d p o w ia d a ć z a d łu g i s p a d k o w e, n ie z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, w 21/22 c z ę ś c ia c h, a B w 1/22 c z ę ś c i. * P r z y k ł a d : J e s t d w ó c h s p a d k o b i e r c ó w, A i B, k t ó r z y s ą p o w o ł a n i d o d z ie d z ic z e n ia c a łe g o s p a d k u p o p o ło w ie. P o n a d t o t y l k o s p a d k o b i e r c a A p o w o ła n y j e s t d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s t w a r o ln e g o. W a r t o ś ć g o s p o d a r s t w a r o l n e g o w y n o s i z ł, p r z e d m i o t y s p a d k o w e z a ś n i e n a l e ż ą c e d o g o s p o d a r s t w a r o ln e g o m a j ą t a k ż e w a r t o ś ć z ł. P r z y t y m s t a n i e r z e c z y t r z e b a b y b y ło p r z y j ą ć, ż e A j e s t p o w o ła n y d o o t r z y m a n i a z e s p a d k u p r z e d m i o t ó w o łą o z n e j w a r t o ś c i z ł, a B p r z e d m i o t ó w o w a r t o ś c i z ł. Z te g o w z g l ę d u A m i a ł b y o d p o w ia d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e, n i e z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, w 3/4, a B t y l k o w 1/4 c z ę ś c i. T y m c z a s e m p r z y d z i a le s p a d k u A o t r z y m a n a p o d s t a w i e a r t k.c. t y l k o g o s p o d a r s tw o r o l n e, B z a ś w s z y s t k i e p o z o s ta łe p r z e d m i o t y s p a d k o w e. O b a j s p a d k o b i e r c y o t r z y m a j ą z a t e m z e s p a d k u w o s t a t e c z n y m r e z u l t a c i e w a r t o ś c i je d n a k o w e, n a t o m i a s t m i e li b y o d p o w ia d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e, n i e z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s tw a r o ln e g o, w c z ę ś c ia c h n i e r ó w n y c h. 5 P r z y p r z y j ę c i u t e j w y k ł a d n i a r t z d. 3 k.c. o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a d łu g i s p a d k o w e n i e z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o b y ł a b y p o d z i e lo n a w t e n s p o s ó b, ż e w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p. 3 A o d p o w ia d a łb y z a 10/11 c z ę ś c i, a B z a 1/11 k a ż d e g o d łu g u. N a t o m i a s t w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p. 4 o b a j s p a d k o b i e r c y o d j> o w ia d a lib y z a k a ż d y d łu g s p a d k o w y n i e z w ią z a n y z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o p o p o ło w ie. P r z y o k r e ś l a n i u w s p o s ó b p o d a n y w t e k ś c i e p o d 3) c z ę ś c i, w j a k i c h s p a d k o b i e r c y m a j ą o d p o w ia d a ć, s to s o w n i e d o a r t $ 3 k.c., z a d ł u g i s p a d k o w e n i e z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, n i e n a l e ż y u w z g lę d n ia ć a n i r o z l ic z e ń m i ę d z y s p a d k o b i e r c a m i, o k tó r y c h - m o w a w a r t. 686 k.p.c., a n i w y n i k u z a lic z e n ia d a r o w i z n p r z e p r o w a d z o n e g o n a p o d s ta w ie - a r t k.c.

7 K r 3 4 (99 100) Odpowiedz, za dlugl spadku obejm ującego gospod, rolne 13 w iedzialności pom iędzy w spółspadkobierców m a być dokqnany w sposób przew i dziany w art k.c., a zatem w stosunku do w ielkości udziałów poszczególnych współspadkobierców. Otóż przez term in udziały rozum ie się norm alnie w przepisach o dziedziczeniu ułam ki, w jakich poszczególni w spółspadkobiercy dochodzą do dziedziczenia. Tymczasem przy obecnie proponow anej w ykładni art zd. 3 k.c. podział odpowiedzialności za długi nie zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego dokonyw ałby się nie w stosunku do w ielkości udziałów, w jakich w spółspadkobiercy dziedziczą, tylko w stosunku do w artości przedm iotów spadkow ych, jakie poszczególni w spółspadkobiercy przy dziale sp ad k u o trzy m ali. P o w tóre proponow ana obecnie w ykładnia art zd. 3 k.c. stw arzałaby b ardzo duże tru d no ści dla w ierzycieli spadkow ych przy ustalaniu, w jakich częściach m ają zapozwać w spółspadkobierców. Dowiedzenie się, jakie są w artości przedm iotów, które poszczególni w spółspadkobiercy przy dziale spadku otrzym ali, n ie będzie d la w ierzycieli spa!dku pom im o art. 525 k.p.c. łatw e. Powyższe w ątpliw ości oo do w y kładn i art zd. 3 k.c. rozstrzygnąć jednak n a leży m. zd. pomim o nasuw ających się zastrzeżeń n a korzyść w ykładni podanej pod 3). Dwie zasady, które regulują odpow iedzialność spadkobierców po dziale spadku za długi zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, podane są w art zd., 1, 2 k.c. Pierw sza z nich n a pierw szy rz u t oka jest jasna: za długi należące do te j kategorii odpow iadają tylko spadkobiercy, którym gospodarstw o rolne przy dziale spadku przypadło, oraz spadkobiercy, którzy otrzym ują od nich sp łaty (art zd. 1 k.c.). Zrozum ienie drugiej zasady n atra fia n a trudności. W edług te j drugiej zasady spadkobiercy, którzy ponoszą odpowiedzialność za dług', zw iązane z prowadzeniem gospodarstw a rodnego, odpow iadają za nie w częścia(h stosownie do w artości otrzym anych przez nich udziałów (art zd. 2 k.c.). N ależy tu w ziąć pod uw agę następujące grupy w ypadków : a) Spośród spadkobierców, k tórzy dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a ro l nego, jeden otrzym uje przy dziale spadku gospodarstw o rolne, inni otrzym ują sp ła ty w pełnej wysokości (art k.c.). Nie m a trudności. Wszyscy spadkobiercy, którzy dziedziczą gospodarstw o rolne, odpow iadają za długi spadkowe, zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, w częściach, w jakich zostali pow ołani do dziedziczenia tego gospodarstw a. b) Spośród spadkobierców, którzy dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a ro l nego, jeden otrzym uje przy dziale spadku gospodarstw o rolne, inni otrzym ują sp łaty obniżane (art k.c.). P ow staje w ątpliw ość, czy podział odpow iedzialności za długi zw iązane z prowadzeniem gospodarstw a rolnego następow ać m a stosownie do udziałów, w jakich spadkobiercy zostali pow ołani do dziedziczenia gospodarstw a rolnego, czy też stosow nie do w artości tych korzyści, jak ie poszczególni spadkobiercy przy dziale otrzym ali.6 Opowiadam się za drugą ew entualnością dlatego, że w art zd. 2 k.c. użyty jest w praw dzie w yraz udział, ale w yraz ten użyty został w zw rocie w stosunku do w artości otrzym anego udziału. c) Spośród spadkobierców, którzy dochodzą do dziedziczenia gospodarstw a ro l nego, jedni o trzym ują przy dziale spadku gospodarstw o rolne, inni zaś są m ało P r z y k ł a d : S ą t r z e j s p a d k o b i e r c y : A, B l C, p o w o ł a n i d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s tw a r o ln e g o w c z ę ś c ia c h r ó w n y c h. G o s p o d a r s t w o r o l n e m a w a r t o ś ć z ł. O t r z y m a ł j e p r z y d z i a l e s p a d k u A, B i C z a ś o t r z y m a l i s p ł a t y o b n iż o n e d o p o ło w y, t j. p o e ł. C z y s p a d k o b i e r c y A, B i C o d p o w ia d a ć m a j ą z a d łu g i s p a d k o w e, z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, w r ó w n y c h c z ę ś c ia c h, t j. p o 1/3, c z y te ż A m a o d p o w ia d a ć w 2/3, a B i C p o 1/6 c z ę ś c i?

8 14 J a n Gwiazdomorski N r 3 4 (99 100) letn i albo pobierają n au k ę zaw odu lub uczęszczają do szkół i otrzym ują spłaty należne n a podstaw ie 17 rozp. RM z d n ia 28 listopada 1964 r. <Dz. U. Nr 45, poi:. 304). Co do te j grupy w ypadków pow stają w ątpliw ości jeszcze dalej idące niż co do grupy omówionej pod b). Chodzi m ianow icie o rozstrzygnięcie, czy w w ypadkach taikich spadkobiercy odpow iadają za długi spadkow e, zw iązane z p ro w adzeniem gospodarstw a rolnego, w częściach, w jakich zostali pow ołani do dziedziczenia tego gospodarstw a, czy też spadkobiercy otrzym ujący spłaty (stosownie do. 17 powoł. rozp.) odpow iadają tylko w częściach w ynikających ze stosunku w artości gospodarstw a rolnego do sum y ra t, k tó re praw dopodobnie zostaną w y p łacone poszczególnym spadkobiercom m ałoletnim albo pobierającym naukę zawodu lu b uczęszczającym do szkół, czy w reszcie za długi spadkow e zw iązane z p ro w a dzeniem gospodarstw a rolnego odpow iada tylko spadkobierca, który przy dziale spadku otrzym ał gospodarstw o rolne, natom iast otrzym ujący spłaty spadkobiercy m ałoletni, p obierający n au k ę zaw odu i uczęszczający do szkół są od odpow iedzialności za te długi w olni.7 Chyba n ie może być dla nikogo w ątpliw e, że nie n ad aje się do zaakceptow ania ew entualność pierw sza. Spośród ew entualności drugiej i trzeciej w ybrać należy m. zd. ew entualność trzecią.8 S płaty należne spadkobiercom m ałoletnim, pobierającym n au k ę zaw odu i uczęszczającym do szkół m a ją n a celu zapew nienie pow yższym spadkobiercom środków egzystencji, potrzebnych im do czasu przygotow ania ich do p racy dla d obra społeczeństw a. T rudno przypuścić, by ustaw odaw ca, przyznając tym spadkobiercom ze spadku skrom ne ra ty miesięczne, m ające w yraźnie ch arak ter alim entacyjny, których wysokość m a być ustalona przy w zięciu pod uw agę dochodowości gospodarstw a rolnego i k tó re przynajm niej zw ykle m ają być płacone z przynoszonych przez to gospodarstw o dochodów, obciążał tych spadkobierców odpow iedzialnością za długi spadkowe. P o w tóre, część długów, i to niekiedy znaczna, za które m ieliby odpow iadać otrzym ujący spłaty spadkobiercy m ałoletni, pobierający n au k ę zaw odu i uczęszczający do szkół, byłaby z reguły tru d n o ściągalna, a raczej zrazu przez pew ien czas często znaczny w ogóle nieściągalna. W reszcie, po trzecie, oznaczenie części długów zw iązanych z p ro w a dzeniem gospodarstw a rolnego, za które m ieliby odpowiadać otrzym ujący tylko spłaty spadkobiercy m ałoletni, pobierający n au k ę zaw odu lub uczęszczający do? P r z y k ł a d : S ą t r z e j s p a d k o b i e r c y : A, B, C, p o w o ł a n i d o d z i e d z ic z e n i a g o s p o d a r s t w a r o ln e g o w c z ę ś c ia c h r ó w n y c h. G o s p o d a r s t w o r o l n e m a w a r t o ś ć z ł. O t r z y m u j e j e p r z y d z i a le s p a d k u A. S p a d k o b i e r c a B m a w c h w il i d z i a ł u l a t 18 i J e s t n a p ie r w s z y m r o k u s t u d ió w w y ż s z y c h, a s p a d k o b i e r c a C m a w c h w il i d z i a ł u 5 l a t. C z y s p a d k o b i e r c y A, B i C m a j ą o d p o w ia d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e, z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, w c z ę ś c ia c h r ó w n y c h, c z y t e ż p o d z i a ł o d p o w ie d z ia ln o ś c i m a b y ć p r z e p r o w a d z o n y w s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y : s p ł a t y n a r z e c z s p a d k o b i e r c y B w y n io s ą p r a w d o p o d o b n i e z ł (48 r a t p o 550 z ł), d l a s p a d k o b i e r c y ziaś C z ł (156 r a t p o 450 z ł). W o b e c t e g o z a d ł u g i s p a d k o w e z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s tw a r o ln e g o m i e li b y o d p o w i a d a ć : A w 534/1500 c z ę ś c ia c h, B w 246/1500, C z a ś 702/1500 c z ę ś c ia c h. W r e s z c ie p r z y p r z y j ę c i u t r z e c i e j e w e n t u a l n o ś c i z a c a ło ś ć d łu g ó w z w ią z a n y c h z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o o d p o w ia d a łb y t y l k o s p a d k o b i e r c a A, n a t o m i a s t S p a d k o b ie r c y B i C b y l i b y o d o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a t e d ł u g i w o ln i. 8 Z a t a k i m r o z w ią z a n ie m o m a w i a n e g o w t e k ś c i e p r o b l e m u p r z e m a w i a j ą n a p r z ó d w y n i k i, d o j a k i c h w y b ó r e w e n t u a l n o ś c i d r u g i e j d o p r o w a d z i ł w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p. 7. O tó ż w e d ł u g p r z e p r o w a d z o n e g o t a m o b lic z e n i a, z a d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o o d p o w ie d z ia ln o ś ć m i a ł a b y b y ć r o z d z i e lo n a w s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y : a 5 ) - le tn ie d z i e c k o C, n ie m a j ą c e p r a w d o p o d o b n i e ż a d n e g o m a j ą t k u, m i a ł o b y o d p o w ia d a ć b li s k o z a p o ło w ę k a ż d e g o z t y c h d łu g ó w : b ) s t u d e n t B m i a ł b y o d p o w ia d a ć z a p r z e s z ł o 1/6 k a ż d e g o z d łu g ó w ; c) n a t o m i a s t o t r z y m u j ą c y g o s p o d a r s tw o r o l n e s p a d k o b i e r c a A o d p o w ia d a łb y t y l k o n a n ie c o w i ę c e j n iż 1/3 k a ż d e g o z d łu g ó w. C z y t e n r e z u l t a t m o ż n a b y b y ło z p u n k t u w id JJe - n ia s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w j a k i k o l w i e k s p o s ó b u z a s a d n i ć?

9 N r 3 4 (99 100) Odpowiedz, za długi spadku obejm ującego gospod. rolne u szkół, nie jest zw ykle ani w chw ili działu, ani też przez pew ien czas po dziale możliwe, poniew aż w chw ili działu nie w iadom o, przez jak długi okres sp adk o biercy tacy będą otrzym yw ać ra ty przew idziane w 17 powoł. ro z p.9 Niem ożność zaśustalenia zak resu odpow iedzialności spadkobierców, którzy otrzym ują sp łaty p rzew idziane w 17 powoł. rozp., pow oduje także oczywiście niem ożność u sta le n ia zakresu odpowiedzialności spadkobierców, którzy otrzym ują przy dziale gospodarstw o rolne. T ak w ięc przyjęcie zapatryw ania, że otrzym ujący tylko sp łaty spadkobiercy m a łoletni, pobierający naukę zaw odu i uczęszczający do szkół odpow iadają za długi spadkow e zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, prow adziłoby do w y niku, że w ierzyciele spadku nie m ogliby przez dłuższy być może czas p a dziale dochodzić zaspokojenia sw ych w ierzytelności, bo nie w iedzieliby, w jakich częściach m ają żądać spłaty od spadkobierców, a sw ych dłużników. Z d ru g iej stro n y przy jęte przeze m nie zapatryw anie, że otrzym ujący ty lk o sp ła ty spadkobiercy m ałoletni, pobierający n au k ę zaw odu i uczęszczający do szkół n ie odpow iad ają za długi spadkow e zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego, z n a j duje podstaw ę ustaw ow ą w końcowym zw rocie art zd. 2 ik.c.: w stosunku do' otrzym anego udziału. C hyba o spadkobiercach otrzym ujących spłaty z 17 powoł. rozp. tru d n o byłoby tw ierdzić, że przy dziale spadku otrzym ują oni jakiś udział. W pew nym zw iązku z odpow iedzialnością za długi spadku, k tó ry obejm uje gospodarstw o rolne, po dziale tego spadku pozostaje problem, kto odpow iada za długi zw iązane z prow adzeniem takiego gospodarstw a w w ypadkach przew idzianych w art k.c., ten. w w ypadkach, kiedy do dziedziczenia gospodarstw a ro l nego pow ołane są w yłącznie osoby w chw ili otw arcia spadku tlrwale niezdolne dopracy, w sk u tek czego gospodarstw o rolne otrzym uje Skarb P aństw a, k tó ry obow iązany jest dokonać n a rzecz osób niezdolnych do pracy spłat, odpow iadających w artości ich udziałów w gospodarstw ie spadkow ym, po odliczeniu długów zw iązanych z prow adzeniem tego gospodarstwa. Czy za długi zw iązane z prow adzeniem gospodarstw a rolnego odpow iadać m ają osoby niezdolne do pracy, k tó re są sp ad k o biercam i upraw nionym i do dziedziczenia gospodarstw a rolnego, czy też S karb P a ń stw a, który w w ypadkach przew idzianych w art k.c. uw ażany jest w edług w yraźnego brzm ienia powołanego przepisu za ustaw owego spadkobiercęgospodarstw a rolnego? Jestem zdania, że za długi spadkow e zw iązane z p ro w a dzeniem gospodarstw a rolnego odpow iada wówczas w yłącznie Skarb P aństw a. Z apatryw anie to opieram na tej podstawię, że spadkobiercy trw ale niezdolni dopracy otrzym ują od S karbu P aństw a spłaty, k tórych wysokość określa się przy odliczeniu długów zw iązanych z prow adzeniem gospodarstw a rolnego. O bciążanie cał 9 P a t r z p r z y k ł a d p o d a n y w p r z y p. 7. W c h w il i d z i a ł u s p a d k u w ia d o m o t y l k o, ż e s p a d - l«) b i e r c a B j e s t p e ł n o l e t n i i j e s t n a p ie r w s z y m r o k u s t u d i ó w w y ż s z y c h, a s p a d k o b i e r c a C m a 5 l a t. N a t o m i a s t n i e w ia d o m o, c z y B b ę d z ie k o n t y n u o w a ł s t u d i a, c z y p o p i e r w s z y m r o k u j e r z u c i, d a l e j je ż e l i b ę d z ie k o n t y n u o w a ł s t u d i a, t o c z y s k o ń c z y j e w c z a s i e p r z e w i d z i a n y m w p r o g r a m i e, c z y t e ż b ę d z ie z t y c h c z y i n n y c h p o w o d ó w s t u d i o w a ł d ł u ż e j, a b y ć m ja ż e p o d w ó c h l a t a c h s tu d ió w n a j e d n y m w y d z i a l e p r z e n i e s i e s i ę n a w e t n a i n n y w y d z i a ł i z a c z n ie s t u d i a o d p o c z ą t k u. C o d o s p a d k o b i e r c y C n i e w ia d o m o, c z y s k o ń c z y t y l k o s z k o łę p o d s t a w o w ą, c z y t e ż b ę d z ie u c z ę s z c z a ł d o s z k o ły ś r e d n i e j, a p o t e m r o z p o c z n ie s t u d ia w y ż s z e, w s k u t e k c z e g o o b o w ią z e k w y p ł a c a n i a m u r a t z 17 p o w o ł. r o z p. n i e w y g a ś n i e z c h w il ą u k o ń c z e n i a p r z e z n ie g o l a t 18. T r z e b a s ię te ż lic z y ć, c z e g o p r z e c ie ż n i e m o ż n a w y łą c z y ć, z p r z e d w c z e s n ą ś m i e r c i ą s p a d k o b i e r c ó w u p r a w n i o n y c h d o o t r z y m y w a n i a r a t. W r e s z c ie n i e m o ż n a z a p o m in a ć o m o ż liw o ś c i z m ia n y w y s o k o ś c i r a t w c z a s i e t r w a n i a o b o w i ą z k u ic h u is z c z a n ia ( a r t k.c.).

10 Zdzisław Krzemiński N r 3 4 (99 100) kow itą czy choćby tylko częściową odpow iedzialnością za powyższe długi sp a d kobierców trw ale niezdolnych do pracy i zw olnienie od te j odpowiedzialności S k arb u P aństw a nie dałoby się w skutek tego uzasadnić 10 z p u nktu w idzenia społeczno-gospodarczego. ZDZISŁAW KRZEMIŃSKI Ochrona praw zainteresowanego, kłóry nie był uczestnikiem postępowania nieprocesowego O pracow anie niniejsze zajm uje się problem em ochrony praw zainteresow anego, który nie był uczestnikiem postępow ania nieprocesow ego, przy czym postępow a nie to zakończyło się praw om ocnym postanow ieniem orzekającym co do istoty spraw y. Wobec tego że problem ten n ie jest zjaw iskiem now ym w naszym p ro cesie, należy sięgnąć do poglądów doktryny i orzecznictwa, które pow stały w ubiegłym okresie n a tle daw nego art. 44 k.p.n. i art. 70 pr. spadk. i 1. Jeśli chodzi o poglądy doktryny, to chyba n a w stępie należy tu przypom nieć o stanow isku M. Lisiewskiego, zajętym przez niego w artykule pt.: Roszczenia zainteresow anego, który nie uczestniczył w postępow aniu, n a podstaw ie art. 44 k.p.n. ( Pallestra 10/1963, s. 1 i n.). Otóż M. Lisiew ski, k tó ry w powyższym arty k u le zajął się założeniam i teoretycznym i art. 44 k.p.n., w yraził pogląd, że orzeczenia sądow e w ydane w trybie postępow ania niespornego m ają pow agę rzeczy osądzonej i że ta pow aga działa erga omnes. D latego tw ierdził ten autor ustaw odaw ca m usiał przez art. 44 k.p.n. odesłać zainteresow anego n a drogę postępow ania spornego, by w tym spornym postępow aniu dochodził on sw ych praw. W ywody M. Lisiew skiego p o p arł B. D obrzański (glosa do uchw ały SN z d n ia i«s k a r b P a ń s t w a o d p o w ia d a w z g lę d e m w ie r z y c ie l i s p a d k o w y c h w y łą c z n ie m. z d. t a k ż e z a t e d łu g i z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o, k t ó r e p r z y u s t a l a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y d l a s p a d k o b i e r c ó w n ie z d o ln y c h d o p r a c y n i e z a s t a ł y p r z e z p r z e o c z e n i e c z y t e ż z p o w o d u b r a k u w ia d o m o ś c i o ic h i s t n i e n i u o d li c z o n e. W r a z i e s p ła c e n ia ta k i e g o - d łu g u S k a r b P a ń s t w a n a b y w a s p ła c o n ą w i e r z y t e l n o ś ć d o w y s o k o ś c i d o k o n a n e j z a p ł a t y ( a n a l. d o a r t p k t 1 k.c.). O d m ie n n ie J. P i e t r z y k o w s k i : D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s t w r o l n y c h, s t r. 41. Z d a n ie m te g o a u t o r a z a d ł u g i, k t ó r e p r z y o b lic z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y d l a s p a d k o b i e r c ó w n i e z d o l n y c h d o p r a c y n i e z o s ta ły u w z g lę d n io n e, o d p o w i a d a j ą w z g lę d e m w ie r z y c ie l i c i s p a d k o b i e r c y, a n ie S k a r b P a ń s t w a. Z a p a t r y w a n i e t o n ie n a d a j e s ię m. z d. d o p r z y j ę c i a d l a t e g o, ż e s t a w i a ł o b y w ie r z y c ie l a, k t ó r e g o w i e r z y t e l n o ś ć n ie z o s ta ł«p r z y o b li c z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y u w z g lę d n io n a, w s y t u a c j i b a r d z o n i e k o r z y s t n e j. W i e r z y - nciele n ie b ę d ą z w y k le m ie ć w ia d o m o ś c i o t y m, k t ó r e d ł u g i p o t r ą c o n o p r z y o b li c z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y. D la te g o t e ż o d p o w ie d z ia ln o ś ć w z g lę d e m w ie r z y c ie l i z a w s z y s t k i e d ł u g i z w ią z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o ln e g o p o n o s ić m u s i w w y p a d k a c h a r t k.c. t e n - s a m d ł u ż n i k n i e z a l e ż n i e o d te g o, c z y d a n y d ł u g z o s ta ł p o t r ą c o n y p r z y o b li c z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y d la n i e z d o l n y c h d o p r a c y s p a d k o b i e r c ó w, c z y t e ż n ie.