STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA

Transkrypt

1 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no , vol. 3, no

2 Rada Naukowa Jean-Claude Andreani, ESCP Europe Paryż; Wojciech Florkowski, University of Georgia Griffin; Piotr Lis, Coventry University Coventry; Paul Ryan, The National University of Ireland Galway Komitet Redakcyjny Aleksandra Gaweł (redaktor naczelna), Ewa Jerzyk, Sławomir Kalinowski, Jacek Łuczak, Kamilla Marchewka-Bartkowiak, Elżbieta Rychłowska-Musiał STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA miesięcznik naukowy publikujący w języku polskim i angielskim artykuły z zakresu ekonomii, finansów, towaroznawstwa i zarządzania. Powstał z przekształcenia czasopisma Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu i jest jego kontynuacją (ostatni numer Zeszytów Naukowych UEP 249). Artykuły można nadsyłać do redakcji miesięcznika na adres owy: redaktor@soep.ue.poznan.pl. Wszystkie artykuły są poddawane podwójnej ślepej recenzji. Więcej informacji na stronie internetowej czasopisma: Redaktorzy prowadzący Piotr Manikowski, Jacek Lisowski Redaktor statystyczny Krzysztof Szwarc Redaktorzy językowi Anna Grześ, Owen Easteal Redakcja techniczna DEAL Projekt graficzny Izabela Jasiczak Zachęcamy do zgłaszania artykułów do publikacji w miesięczniku STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA wydawanym przez Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. SOEP ukazują się od 2013 roku jako kontynuacja czasopisma Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. W SOEP są publikowane artykuły z zakresu ekonomii, finansów, zarządzania i towaroznawstwa w języku polskim i w językach kongresowych. Podstawą do przyjęcia artykułów zgłoszonych do publikacji są recenzje wykonywane w systemie tzw. ślepej recenzji, w którym autorzy i recenzenci nie znają swojej tożsamości. SOEP są wydawane jako numery ogólne albo numery tematyczne. Do przesyłania artykułów zachęcamy przedstawicieli środowisk ekonomicznych zarówno z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, jak i z krajowych i zagranicznych ośrodków badawczych. Artykuły można zgłaszać em na adres redakcji: redaktor@soep.ue.poznan.pl. Więcej informacji na stronie internetowej czasopisma: Wersja pierwotna papierowa Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Poznań 2015 ISSN WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W POZNANIU ul. Powstańców Wielkopolskich 16, Poznań tel , , faks Druk: Zakład Graficzny Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu ul. Towarowa 53, Poznań Nakład: 150 egz.

3 2015, vol. 3, no. 11 Spis treści Wprowadzenie (Piotr Manikowski, Jacek Lisowski)... 3 Lech Gąsiorkiewicz Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej... 9 Jerzy P. Gwizdała Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku ubezpieczeń majątkowych Tomasz Jurkiewicz, Agnieszka Pobłocka Najlepsze oszacowanie rezerwy IBNR w ubezpieczeniach majątkowych propozycje kalkulacji według projektu Solvency II Mateusz Kita, Bożena Kołosowska Zarządzanie kontynuacją działania w przedsiębiorstwach produkcyjnych działających w Polsce Robert Kurek Bitcoin na rynku ubezpieczeniowym Malwina Lemkowska Przydatność wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z normą ISO dla celów ubezpieczenia środowiskowego Barbara Lenartowicz Wykorzystanie gier sygnałowych w modelowaniu niepełnej informacji na rynku ubezpieczeń komunikacyjnych Rafał Połeć, Marcin Lemańczyk Przeciwdziałanie przestępczości ubezpieczeniowej w aspekcie jej społecznej akceptacji Hanna Soroka-Potrzebna Atrakcyjność ubezpieczeń na tle różnych sposobów przeciwdziałania ryzyku w mikroprzedsiębiorstwach Karolina Tura Aproksymacje De Vyldera prawdopodobieństwa ruiny dla modelu z czasem ciągłym w nieskończonym horyzoncie czasowym

4 2 Spis treści Stanisław Wieteska Suicydentalne zachowania się ludności w Polsce jako element ryzyka w ubezpieczeniach na życie Tomasz Zapart Rola underwritingu w ubezpieczeniach komunikacyjnych floty pojazdów aspekty praktyczne

5 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 11 DOI: /SOEP WPROWADZENIE Dokonujące się zmiany w prawodawstwie, wahania koniunktury, a także inne procesy zachodzące na rynku ubezpieczeniowym powodują, że jest to interesujący obszar badawczy. Obserwując rynki ubezpieczeniowe, nie można pominąć różnych perturbacji czy recesji, które oddziałują praktycznie na wszystkich uczestników tego rynku. Warto w tym kontekście wspomnieć chociażby o kryzysie na rynku finansowym w ostatnich latach. Oddawany w ręce Czytelników kolejny już numer STUDIA OECONO MICA POSNANIENSIA jest w całości poświęcony problematyce zarządzania ryzykiem oraz szeroko pojętych ubezpieczeń. Autorzy wchodzących w jego skład artykułów podejmują zagadnienia o charakterze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym. Rozważania są prowadzone na bardzo różnych poziomach szczegółowości, widoczna jest różna optyka, reprezentowane są różne poglądy zarówno ściśle naukowe, jak i pochodzące od przedstawicieli rynku ubezpieczeniowego. Przekłada się to na zróżnicowany charakter prezentowanych prac. Z tego też powodu dosyć trudno uporządkować je tematycznie, dlatego zostały ułożone w kolejności alfabetycznej nazwisk autorów. W dalszej części tego wprowadzenia zaprezentowano najważniejsze wątki badawcze opracowań opublikowanych w numerze. Celem artykułu Lecha Gąsiorkiewicza jest przedstawienie koncepcji podejścia procesowego oraz jego adekwatności aplikacyjnej w różnych obszarach działalności zakładów ubezpieczeń, zwłaszcza w obszarze gospodarki finansowej. W ramach opracowania zaprezentowano mapę procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń oraz przykładowo pokazano analizę wybranego procesu podstawowego (procesu likwidacji szkód). Jerzy Gwizdała analizuje wpływ działalności Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta S.A. na rozwój ubezpieczeń majątkowych dla klientów korporacyjnych w Polsce. To właśnie ta firma wprowadziła wiele rozwiązań oraz zastosowań w różnych grupach ubezpieczeń oferowanych przedsiębiorstwom, które później stawały się niekiedy standardem na ryn

6 4 Wprowadzenie ku. Przez ponad 90 lat działalności na rynku Warta ugruntowała swoją pozycję jako jednej z największych firm ubezpieczeń majątkowych w Polsce. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) wymaga, aby rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tworzyć według zasady najlepszego oszacowania i następnie powiększyć o margines ryzyka. Nie jest jednak pewne, czy takie rozwiązanie wystarczy, aby pokryć ewentualne szkody ubezpieczeniowe, których czas wystąpienia, wielkość i liczba są nieznane ubezpieczycielom w momencie tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Dodatkowym utrudnieniem przy szacowaniu poziomu rezerw jest ocena ich zmienności. W artykule Tomasza Jurkiewicza i Agnieszki Pobłockiej przeanalizowano to zagadnienie dla rezerwy z tytułu szkód powstałych, ale niezgłoszonych (rezerwa IBNR) przy wykorzystaniu wybranych deterministycznych i stochastycznych metod szacowania. W artykule Mateusza Kity oraz Bożeny Kołosowskiej zwraca się uwagę na znaczenie kontynuacji działania przedsiębiorstw produkcyjnych i rolę ubezpieczeń w jej wspieraniu. Bazą do rozważań były wyniki przeprowadzonych badań dotyczących 16 przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce ukazujące ich postrzeganie ryzyka oraz wdrożone procedury zabezpieczania się przed zdarzeniami nadzwyczajnymi. Opracowanie ukazuje potencjalne problemy z budowaniem trwałych, odpornych przedsiębiorstw w młodej gospodarce wolnorynkowej i sugeruje działania mogące wpłynąć na poprawę sytuacji. Obecność kryptowaluty bitcoin (BTC) w świecie finansów nie jest już nowością, a zdecentralizowany pieniądz wirtualny wkracza także na rynek ubezpieczeniowy. W opracowaniu Roberta Kurka została dokonana ogólna charakterystyka bitcoina oraz zostały przeanalizowane wybrane teoretyczne scenariusze obecności tej waluty na rynku ubezpieczeniowym, jak i idei alternatywnego systemu pieniądza, z którą jest powiązana. Zawarta w opracowaniu analiza możliwych obszarów oddziaływania bitcoina na rynek ubezpieczeniowy obejmuje płatności z wykorzystaniem BTC, stanowiące potencjalny przedmiot ubezpieczenia, nowe rodzaje ryzyka związane z funkcjonowaniem BTC oraz działalność firm ubezpieczeniowych opartych na BTC lub wykorzystujących ideę peer-to-peer, z którą bitcoin jest związany. Przydatność systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) dla ubezpieczeń gospodarczych nie jest jego naturalną cechą. Analizy teoretyczne i empiryczne nie wykazują jednoznacznie korzystnych zmian (z punktu

7 Wprowadzenie 5 widzenia ubezpieczyciela) w zakresie poziomu szkodowości czy zdolności informacyjnych podmiotów, które wdrożyły SZŚ. Co więcej, w obecnych uwarunkowaniach formalno-prawnych nie jest pożądane nagradzanie przez ubezpieczycieli samego faktu uzyskania certyfikatu (poprzez proponowanie niższych składek czy też korzystniejszych warunków ubezpieczenia). Celem artykułu Malwiny Lemkowskiej jest pokazanie, że bez zaprojektowania i podjęcia konkretnych, zorganizowanych działań systemy zarządzania środowiskowego pozostaną mało przydatne czy wręcz nieprzydatne dla celów ubezpieczenia, nawet jeśli doprowadzą do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw środowiskowych, w których zostały wdrożone, i tym samym przyczynią się do realizowania idei zrównoważonego rozwoju. Autorka wskazuje, że wypracowanie przydatności SZŚ wymaga aktywności sektora ubezpieczeń. Konieczne jest opracowanie zestawu krytycznych czynników underwritingu ryzyka środowiskowego i likwidacji szkody środowiskowej, które posłużą do przygotowania wytycznych, rekomendacji dla celów ubezpieczeniowych skierowanych do jednostek certyfikujących systemy zgodne z ISO 14001, audytorów, firm consultingowych czy w końcu samych organizacji wdrażających systemy. Z kolei Barbara Lenartowicz analizuje problem niepełnej informacji na rynku ubezpieczeń komunikacyjnych. Zjawisko to dotyczy sytuacji, w której firma ubezpieczeniowa nie posiada dokładnej wiedzy na temat kolizji spowodowanych przez nowo pozyskanych klientów. Relacja ubezpieczony-ubezpieczyciel zostanie opisana przy użyciu gry sygnałowej z Naturą, Nadawcą (ubezpieczonym) oraz Odbiorcą (ubezpieczycielem) sygnału, w której ubezpieczony posiada informację o stanie Natury, natomiast firma ubezpieczeniowa nie. Sformułowanie problemu w ten sposób pozwala każdemu z graczy znaleźć strategię, która jest najlepszą odpowiedzią na strategię przeciwnika. Przestępczość ubezpieczeniowa stanowi współcześnie wyzwanie dla świata ubezpieczeń. Przeciwdziałanie temu zjawisku leży we wspólnym interesie zakładów ubezpieczeń i organów ścigania. Efektywne zwalczanie wyłudzeń odszkodowań zależy od wielu czynników. Rafał Połeć i Marcin Lemańczyk w swoim artykule starają się pokazać, czy możliwa jest zmiana nastawienia społeczeństwa, które niekiedy wyraża przyzwolenie na popełnianie przestępstw ubezpieczeniowych, co istotnie utrudnia przeciwdziałanie temu zjawisku. Hanna Soroka-Potrzebna bada atrakcyjność ubezpieczeń na tle innych metod przeciwdziałania ryzyku w mikroprzedsiębiorstwach. Autorka wskazuje, że choć tych sposobów zapobiegania realizacji ryzyka jest

8 6 Wprowadzenie wiele, to jednak nie wszystkie odpowiadają na potrzeby tak specyficznej grupy podmiotów, jaką są mikroprzedsiębiorstwa. Analiza najczęściej stosowanych metod pozwala na wskazanie tej najatrakcyjniejszej, którą według Autorki jest transfer ryzyka, a dokładniej ubezpieczenie prowadzonej działalności. Karolina Tura przedstawia w swoim artykule przegląd badań oraz ewolucję aproksymacji De Vyldera jako metod wyznaczania prawdopodobieństwa ruiny. Podstawowym założeniem tej metody jest zastąpienie procesu ryzyka poprzez inny proces ryzyka z wykładniczym rozkładem szkód tak, aby momenty pierwszych trzech rzędów przyrostu dla obu procesów były jednakowe. Idea tego oszacowania została wykorzystana w aproksymacji 4-gamma De Vyldera, w której zastąpiono proces ryzyka procesem ryzyka z rozkładem gamma szkód, tak że cztery pierwsze momenty są jednakowe. Od wielu lat w Polsce (i nie tylko) obserwujemy zjawisko samobójstw wśród ludności. Zakłady ubezpieczeń na życie po dwóch latach od chwili zawarcia umowy ubezpieczenia na życie nie mogą odmówić wypłaty świadczenia z tytułu śmierci osoby ubezpieczonej spowodowanej samobójstwem. W swoim artykule Stanisław Wieteska przedstawia pojęcia związane z samobójstwem, a także statystyczną analizę tego zjawiska. Na tym tle wskazano na przyczyny i skutki zachowań suicydalnych. Pokazano także grupy społeczne wysokiego ryzyka samobójstw. Autor wskazuje, że m.in. poprzez stosowanie testów i skal można oceniać ryzyko zamachów samobójczych i uwzględniać je w kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Jedną z najistotniejszych, charakterystycznych dla ubezpieczeń, wyspecjalizowanych funkcji w zakładach ubezpieczeniowych jest underwriting. Głównym czynnikiem, który zadecydował o niepodważalnej pozycji underwritingu w zakładach ubezpieczeń, były doświadczenia związane z zagrożeniami ich kondycji finansowej wywołanymi przez nadmierną kumulację start w np. portfelach ubezpieczeń komunikacyjnych, powstałych na skutek niedostatecznego rozpoznania ryzyka przyjmowanego do ubezpieczenia. Stąd celem artykułu Tomasza Zaparta jest przedstawienie roli underwritingu w procesie akceptacji ryzyka w ubezpieczeniach komunikacyjnych flotowych przeznaczonych dla podmiotów gospodarczych. Jest to szczególnie istotne zagadnienie w przypadku ubezpieczenia obowiązkowego, gdyż zakład ubezpieczeń ani nie może odmówić zawarcia umowy, ani nie ma wpływu na kształt ogólnych warunków ubezpieczeń. Stąd od efektywności stosowania underwritingu i wynikających z niego taryf zależy kondycja finansowa firmy ubezpieczeniowej, a w konsekwencji stabilność i pewność ubezpieczenia.

9 Wprowadzenie 7 Jako redaktorzy tego numeru SOEP składamy podziękowania Recenzentom poszczególnych tekstów za uwagi i sugestie, które miały wpływ na ostateczny kształt opracowań. Piotr Manikowski Jacek Lisowski

10

11 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 11 DOI: /SOEP Lech Gąsiorkiewicz Politechnika Warszawska, Wydział Zarządzania PROCESOWE UJĘCIE DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ Streszczenie: Celem opracowania jest przedstawienie koncepcji podejścia procesowego oraz jego adekwatności aplikacyjnej w różnych obszarach działalności zakładów ubezpieczeń, zwłaszcza w obszarze gospodarki finansowej. W ramach opracowania zaprezentowano mapę procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń oraz przykładowo pokazano analizę wybranego procesu podstawowego (procesu likwidacji szkód). Słowa kluczowe: procesy, procesy podstawowe, procesy pomocnicze, procesy zarządzania, procesy doskonalenia, likwidacja szkód, przepływy finansowe. Klasyfikacja JEL: G22. THE BUSINESS OF INSURANCE PROCESS APPROACH Abstract: The aim of this paper is to present the concept of a process approach and its adequacy in different areas of insurance, especially in the area of financial management. In the framework of the study a processes map was carried out on the insurance businesses and, as an example, an analysis of the selected primary process (claims settlement process) were shown. Keywords: processes, core processes, supporting processes, management processes, improvement processes and claims settlement process, financial flows.

12 10 Lech Gąsiorkiewicz Wstęp Rozwój gospodarki rynkowej pociąga za sobą dynamiczny rozwój instytucji finansowych, których integralną częścią są zakłady ubezpieczeń. Na koniec 2012 r. działalność ubezpieczeniową prowadziło ogółem 58 zakładów ubezpieczeń, w tym 28 zakładów ubezpieczeń na życie oraz 30 zakładów ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych. Aktywa zakładów ubezpieczeń ogółem na koniec 2012 r. wyniosły 162,85 mld zł, przychody w wysokości 82,9 mld zł, zaś koszty działalności 76,28 mld zł. Wartości te niewątpliwie wpływają na zainteresowanie autorów licznych publikacji problematyką działalności finansowej zakładów ubezpieczeń. W ostatnich latach powstało szereg publikacji, które można podzielić na trzy grupy: publikacje dotyczące poszczególnych obszarów działalności finansowej zakładów ubezpieczeń [np. Czerwińska 2009; Karmańska 2003; Lament 2013; Lisowski i Mazurkiewicz 2006; Wieteska 2004; Ciuman 2007; Małek 2011; Chmielowiec-Lewczuk 2004; Handschke i Lisowski 2009]; publikacje z zakresu finansów i zarządzania finansami zakładów ubezpieczeń [np. Lisowski 2001; Łańcucki 1996; Monkiewicz, Gąsiorkiewicz i Hadyniak 1999; Ronka-Chmielowiec 2004; Sangowski 2005]; publikacje dotyczące gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń [np. Gąsiorkiewicz 2010; Karmańska 2010; Lisowski 2010; Sangowski 1995]. W powyższych publikacjach (z wyjątkiem [Karmańska 2003]) nie zajmowano się problematyką procesów 1 biznesowych realizowanych w zakładach ubezpieczeń. Zakłady ubezpieczeń są istotnym elementem rynku finansowego, na którym współcześnie ze szczególną mocą ujawnia się walka konkurencyjna. Działalność zakładów ubezpieczeń w tych warunkach wymaga nowego spojrzenia. W ocenie autora artykułu procesowe postrzeganie działalności zakładów ubezpieczeń jest adekwatne do warunków zmian w otoczeniu działalności ubezpieczeniowej. Buduje ono spójne podwaliny dla wielu obserwacji gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń, umożliwia śledzenie zachodzących w jej ramach procesów decyzyjnych oraz zasadności ponoszonych kosztów, stwarza przesłanki do generowania dokładnych, ważnych zarówno strategicznie, jak i operacyjnie informacji kosztowych o prowadzonych procesach i podejmowanych działaniach. Podejście procesowe charakteryzuje się zmianą sposobu postrzegania organizacji z klasyczne 1 Proces zbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają wejścia w wyjścia [PN-EN ISO 9000, s. 23].

13 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 11 go, opartego na logice specjalizacji i grupowaniu podobnych funkcji celem tworzenia większych jednostek, na nowy, ukierunkowany na przebiegi organizacyjne gromadzące zasoby z różnych dziedzin wokół budowania wartości dla swoich klientów. Punktem wyjścia zarządzania procesami jest identyfikacja procesów, która powinna określić, jakie procesy są niezbędne w danej organizacji, aby klienci otrzymali oczekiwany wyrób/usługę. Procesowe postrzeganie działalności zakładów ubezpieczeń może przynieść szereg korzyści, wśród których przykładowo można wymienić: utworzenie jednolitego procesowego opisu działalności zakładu ubezpieczeń oraz stałe monitorowanie wyników osiąganych przez poszczególne procesy; możliwość kontroli i monitoringu zgodności procesów z założeniami strategicznymi zakładu ubezpieczeń; silne zorientowanie zakładu ubezpieczeń na stałe uzyskiwanie satysfakcji klienta, dzięki łatwemu ustalaniu przyczyn jej braku (opóźnienia, błędy itp.), oraz monitorowanie sytuacji w tym zakresie; usprawnianie komunikacji i współpracy wewnątrz zakładu ubezpieczeń; identyfikację i klasyfikację obszarów do usprawnień mających na celu ciągłe doskonalenie funkcjonowania zakładu ubezpieczeń; poprawę funkcjonowania zakładu ubezpieczeń potwierdzoną lepszymi wynikami biznesowymi, wyższą satysfakcją klientów oraz umocnieniem marki i wizerunku na tle konkurencji; umożliwienie wprowadzenia w sposób metodyczny koncepcji rachunku działań do działalności ubezpieczeniowej [Karmańska 2003]; możliwość kompleksowej analizy gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń w ścisłym powiązaniu z procesami, które ją determinują. Prace nad procesowym ujęciem gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń są obecnie prowadzone na Wydziale Zarządzania Politechniki Warszawskiej, na którym problematyka ubezpieczeniowa od lat jest jednym z obszarów działalności naukowo-dydaktycznej. Odzwierciedleniem tego jest szereg publikacji z zakresu ubezpieczeń [np. Monkiewicz, Gąsiorkiewicz i Hadyniak 1999; Monkiewicz 2000, 2001, 2002, 2003; Gąsiorkiewicz 2009], jak też publikacji opracowanych w kooperacji z innymi ośrodkami naukowymi [np. Handschke i Monkiewicz 2010]. Celem niniejszego opracowania jest autorskie przedstawienie procesowego ujęcia działalności ubezpieczeniowej, będącego punktem wyjścia do analizy problemów związanych z gospodarką finansową zakładów ubezpieczeń i osiąganymi przez nie wynikami finansowymi.

14 12 Lech Gąsiorkiewicz 1. Mapa procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń Działalność zakładów ubezpieczeń, podobnie jak innych organizacji działających na konkurencyjnym rynku jest nastawiona na potrzeby, wymagania i satysfakcję klientów, co ilustruje rysunek 1. Rysunek 1. Rynkowa orientacja zakładów ubezpieczeń Karmańska [2003] na potrzeby modelowania rachunku kosztów działań wyróżniła następujące procesy realizowane w ramach działalności ubezpieczeniowej: marketingowy, sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, reasekuracji ubezpieczonego ryzyka, zarzadzania lokatami funduszu ubezpieczeniowego, odszkodowawczy lub realizacji świadczeń i postępowania regresowego, prewencyjny, administrowania zbiorami statystyki ubezpieczeniowej, zarządzania gospodarką finansowa, zarządzania zasobami ludzkimi, zarządzania infrastrukturą i siecią terenowa ubezpieczyciela, a następnie przedstawiła mapę funkcjonalną dekompozycji zakładu ubezpieczeń, wyróżniając procesy pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia oraz procesy wspomagające. Do procesów pierwszego stopnia zaliczyła: proces marketingowy, proces sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, proces odszkodowawczy, do procesów drugiego stopnia: proces reasekuracji ubezpieczonego ryzyka, proces zarzadzania lokatami zakładu ubezpieczeń, proces prewencyjny, zaś do procesów trzeciego stopnia: proces administrowania zbiorami statystyki ubezpieczeniowej. Procesy wspomagające to: proces zarządzania zasobami ludzkimi, proces zarzadzania finansami oraz proces zarządzania siecią sprzedaży. Propozycja ta, będąca pierwszą próbą procesowego podejścia do działalności ubezpieczeniowej, nie uwzględnia szeregu procesów, jak np. zarządzania produktami, zarządzania obsługą prawną

15 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 13 i windykacyjną, zarządzania obsługą informatyczną, planowania strategicznego, planowania operacyjnego, zarządzania zakładem ubezpieczeń oraz procesów: zarządzania ryzykiem, zarządzania jakością, zarządzania bezpieczeństwem informacji czy też zarządzania relacjami z klientami. Mając na względzie, że podstawowym zadaniem zakładu ubezpieczeń jest oferowanie i udzielanie ochrony ubezpieczeniowej na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych [Ustawa z dnia 22 maja 2003, art. 3, ust. 1], a z zadaniem tym związana jest realizacja szeregu czynności ubezpieczeniowych oraz innych czynności określonych w przepisach innych ustaw [Ustawa z dnia 22 maja 2003, art. 3, ust. 4, pkt 7], procesy realizowane w zakładach ubezpieczeń można podzielić na: procesy podstawowe, procesy pomocnicze, procesy zarządzania oraz procesy doskonalenia. Procesy podstawowe wynikają z podstawowego zadania zakładu ubezpieczeń, tzn. udzielania ochrony ubezpieczeniowej. Obejmują one sprzedaż produktów ubezpieczeniowych, a w przypadku zajścia zdarzenia losowego przewidzianego w umowie likwidację szkody. Procesy pomocnicze wspierają procesy podstawowe. Dzięki temu wspar ciu mogą one przynosić oczekiwane rezultaty. Produkty tych procesów najczęściej nie są widoczne dla klientów zewnętrznych, ale mają istotny wpływ na gospodarkę finansową zakładów ubezpieczeń. Do procesów pomocniczych zaliczono procesy: zarządzania marketingiem, zarządzania produktami, zarządzania siecią sprzedaży, rachunkowości finansowej, działalności inwestycyjnej (lokacyjnej), rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, reasekuracji, statystyki ubezpieczeniowej, obsługi prawnej i windykacyjnej, zarzadzania zasobami ludzkimi, utrzymania infrastruktury oraz obsługi informatycznej. Procesy zarządcze służą zapewnieniu skutecznego planowania i funkcjonowania procesów podstawowych i pomocniczych oraz usprawnieniu całego systemu zarządzania zakładem ubezpieczeń. Do procesów zarządzania zaliczono procesy: planowania strategicznego, planowania operacyjnego oraz zarządzania zakładem. Ostatnią grupą procesów są tzw. procesy doskonalenia, do których zaliczono procesy: zarządzania ryzykiem, zarządzania jakością, zarządzania bezpieczeństwem informacji oraz zarządzania relacjami z klientami. Mapę procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń przedstawia rysunek 2.

16 14 Lech Gąsiorkiewicz Rysunek. 2. Mapa procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń Źródło: Na podstawie: [Gąsiorkiewicz 2014] Część z przedstawionych procesów podlega podziałowi na podprocesy, te zaś (podobnie jak procesy niepodlegające podziałowi na podprocesy) można podzielić na czynności. Podział procesów podstawowych i pomocniczych na podprocesy przedstawia tabela 1.

17 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 15 Tabela 1. Podział procesów podstawowych i pomocniczych na podprocesy Proces Sprzedaż produktów ubezpieczeniowych Likwidacja szkód Zarządzanie marketingiem Zarządzanie produktami Zarządzanie siecią sprzedaży Rachunkowość finansowa Działalność inwestycyjna (lokacyjna) Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Reasekuracja Statystyka ubezpieczeniowa Obsługa prawna i windykacyjna Zarządzanie zasobami ludzkimi Obsługa informatyczna Utrzymanie infrastruktury Podproces Zawieranie umów ubezpieczenia Rejestracja i rozliczanie sprzedaży Brak podziału na podprocesy Obsługa prawna Windykacje Identyfikacja potrzeb i rekrutacja kadr Motywacja i wynagradzanie personelu Rozwój i wdrażanie nowych rozwiązań informatycznych Utrzymanie infrastruktury informatycznej Gospodarka środkami trwałymi Gospodarka drukami ubezpieczeniowymi 2. Przykładowa analiza procesu i jego wpływu na wyniki finansowe zakładu ubezpieczeń Analiza zostanie przeprowadzona na przykładzie jednego z procesów podstawowych, a mianowicie procesu likwidacji szkód w ubezpieczeniach majątkowych. Celem procesu likwidacji szkód jest ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń oraz wysokości odszkodowania adekwatnego do rozmiaru szkody zgodnie w wymogami przepisów prawnych i uregulowań wewnętrznych zakładu ubezpieczeń oraz likwidacja szkody kończąca się wypłatą należnego odszkodowania. Schemat procesu likwidacji szkód w ubezpieczeniach majątkowych przedstawia rysunek 3. W trakcie procesu likwidacji szkody w ubezpieczeniach majątkowych powstają następujące zapisy: przyjęcie szkody i rejestracja formularza zgło

18 16 Lech Gąsiorkiewicz Rysunek 3. Schemat procesu likwidacji szkód w ubezpieczeniach majątkowych Źródło: [Gąsiorkiewicz 2014] szenia szkody, ustalenie pokrycia ubezpieczeniowego, wprowadzenie informacji o szkodzie w rejestrze szkód, kartotece przejściowej szkód i w skorowidzu imiennym, wprowadzenie danych o szkodzie i wstępnej rezerwie do systemu informatycznego, ustalenie zakresu odpowiedzialności zakładu

19 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 17 ubezpieczeń i konsekwencji szkody dla ubezpieczonego, ewentualna weryfikacja zapisów z tych ustaleń, opinia prawna/ekspercka w przypadku reklamacji (skargi) lub sprawy sądowej, zdjęcia przedmiotu i miejsca szkody, protokół oględzin, jego akceptacja techniczna i merytoryczna, kalkulacja wartości szkody, kalkulacja naprawy szkody, kosztorys naprawy, faktura za naprawę (ewentualnie kopia korygująca), weryfikacja techniczna i merytoryczna kosztorysu/faktury (faktury korygującej), operat szkodowy, zlecenie i dowód wypłaty, zmiana statusu szkody na zamkniętą, wyzerowanie rezerwy, zawiadomienie klienta o zamknięciu postepowania szkodowego, ewentualny wniosek o wszczęcie postępowania regresowego, akceptacja wniosku, informacja do klienta o wszczęciu postepowania regresowego, wezwanie do zapłaty, monit, wszczęcie postepowania sadowego, ewidencja wierzytelności w systemie finansowo-księgowym, ewentualne zlecenie sprzedaży pozostałości po szkodzie. Wynikiem procesu są dokumenty teczki szkodowej (w tym: zgłoszenie szkody, protokół oględzin, kosztorys naprawy, faktura za naprawę, opinie eksperckie, operat szkodowy), informacja dla poszkodowanego o zakończeniu postepowania szkodowego, decyzja o wypłacie bądź odmowie wypłaty odszkodowania (ewentualnie informacja o przedłużeniu postepowania szkodowego), dowód wypłaty odszkodowania. Z punktu widzenia gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń w procesie likwidacji szkód występują następujące operacje gospodarcze mające wpływ na wyniki finansowe zakładu ubezpieczeń: naliczenie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, naliczenie udziału reasekuratorów w rezerwie na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, wypłata odszkodowania, naliczenie udziału reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach wypłaconych, rozwiązanie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, rozwiązanie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia na udziale reasekuratora, wpłata należności przez reasekuratora. Przedstawione powyżej operacje gospodarcze, jak też koszty realizacji procesu, mają wpływ na poszczególne wartości aktywów, pasywów, pozycje technicznego rachunku ubezpieczeń, jak też na wynik ogólnego rachunku zysków i strat. Model przepływów finansowych w procesie likwidacji szkód przedstawia rysunek 4.

20 18 Lech Gąsiorkiewicz 1 naliczenie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia 2 naliczenie udziału reasekuratorów w rezerwie na niewypłacone odszkodowania i świadczenia 3 wypłata odszkodowania 4 naliczenie udziału reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach wypłaconych 5 rozwiązanie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia 6 rozwiązanie rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia na udziale reasekuratora 7 wpłata należności przez reasekuratora 8 przeniesienie wyniku technicznego do ogólnego rachunku zysków i strat 9 przeniesienie zysku/straty netto do pasywów bilansu Rysunek 4. Model przepływów finansowych w procesie likwidacji szkód Źródło: Na podstawie: [Gasiorkiewicz 2014]

21 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 19 Oceny osiągnięcia celów procesu likwidacji szkód można dokonać przy zastosowaniu wskaźników: dynamiki odszkodowań i świadczeń należnych, szkód zlikwidowanych na jednego pracownika, średniej wysokości szkody, uznanych reklamacji, sprawności procesu likwidacji, postępowań regresowych, przeterminowanych należności regresowych, windykowanych należności regresowych, dynamiki kosztów procesu likwidacji szkód, udziału kosztów procesu likwidacji szkód w odszkodowaniach i świadczeniach należnych. Zestawienie wskaźników oceny realizacji celów procesu likwidacji szkód przedstawia tabela 2. Tabela 2. Wskaźniki oceny osiągnięcia celów procesu likwidacji szkód Lp. Nazwa wskaźnika Formuła obliczeniowa 1 Wskaźnik dynamiki odszkodowań i świadczeń należnych 2 Wskaźnik szkód zlikwidowanych na jednego pracownika 3 Wskaźnik średniej wysokości szkody odszkodowania i świadczenia należne na koniec okresu odszkodowania i świadczenia należne na początek okresu liczba szkód zlikwidowanych w okresie sprawozdawczym liczba pracowników likwidacji szkód odszkodowania i świadczenia należne liczba szkód zamkniętych 4 Wskaźnik uznanych reklamacji liczba reklamacji uznanych liczba reklamacji zgłoszonych 5 Wskaźnik sprawności procesu likwidacji 6 Wskaźnik postępowań regresowych 7 Wskaźnik przeterminowanych należności regresowych 8 Wskaźnik windykowanych należności regresowych liczba szkód zamkniętych liczba szkód zgłoszonych liczba wszczętych postepowań regresowych liczba szkód zamkniętych należności regresowe powyżej 3 miesięcy należności regresowe ogółem windykowane należności regresowe należności regresowe ogółem

22 20 Lech Gąsiorkiewicz Lp. Nazwa wskaźnika Formuła obliczeniowa 9 Wskaźnik dynamiki kosztów procesu likwidacji szkód 10 Wskaźnik udziału kosztów procesu w odszkodowaniach i świadczeniach należnych cd. tabeli 2 koszty procesu likwidacji szkód na koniec okresu koszty procesu windykacji szkód na początek okresu koszty procesu windykacji szkód odszkodowania i świadczenia należne Zakończenie Dotychczasowe prace prowadzone w zakresie procesowego ujęcia działalności ubezpieczeniowej, zwłaszcza w obszarze gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń, wskazują na dużą przydatność tego podejścia. Umożliwia ono kompleksową analizę i ocenę zarówno gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń jako całości, jak i poszczególnych jej fragmentów. Podejście to daje również możliwość wszechstronnej analizy efektywności poszczególnych procesów i ich zgodności z celami strategicznymi zakładu ubezpieczeń. Proponowana identyfikacja procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń stwarza, poza gospodarką finansową, podstawę badań w zakresie: procesowego opisu działań zakładów ubezpieczeń umożliwiającego stałe monitorowanie wyników osiąganych w ramach poszczególnych procesów, systemu monitoringu i kontroli zgodności procesów z założeniami strategicznymi zakładów ubezpieczeń, komunikowania i współpracy wewnątrz zakładów ubezpieczeń, efektywności działania zakładu ubezpieczeń w przekroju wyodrębnionych procesów, ryzyka występującego w zakładach ubezpieczeń w przekroju realizowanych procesów. Bibliografia Chmielowiec-Lewczuk, M., 2004, Sprawozdawczość finansowa w zakładach ubezpieczeń, w: Ronka-Chmielowiec, W. (red.), Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Wrocław.

23 Procesowe ujęcie działalności ubezpieczeniowej 21 Ciuman, K., 2007, Reasekuracja jako czynnik rozwoju rynku ubezpieczeniowego w Polsce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Czerwińska, T.T., 2009, Polityka inwestycyjna instytucji ubezpieczeniowych istota uwarunkowania instrumenty, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Gąsiorkiewicz, L., 2001, Gospodarka finansowa zakładów ubezpieczeń majątkowych ujęcie gospodarcze, T. Sangowski (red.), Poltext, Warszawa. Gąsiorkiewicz, L., 2009, Finanse zakładów ubezpieczeń majątkowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Gąsiorkiewicz, L., 2010, Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego, w: Handschke, J., Monkiewicz, J. (red.), Ubezpieczenia. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa. Handschke, J., Lisowski, J., 2009, Systemy wypłacalności zakładów ubezpieczeń, w: Studia ubezpieczeniowe, Handschke, J. (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, nr 127, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań. Handschke, J., Monkiewicz, J. (red.), 2010, Ubezpieczenia. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa. Karmańska, A., 2006, Rachunkowość zarządcza ubezpieczyciela. Modelowanie na podstawie, Katedra Ubezpieczeń, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań. Karmańska, A., 2010, Gospodarka finansowa zakładów ubezpieczeń gospodarczych, w: Wierzbicka, E. (red.), Ubezpieczenia non life, CeDeWu, Warszawa. Lament, M., 2013, Działalność inwestycyjna/lokacyjna zakładów ubezpieczeń, w: Drozdowska, M. (red.), Ubezpieczenia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Lisowski, J., 2001, Zagadnienia finansowe w ubezpieczeniach, w: Sangowski, T. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa. Lisowski, J., 2010, Specyfika gospodarki finansowej ubezpieczycieli kredytu kupieckiego w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań. Lisowski, J., Mazurkiewicz, S., 2006, Reasekuracja a wartość zakładu ubezpieczeń, w: Handschke, J. (red.), Wycena i zarządzanie wartością zakładu ubezpieczeń, Katedra Ubezpieczeń, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań. Łańucki, J., 1996, Podstawy finansów ubezpieczeń gospodarczych, PWN, Warszawa. Małek, A., 2011, Reasekuracja. Klasyczne i alternatywne metody transferu ryzyka ubezpieczeniowego, Poltext, Warszawa. Monkiewicz, J. (red.), 2000, Podstawy ubezpieczeń, t. 1, Mechanizmy i funkcje, Poltext, Warszawa. Monkiewicz, J. (red.), 2001, Podstawy ubezpieczeń, t. 2, Produkty, Poltext, Warszawa. Monkiewicz, J. (red.), 2002, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Poltext, Warszawa. Monkiewicz, J. (red.), 2003, Podstawy ubezpieczeń, t. 3, Przedsiębiorstwo, Poltext, Warszawa.

24 22 Lech Gąsiorkiewicz Monkiewicz, J., Gąsiorkiewicz, L., Hadyniak, B., 1999, Zarządzanie finansami ubezpieczeń, Poltext, Warszawa. PN-EN ISO 9000, Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia, 2001, PKN, wrzesień. Ronka-Chmielowiec, W. (red.), 2004, Zarządzanie finansami w zakładach ubezpieczeń, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Łódź. Sangowski, T. (red.), 2005, Finansowe narzędzia zarządzania zakładem ubezpieczeń, Poltext, Warszawa. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity), Dz.U poz Wieteska, S., 2004, Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe zakładw majątkowo-osobowych. Teoria i praktyka, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Łódź.

25 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 11 DOI: /SOEP Jerzy P. Gwizdała Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania, Katedra Finansów i Ryzyka Finansowego jgwizdala1@wp.pl Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku ubezpieczeń Majątkowych Streszczenie: Działalność Towarzystwa Ubezpieczeniowego i Reasekuracji Warta S.A. w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju rynku ubezpieczeń w Polsce. To właśnie ona wprowadziła wiele rozwiązań oraz zastosowań w różnych grupach ubezpieczeń oferowanych przedsiębiorstwom, które stały się standardem na rynku. Przez ponad 90 lat działalności na rynku Warta stała się jednym z największych graczy ubezpieczeń majątkowych w Polsce. Od początku swojego istnienia przeszła przemiany ustroju gospodarczego państwa z pozytywnym skutkiem. Świadczy to o doborze dobrej kadry zarządczej oraz stworzeniu oferty produktowej dostosowanej do potrzeb rynku ubezpieczeń majątkowych. Słowa kluczowe: rynek, ubezpieczenia majątkowe, towarzystwo ubezpieczeniowe, sektor. Klasyfikacja JEL: G22. THE PLACE OF THE ASSOCIATION OF INSURANCE AND REINSURANCE IN THE WARTA SA PROPERTY INSURANCE MARKET Abstract: The activity of the Warta Group SA has greatly contributed to the development of the insurance market in Poland. It introduced a number of solutions and applications for various classes of insurance offered to companies which have become the standard in the market. After more than 90 years in the business Warta has become one of the greatest players in the field of property insurance in Poland. Since its inception it has undergone the transformation of the economic system with positive results. This demonstrates the ability of its directors and the establishment of a product offering tailored to the needs of the property insurance market. Keywords: market, property insurance, sector, insurance company.

26 24 Jerzy P. Gwizdała Wstęp W dzisiejszych czasach, wraz z rosnącą świadomością ubezpieczeniową w warunkach rynkowej gospodarki, ubezpieczenia stały się jednym ze znaczących jej elementów. Zastosowane i obowiązujące od 1990 r. rozwiązania prawne w Polsce umożliwiły znaczny rozwój sektora ubezpieczeń. Ubezpieczenia stały się powszechne i dostępne praktycznie dla każdego. Miarą sukcesu rozwoju ubezpieczeń nie jest wyłącznie wzrost jakości oferowanych polis oraz obsługi klienta, ale także wzrost zainteresowania nimi wśród przedsiębiorców. Ubezpieczenia mają za zadanie zabezpieczenie majątku przed skutkami zdarzeń nadzwyczajnych występujących często w przedsiębiorstwach w zamian za składkę ubezpieczeniową. Na rynku ubezpieczeń majątkowych w Polsce funkcjonuje około 33 towarzystw ubezpieczeniowych konkurujących ze sobą ofertą produktów mających zaspokoić potrzeby przedsiębiorstw. Celem artykułu jest przedstawienie największych towarzystw ubezpieczeniowych oferujących ubezpieczenia majątkowe dla przedsiębiorstw na przykładzie Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta S.A. w Warszawie. Zaprezentowano ofertę produktową dla przedsiębiorstw na rynku ubezpieczeń majątkowych w Polsce. Na podstawie pozyskanych informacji niezbędnych do przeprowadzenia analizy rynku oceniono atrakcyjność oferty rynku ubezpieczeń majątkowych dla przedsiębiorstw. 1. Ubezpieczenia majątkowe dla przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa stosujące ubezpieczenia majątkowe mogą, w razie wystąpienia ryzyka powodującego uszkodzenie czy też stratę danych aktywów, otrzymać środki niezbędne do ich odtworzenia. Na rynku usług ubezpieczeniowych istnieje wiele rodzajów ubezpieczeń mienia, które mają za zadanie ochronę danych składników majątku przedsiębiorstwa oraz ochronę przed danym rodzajem zagrożeń (rysunek 1). Przedsiębiorstwa mogą swój majątek ubezpieczać od ognia i innych zdarzeń losowych. Ubezpieczenie to jest jednym z najstarszych ubezpieczeń majątkowych. Podlegają mu składniki majątku trwałego i obrotowego wchodzące w skład firmy, takie jak: budowle, budynki, maszyny i urządzenia, materiały i surowce, elementy wyposażenia, towary, wyroby gotowe, półfabrykaty, gotówka, a także mienie osobiste pracowników, osób trzecich i nakłady inwestycyjne [Hadyniak i Monkiewicz 2010, s. 58].

27 Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku ubezpieczeń majątkowych 25 Rysunek 1. Rodzaje ubezpieczeń mienia możliwe do zastosowania w ochronie potencjału majątkowego przedsiębiorstwa Źródło: Na podstawie: [Hadyniak i Monkiewicz 2010] Ubezpieczenie obejmuje, poza wystąpieniem ryzyka pożaru, zdarzenia losowe, takie jak: uderzenie pioruna, deszcz nawalny, huragan, trzęsienie ziemi, lawiny, gradu, ciężaru lodu czy śniegu, zalania, powodzi, dymu, fali uderzeniowej, zapadania oraz osuwania się ziemi oraz uderzenia pojazdu lądowego. Jak widać na rysunku 2, porównując lata 2012 i 2009, liczba sprzedanych polis spadła o ponad 400 tys. sztuk, przy czym przypis składki brutto wzrósł o około 150 mln zł. Było to spowodowane spadkiem szkodowości, o czym świadczy spadek wypłaconych odszkodowań, który zmniejszył się w 2012 r. o prawie 50 mln zł w porównaniu do 2009 r. Wpływ na wzrost przypisanej składki brutto miała również zmiana portfela ubezpieczonego mienia, czyli mimo spadku sprzedaży polis ich cena była większa, gdyż mienie było bardziej wartościowe. Większość zakładów ubezpieczeniowych daje możliwość rozszerzenia zakresu pokrycia strat poniesionych przez przedsiębiorców z tytułu zdarzeń losowych. Zaliczają się do nich przede wszystkim koszy akcji ratowniczej, koszty usunięcia pozostałości po szkodzie oraz zabezpieczenia mienia zagrożonego dalszą szkodą.

28 26 Jerzy P. Gwizdała Rysunek 2. Ubezpieczenie od zdarzeń losowych ogółem w Pol sce w latach Większość towarzystw ubezpieczeniowych przy tego typu ubezpieczeń stosuje tak zwane wyłączenia dotyczące zakresu odpowiedzialności. Należą do nich głównie szkody poniesione podczas działań wojennych, zamieszek, strajków, stanu wyjątkowego czy aktów terrorystycznych. Niektóre zakłady ubezpieczeń dają możliwość objęcia ochroną niektórych z podanych rodzajów ryzyka za dodatkową opłatą. Podane wyłączenia nie są jedyne, zakłady ubezpieczeń stosują dodatkowe wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności spowodowane szczególną specyfiką działalności danych przedsiębiorstw oraz właściwościami przedmiotu ubezpieczeń [Sangowski 1999, s. 229]. Klasyczna konstrukcja warunków ubezpieczenia od ognia oraz innych zdarzeń losowych opiera się na numeratywnym wymienieniu rodzajów ryzyka, za które towarzystwo ubezpieczeniowe ponosi odpowiedzialność. Zazwyczaj występuje podział podstawowy, do którego należą: ryzyko od ognia, eksplozji i uderzenia pioruna, oraz rozszerzony, czyli pozostałe rodzaje ryzyka. Głównym systemem powyższego ubezpieczenia jest system proporcjonalnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Dzięki temu systemowi można ubezpieczyć mienie na sumy stałe, zmienne, solidarne na sumy stałe i solidarne na sumy zmienne. Na dwie ostatnie sumy przedsiębiorcy mogą zawierać umowy wyłącznie na środki obrotowe. Do ubezpieczenia rzeczowych składników majątku trwałego służą wartości odtworzeniowe, rzeczywiste, księgowe brutto oraz księgowe netto. Najbardziej korzystne zarówno dla ubezpieczonego, jak i ubezpieczającego są wartości odtworzeniowe i rzeczywiste. Jednak w praktyce częściej są stosowane wartości księgowe brutto, czego konsekwencją jest brak możliwości

29 Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku ubezpieczeń majątkowych 27 odtworzenia majątku po wystąpieniu szkody za otrzymane odszkodowanie [Sangowski 1999, s. 229]. Właściciele przedsiębiorstw mają możliwość objęcia ochroną składnika majątku w ramach ubezpieczeń od wszystkich rodzajów ryzyka (tzw. all risks). Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje wówczas majątek przedsiębiorstwa od wszystkich zagrożeń wywołanych zdarzeniami losowym. Wybierający ubezpieczenie mienia All risks powinni dokładnie się zapoznać z katalogiem zagrożeń wyłączonych od odpowiedzialności ubezpieczyciela. Dzięki temu mogą się uchronić przed sytuacją, gdzie zawarte w ogólnych warunkach wyłączenie jest powodem braku ochrony jednego z głównych zagrożeń ubezpieczającego. Największą zaletą ubezpieczeń mienia od wszystkich rodzajów ryzyka jest przede wszystkim możliwość ujmowania ryzyka pominiętego w nazwanych rodzajach ryzyka, którego nie da się przewidzieć. Minusem jest wysoka stawka ubezpieczeniowa, znacznie wyższa niż przy innych ubezpieczeniach. Ponadto minusem jest również stosowanie przez zakłady ubezpieczeniowe wyższych udziałów w szkodzie poszkodowanego oraz stosowanie limitów dla danych rodzajów ryzyka, głównie rabunków, wandalizmu czy kradzieży z włamaniem. Ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem i rabunku są jednymi z najpopularniejszych produktów z grupy ubezpieczeń majątkowych. W swej ofercie posiada je każde towarzystwo ubezpieczeniowe prowadzące działalność w dziale II ubezpieczeń majątkowych. Ubezpieczenie to ma na celu ochronę potencjału majątkowego przedsiębiorstwa w przypadku działalności przestępczej. Coraz częściej, pomimo stosowania przez przedsiębiorców różnych zabezpieczeń elektronicznych czy dozoru, liczba kradzieży z roku na rok się powiększa. Zakres ubezpieczenia obejmuje zdarzenia związane z rabunkiem oraz kradzieżą z włamaniem [Hadyniak i Monkiewicz 2010, s. 59]. Za rabunek uważa się zabór mienia w celu przywłaszczenia z użyciem przemocy fizycznej bądź groźby jej użycia skierowanej do ubezpieczającego oraz osób działających w jego imieniu. Za rabunek uważa się również użycie przemocy fizycznej bądź groźby, dzięki którym osoba posiadająca klucze do lokalu czy też schowka objętego ochroną została doprowadzona i zmuszona do ich otwarcia bądź zostały otworzone zrabowanymi kluczami. Kradzież z włamaniem z definicji jest zaborem mienia przez sprawcę w celu przywłaszczenia z zamkniętego i zabezpieczonego lokalu przy użyciu siły i narzędzi lub otworzenia lokalu za pomocą kluczy bądź karty magnetycznej, zdobytej przez sprawcę podczas kradzieży z włamaniem w innym lokalu czy też w drodze rabunku. Sytuację, w której sprawca ukrył się w lokalu przed jego zamknięciem, pozostawiając ślady świadczące o jego

30 28 Jerzy P. Gwizdała ukryciu się w celu zaboru mienia, również uważa się za kradzież z włamaniem. Kwestią sporną dla towarzystw ubezpieczeniowych są sytuacje, kiedy następuje wejście do lokalu za pomocą dorobionych kluczy czy też zabór mienia bez wejścia do lokalu. Niektóre towarzystwa udzielają takich ubezpieczeń, ustalając sublimity odpowiedzialności. Ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku obejmuje swą ochroną mienie mieszczące się w danym miejscu na obszarze RP określonym w umowie. Ubezpieczenia transportowe są kolejnym elementem ochrony potencjału majątkowego przedsiębiorstw. W szczególności są to ubezpieczenia środków transportu zwane casco oraz mienia w transporcie zwane cargo. Rysunek 3. Ubezpieczenia casco w Polsce ogółem w latach Ubezpieczenia casco odpowiadają za szkody wynikłe z tytułu uszkodzenia środka transportu na skutek jego wypadku, kraksy czy rozbicia. Obejmują one środki transportu poruszające się drogą lądową, morską, śródlądową oraz powietrzną. Największą popularnością w Polsce cieszą się ubezpieczenia auto-casco [Wieczorek-Kosmala 2009, s. 120]. Oferta towarzystw ubezpieczeniowych z zakresu ubezpieczeń typu casco jest bardzo różnorodna. Istnieje szeroki wachlarz ochrony ubezpieczeniowej od podstawowej po rozszerzoną czy ograniczoną. Ubezpieczenie cargo swym zakresem obejmuje poniesione szkody ubezpieczonego mienia polegające na zniszczeniu, uszkodzeniu bądź utracie ładunku w skutek zdarzeń losowych, jak [Holly 2000, s ]: ryzyko elementarne uderzenia pioruna, wybuchu, pożaru, huraganu i sztormu, deszczu nawalnego, powodzi, lawiny, zapadania i osuwania się ziemi, spadnięcie przedmiotu na środek transportu; wypadek środka transportu;

31 Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku ubezpieczeń majątkowych 29 kradzież, rabunek oraz zaginięcie; inne następstwa, w których doszło do połamania, rozpicia, potłuczenia, wycieku, zamoczenia, podarcia, rozsypania, poplamienia, zabrudzenia, zgniecenia, pogięcia bądź porysowania transportowanego mienia. Rysunek 4. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie ogółem w Polsce w latach Rysunek 5 przedstawia liczbę sprzedanych polis ubezpieczeń mienia oraz przypis składki brutto w latach Z wykresu wynika, że przypis składki wzrastał wraz ze wzrostem liczby sprzedanych polis. Ubezpieczenia mienia są bardzo popularne wśród dużych przedsiębiorstw, o czym świadczy uzyskany przypis składki brutto w 2011 r., gdzie wyniosła ona 4,8 mld zł, czyli ponad 1,5 mld więcej niż w 2007 r. przy wzroście liczby sprzedanych polis z 15,52 mln sztuk do 17,71 mln sztuk. Rysunek 5. Ubezpieczenia mienia ogółem w Polsce w latach

32 30 Jerzy P. Gwizdała Podsumowując, na podstawie opisanych głównych rodzajów ubezpieczeń mienia można stwierdzić, że ich zastosowanie przez klientów jest uzasadnione w ochronie potencjału majątkowego. Dają one szeroki wachlarz możliwości ubezpieczenia aktywów przed zagrożeniami nieprzewidywalnymi, których wystąpienie mogłoby zmniejszyć potencjał przedsiębiorstw. Ubezpieczenia mienia dają możliwość ubezpieczenia nie tylko już posiadanych aktywów firmy, ale także tych aktywów, które są dopiero elementem inwestycji rzeczowych. 2. Miejsce TUiR Warta S.A. na rynku konkurencji ubezpieczeń majątkowych Warta działa na polskim rynku od 1920 r. Przez lata budowała swój wizerunek oraz jakość sprzedawanych produktów. Dzięki profesjonalnemu podejściu do swoich klientów zdobyła ich uznanie oraz zaufanie. Bogata oferta produktowa, liczne warianty i opcje, umożliwiły klientom samodzielnie określać warunki i przedmiot ubezpieczenia, czyli skomponować dany produkt na miarę własnego zapotrzebowania. Dzięki tym i wielu innym aspektom Warta stała się jedną z największych firm ubezpieczeniowych w Polsce. Tabela 1. Udział w rynku największych zakładów ubezpieczeń działu II w latach (w %) PZU 57,32 PZU 50,87 PZU 53,09 PZU 50,26 WARTA 12,99 WARTA 13,52 WARTA 12,83 WARTA 11,64 ERGO-HE- STIA 5,55 ERGO-HE- STIA 6,29 ERGO-HE- STIA 6,90 ERGO-HE- STIA ALLIANZ 3,38 ALLIANZ 3,72 ALLIANZ 5,11 ALLIANZ 5,86 SAMOPO- 2,38 SAMOPO- 2,71 SAMOPO- 2,79 SAMOPO- 3,61 MOC MOC MOC MOC PZU 48,90 PZU 46,74 PZU 43,77 PZU 40,51 WARTA 11,45 WARTA 10,60 WARTA 10,14 WARTA 9,95 ERGO-HE- STIA 6,68 ERGO-HE- STIA 7,01 ERGO-HE- STIA 8,14 ERGO-HE- STIA ALLIANZ 6,26 ALLIANZ 6,89 ALLIANZ 7,56 ALLIANZ 7,94 SAMOPO- 3,62 HDI ASEKU- 5,03 HDI ASEKU- 4,69 HDI ASEKU- 4,22 MOC RACJA RACJA RACJA 6,42 8,90