WYKŁAD 2. Temat: REZERWY, ICH CHARAKTERYSTYKA, WYCENA, DOKUMENTACJA I UJĘCIE W KSIĘGACH RACHUNKOWYCH ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ

Transkrypt

1 WYKŁAD 2 Temat: REZERWY, ICH CHARAKTERYSTYKA, WYCENA, DOKUMENTACJA I UJĘCIE W KSIĘGACH RACHUNKOWYCH ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ 1. Istota, pojęcie i podstawy tworzenia rezerw Rezerwy w rachunkowości to potencjalne zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Rezerwy tworzy się na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można wiarygodnie oszacować. W szczególności rezerwy tworzy się na straty z transakcji gospodarczych w toku, z tytułu udzielonych poręczeń, gwarancji, skutków toczącego się postępowania sądowego, przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją itp. Podstawowym celem tworzenia rezerw jest zatem ograniczenie ryzyka poniesienia straty w przyszłości. W zakładach ubezpieczeń występują dwie grupy rezerw: rezerwy techniczno ubezpieczeniowe i pozostałe rezerwy. W grupie pozostałych rezerw wyróżnia się takie same rodzaje rezerw, jak w innych podmiotach gospodarczych. Zalicza się do nich: rezerwy na świadczenia emerytalne oraz inne obowiązkowe świadczenia pracowników stanowią je ustalone aktuarialnie zobowiązania z tytułu odpraw emerytalnych i rentowych należnych pracownikom, należności z tytułu nagród jubileuszowych itp., rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego rezerwa tworzona jest w wysokości podatku dochodowego, wymagającego w przyszłości zapłaty w związku z występowaniem różnic przejściowych w podatkowej i bilansowej 1

2 wartości aktywów i pasywów. Zasady tworzenia rezerwy określone są w art. 37 ustawy o rachunkowości, inne rezerwy. Z punktu widzenia prowadzonej działalności ubezpieczeniowej najistotniejsze znaczenie mają rezerwy techniczno ubezpieczeniowe, które są tworzone w zakładzie ubezpieczeń z przeznaczeniem na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. W świetle przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej na rezerwy techniczno ubezpieczeniowe składają się: 1. Rezerwa składek i rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego. Rezerwa składek jest to kategoria rezerw zakładu ubezpieczeń z tytułu zawartych umów ubezpieczenia stanowiąca rodzaj przychodów przyszłych okresów. Rezerwa ta jest tworzona w wysokości składek przypisanych, przypadających na następne okresy sprawozdawcze proporcjonalnie do okresu, na jaki składka została przypisana. W przypadku umów ubezpieczenia, których ryzyko nie jest rozłożone równomiernie w okresie trwania ubezpieczenia, rezerwę tworzy się proporcjonalnie do przewidywanego ryzyka w następnych okresach sprawozdawczych. W przypadku ubezpieczeń na życie rezerwa składek może być uwzględniona w rezerwie ubezpieczeń na życie. Rezerwa na pokrycie ryzyk niewygasłych. Ryzyko niewygasłe to określenie dla przyszłych ewentualnych szkód ze zdarzeń objętych zawartymi umowami ubezpieczeniowymi, w których okres trwania umowy lub odpowiedzialność zakładu 2

3 ubezpieczeń wykracza poza dany okres sprawozdawczy. Ryzyka niewygasłe mogą powodować zobowiązania w bieżącym lub w następnych okresach sprawozdawczych, dlatego zakład ubezpieczeń tworzy rezerwę na ryzyka niewygasłe. Jest to kategoria rezerw wynikających z zawartych umów ubezpieczenia tworzona jako uzupełnienie rezerwy składek w ubezpieczeniach majątkowych i pozostałych osobowych. Rezerwa ta odpowiada wysokości przyszłych szkód, świadczeń i kosztów wynikających z zawartych umów ubezpieczenia, ale nie uwzględnionych w rezerwie składek oraz w przewidywanych, zgodnie z umowami ubezpieczenia przyszłych składkach. Tworzona jest w przypadku, gdy uprzednio planowane z tytułu danej umowy koszty, uwzględnione w taryfie składek, są wyższe niż koszty bieżące i przyszłe. 2. Rezerwa ubezpieczeń na życie. Jest to rodzaj rezerwy techniczno ubezpieczeniowej występujący wyłącznie w ubezpieczeniach na życie, odpowiadającej bieżącej wysokości świadczeń należnych ubezpieczonym lub uposażonym, uwzględniających koszty obsługi umów ubezpieczenia oraz kosztów związanych z wypłatą odszkodowań i świadczeń. Rezerwę ubezpieczeń na życie tworzy się indywidualne dla każdej umowy ubezpieczenia. Obliczenia rezerw ubezpieczeń na życie mogą być dokonywane jedynie przez aktuariusza, a zakład ubezpieczeń jest zobowiązany posiadać dokumentację pozwalającą na odtworzenie odpowiednich obliczeń. 3. Rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na skapitalizowaną wartość rent. 3

4 Rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia to kategoria rezerw związana z powstaniem odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w wyniku zaistniałych zdarzeń (szkód). Rezerwa ta jest tworzona w wysokości ustalonej lub przewidywanej ostatecznej wartości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaistniałymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód. Obejmuje ona swym zakresem zarówno szkody zgłoszone, jak i szkody już zaistniałe, ale jeszcze nie zgłoszone do zakładu ubezpieczeń. Przy ustalaniu wartości rezerwy (z wyjątkiem rezerwy na skapitalizowaną wartość rent) nie wolno stosować dyskont lub odpisów wynikających z przyjęcia wartości bieżącej szkody, gdy zakład ubezpieczeń przewiduje, że ostateczny koszt likwidacji szkody i wypłaty odszkodowania będzie wyższy. Rezerwa na skapitalizowaną wartość rent to rodzaj rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia przeznaczone na pokrycie zobowiązań zakładu ubezpieczeń z tytułu przyznanych świadczeń okresowych w postaci rent. 4. Rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych. Rodzaj rezerwy techniczno ubezpieczeniowej tworzonej w wysokości kwot, o które powiększane są przyszłe świadczenia lub pomniejszane przyszłe składki, zgodnie z zawartą umową ubezpieczenia. 5. Rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka) to rodzaj rezerwy techniczno ubezpieczeniowej tworzonej przez zakłady ubezpieczeń działu II (ubezpieczenia majątkowe i osobowe) mająca na celu zabezpieczenie przed wahaniami wskaźnika szkodowości na udziale własnym w przyszłych 4

5 latach obrotowych, a tym samym biorąc pod uwagę znaczenie kosztu szkód dla zakładu ubezpieczeń również wahaniom wyniku finansowego. Rezerwa ta jest tworzona odrębnie dla każdej grupy ubezpieczeń, najczęściej w przypadku ubezpieczeń od ognia i innych żywiołów. 6. Rezerwa na zwrot składek dla członków. Rezerwę na zwrot składek dla członków towarzystwa tworzy się do wysokości osiągniętego dodatniego wyniku technicznego, o ile obowiązek zwrotu składek wynika z umowy ubezpieczenia. Rezerwę tworzy się w podziale na grupy ubezpieczeń, odrębnie dla każdego roku zawarcia umów ubezpieczenia. W przypadku umów ubezpieczenia zawieranych na zasadach wzajemności członkowskiej rezerwa tworzona jest w odniesieniu do umów ubezpieczenia zawieranych na zasadach wzajemności członkowskiej. 7. Pozostałe rezerwy techniczno ubezpieczeniowe. Są to rezerwy tworzone zgodnie ze statutem zakładu ubezpieczeń i będą one występowały przede wszystkim w dziale ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Na pozostałe rezerwy techniczno ubezpieczeniowe składają się m.in.: Rezerwa na koszty likwidacji szkód to rodzaj rezerwy obejmującej przewidywany koszt czynności od momentu zgłoszenia szkody aż do wypłaty odszkodowania. Rezerwa ta jest tworzona odrębnie dla każdej grupy ubezpieczeń. Rezerwa na szkody zgłoszone to rodzaj rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, obejmującej szkody oszacowane, dla których została ustalona wysokość odszkodowania, świadczenia, bądź gdy posiadane informacje 5

6 pozwalają na ocenę wysokości odszkodowań lub świadczeń oraz szkody nieoszacowane, gdy posiadane informacje nie pozwalają na ocenę wysokości odszkodowania lub świadczenia. Rezerwa na szkody zaistniałe, niezgłoszone to kategoria rezerw z tytułu zawartych umów ubezpieczenia przeznaczona na pokrycie szkód powstałych w wyniku określonego zdarzenia, o których zakład ubezpieczeń nie posiada jeszcze informacji. Brak informacji wiąże się z terminami zgłoszenia szkody obowiązującymi ubezpieczonego. Rezerwa ta ma szczególne znaczenie w przypadku szkód o długim terminie zgłaszania (np. w przypadku szkód osobowych, gdzie od momentu zaistnienia zdarzenia (wypadku), do momentu stwierdzenia obrażeń lub trwałego uszczerbku na zdrowiu, a następnie zgłoszenia tego faktu do zakładu ubezpieczeń może minąć wiele miesięcy, a nawet lat). Przy ustalaniu tej rezerwy bada się w szczególności liczbę i wielkość szkód w odniesieniu do okresu pomiędzy zajściem zdarzenia, a zgłoszeniem szkody. 8. Rezerwa ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający to kategoria rezerw techniczno ubezpieczeniowych związana z ubezpieczeniami na życie z funduszem inwestycyjnym. Jest tworzona w celu pokrycia zobowiązań wynikających z umów ubezpieczenia na życie. Wartość rezerwy jest określona w wysokości lokat, których ryzyko ponosi ubezpieczający. Rezerwa nie obejmuje innych dodatkowych rezerw techniczno ubezpieczeniowych dla ubezpieczeń na życie, utworzonych w celu pokrycia ryzyka śmierci, kosztów operacyjnych oraz innych rodzajów ryzyka 6

7 (takiego jak premie płatne w terminie zapadalności lub gwarantowane kwoty stanowiące ekwiwalent za zrzeczenie się ubezpieczonego praw wynikających z umowy ubezpieczenia). 2. Metody tworzenia rezerw i ich wycena Rezerwy techniczno ubezpieczeniowe tworzy się stosując jedną z trzech następujących metod: 1. Metoda aktuarialna. Jedna z trzech podstawowych metod ustalania wysokości potencjalnych zobowiązań z tytułu zawartych umów ubezpieczenia (rezerw techniczno ubezpieczeniowych). Polega ona na zastosowaniu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki do oceny prawdopodobnej wartości niezbędnych aktywów stanowiących zabezpieczenie obciążeń zakładu wynikających z portfela ubezpieczeniowych ryzyk. Metoda ta łączy w sobie cechy metody indywidualnej i ryczałtowej. Może być stosowana w sposób indywidualny dla każdej umowy ubezpieczenia i zbiorczy dla części lub całości portfela umów lub szkód. Zaletą tej metody jest wysoki poziom dokładności przy szacowaniu tej rezerwy, zaś wadą jej duża pracochłonność, konieczność posiadania odpowiednich systemów informatycznych oraz ogromne zasoby wiedzy z zakresu matematyki ubezpieczeniowej i statystyki. 2. Metoda indywidualna druga z podstawowych metod ustalania wysokości rezerw techniczno ubezpieczeniowych właściwych dla zawartych umów ubezpieczenia. Polega na określeniu odrębnie dla każdej umowy ubezpieczenia lub każdej szkody dokładnej wielkości rezerwy, a w przypadku 7

8 niemożności ustalenia dokładnej wielkości zastosowanie jej wiarygodnego oszacowania. Metoda indywidualna jest stosowana przy ustalaniu rezerwy składek, gdzie wartość rezerwy ustalana jest dla każdej polisy oddzielnie oraz przy tworzeniu rezerwy na szkody zgłoszone, gdzie wartość rezerwy jest ustalana oddzielnie dla każdej szkody. Zaletą tej metody jest dokładność wyliczeń, wadą zaś pracochłonność i konieczność posiadania odpowiednich systemów informatycznych umożliwiających bieżące ustalanie zobowiązań. 3. Metoda ryczałtowa. Metoda wyceny rezerw techniczno ubezpieczeniowych, stosowana w praktyce obok metody indywidualnej i aktuarialnej. Polega na ustalaniu rezerw zbiorczo, dla całego portfela ubezpieczeń lub jego części, jako ustalonego procentu (wskaźnika ryczałtowego) składki lub wartości wypłaconych odszkodowań i świadczeń. Metoda ryczałtowa może być stosowana tylko wtedy, gdy uzyskane przy jej użyciu wyniki będą zbliżone do wyników uzyskanych przy użyciu metody indywidualnej. Wskaźnik ryczałtowy powinien być ustalany przy zachowaniu zasady ciągłości, nieuzasadnione zmiany wielkości wskaźnika są niedopuszczalne. Metodę ryczałtową stosuje się najczęściej przy ustalaniu wysokości rezerw zakładu ubezpieczeń z tytułu zaistniałych szkód, które nie sposób ocenić indywidualnie, a brak doświadczeń zakładu ubezpieczeń w likwidacji szkód uniemożliwia zastosowanie metody aktuarialnej. Metodę tę stosuje się w szczególności przy ustalaniu wysokości: rezerwy na szkody zgłoszone, a nieoszacowane, rezerwy na szkody zaistniałe, ale jeszcze niezgłoszone oraz rezerwy na koszty 8

9 likwidacji szkód. Zaletą tej metody jest jej prostota i łatwość wyliczenia, natomiast wadą brak wrażliwości na zmiany przebiegu procesu likwidacji szkód dla danego portfela., co w praktyce może powodować duże odchylenia pomiędzy wartością zobowiązań ustalonych metodą ryczałtową a zobowiązań ustalonych metodą indywidualną. Podstawą dokonywania zapisów na kontach rezerw techniczno ubezpieczeniowych jest Polecenie księgowania, wystawione na podstawie dowodów pierwotnych oraz dokumentacji obliczeniowej. Zakład ubezpieczeń jest zobowiązany posiadać i przechowywać dokumentację pozwalającą odtworzenie odpowiednich obliczeń rezerw techniczno ubezpieczeniowych. W zakresie dokumentów tych obowiązują takie same zasady jak w przypadku przechowywania dowodów księgowych, określone w ustawie o rachunkowości. 3. Księgowe ujecie rezerw Zgodnie z art. 38 ustawy o rachunkowości zakłady ubezpieczeń zaliczają do pozostałych kosztów operacyjnych zmiany stanu rezerw techniczno ubezpieczeniowych, które powinny zapewnić pełne pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wynikać z umów ubezpieczenia. Wszystkie rezerwy techniczno ubezpieczeniowe powinny być ustalone nie później niż na dzień bilansowy, z wyjątkiem rezerwy na wyrównanie szkodowości, którą należy ustalić nie później niż na dzień kończący rok obrotowy. W planie kont zakładu ubezpieczeń w zespole 6 Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe oraz rozliczenia międzyokresowe funkcjonują jako konta wynikowe konta Przeniesienie rezerw dla każdego rodzaju rezerw techniczno ubezpieczeniowych, natomiast w 9

10 zespole 8 Kapitały, rezerwy i wynik finansowy funkcjonują konta rezerw techniczno ubezpieczeniowych. Utworzenie rezerwy ewidencjonowane jest po stronie Dt konta Przeniesienie rezerw i po stronie Ct konta Rezerwy. Rozwiązanie rezerw techniczno ubezpieczeniowych księgowane jest odwrotnie. Na koniec roku obrotowego na konto Pozostałe koszty operacyjne przenosi się saldo Dt konta Przeniesienie rezerw jako zmianę stanu rezerw techniczno ubezpieczeniowych w ciągu roku obrotowego. 10