STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 11 DOI: /SOEP WPROWADZENIE

Transkrypt

1 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 11 DOI: /SOEP WPROWADZENIE Dokonujące się zmiany w prawodawstwie, wahania koniunktury, a także inne procesy zachodzące na rynku ubezpieczeniowym powodują, że jest to interesujący obszar badawczy. Obserwując rynki ubezpieczeniowe, nie można pominąć różnych perturbacji czy recesji, które oddziałują praktycznie na wszystkich uczestników tego rynku. Warto w tym kontekście wspomnieć chociażby o kryzysie na rynku finansowym w ostatnich latach. Oddawany w ręce Czytelników kolejny już numer STUDIA OECONO- MICA POSNANIENSIA jest w całości poświęcony problematyce zarządzania ryzykiem oraz szeroko pojętych ubezpieczeń. Autorzy wchodzących w jego skład artykułów podejmują zagadnienia o charakterze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym. Rozważania są prowadzone na bardzo różnych poziomach szczegółowości, widoczna jest różna optyka, reprezentowane są różne poglądy zarówno ściśle naukowe, jak i pochodzące od przedstawicieli rynku ubezpieczeniowego. Przekłada się to na zróżnicowany charakter prezentowanych prac. Z tego też powodu dosyć trudno uporządkować je tematycznie, dlatego zostały ułożone w kolejności alfabetycznej nazwisk autorów. W dalszej części tego wprowadzenia zaprezentowano najważniejsze wątki badawcze opracowań opublikowanych w numerze. Celem artykułu Lecha Gąsiorkiewicza jest przedstawienie koncepcji podejścia procesowego oraz jego adekwatności aplikacyjnej w różnych obszarach działalności zakładów ubezpieczeń, zwłaszcza w obszarze gospodarki finansowej. W ramach opracowania zaprezentowano mapę procesów realizowanych w zakładach ubezpieczeń oraz przykładowo pokazano analizę wybranego procesu podstawowego (procesu likwidacji szkód). Jerzy Gwizdała analizuje wpływ działalności Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta S.A. na rozwój ubezpieczeń majątkowych dla klientów korporacyjnych w Polsce. To właśnie ta firma wprowadziła wiele rozwiązań oraz zastosowań w różnych grupach ubezpieczeń oferowanych przedsiębiorstwom, które później stawały się niekiedy standardem na ryn-

2 4 Wprowadzenie ku. Przez ponad 90 lat działalności na rynku Warta ugruntowała swoją pozycję jako jednej z największych firm ubezpieczeń majątkowych w Polsce. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) wymaga, aby rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tworzyć według zasady najlepszego oszacowania i następnie powiększyć o margines ryzyka. Nie jest jednak pewne, czy takie rozwiązanie wystarczy, aby pokryć ewentualne szkody ubezpieczeniowe, których czas wystąpienia, wielkość i liczba są nieznane ubezpieczycielom w momencie tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Dodatkowym utrudnieniem przy szacowaniu poziomu rezerw jest ocena ich zmienności. W artykule Tomasza Jurkiewicza i Agnieszki Pobłockiej przeanalizowano to zagadnienie dla rezerwy z tytułu szkód powstałych, ale niezgłoszonych (rezerwa IBNR) przy wykorzystaniu wybranych deterministycznych i stochastycznych metod szacowania. W artykule Mateusza Kity oraz Bożeny Kołosowskiej zwraca się uwagę na znaczenie kontynuacji działania przedsiębiorstw produkcyjnych i rolę ubezpieczeń w jej wspieraniu. Bazą do rozważań były wyniki przeprowadzonych badań dotyczących 16 przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce ukazujące ich postrzeganie ryzyka oraz wdrożone procedury zabezpieczania się przed zdarzeniami nadzwyczajnymi. Opracowanie ukazuje potencjalne problemy z budowaniem trwałych, odpornych przedsiębiorstw w młodej gospodarce wolnorynkowej i sugeruje działania mogące wpłynąć na poprawę sytuacji. Obecność kryptowaluty bitcoin (BTC) w świecie finansów nie jest już nowością, a zdecentralizowany pieniądz wirtualny wkracza także na rynek ubezpieczeniowy. W opracowaniu Roberta Kurka została dokonana ogólna charakterystyka bitcoina oraz zostały przeanalizowane wybrane teoretyczne scenariusze obecności tej waluty na rynku ubezpieczeniowym, jak i idei alternatywnego systemu pieniądza, z którą jest powiązana. Zawarta w opracowaniu analiza możliwych obszarów oddziaływania bitcoina na rynek ubezpieczeniowy obejmuje płatności z wykorzystaniem BTC, stanowiące potencjalny przedmiot ubezpieczenia, nowe rodzaje ryzyka związane z funkcjonowaniem BTC oraz działalność firm ubezpieczeniowych opartych na BTC lub wykorzystujących ideę peer-to-peer, z którą bitcoin jest związany. Przydatność systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) dla ubezpieczeń gospodarczych nie jest jego naturalną cechą. Analizy teoretyczne i empiryczne nie wykazują jednoznacznie korzystnych zmian (z punktu

3 Wprowadzenie 5 widzenia ubezpieczyciela) w zakresie poziomu szkodowości czy zdolności informacyjnych podmiotów, które wdrożyły SZŚ. Co więcej, w obecnych uwarunkowaniach formalno-prawnych nie jest pożądane nagradzanie przez ubezpieczycieli samego faktu uzyskania certyfikatu (poprzez proponowanie niższych składek czy też korzystniejszych warunków ubezpieczenia). Celem artykułu Malwiny Lemkowskiej jest pokazanie, że bez zaprojektowania i podjęcia konkretnych, zorganizowanych działań systemy zarządzania środowiskowego pozostaną mało przydatne czy wręcz nieprzydatne dla celów ubezpieczenia, nawet jeśli doprowadzą do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw środowiskowych, w których zostały wdrożone, i tym samym przyczynią się do realizowania idei zrównoważonego rozwoju. Autorka wskazuje, że wypracowanie przydatności SZŚ wymaga aktywności sektora ubezpieczeń. Konieczne jest opracowanie zestawu krytycznych czynników underwritingu ryzyka środowiskowego i likwidacji szkody środowiskowej, które posłużą do przygotowania wytycznych, rekomendacji dla celów ubezpieczeniowych skierowanych do jednostek certyfikujących systemy zgodne z ISO 14001, audytorów, firm consultingowych czy w końcu samych organizacji wdrażających systemy. Z kolei Barbara Lenartowicz analizuje problem niepełnej informacji na rynku ubezpieczeń komunikacyjnych. Zjawisko to dotyczy sytuacji, w której firma ubezpieczeniowa nie posiada dokładnej wiedzy na temat kolizji spowodowanych przez nowo pozyskanych klientów. Relacja ubezpieczony-ubezpieczyciel zostanie opisana przy użyciu gry sygnałowej z Naturą, Nadawcą (ubezpieczonym) oraz Odbiorcą (ubezpieczycielem) sygnału, w której ubezpieczony posiada informację o stanie Natury, natomiast firma ubezpieczeniowa nie. Sformułowanie problemu w ten sposób pozwala każdemu z graczy znaleźć strategię, która jest najlepszą odpowiedzią na strategię przeciwnika. Przestępczość ubezpieczeniowa stanowi współcześnie wyzwanie dla świata ubezpieczeń. Przeciwdziałanie temu zjawisku leży we wspólnym interesie zakładów ubezpieczeń i organów ścigania. Efektywne zwalczanie wyłudzeń odszkodowań zależy od wielu czynników. Rafał Połeć i Marcin Lemańczyk w swoim artykule starają się pokazać, czy możliwa jest zmiana nastawienia społeczeństwa, które niekiedy wyraża przyzwolenie na popełnianie przestępstw ubezpieczeniowych, co istotnie utrudnia przeciwdziałanie temu zjawisku. Hanna Soroka-Potrzebna bada atrakcyjność ubezpieczeń na tle innych metod przeciwdziałania ryzyku w mikroprzedsiębiorstwach. Autorka wskazuje, że choć tych sposobów zapobiegania realizacji ryzyka jest

4 6 Wprowadzenie wiele, to jednak nie wszystkie odpowiadają na potrzeby tak specyficznej grupy podmiotów, jaką są mikroprzedsiębiorstwa. Analiza najczęściej stosowanych metod pozwala na wskazanie tej najatrakcyjniejszej, którą według Autorki jest transfer ryzyka, a dokładniej ubezpieczenie prowadzonej działalności. Karolina Tura przedstawia w swoim artykule przegląd badań oraz ewolucję aproksymacji De Vyldera jako metod wyznaczania prawdopodobieństwa ruiny. Podstawowym założeniem tej metody jest zastąpienie procesu ryzyka poprzez inny proces ryzyka z wykładniczym rozkładem szkód tak, aby momenty pierwszych trzech rzędów przyrostu dla obu procesów były jednakowe. Idea tego oszacowania została wykorzystana w aproksymacji 4-gamma De Vyldera, w której zastąpiono proces ryzyka procesem ryzyka z rozkładem gamma szkód, tak że cztery pierwsze momenty są jednakowe. Od wielu lat w Polsce (i nie tylko) obserwujemy zjawisko samobójstw wśród ludności. Zakłady ubezpieczeń na życie po dwóch latach od chwili zawarcia umowy ubezpieczenia na życie nie mogą odmówić wypłaty świadczenia z tytułu śmierci osoby ubezpieczonej spowodowanej samobójstwem. W swoim artykule Stanisław Wieteska przedstawia pojęcia związane z samobójstwem, a także statystyczną analizę tego zjawiska. Na tym tle wskazano na przyczyny i skutki zachowań suicydalnych. Pokazano także grupy społeczne wysokiego ryzyka samobójstw. Autor wskazuje, że m.in. poprzez stosowanie testów i skal można oceniać ryzyko zamachów samobójczych i uwzględniać je w kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Jedną z najistotniejszych, charakterystycznych dla ubezpieczeń, wyspecjalizowanych funkcji w zakładach ubezpieczeniowych jest underwriting. Głównym czynnikiem, który zadecydował o niepodważalnej pozycji underwritingu w zakładach ubezpieczeń, były doświadczenia związane z zagrożeniami ich kondycji finansowej wywołanymi przez nadmierną kumulację start w np. portfelach ubezpieczeń komunikacyjnych, powstałych na skutek niedostatecznego rozpoznania ryzyka przyjmowanego do ubezpieczenia. Stąd celem artykułu Tomasza Zaparta jest przedstawienie roli underwritingu w procesie akceptacji ryzyka w ubezpieczeniach komunikacyjnych flotowych przeznaczonych dla podmiotów gospodarczych. Jest to szczególnie istotne zagadnienie w przypadku ubezpieczenia obowiązkowego, gdyż zakład ubezpieczeń ani nie może odmówić zawarcia umowy, ani nie ma wpływu na kształt ogólnych warunków ubezpieczeń. Stąd od efektywności stosowania underwritingu i wynikających z niego taryf zależy kondycja finansowa firmy ubezpieczeniowej, a w konsekwencji stabilność i pewność ubezpieczenia.

5 Wprowadzenie 7 Jako redaktorzy tego numeru SOEP składamy podziękowania Recenzentom poszczególnych tekstów za uwagi i sugestie, które miały wpływ na ostateczny kształt opracowań. Piotr Manikowski Jacek Lisowski