Zasada demokratycznego państwa prawnego. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego

Transkrypt

1 Zasada demokratycznego państwa prawnego Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego

2 Art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej państwo prawne czyli jakie? wyrażające się w sumie cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego (np. podział władzy, suwerenność narodu, niezależność sądów, niezawisłość sędziów, nadrzędna moc prawna Konstytucji)

3 Klauzula demokratycznego państwa prawnego zbiorczy wyraz wielu zasad i reguł, które nie są wprost wyrażone w konstytucji, ale wynikają z niej w sposób pośredni. Dzięki temu TK wielokrotnie uzupełniał tekst obowiązującej ustawy zasadniczej, zwłaszcza przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 roku.

4 TK, , K 26/97 ( ) podstawowa treść zasady demokratycznego państwa prawnego wyrażona w art. 2 Konstytucji może i powinna być rozumiana w taki sposób, jak rozumiano treść tej zasady w poprzednim porządku konstytucyjnym.

5 TK , K 28/97: W razie zakwestionowana zgodności aktu normatywnego ze standardami demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe przepisy konstytucyjne( ). Zasada demokratycznego państwa prawnego pełni wówczas przede wszystkim rolę wskazówki interpretacyjnej.

6 Aspekt formalny- art. 7 Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. - zasada praworządności formalnej m.in. zakaz domniemania kompetencji:, uchwała TK z sygn. W 7/94, wyrok NSA z o sygn. akt II SAB/Łd 57/96

7 Aspekt materialny zasady: Działalność organów władzy opiera się o pewne idee i wartości, takie jak sprawiedliwość, wolność, równość, demokratyzm.

8 Materialne treści wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego 1) reguły stanowienia prawa, tzw. zasady przyzwoitej legislacji (standardy zachowań prawodawcy) Wynika z nich m.in. zasada odpowiedniego vacatio legis, czy zasada niedziałania prawa wstecz.

9 2)Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa TK, , K 45/01 ( ) opiera się o pewność prawa, a więc na takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiają jej decydowanie o własnym postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych ( ).

10 3) Zakaz retroakcji prawa (wiąże się z zasadą zaufania obywateli do państwa) TK, , U 1/86 Zasada niedziałania prawa wstecz jako dyrektywa legislacyjna skierowana pod adresem organów stanowiących prawo, zawiera w swojej treści zakaz stanowienia norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych, i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianych Uwaga! Zakaz ten NIE MA charakteru absolutnego: TK, , K 5/98: Moc wsteczna może być nadana przepisowi prawnemu tylko w zupełnie wyjątkowych sytuacjach.

11 4) Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis TK, , K 48/08 ( ) Szczególną gwarancją w tym zakresie jest nie tylko nakaz ustanowienia vacatio legis, ale też jej okres musi mieć charakter odpowiedni do natury wprowadzanego przepisu. Szczególnie zaś w przypadku prawa daninowego należy wymagać dłuższego okresu dostosowawczego. ( ) Sformułowane przez Trybunał wymagania, dotyczące "podatkowego" vacatio legis zachowują swoją aktualność mimo uchylenia (od 31 grudnia 2003 r.) mocy obowiązującej art. 27 ust. 4 PDOFizU, ponieważ jej miesięczny termin wywodzi się w istocie nie z przepisów ustawy, lecz wprost z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i wyprowadzonej z niej zasady zaufania do państwa i prawa.

12 5) Zasada ochrony praw (słusznie) nabytych TK, , P 4/99 ( ) zasady ochrony praw nabytych oraz bezpieczeństwa i pewności prawa chronią jednostki i inne podmioty stosunków prawnych przed ingerencją władzy państwowej. Ochrona zarówno samych praw, jak i ich ekspektatyw! (zob. wyrok TK z , K 3/99)

13 6) Zasada (dostatecznej) określoności prawa TK, , K 7/99 ( ) Kwestionowane przepisy naruszają zasady przyzwoitej legislacji, do których Trybunał zaliczył między innymi zasadę określoności prawa przewidującą, że przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania.

14 7) Zasada proporcjonalności TK, , U 10/92 ( ) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie uzasadniającej. Nie zachowanie koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może niekonstytucyjność danej regulacji.

15 Uwaga! Bezpośredni związek z omawianą zasadą ma także oparcie systemu źródeł prawa o hierarchiczną budowę (zob.-> pojęcie i cechy systemu źródeł prawa).

16 ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY SYSTEM RZĄDÓW

17 CECHY: a) Podział władz w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym b) System hamulców i równowagi c) Zasada równości władz

18 Realia w Polsce: Art. 10 nie jest wyliczeniem lec wyrażeniem zasady ogólnej (brak wzmianki o PRM czy M.) Wiele organów o mieszanym charakterze: 1) Prezes NIK 2) KRRiT 3) KRSąd. 4) RPO

19 ZASADA PODZIAŁU WŁADZ NIE MA CHARAKTERU ABSOLUTNEGO, CZEGO WYRAZEM SĄ: a) koncepcja domniemań kompetencyjnych; b) koncepcja istoty poszczególnych władz.

20 SYSTEM RZĄDÓW podział elementarny Układ stosunków pomiędzy władzami (zwłaszcza władzą ustawodawczą i wykonawczą) a) system parlamentarny b) prezydencki

21 System parlamentarny: a) Dualizm egzekutywy b) Wybór prezydenta przez parlament c) Rząd pochodzi z parlamentu d) Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem e) Rząd może, w porozumieniu z prezydentem, rozwiązać parlament

22 System prezydencki: 1) Jednolitość egzekutywy 2) Prezydent powołuje sekretarzy departamentów 3) Brak możliwości rozwiązania parlamentu 4) Instytucja inpeachmentu

23 Większość systemów rządów państw świata to systemy mieszane (-> podręcznik)!!!

24 System rządów w Polsce?

25 PARLAMENTARYZM ZRACJONALIZOWANY - Centralne miejsce dla Sejmu, choć dla podjęcia decydujących decyzji wymagana większość kwalifikowana albo bezwzględna - Konstruktywne wotum nieufności - Wypracowanie konsensusu w procedurze ustawodawczej (Sejm, Senat, Prezydent) POJĘCIE PREPONDERACJI SEJMU

26 CO Z WŁADZĄ SĄDOWNICZĄ??? - Specyficzny charakter - Niezależność - Monopol kompetencyjny - Bliski związek z prawem do sądu - PRAWO ŁASKI (pojęcia amnestii i abolicji) - Stosowanie ustaw

27 Prezentacja powstała na podstawie pozycji: L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa Dziękuję za uwagę!