Podział władzy geneza i treść zasady (wg. R. Małajnego)

Transkrypt

1 Podział władzy geneza i treść zasady (wg. R. Małajnego) została zapoczątkowana w XVII i XVIII w. przez Johna Locke a (Dwa traktaty o rządzie, 1689), a następnie istotnie rozwinięta i powiązana z gwarancjami wolności jednostki przez Ch. Montesquieu a (O duchu praw, 1748) - Ch. Montesquieu a pisał : Kiedy w jednej i tej samej osobie lub w jednym i tym samym ciele władza prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam monarcha albo ten sam senat nie stanowił tyrańskich praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma również wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona z władzą prawodawczą, władza nad życiem i wolnością obywateli byłaby dowolną, sędzią bowiem byłby prawodawca. Gdyby była połączona z władzą wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela.

2 Zasada trójpodziału władzy wg Montesquieu a : wydzielenie trzech władz państwowych ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (aspekt przedmiotowy) każda z władz ma swoje organy państwowe (aspekt podmiotowy) system hamowania i równoważenia się władz zakaz łączenia stanowisk między poszczególnymiwładzami (incompatibilitas)

3 zasada podziału władz, która powstała w czasach nowożytnych, stanowiła przeciwieństwo absolutyzmu monarszego, a kontynuacja tej zasady znalazła zastosowanie w wielu późniejszych demokratycznych konstytucjach w polskiej tradycji z zarysem tej zasady mamy do czynienia już w Konstytucji 3-go Maja, a także w Konstytucji Marcowej z 1921 roku (art. 2), szerokim rozwinięciem tej zasady jest Mała Konstytucja z 1992 roku oraz obecnie obowiązująca Konstytucja z 1997 roku (art. 10)

4 Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy) - wydzielenie trzech sfer działania państwa : stanowienie prawa wykonywanie prawa sądzenie Aspekt organizacyjny (podmiotowy) - podporządkowanie trzech funkcji państwa różnym organom państwowym : prawodawstwo parlament wykonawstwo rząd i podległe mu organy administracji sądownictwo sądy powszechne Zasada podziału władz 2 aspekty

5 Koncepcja domniemań kompetencyjnych : kompetencje dające się w miarę jednoznacznie określić z uwagi na ich treść należy na zasadzie domniemań kompetencyjnych przyporządkować konkretnym władzom domniemanie kompetencji może zostać przełamane przepisem konstytucyjnym - wyjątków domniemywać nie można Koncepcja istoty poszczególnych władz: istnieje taka przestrzeń kompetencyjna władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, w którą inne władze nie mogą wkraczać zakłada istnienie minimum wyłączności kompetencyjnej ( jądra kompetencyjnego ) stanowiącego o istocie danej władzy Koncepcje uzupełniające zasadę podziału władz

6 Zasada podziału i równowagi władz oznacza 1. Podział władz na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą jest to powszechny i trwały element współczesnych konstytucji demokratycznych 2. Powierzenie wykonywania wyodrębnionych w sposób nieostry funkcji państwa trzem różnym organom państwowym na zasadzie domniemań kompetencyjnych z zachowaniem istoty poszczególnych władz 3. Obowiązywanie formuły zakładającej wzajemne powiązanie (uzależnienie) władz oraz wzajemne się ich hamowanie i równoważenie (R. Małajny)

7 Zasada podziału władzy w Konstytucji RP Cel podstawowy rozbicie koncentracji władzy Charakter nie jest zasadą absolutną, dopuszczalne są odstępstwa Połączenie funkcjonalnego (przedmiotowego) i organizacyjnego (podmiotowego) podziału władzy Sposób realizacji tej zasady w K. wydzielenie zakresu działania danej władzy i określenie sposobu jej oddziaływania na pozostałe władze

8 Trójpodział władzy Władza ustawodawcza: sejm i senat Władza wykonawcza: prezydent i rząd Władza sądownicza sądy i trybunały Pozostałe organy czwarta władza? Organy poza konstytucyjne a podział władzy

9 Zakres działania poszczególnych władz Władza ustawodawcza art. 4 ust. 2 (ogólna kompetencja prawodawcza), art. 120 (niezrównoważenie izb), art. 92 wyznaczanie sposobu działania władzy wykonawczej, art. 8 i 9 stanowienie praw w ramach prawa wyższego Władza wykonawcza art. 146 ust. 1 prowadzenie polityki przez RM, art. 146 ust. 2 domniemanie kompetencji, art. 126 ust. 1 arbitraż prezydencki Art. 175 i art. 7 wymierzanie sprawiedliwości na podstawie prawa; rola Trybunałów

10 Wzajemne oddziaływanie i hamowanie Proces ustawodawczy inicjatywa ustawodawcza (art. 118) weto prezydenta (art. 122 ust. 3) i wystąpienie do TK (122 ust.5 i art. 133 ust. 2); prawo wycofania projektu rządowego (art. 119 ust. 4), projekt pilny (art. 123), stanowienie prawa przez inne władze (art. 92 i 93), ustawodawstwo delegowane (art. 234), kontrola konstytucyjności ustaw (art. 188), stosowanie ustaw przez sąd (art. 178) Władza wykonawcza powoływanie rządu przez sejm (powoływanie innych organów), odpowiedzialność polityczna rządu, kontrola egzekutywy przez legislatywę, odpowiedzialność konstytucyjna (art.198); wzajemne oddziaływanie organów tej samej władzy kontrasygnata (art. 144) Władza sądownicza niezależność (art. 173), powoływanie sędziów (art. 179), nadzór nad wymiarem sprawiedliwości K 45/07

11 Pozostałe organy władzy nie mieszczące się w trójpodziale RPO KRRiTV NIK KRS PG Czy istnieje czwarta władza?

12 Trójpodział władzy a systematyka Konstytucji W. ustawodawcza W. reprezentacji głowy państwa W. wykonawcza W. samorządowa W. kontrolująca W. sądownicza

13 OTK podział władzy Z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a nadto, iż musi między nimi panować równowaga oraz, że muszą one między sobą współpracować Zasada ta nie ma znaczenia czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz m.in. jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją organów K 11/93 istotą zasady podziału i równowagi władzy jest nie tyle funkcjonalny podział władzy, ile stan równoważenia się władz, celem gwarantowania poszanowania kompetencji każdej z nich i stworzenia podstaw do stabilnego działania mechanizmów demokratycznego państwa prawa. K 45/07

14 OTK relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą Powierzenie parlamentowi funkcji kontrolnej jest jednym ze środków realizacji wymienionych celów. Uprawnienia kontrolne legislatywy stanowią istotny element w systemie powiązań i hamulców między władzami, zapewniających równowagę władz. Kontrola parlamentarna służy nie tylko zebraniu informacji niezbędnych do realizacji funkcji ustawodawczej, ale umożliwia także egzekwowanie odpowiedzialności politycznej rządu i jego członków. Zasada podziału władzy z jednej strony stanowi przesłankę powierzania parlamentowi funkcji kontrolnej, a z drugiej strony określa granice tej funkcji. Wykładnia przepisów konstytucyjnych i ustawowych dotyczących kompetencji kontrolnych parlamentu musi uwzględnia dyrektywy wynikające z wymienionej zasady Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego wymóg <rozdzielenia> władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny przypada kompetencje materialnie odpowiadające ich istocie, a co więcej każda z trzech władz powinna zachowywać pewne minimum kompetencyjne stanowiące o zachowaniu tej istoty (orzeczenie z 21 listopada 1994 r., sygn. K. 6/94, OTK w 1994 r., cz. II, s. 91). Kształtując kompetencje poszczególnych organów państwowych, ustawodawca nie może naruszy istotnego zakresu danej władzy (orzeczenie z 22 listopada 1995 r., sygn. K. 19/95, OTK w 1995 r., cz. II, s ). Zakaz ingerencji w istotę danej władzy wyznacza nie tylko zasady kształtowania zakresu kompetencji organów państwowych w ustawodawstwie, ale również sposób korzystania z kompetencji przyznanych poszczególnym organom państwowym. Zasada ta znajduje zastosowanie również w odniesieniu do kompetencji kontrolnych Sejmu. Kompetencje muszą by wykorzystywane w taki sposób, aby nie ingerować w istotny zakres pozostałych władz. Realizacja uprawnień kontrolnych nie może w szczególności prowadzi do naruszenia kompetencji Rady Ministrów w zakresie kierowania administracją rządową. K 8/99

15 OTK niezależność sądów Zasada podziału władz i zasada podległości sędziego ustawie dopuszczają dokonywanie w prawie takich zmian, które pociągają za sobą konieczność odpowiednich zmian orzecznictwa sądowego w odniesieniu do stosunków prawnych, które ukształtują się na tle nowych przepisów. Zasada podziału władz oznacza też jednak, że dopóki przepis prawa nie zostanie zmieniony, to jego stosowanie jest rzeczą sądów, a ustawodawca nie ma już na to bezpośredniego wpływu. Swoboda sądowego stosowania prawa może być ograniczana przez odpowiednio precyzyjne sformułowanie stanowionych przepisów. Jeżeli jednak regulacja ustawowa nie jest do końca jasna i pozostawia różne możliwości interpretacyjne, to wybór możliwości najwłaściwszej należy już do władzy sądowniczej K 36/98

16 OTK niezależność sądów Relacje między władzą sądowniczą a pozostałymi władzami muszą opierać się na zasadzie separacji, a koniecznym elementem zasady podziału władzy są niezależność sądów i niezawisłość sędziów (wyjaśnienie treści tych zasad było wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału), K 45/07

17 OTK podział władzy a samorząd terytorialny Istotą samorządu terytorialnego jest to, że pewne dziedziny spraw, wydzielonych z zakresu władzy państwa, powierza się tym wspólnotom do samodzielnego rozwiązywania. Zadania, które przypadają organom samorządu stanowią część zadań administracji publicznej i są realizowane przez organy samorządowe podporządkowane wspólnocie i reprezentujące jej interesy ( ). W konsekwencji dochodzi do stworzenia dualistycznego modelu administracji, cechującego współczesne ustroje demokratyczne ( ). Trzeba podkreślić, że obecnie w Polsce organy władzy samorządowej wykonują znaczną część zadań, które wcześniej (...) realizowane były w całości przez agendy administracji rządowej hierarchicznie podporządkowane Radzie Ministrów, Premierowi albo poszczególnym ministrom. Wszystko to uzasadnia wniosek, że w trójpodziale władz organy samorządu terytorialnego reprezentują postać władzy wykonawczej.; K 7/99