Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów gospodarowania odpadami

Transkrypt

1 Robert Kowalak * Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów gospodarowania odpadami Wstęp Wprowadzane zmiany związane z przyjmowaniem odpadów przez gminy wzbudzają sporo kontrowersji. Głównym czynnikiem, który powoduje niezadowolenie jest to, że gminy podnoszą opłaty za przyjmowanie odpadów tłumacząc to tym, że jest to konieczne, a wynika to ze zmian w przepisach. Dodatkowo, niezadowolenie jest efektem podnoszenia opłat za przyjmowanie odpadów w pierwszym kwartale 2013 roku mimo, że oficjalnie zmiany powinny obowiązywać od lipca 2013 roku. Większość włodarzy gmin tłumaczy się jednak tym, że konieczność przygotowania budżetu gminy, ustalenia cen przyjęcia odpadów w zakładach gospodarowania odpadami zmusza ich do ustalenia stawek za odbiór odpadów jednolicie za cały rok. Niektóre gminy chcą zgłosić ostatnią nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach do Trybunału Konstytucyjnego wykazując, że jest ona niezgodna z przepisami [ustawa, 1996; ustawa, 2011]. Jednym z podmiotów gospodarczych, odpowiedzialnych za odbiór śmieci i za ochronę środowiska jest zakład gospodarowania odpadami. Celem artykułu jest przedstawienie, w jaki sposób wykorzystać benchmarking jako metodę zarządzania, która pozwala zwiększyć efektywność i konkurencyjność przedsiębiorstwa. Jednocześnie może on być traktowany jako sposób podnoszenia wartości zakładu, gdyż podnosi jego konkurencyjność, zwiększa innowacyjność w zakresie wdrażania nowych technologii odzyskiwania surowców wtórnych, lepszego wykorzystania składowanych odpadów. Aby osiągnąć ten cel, w artykule zostanie przedstawiona istota benchmarkingu oraz zaproponowana metoda porównań służąca wyłonieniu lidera w sektorze. Takie przedsiębiorstwo może stać się potencjalnym benchmark-partnerem dla zakładu gospodarowania odpadami. Przy pisaniu artykułu dokonano przeglądu literatury na temat benchmarkingu oraz jego zastosowań w zakładach * Prof. UE, dr hab., Katedra Rachunku Kosztów i Rachunkowości Zarządczej, Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, ul. Komandorska 118/120, Wrocław

2 232 Robert Kowalak gospodarowania odpadami oraz wywiadu w jednym z dolnośląskich zakładów gospodarowania odpadami. 1. Działalność zakładów gospodarowania odpadami Zakłady gospodarowania odpadami są istotnym elementem systemu związanego z koncepcją zrównoważonego rozwoju gmin. Ich działalność skupia się głównie na przyjmowaniu i składowaniu odpadów z terenu gminy (lub kilku gmin). W wielu przypadkach zajmują się również odzyskiwaniem surowców wtórnych oraz recyclingiem. Zwiększanie liczby świadczonych usług oraz prowadzenia dodatkowej działalności gospodarczej powoduje, że występują większe potrzeby w zakresie gromadzenia i przetwarzania informacji przydatnych w ich zarządzaniu. Nowoczesny zakład gospodarowania odpadami zapewnia kompleksową obsługę klientów (gmin, przedsiębiorstw, osób fizycznych) poprzez odbiór i zagospodarowanie wytwarzanych przez nich odpadów. W zależności od wielkości zakładu, posiadanych technologii, mogą zajmować się: unieszkodliwianiem odpadów, poddawaniem odpadów procesom odzysku (odzyskiwanie surowców wtórnych). Dodatkowo, zakład gospodarowania odpadami może świadczyć usługi transportowe, produkować energię elektryczną lub gaz. Podstawą prawną do postępowania z odpadami jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach, która pozwala zapewnić ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju [ustawa, 2001, art. 1]. Zakłady gospodarowania odpadami, w zależności od tego, jakie świadczą usługi, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności, prowadzą działalność w następującym zakresie (Sekcja E): PKD 38.1 zbieranie odpadów: PKD Z zbieranie odpadów innych niż niebezpieczne, PKD Z zbieranie odpadów niebezpiecznych. PKD 38.2 Przetwarzanie i unieszkodliwianie odpadów: PKD Z obróbka i usuwanie odpadów innych niż niebezpieczne, PKD Z obróbka i usuwanie odpadów niebezpiecznych, PKD 38.3 odzysk surowców:

3 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów 233 PKD Z demontaż wyrobów zużytych, PKD Z odzysk surowców z materiałów segregowanych. Dodatkowo, jednakże znacznie rzadziej, mogą prowadzić działalność w następującym zakresie: PKD 35.1 wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja i handel energią elektryczną, PKD 35.2 wytwarzanie paliw gazowych, dystrybucja i handel paliwami gazowymi w systemie sieciowym, PKD 46.1 sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie, PKD 49.4 transport drogowy towarów oraz działalność usługowa związana z przeprowadzkami. Warto zwrócić uwagę, że są to przedsiębiorstwa, których lokalizacja oraz ilość świadczonych usług decyduje o konkurencyjności. W większości przypadków gminy, aby mieć kontrolę nad tego typu usługami, stają się właścicielami lub współudziałowcami zakładów gospodarowania odpadami. Zdarzają się sytuacje, gdzie kilka gmin buduje jeden zakład, który zaspokaja ich wspólne potrzeby w zakresie odbioru odpadów. 2. Istota benchmarkingu i jego zastosowania w zakładach gospodarowania odpadami Benchmarking, mimo, że jest znany od lat, nie jest jeszcze odpowiednio szeroko wykorzystywany przez polskie przedsiębiorstwa. Częściej można go znaleźć w polskich oddziałach zagranicznych korporacji, którym służy do podnoszenia efektywności swoich regionalnych jednostek. Jak wskazał R. C. Camp, genezy benchmarkingu można się doszukiwać już w czasach starożytnych, jednakże jako pierwszy opisał go jako metodę zarządzania mającą szerokie zastosowania w organizacjach gospodarczych [Camp, 1989, s. 8]. Dotyczy to zarówno przedsiębiorstw wytwórczych, usługowych i handlowych, a takie innych organizacji, w których porównania mogą spowodować poprawę pozycji na rynku. Benchmarking został również zaadoptowany w jednostkach samorządu terytorialnego i jednostkach, w których mają udziały. Na przestrzeni lat, szczególnie w ostatnich trzech dekadach, definicja benchmarkingu ulegała zmianie. W zależności od punktu spojrzenia na benchmarking przez reprezentantów różnych dziedzin nauki, był definiowany jako metoda zarządzania, instrument lub narzędzie ra-

4 234 Robert Kowalak chunkowości zarządczej lub controllingu, sposób lub proces podejmowania decyzji. Kilka wybranych definicji ujęto w tablicy 1. Tablica 1. Definicje benchmarkingu Autor Definicja R.C. Camp Benchmarking jest poszukiwaniem najefektywniejszych metod dla danej organizacji, pozwalających osiągnąć przewagę konkurencyjną B. Karlöf, S. Östblom J. Stoner, E. Freeman, D. Gilbert A.B. Badiru, B.J. Ayeni American Productivity and Quality Centre Benchmarking jest to ciągły, systematyczny proces polegający na konfrontowaniu własnej efektywności mierzonej produktywnością, jakością i doświadczeniem z wynikami tych przedsiębiorstw i organizacji, które można uznać za wzór doskonałości Benchmarking jest to proces wyszukiwania najlepszych cech cudzych wyrobów, technologii i usług w celu wykorzystania ich do doskonalenia własnych wyrobów, technologii i usług Benchmarking jest to proces, za pomocą którego najwyższe standardy jakości uzyskuje się bazując na najlepszych przykładach innych przedsiębiorstw Benchmarking to proces usprawniania wyników przez ciągłą identyfikację, zrozumienie (badania i analizowanie) oraz adaptację wybitnych (najlepszych) praktyk i procesów, które zostały zidentyfikowane wewnątrz i na zewnątrz organizacji i implementacja ich wyników Źródło: Opracowanie na podstawie [Camp, 1995, s. 77; Karlöf, Östblom, 1995, s. 4; Stoner, Freeman, Gilbert, 1997, s. 226; Badiru, Ayeni, 1993, s. 52; Benchmarking, 1998, s. 6]. Wszystkie przedstawione definicje, podobnie jak i inne zaprezentowane w literaturze, wskazują konieczność wprowadzania usprawnień, porównywanie się z najlepszymi oraz wdrażanie najlepszych praktyk. W związku z powyższym, benchmarking można określić jako metodę zarządzania, która służy do wprowadzania najlepszych praktyk poprzez porównania z najlepszymi rozwiązaniami stosowanymi wewnątrz jednostki oraz w innych organizacjach [Kowalak, 2009, s. 20]. W literaturze wyróżnia się różne klasyfikacje benchmarkingu. Podstawowy podział ze względu na rodzaj benchmarkingu dzieli go na: benchmarking wewnętrzny, benchmarking konkurencyjny (zewnętrzny), benchmarking funkcjonalny, benchmarking generyczny [Camp, 1989, s. 60].

5 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów 235 Benchmarking wewnętrzny charakteryzuje się tym, że porównania dokonuje się wewnątrz jednostki gospodarczej między np. wydziałami, oddziałami, zakładami, centralami międzynarodowymi. Benchmarking ten ma wobec tego zastosowanie w dużych przedsiębiorstwach, wielooddziałowych i głównie o charakterze międzynarodowym. Oznacza to, że nie ma szerszego zastosowania w co najwyższej średniej wielkości zakładach gospodarowania odpadami. Sytuacji, gdy można wykorzystać benchmarking wewnętrzny w zakładzie gospodarowania odpadami jest niewiele i może dotyczyć przedsiębiorstw mających w różnych miejscach kwatery (składowiska odpadów) lub sortownie. Benchmarking konkurencyjny polega na porównaniach z najbliższymi konkurentami w obrębie sektora lub branży. Ten rodzaj benchmarkingu ma szerokie zastosowanie w zakładach gospodarowania odpadami. Wynika to z tego, że mimo, iż tego typu zakłady świadczą identyczne lub podobne usługi, w większości przypadków bezpośrednio ze sobą nie konkurują. Zakłady gospodarowania odpadami są to zazwyczaj jednostki, w których właścicielem lub współwłaścicielem są gminy (mimo tego, że są to spółki prawa handlowego), które przekazują im odpady do składowania. Jednakże rynek odbioru odpadów jest rynkiem wolnym, konkurencyjnym i układ sił może ulegać zmianie. Przykładowo, gmina Wrocław nie posiada własnego składowiska odpadów i w związku z tym korzysta z usług zakładu gospodarowania odpadami z gmin odległych o około 100 kilometrów 1, mimo, że są bliżej inne zakłady, które oferują niższe stawki. Okazuje się, że w tym konkretnym przypadku nie zadecydowała ekonomia, a raczej polityka. Benchmarking funkcjonalny jest związany w pozyskiwaniem najlepszych rozwiązań od przedsiębiorstw spoza branży i sektora. Jest to bardzo przydatna forma benchmarkingu, gdyż nie wymaga przekazywania lub wymiany informacji bezpośredniej konkurencji i przynosi korzyści, czasami obopólne, dla obu przedsiębiorstw. W przypadku zakładów gospodarowania odpadami może obejmować: logistykę, sposób wytwarzania energii z odpadów, metody składowania i magazynowania surowców wtórnych. Ostatni rodzaj benchmarkingu generyczny, skupia się na porównaniach funkcji i procesów, które są takie same w przedsiębiorstwach, które nie są konkurencyjne względem zakładu gospodarowania 1 Odbiorem odpadów zajmuje się spółka WPO Alba, która wywozi śmieci do gminy Lubin i Jaroszów. Sprawą obecnie zajmuje się urząd marszałkowski.

6 236 Robert Kowalak odpadami. Jest podobny do benchmarkingu funkcjonalnego, jednakże oba rodzaje różnią się cechami związanymi ze specyfiką obsługi klienta. Najciekawsze rozwiązania dotyczą obsługi klienta od momentu złożenia zamówienia do realizacji usługi. W zakładzie gospodarowania odpadami dotyczy to przedstawienia oferty dotyczącej możliwości przyjęcia odpadów (odpady inne niż niebezpieczne oraz niebezpieczne), terminowości obsługi, formy przyjęcia odpadów. Istotne jest to, aby spełnić oczekiwania klienta. Ze względu na indywidualny charakter świadczenia usług zakładów gospodarowania odpadami, funkcje te i procesy muszą być odpowiednio skorygowane. Zaletą tej formy benchmarkingu jest jego otwarty charakter. Czasami najlepsze praktyki mogą być znalezione nie u benchmark-partnera, lecz w literaturze lub prasie. Inna klasyfikacja, przez niektórych określana jako przedmiotowa, wyróżnia benchmarking [Bogan, English, 2006, s. 24]: procesu, wyników, strategiczny. Benchmarking procesu skupia się na procedurach i procesach zachodzących w przedsiębiorstwie. Obejmuje m.in. takie obszary, jak: obsługa klienta, rozpatrywanie reklamacji, realizacja zamówień, rekrutacja lub planowanie. Polega na analizie najbardziej efektywnych procedur i procesów innych przedsiębiorstw i wdrożenie w jednostce. W zakładach gospodarowania odpadami benchmarking procesu może obejmować procesy: obsługi klientów, którymi głównie są gminy, transportowe lub planowania i budżetowania. Benchmarking ten powinien przyczyniać się m.in. do redukcji kosztów oraz skracania czasu obsługi klienta przez usuwanie zbędnych działań. Benchmarking wyników polega na porównaniu efektów osiąganych przez przedsiębiorstwo, którymi są produkty lub usługi. Wstępnie ocena może dotyczyć porównania osiąganych przychodów ze sprzedaży i wyników finansowych (np. operacyjnych). Wówczas, analizując produkty i usługi liderów można przejść do oceny ich cen, jakości oraz cech dodatkowych. Wówczas przedsiębiorstwo może przejść do wdrażania poprawy we własnej organizacji. W przypadku zakładów gospodarowania odpadami ten rodzaj benchmarkingu jest skutecznym narzędziem, gdyż informacje m.in. o cenach przyjęcia odpadów są publicznie dostępne. Informacje o przychodach ze sprzedaży oraz wynikach finan-

7 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów 237 sowych są również możliwe do uzyskania z rocznych sprawozdań finansowych. Benchmarking strategiczny skupia się na porównaniach dotyczących zdolności do konkurowania, dlatego ocenia się i analizuje misje, wizje oraz strategie liderów w poszczególnych branżach. Zakład gospodarowania odpadami, mimo tego, że zajmuje się specyficzną działalnością, może korzystać z najlepszych rozwiązań strategicznych innych przedsiębiorstw, dotyczących m.in. ochrony środowiska, odzyskiwania energii z odpadów, wykorzystywania posiadanych ruchomości i nieruchomości. 3. Metoda porównań zakładów gospodarowania odpadami Głównym źródłem sukcesu zastosowania benchmarkingu w zakładzie gospodarowania odpadami będzie dobór informacji, które pozwolą na ocenę aktualnego stanu przedsiębiorstwa i możliwości jego rozwoju. Informacje wykorzystywane w benchmarkingu można podzielić na: wewnętrzne, zewnętrzne. Informacje wewnętrzne można podzielić na finansowe i niefinansowe. Informacje finansowe pochodzą z kilku źródeł, w zależności od sposobu gromadzenia danych i posiadanych systemów informatycznych. Dane mogą pochodzić ze stosowanego w zakładach gospodarowania odpadami: systemu finansowo-księgowego, systemu finansowego przyjmowania odpadów, systemów wspomagających. System finansowo-księgowy jest systemem uniwersalnym, stosowanym na podobnych zasadach, jak w innego typu przedsiębiorstwach. Nie ma w tej kwestii specjalnych wymagań co oznacza, że może to być program komputerowy dowolnego producenta. Mniejsze zakłady mogą zastosować proste programy, składające się z modułów: F-K, Płace, Środki trwałe. Większe zakłady powinny stosować zintegrowane systemy zarządzania klasy MRP lub ERP. Mogą to być programy o ograniczonych możliwościach, bez wszystkich modułów. Są to często wersje dla małych i średnich przedsiębiorstw. Systemy finansowe przyjmowania odpadów są to specjalne, dedykowane programy dla zakładów gospodarowania odpadami, służące do wystawiania faktur sprzedaży i pomiaru ilości przyjmowanych od-

8 238 Robert Kowalak padów. Systemy te poprzez sieć informatyczną są sprzężone z wagami, na które wjeżdżają pojazdy z odpadami. W ten sposób następuje ustalenie ilości przyjętych odpadów. Pracownik obsługujący system ocenia, jaki rodzaj odpadów znajduje się w pojazdach i wyszukuje cenę netto usługi z katalogu znajdującego się w programie. Następnie na podstawie iloczynu ceny netto i ilości odpadów jest wystawiana faktura sprzedaży razem z podatkiem od towarów i usług. Uzyskane informacje są w końcowej fazie przekazywane do działu księgowości i wprowadzane do systemu finansowo-księgowego. Systemami wspomagającymi mogą być programy sterujące liniami technologicznymi sortowni lub programy uniwersalne, np. arkusze kalkulacyjne. Programy sterujące gromadzą informacje o ilościowym zużyciu energii, czasie pracy poszczególnych urządzeń oraz zużyciu niektórych materiałów (np. drutu do pras). Arkusze kalkulacyjne służą do analizy danych. W jej wyniku można uzyskać informacje przydatne na potrzeby benchmarkingu. Mogą to być analizy zmian m.in. wyników finansowych, przychodów, kosztów, ilości przyjętych odpadów, ilości odzyskanych surowców wtórnych. Dodatkowo, źródłem wewnętrznym są wywiady z pracownikami. Mogą oni wskazać niedociągnięcia w np. składowaniu odpadów, sposobie transportu odpadów na kwatery, magazynowaniu surowców wtórnych. Informacje zewnętrzne to te, które można pozyskać z ogólnodostępnych źródeł lub bezpośrednio z innych przedsiębiorstw, w tym zakładów gospodarowania odpadami. Informacje ogólnodostępne to te, które można pozyskać z: internetu, sprawozdań finansowych, w ramach targów i wystaw. Koszt pozyskania tych informacji jest niewielki, a możliwości zastosowania duże. Informacje uzyskane od innych przedsiębiorstw pozwalają na podniesienie efektywności wykorzystania danych wewnętrznych benchmark-partnera. Partnerem w benchmarkingu mogą być zarówno inne zakłady gospodarowania odpadami (benchmarking konkurencyjny), jak i zakłady energetyczne, przedsiębiorstwa transportowe i inne (benchmarking funkcjonalny). Jednym z najlepszych narzędzi benchmarkingu jest matryca miar, która pozwala ocenić zakład gospodarowania odpadami na tle innych jednostek działających w sektorze 38, jako głównym rodzaju działalności. Głównym źródeł sukcesu zastosowania matrycy miar w benchmarkingu jest dobór mierników. Zakłada się, że w matrycy miar nie powinno być zbyt dużo mierników i ich ilość nie powinna być większa niż 20.

9 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów 239 Podstawowe mierniki, które mogą być wykorzystywane w matrycy miar w ocenie zakładu gospodarowania odpadami są następujące: przychody ze sprzedaży, wynik finansowy, wysokość cen przyjęcia odpadów, ilość odzyskiwanych surowców wtórnych, koszt jednostkowy surowców wtórnych. pojemność kwater. Mając ustalone mierniki decydujące o konkurencyjności zakładu, należy ustalić jednostki miary pozwalające na ich porównywalność oraz cechy statystyczne. Dla zaprezentowanych mierników przedstawia je tablica 2. Tablica 2. Mierniki oceny zakładów gospodarowania odpadami Miernik Jednostka miary Cecha statystyczna Przychody ze sprzedaży zł Stymulanta Wynik finansowy zł Stymulanta Wysokość cen przyjęcia odpadów zł/jp. Destymulanta Ilość odzyskiwanych surowców jp. Stymulanta wtórnych Koszt jednostkowy surowców zł/jp. Destymulanta wtórnych Pojemność kwater m 3 Stymulanta Źródło: Opracowanie własne. Przychody i wynik finansowy mogą być porównywane jako wartości dla całego przedsiębiorstwa lub osobno dla przyjmowanych odpadów i sprzedawanych surowców wtórnych. W przypadku ilości odzyskiwanych surowców wtórnych konieczne jest wyróżnienie tych, które będą obiektem porównań i mogą stanowić osobny element pomiaru (miernik). Przykładowo mogą to być pety, tworzywa sztuczne, aluminium (puszki aluminiowe), karton i papier. Podobnie oddzielne konieczne jest traktowanie kosztów jednostkowych poszczególnych surowców wtórnych. Algorytm normalizacji mierników, ustalania rang w matrycy miar oraz obliczanie syntetycznej miary oceny są szczegółowo opisane w literaturze [Kowalak, 2009]. Warto zwrócić uwagę, że matryca miar ma wiele zalet. Pozwala m.in. na porównywalność miar o różnych jednostkach i łatwy sposób zaprezentowania lidera w sektorze, zarówno meto-

10 240 Robert Kowalak dą matematyczną, jak i graficzną (wykres pajęczynowy). Przykład graficznego porównania zakładów gospodarowania odpadami przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Graficzne porównanie zakładów gospodarowania odpadami w ramach benchmarkingu Przychody ze sprzedaży Pojemność kwater Wartość wzorcowa Lider Wynik finansowy Koszt jednostkowy papieru i makulatury Ilość odpadów Koszt jednostkowy petów Ilość petów Ilość papieru i makulatury Badane ZGO Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Kowalak, 2006, s. 120]. Na rysunku 1 ujęto mierniki zawarte w tablicy 2, przy czym wyróżniono dwa podstawowe odzyskiwane surowce wtórne: pety oraz papier i makulatura. Jak wynika z analizy rysunku, im większa powierzchnia wielokąta, tym lepiej. Największą powierzchnię będzie miał lider wśród zakładów gospodarowania odpadami. Może wystąpić taka sytuacja, że żadne z przedsiębiorstw nie osiągnie wartości maksymalnych dla wszystkich mierników. Przykład porównania z zastosowaniem benchmarkingu zakładów gospodarowania prezentuje tablica 3. Jak wynika z tablicy 3 najlepsze wartości osiąga Zakład C. Można z niej wnioskować, że jest to największy zakład w porównaniu. Nie osiąga jednak najwyższego wyniku finansów ego, co przy uwzględnieniu pozostałych mierników, może sugerować, że realizuje inwestycje, które dadzą wysoki wynik finansowy w przyszłości. Bardzo istotnym parametrem porównawczym jest cena przyjęcia odpadów, która w Za-

11 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów 241 kładzie C jest konkurencyjna. Również koszt jednostkowy odzyskania surowców wtórnych jest najniższy, co można wytłumaczyć efektem skali i efektywnością sortowni. Możliwości jednak odzyskania surowców wtórnych z odpadów komunalnych będą coraz niższe zakładając, że mieszkańcy będą samodzielnie sortować odpady. Zmusi to zakłady gospodarowania odpadami do zmiany strategii i szukania innych sposobów osiągania przychodów ze sprzedaży. Tablica 3. Mierniki oceny trzech zakładów gospodarowania odpadami Miernik Zakład A Zakład B Zakład C Przychody ze sprzedaży 120 mln zł 160 mln zł 180 mln zł Wynik finansowy 1 mln zł 0,5 mln zł 0,2 mln zł Wysokość cen przyjęcia 260 zł/mg 250 zł/mg 230 zł/mg odpadów (średnia) Ilość odzyskiwanych surowców 30 Mg 32 Mg 50 Mg wtórnych (łącznie) Koszt jednostkowy surowców 185 zł/mg 150 zł/mg 135 zł/mg wtórnych (średni) Pojemność kwater 2 mln Mg 3 mln Mg 6 mln Mg Źródło: Opracowanie własne. Tablica 4. Mierniki oceny trzech zakładów gospodarowania odpadami Macierz miar Zakład A Zakład B Zakład C Miernik syntetyczny 0,70 0,72 0,85 Źródło: Opracowanie własne. Stosując tablicę miar osiągnięto mierniki syntetyczne, które prezentuje tablica 4. Biorąc pod uwagę wszystkie kryteria oceny, można stwierdzić na podstawie przeprowadzonych badań, że liderem wśród porównywanych zakładów gospodarowania odpadami jest Zakład C. Zakończenie Przedstawiona metoda zarządzania, jaką jest benchmarking, może być szeroko wykorzystywana w ocenie zakładów gospodarowania odpadami i budowaniu ich wartości. Może objąć zarówno dane finansowe, jak i niefinansowe. Konieczność przystosowania się zakładów gospodarowania odpadami do zmian zachodzących w otoczeniu wynika z: potrzeby zagospodarowania jak największej liczby odpadów, ochrony środowiska, zmian w prawie energetycznym. W efekcie, zarządzający mu-

12 242 Robert Kowalak szą w coraz większym stopniu korzystać z różnych metod, które będą ich wspomagać przy podejmowaniu decyzji. W związku z tym konieczne jest przeprowadzanie inwestycji, które pozwolą nie tylko obniżyć koszty, ale również efektywniej zagospodarować odpady komunalne. Benchmarking nie jest skomplikowaną metodą. Wymaga jednak zwrócenia uwagi na to, co wymaga poprawy, jak to zmierzyć i czy wymaga to dodatkowych nakładów. Zakłady gospodarowania odpadami, zdaniem autora, są przygotowane do zmian i stosowania najlepszych praktyk. Wdrażają nowe technologie w zakresie odzyskiwania surowców wtórnych z odpadów oraz posiadają nowoczesne urządzenia. Jednakże niskie ceny niektórych surowców wtórnych (np. styropianu) często stawiają pod znakiem zapytania sens ich separacji, segregacji i sprzedaży przedsiębiorstwom zajmującym się ich dalszym przetwarzaniem. W związku z tym konieczne jest lepsze wykorzystanie składowanych odpadów np. jako źródła energii. Literatura 1. Badiru A.B., Ayeni B.J. (1993), Quality and Process Improvement, Chapman&Hall, London. 2. Benchmarking: Pure and Simple (1998), American Productivity and Quality Centre, APQC Publication, Houston, TX. 3. Bogan Ch.E., English M.J. (2006), Benchmarking, Onepress, Warszawa. 4. Camp R.C. (1989), Benchmarking. The Search for Industry Best Practices that Lead to Superior Performance, ASQC Quality Press, Milwaukee, WI. 5. Camp R.C. (1995), Business Process Benchmarking, ASQC Quality Press, Milwaukee, WI. 6. Karlöf B., Östblom S. (1995), Benchmarking równaj do najlepszych, Wydawnictwo Zarządzanie i Finanse Józef Śnieciński, Warszawa. 7. Kowalak R. (2009), Benchmarking jako metoda zarządzania wspomagająca controlling przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław. 8. Stoner J., Freeman E.R., Gilbert R.D. (1997), Kierowanie, PWE, Warszawa. 9. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz.U. Nr 39, poz. 251 oraz Nr 88, poz Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz.U. Nr 236, poz z późn. zm.

13 Benchmarking jako metoda budowania wartości zakładów Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz.U. Nr 152, poz Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie koncepcji benchmarkingu jako metody zarządzania dla zakładów gospodarowania odpadami, która może wspomagać budowanie ich wartości. Zastosowanie benchmarkingu może przyczynić się do oszczędzania istotnych kosztów dla zakładów, jakimi są: energia, paliwo, materiały. Część odpadów może być jedynie składowana, ale można z nich odzyskać surowce wtórne, jeśli zakład gospodarowania odpadami posiada sortownię. Dzięki benchmarkingowi można zidentyfikować i porównać mierniki, które pozwalają podnieść efektywność zakładu i osiągnąć status lidera. Takimi miernikami mogą być m.in.: powierzchnia kwater, transport odpadów, dodatkowe usługi. Efektem badań jest wdrożenie benchmarkingu w jednym z dolnośląskich zakładów gospodarowania odpadami. Słowa kluczowe benchmarking, zakład gospodarowania odpadami Benchmarking as Method of Creating Value of The Waste Disposal Plants (Summary) The article presents the concept of benchmarking for the waste disposal plants. Communities have discovered that integrated waste disposal plants can minimize costs and environmental effects and maximize recovery and conservation of energy and materials. Some waste can t be successfully recycled, composed and converted to energy. In addition, some waste will always need to be landfilled. Four primary waste management paths are: recycling, composting, waste-to-energy, land disposal. Depending on the scope and complexity of waste benchmarking program, it might want to establish measures for any or all of the following: collection, waste transfer stations, waste transport, waste management facilities, support services. Keywords benchmarking, waste disposal plant

14